1. Xana Vuako Bya Ndlandlamuka?

Aristotle u vule leswaku tibolo ta vuako ta ndlandlamuka. Bolo leyi khomeke tinyeleti, ku fana ni letin’wana, a yi vi yitsongo kumbe yi va leyikulu.

Xana Bibele yi vula mhaka leyi fanaka? Doo; a yi vuli nchumu hi mhaka leyi. Hambiswiritano, xiya marito lawa lama tsakisaka: “Ku ni Loyi a tshamaka ehenhla ka xirhendzevutana xa misava, lava tshamaka eka yona va fana ni tinjiya, Loyi a anamisaka matilo ku fana ni nturhu wo vevuka, loyi a ma andlalaka ku fana ni ntsonga wo tshama eka wona.”—Esaya 40:22.a

Kambe hi yihi dyondzo leyi vonakaka yi faneleka swinene namuntlha, i ya Aristotle kumbe i ya Bibele? Xana dyondzo ya manguva lawa ya vuako yi vula yini hi byona? Hi lembe-xidzana ra vu-20, vativi va tinyeleti va hlamarisiwe hi ku tiva leswaku vuako a byi ndlandlamuki. Kahle-kahle swirimele swi vonaka swi suka hi ku hatlisa swi ya ekule ni swin’wana. Van’wasayense va nga ri vangani, a va nga si tshama va anakanya hi ku ndlandlamuka ko tano ka vuako. Namuntlha, vativi va vuako va tshemba leswaku vuako hinkwabyo byi sungule byi ri byitsongo naswona a byi ri karhi byi ndlandlamuka ku sukela hi nkarhi wolowo. Entiyisweni, sayense yi vone mhaka ya Aristotle yi nga ha pfuni nchumu.

Ku vuriwa yini hi marito ya le Bibeleni? Swa olova ku anakanya hi wanuna wo tanihi muprofeta Esaya a langute exibakabakeni lexi taleke hi tinyeleti kutani a ehleketa leswaku xi fanekisela nxaxa.b A nga ha va a xiye ku fana loku nga kona eka swirimela ni ku languteka ka “nturhu wo vevuka.”

Ku tlula kwalaho, marito ya Esaya ma hi rhamba leswaku hi vona mhaka leyi hi mahlo ya mianakanyo. Hi nga ha ehleketa hi nxaxa wa le minkarhini ya Bibele; kumbexana hi xiputsa xa lapi ro tsindziyela leri phurumuriwaka kutani ri andlariwa ehenhla ka timhandzi kutani ku va kaya. Hilaha ku fanaka, hi nga ehleketa hi n’wamabindzu loyi a tekaka xiputsa xa nturhu wo vevuka kutani a wu phurumula leswaku muxavi a ta wu kambela. Ku nga khathariseki tinhlamuselo teto, xilo lexi petsiweke xa phurumuriwa kutani xi va lexikulu ematihlweni ya hina.

Entiyisweni, a hi vuli swona leswaku xigego lexi nga eBibeleni xa nxaxa ni nturhu wo vevuka swi endleriwe ku hlamusela ku ndlandlamuka ka vuako. Xana a swi tsakisi leswi Bibele yi nyikelaka nhlamuselo ya vuako leyi fambisanaka kahle ni sayense ya manguva lawa? Esaya u hanye eka malembe-xidzana yo tlula manharhu Aristotle a nga si va kona naswona ka ha sele magidi ya malembe sayense yi nga si vulavula hi mhaka leyi. A swi bohi leswaku nhlamuselo leyi tsariweke hi muprofeta loyi wa Muheveru yi tlhela yi kambisisiwa ku fana ni leswi endliweke eka dyondzo ya Aristotle.