Nawu Wa Nsuku—Dyondzo Ya Misava Hinkwayo

“Hikokwalaho, swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.”—Matewu 7:12.

MARITO wolawo ma vuriwe hi Yesu Kreste eDyondzweni yakwe leyi dumeke ya le Ntshaveni, kwalomu ka malembe ya magidi mambirhi lama hundzeke. Hi madzana ya malembe endzhaku ka marito wolawo, vanhu va vule swo tala hi nhlamuselo yoleyo yo olova, van’wana va swi tsala kunene. Hi xikombiso, nhlamuselo yoleyo yi bumabumeriwe tanihi “mhaka ya nkoka eMatsalweni,” “nkatsakanyo wa vutihlamuleri lebyi Mukreste a nga na byona eka muakelani wakwe,” ni “nawu lowukulu wa mahanyelo.” Nawu wolowo wu dume ngopfu lerova vo tala va wu vitana Nawu wa Nsuku.

Kambe Nawu wa Nsuku a wu tirhi eka Vukreste ntsena. Filosofi ya Vayuda, Mabudha ni Magriki yi hlamusele nawu lowu wa mahanyelo hi tindlela to hambana-hambana. Vanhu va le Vuxa Mpfungwe va ma tiva swinene marito ya Confucius, loyi a xiximiwaka le Vuxeni tanihi ntlharhi ni mudyondzisi lonkulu. Eka The Analects, ku nga buku ya vunharhu eka Four Books ya Confucius, marito lawa ma vekiwe hi tindlela tinharhu. Loko a hlamula swivutiso swa swichudeni swa yena, Confucius u vule kambirhi a ku: “Leswi u nga laviki leswaku van’wana va ku endla swona u nga swi endli ni le ka vona.” Hi nkarhi wun’wana, loko Zigong xichudeni xa yena a tibuma a ku, “Leswi ndzi nga laviki leswaku van’wana va swi endla eka mina na mina a ndzi lavi ku va endla swona,” mudyondzisi wa yena u n’wi hlamule hi ku kongoma a ku, “Ina, a wu si swi kota ku swi endla sweswo.”

Loko munhu a hlaya marito lawa a nga swi vona leswaku marito ya Confucius ma hambana ni leswi Yesu a swi vuleke endzhaku. Ku hambana ka kona hileswaku Nawu wa Nsuku lowu vuriweke hi Yesu wu lava leswaku munhu a endlela van’wana leswinene. A hi nge vanhu a va endla leswi Yesu a vuleke swona, va khathalela van’wana, va tlhela va va pfuna ku hanya hi nawu lowu siku ni siku. Xana u anakanya leswaku sweswo a swi ta endla misava ya namuntlha yi va ndhawu yo antswa? Sweswo swi le rivaleni.

Ku nga khathariseki leswaku nawu lowu wu vuriwa hi moya lowunene, wo biha kumbe hi ndlela yin’wana, lexi salaka hileswaku vanhu lava hanyeke eminkarhini ni le tindhawini to hambana naswona va ri ni mindhavuko yo hambana-hambana, va pfumele eka Nawu wa Nsuku. Leswi swi kombisa leswaku leswi swi vuriweke hi Yesu eDyondzweni ya le Ntshaveni i dyondzo ya misava hinkwayo leyi khumbaka vutomi bya vanhu hinkwavo.

Tivutise: ‘Xana ndzi nga swi tsakela leswaku vanhu van’wana va ndzi komba xichavo, va ndzi khoma kahle naswona va tshembeka? Xana ndzi nga swi tsakela ku hanya emisaveni leyi nga riki na xihlawuhlawu, vugevenga ni nyimpi? Xana ndzi nga swi tsakela ku hanya endyangwini lowu un’wana ni un’wana a khathalaka hi mintlhaveko ni vuhlayiseki bya van’wana?’ Entiyisweni, i mani loyi a nga ta ka a nga swi tsakeli swilo swo tano? Mhaka leyi vavisaka hileswaku a hi vangani lava hanyaka eswiyin’weni swo tano. Eka vanhu vo tala sweswo ko va norho.

