Bibele yi vula leswaku ngalava ya Nowa yi “[yime] ehenhla ka tintshava ta Ararati.” (Genesa 8:4) Ndhawu ya Ararati i ndhawu leyi hluvukeke ngopfu leyi sweswi yi vuriwaka Ntshava ya Ararati evuxeni bya tiko ra Turkey ekusuhi na ndzilakano wa Armenia na Iran.

Ku lava ngalava ya Nowa loku endliweke ko hlayanyana endhawini leyi, ku endle leswaku ku kumiwa nchumu wo karhi lowu kombisaka leswaku ngalava yi kumiwile kambe lowu ku nga riki na vumbhoni lebyi khomekaka bya mhaka yoleyo. Swifaniso leswi tekiweke hi lava va lavaka ngalava ya Nowa va ri eka xihaha-mpfhuka swi kombisa swipetlu swa pulanga leri totiweke xikontiri, swiviko leswi humaka eka lava vulaka leswaku va vone ngalava swi endle vanhu va lava ku vona vumbhoni lebyi khomekaka bya leswaku ngalava yi kumekile. Hambiswiritano, ku lava ngalava a ku nga ri matlangwana. Hikuva kun’wana laha hakanyingi ku tshembiwaka leswaku ngalava yi nga kumeka kona hi le henhla ka switsunga leswi nga kwalomu ka mpfhuka lowu tlulaka 4 500 wa timitara eNtshaveni ya Ararati. Ku engetela kwalaho, leswi ku nga ni nkwetlembetano wa tipolitiki endhawini yoleyo, valavisisi va le matikweni ya le handle hakanyingi a va nyikiwi maphepha ya le nawini yo va pfumelela ku ya entshaveni yoleyo.

Nilokoswiritano, vanhu vo tala lava navelaka ku kuma ngalava yoleyo, va na nkhinkhi wa ku lavana na yona etindhawini teto. Ku tshembiwa leswaku swiphemu swa ngalava swa ha fihlekile ehansi ka gamboko leyi tshamaka yi funengete Ntshava ya Ararati hi minkarhi yo tala ya lembe. Va vula leswaku hi malembe lama hisaka ngopfu swi nga endleka va yi vona.

Ntshembo wolowo wa leswaku ngalava yi ta kumeka wu andzisiwe hi swiviko swo hlayanyana. Josephus, n’wamatimu wa Muyuda wa lembe-xidzana ro sungula C.E., u vulavule hi van’wamatimu vo hlayanyana vo sungula lava vuleke leswaku ngalava a yi vonaka entshaveni ya Ararati. A ku vuriwa leswaku vanhu a va teka swipetlu swa ngalava leswi pendiweke hi xikontiri leswaku va swi tirhisa tanihi xitsundzuxo. Un’wana wa vavanuna lava Josephus a va tshaheke i Berossus, wa le Babilona loyi a a ri mutsari wa swiendlakalo hi lembe-xidzana ra vunharhu B.C.E.

Eka lembe-xidzana leri hundzeke, George Hagopian, wanuna wa le tikweni ra Armenia u te ni xiviko lexi tsakisaka. U vulavule hi nkarhi lowu yena loko a ha ri xifanyetana a fambeke ni malume wakwe va ya vona ngalava eku sunguleni ka malembe ya va-1900, naswona u vule leswaku u khandziye ngalava yoleyo. Hagopian u fe hi 1972 naswona leswi a swi vuleke swa ha tsakisa vanhu vo tala ni ku va hlamarisa.

Xana Ngalava Yoleyo I Xisekelo Xa Ripfumelo?

Xana xi kona xivangelo xo tshemba leswaku vavalangi va tshame va kuma ngalava kumbe va ha ta yi kuma enkarhini lowu taka? Swi nga endleka, kambe swi tikomba ku ri ni ku kanakana lokukulu malunghana ni leswaku ngalava yi ta kala yi kumeka. Lexi hi xi tivaka hi leswaku Bibele a yi vuli hi ku kongoma ndhawu leyi ngalava yi fikeke yi tshama eka yona loko ndhambi yi vohla. Yo vula ntsena leswaku yi fike yi tshama ehenhla ka “tintshava ta Ararati.”

Swi tolovelekile leswaku vavalangi va hlawula ku ya lava ngalava yoleyo emaninginingini ya ntshava leyi leheke endhawini yoleyo. Hambiswiritano, Matsalwa a ma vuli hi ku kongoma leswaku Xikwembu xi hlawule leswaku ngalava yi ya tshama emaninginingini ya Ntshava ya Ararati, leyi namuntlha yi titimelaka swinene ni leyi tlakukeke hi ntlhanu wa tikhilomitara.a Tsundzuka leswaku Nowa ni ndyangu wakwe va tshame tin’hweti to hlayanyana endzeni ka ngalava endzhaku ka loko yi yime ehenhla ka ntshava. (Genesa 8:4, 5) Nakambe swi tikomba onge a swi nga ta koteka leswaku Nowa ni ndyangu wakwe loko va hume engalaveni swin’we ni swiharhi leswi a va ri na swona va rhelela entshaveni kukota vanhu lava nga na vuswikoti byo khandziya tintshava. Swi nga endleka leswaku ndhawu leyi ngalava a yi tshame eka yona a yi nga tlakukanga hilaha vavalangi vo tala va namuntlha va ehleketaka hakona, kambe a yi lehile hilaha yi hlamuseriwaka hakona eka Genesa 8:4, 5. Naswona ku nga khathariseki laha ngalava a yi tshame kona exifundzheni xa Ararati, xana a yi ta va yi nga nyamalalanga khale, hikwalaho ko bola, kumbe swipetlu swa yona swi tekiwe hi vanhu lava lavaka swingolongondzwana?