Ku Nyamisiwa Ka Nawu Wa Nsuku

Ematin’wini hinkwawo, vanhu va swi twile hi ku tshimbiteriwa, ku nga vuriwi nchumu hi timfanelo ta vona. Sweswo swi katsa ku xaviwa ka mahlonga eAfrika, ku dlayetela vanhu etikampeni ta Manazi, ku tirhisa vana hi nkani ya marahani ni ku yayarhela ntlawa wa vanhu vo karhi etindhawini hi ku hambana ka tona. Loko ho hlaya swiendlo sweswo swo chavisa hi xin’we-xin’we, ri nga kala ri xa ri tlhela ri pela.

Namuntlha misava ya hina leyi hluvukeke yi ni vutianakanyi. A hi vangani vanhu lava ehleketaka hi ku endlela van’wana leswinene loko va vona leswaku vona va ta sala va khome nyarhi hi timhondzo. (2 Timotiya 3:1-5) Ha yini vanhu vo tala swonghasi va ri ni vutianakanyi, va ri ni nsele ni ku nga khathali hi van’wana? Xana a hileswi va honisaka Nawu wa Nsuku lowu vona va wu tekaka wu nga pfuni nchumu emahanyelweni, hambileswi wa ha tiviwaka hinkwako-nkwako? Lexi vavisaka, sweswo swi tano ni le ka vo tala lava vulaka leswaku va pfumela eka Xikwembu. Naswona loko hi languta ndlela leyi swilo swi yimeke ha yona, vanhu va ha ta wu dzaha swinene moya wa vutianakanyi.

Kutani swivutiso swa nkoka leswi faneleke swi kambisisiwa hi leswi nge: Xana ku hanya hi Nawu wa Nsuku swi vula yini? Xana va kona lava ha hanyaka ha wona? Naswona, xana wu ta kala wu fika nkarhi wa leswaku vanhu hinkwavo va hanya hi ku pfumelelana ni Nawu wa Nsuku? Leswaku u kuma tinhlamulo leti tiyeke ta swivutiso leswi, hi kombela leswaku u hlaya xihloko lexi landzelaka.

[Xifaniso eka tluka 3]

Confucius ni van’wana va dyondzise swilo swo hambana hi Nawu wa Nsuku

Nawu Wa Nsuku—Wa Tirha

Hambileswi vanhu vo tala va tekaka Nawu wa Nsuku wu ri dyondzo ya mahanyelo leyi vuriweke hi Yesu, yena u te: “Leswi ndzi swi dyondzisaka a hi swa mina, kambe i swa loyi a ndzi rhumeke.”—Yohane 7:16.

INA, Musunguri wa leswi Yesu a swi dyondziseke, ku katsa na wona Nawu wa Nsuku, hi loyi a rhumeke Yesu, ku nga Yehovha Xikwembu, Mutumbuluxi.

Eku sunguleni Xikwembu a xi lava leswaku vanhu hinkwavo va khomana hi ndlela leyi a va ta lava ku khomiwa ha yona. Xi veke xikombiso lexinene ngopfu xa ku khathala hi vuhlayiseki bya van’wana hi ndlela leyi xi vumbeke vanhu ha yona: “Xikwembu xi ya emahlweni xi tumbuluxa munhu hi xifaniso xa xona, xi n’wi tumbuluxe hi xifaniso xa Xikwembu; xi va tumbuluxe va ri waxinuna ni waxisati.” (Genesa 1:27) Leswi swi vula leswaku Xikwembu hi rirhandzu xi nyike vanhu timfanelo ta xona leti hlamarisaka leswaku va ta hanya hi masiku eku rhuleni, va tsakile naswona va ri ni vun’we. Ripfalo leri Xikwembu xi va nyikeke a ri ta va susumetela ku khoma van’wana hilaha vona a va ta lava ku khomiwa hakona, ntsendze loko ri leteriwe kahle.

Vutianakanyi Byi Onha Timhaka

Leswi vanhu va veke ni masungulo lamanene swonghasi, xana swi onhake kwihi? Ku vula mhaka ya xiheri, swilo swi onhiwe hi vutianakanyi. Vanhu vo tala va yi tiva mhaka ya Bibele leyi vulavulaka hi leswi mpatswa wo sungula wu swi endleke, hi ku ya hi Genesa ndzima 3. Hi ku hlohloteriwa hi Sathana, loyi a lwisanaka ni milawu hinkwayo leyinene ya Xikwembu, Adamu na Evha va xandzukele vulawuri bya Xikwembu hi vutianakanyi bya vona, va lava ku tifuma. Vutianakanyi ni ku xandzuka ka vona ku va tsone swo tala, ku endla ni leswaku vana va vona va tswariwa va langutane na khombo. Xexo i xikombiso lexi nga erivaleni xa vuyelo lebyi fehlaka bya ku honisa dyondzo ya Nawu wa Nsuku. Hikwalaho, “xidyoho xi [nghene] emisaveni hi munhu un’we, ni rifu hikwalaho ka xidyoho, xisweswo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo hikuva hinkwavo va dyohile.”—Varhoma 5:12.

Hambileswi vanhu hinkwavo va hambukeke etindleleni letinene ta Yehovha Xikwembu, yena a nga va tshikanga. Hi xikombiso, Yehovha u nyike tiko ra Israyele Nawu lowu nga ta va kongomisa. A wu va dyondzisa ku khoma van’wana hilaha vona a va ta lava ku khomiwa hakona. Nawu lowu a wu hlamusela ndlela yo khoma mahlonga, vana lava nga riki na vatatana, kun’we ni tinoni. A wu hlamusela leswi a swi fanele swi endliwa hi munhu la hlaseleke van’wana, la tlhakiseke ni la yiveke. A ku ri ni milawu ya nsivela-mavabyi leyi a yi ri xikombiso xa ku khathala hi rihanyo ra van’wana. Nakambe a ku ri ni milawu ya timhaka ta vuxaka bya rimbewu. Yehovha u katsakanye Nawu wakwe hi ku byela vanhu a ku: “U fanele u rhandza munhu-kuloni kukota loko u tirhandza,” ku nga marito lawa Yesu a ma tshaheke endzhaku. (Levhitika 19:18; Matewu 22:39, 40) Nawu lowu a wu tlhela wu hlamusela ndlela leyi Vaisrayele a va fanele va va khoma ha yona valuveri lava tshamaka na vona. Nawu lowu a wu ku: “U nga tshuki u tshikilela muluveri, hilaha na n’wina mi wu tivaka hakona moya-xiviri wa muluveri, hikuva mi ve valuveri etikweni ra Egipta.” Hi marito man’wana, Vaisrayele a va fanele va va ni tintswalo eka vanhu lava nga exiyin’weni xo tika.—Eksoda 23:9; Levhitika 19:34; Deteronoma 10:19.

Yehovha a a katekisa tiko ra Israyele, ntsendze loko ri namarhela Nawu wakwe. Hi nkarhi wa ku fuma ka Davhida na Solomoni, tiko a ri nyukile naswona vanhu va kona a va tiphina. Matimu ya hi byela: “Yuda na Israyele a va tele, a va tele ku fana ni swiribyana swa sava leswi swi nga elwandle, va dya, va nwa naswona va tsaka. Kutani Yuda na Israyele va tshama va sirhelelekile, un’wana ni un’wana ehansi ka murhi wakwe wa vhinya ni le hansi ka nkuwa wakwe.”—1 Tihosi 4:20, 25.

Lexi vavisaka, ku rhula ni vuhlayiseki bya tiko a swi tlhaveriwanga hi dyambu. Hambileswi a va ri na Nawu wa Xikwembu, Vaisrayele a va wu yingisanga; va tshike vutianakanyi byi va sivela ku khathala hi van’wana. Vutianakanyi swin’we ni vugwinehi swi va tikisele vutomi. Eku heteleleni, hi lembe ra 607 B.C.E., Yehovha u tshike Vababilona va lovisa mfumo wa Yuda, muti wa Yerusalema ni tempele ya kona ya manyunyu. Ha yini? “‘Hikwalaho ka leswi mi nga ma yingisangiki marito ya mina, maswivo, ndza rhumela naswona ndzi ta teka mindyangu hinkwayo ya le n’walungwini,’ ku vula Yehovha, ‘ndzi ta rhumela eka Nebukadretsara hosi ya Babilona, nandza wa mina, naswona ndzi ta va tisa va ta lwa ni tiko leri ni vaaki va rona ni marito lawa hinkwawo lama ri rhendzeleke; kutani ndzi ta va nyikela endzovisweni, ndzi va endla xihlamariso ni nchumu wo beriwa noti ni tindhawu leti onhakeke hilaha ku nga riki na makumu.’” (Yeremiya 25:8, 9) Va khawurile hakunene hi ku fularhela vugandzeri lebyi tengeke bya Yehovha!

Xikombiso Lexi Hi Faneleke Hi Xi Tekelela

Hi hala tlhelo, Yesu Kreste a nga lo dyondzisa Nawu wa Nsuku ntsena kambe u tlhele a veka xikombiso lexinene xo wu landzela. A a khathala swinene hi vuhlayiseki bya van’wana. (Matewu 9:36; 14:14; Luka 5:12, 13) Siku rin’wana loko a ri ekusuhi ni muti wa Nayini, Yesu u vone noni leyi a yi ri ni gome exikarhi ka vanhu lava a va ya enkosini wa n’wana wa yona loyi o va swakwe. Rungula ra Bibele ri ri: “Loko Hosi yi n’wi vona, yi n’wi twela vusiwana.” (Luka 7:11-15) Hi ku ya hi Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, xiga lexi nge “yi n’wi twela vusiwana,” xi vula “ku susumeteleka endzeni.” U vone ndlela leyi mbilu ya yena a yi vava ha yona, kutani swi n’wi susumetela ku teka goza lerinene leswaku a herisa ku karhateka kakwe. Noni yoleyo yi tsake swinene loko Yesu a pfuxa n’wana wa yona kutani ‘a n’wi nyika mana wa yena’!

Eku heteleleni, hi ku pfumelelana ni xikongomelo xa Xikwembu, Yesu u xanisekile kutani a nyikela vutomi bya yena tanihi nkutsulo leswaku vanhu va ta ntshunxiwa evuhlongeni bya xidyoho ni rifu. Lexi a xi ri xikombiso lexikulu ngopfu xa ku hanya hi Nawu wa Nsuku.—Matewu 20:28; Yohane 15:13; Vaheveru 4:15.

Vanhu Lava Tirhisaka Nawu Wa Nsuku

Xana va kona vanhu lava hanyaka hi ku pfumelelana ni Nawu wa Nsuku hakunene namuntlha? Va kona, naswona a va hanyi ha wona loko swiyimo swi va pfumelela ntsena. Hi xikombiso, hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava eJarimani ra Manazi, Timbhoni ta Yehovha ti tshame ti ri ni ripfumelo eka Xikwembu naswona a ti rhandza vaakelani va tona ti tlhela ti ala ku fularhela Nawu wa Nsuku. Loko Mfumo wu pfurhetela moya wa ku venga Vayuda hinkwavo, Timbhoni ti hambete ti landzela Nawu wa Nsuku. Hambiloko ti ri etikampeni ta nxaniso, ti hambete ti khathalela vanhu van’wana, ti avelana swakudya ni Vayuda lava sikaka swin’we ni vanhu lava nga riki Vayuda, hambileswi a swi kala. Ku tlula kwalaho, hambileswi Mfumo wu ti leriseke leswaku ti teka matlhari ti ya dlaya van’wana, ti arile tanihi leswi a ti nga swi lavi ku dlayiwa hi van’wana. Xana a va ta va dlayela yini vanhu lava a va fanele va va rhandza hilaha va tirhandza hakona? Vo tala va vona a va yisiwanga etikampeni ta nxaniso ntsena hikwalaho ka ku ala ka vona, kambe va dlayiwile.—Matewu 5:43-48.

Loko u ri karhi u hlaya xihloko lexi, wa vuyeriwa eka xikombiso xin’wana xa Nawu wa Nsuku lexi tirhaka. Namuntlha Timbhoni ta Yehovha ta swi xiya leswaku vanhu vo tala a va na ntshembo naswona va titwa va nga pfuni nchumu. Hikwalaho ka leswi, Timbhoni hi ku tirhandzela ti teke goza lerinene ro pfuna van’wana leswaku va dyondza hi ntshembo swin’we ni nkongomiso lowu tirhaka lowu kumekaka eBibeleni. Leswi hinkwaswo i xiyenge xa ntirho wo dyondzisa lowu endliwaka emisaveni hinkwayo hi mpimo lowukulu swinene. Vuyelo byi ve byihi? Hilaha ku profetiweke hakona eka Esaya 2:2-4, entiyisweni “vanhu vo tala,” lava tlulaka tsevu wa timiliyoni emisaveni hinkwayo va ‘leteriwe tindlela ta Yehovha kutani va famba emitileni ya yena.’ Hi ndlela yo fanekisela, va dyondze ku “fula mabanga ya vona ma va swikomu ni mafumu ya vona ma va swikhutulo.” Va kume ku rhula ni nsirhelelo eminkarhini leyi yo nonon’hwa.

Ku Vuriwa Yini Hi Wena?

Wa nga anakanya switsongo hi maxangu ni ku xaniseka ka vanhu hikwalaho ka ku honisa Nawu wa Nsuku ku sukela loko ku ve ni ku xandzuka le Edeni, loku hlohloteriweke hi Sathana Diyavulosi. Yehovha u tiyimisele ku tlherisela xiyimo endhawini ya xona ku nga ri khale. Njhani? “N’wana wa Xikwembu u humelerile hi xikongomelo lexi, xa ku ta herisa mintirho ya Diyavulosi.” (1 Yohane 3:8) Leswi swi ta endleka eMfun’weni wa Xikwembu, lowu nga ta va wu ri ehansi ka mavoko ya vutlhari ni lama nga ni vuswikoti ya Yesu Kreste, loyi a dyondziseke Nawu wa Nsuku a tlhela a hanya ha wona.—Pisalema 37:9-11; Daniyele 2:44.

Hosi Davhida loyi a a fuma etikweni ra khale ra Israyele u te: “A ndzi ri jaha, kambe se ndzi dyuhele, kambe a ndzi si tshama ndzi vona munhu la lulameke a tshikiwa hi ku helela, hambi ku ri vana vakwe va lava xinkwa. Siku hinkwaro u kombisa tintswalo naswona wa lombisa, ni vana vakwe va faneriwa hi nkateko.” (Pisalema 37:25, 26) Xana a hi ntiyiso leswaku vanhu vo tala va rhandza ku nyikiwa ni ku teka swilo hi nkani ematshan’weni ya ku ‘kombisa tintswalo ni ku lombisa’? Kunene, ku hanya hi Nawu wa Nsuku swi nga tisa ku rhula ni nsirhelelo, hikuva swi endla leswaku munhu a fanelekela ku kuma mikateko ya Mfumo wa Xikwembu sweswi ni le nkarhini lowu taka. Mfumo wa Xikwembu wu ta kukula vutianakanyi ni vuhomboloki hinkwabyo emisaveni, wu siva mafambiselo ya namuntlha ya mfumo wa vanhu va vukungundzwana hi mafambiselo lamantshwa lama simekiweke hi Xikwembu. Kutani vanhu hinkwavo va ta tsakela ku hanya hi Nawu wa Nsuku.—Pisalema 29:11; 2 Petro 3:13.

[Swifaniso eka tluka 4, 5]

Yesu a nga dyondzisanga Nawu wa Nsuku ntsena, kambe u tlhele a veka xikombiso lexinene hi ku hanya ha wona

[Swifaniso eka tluka 7]

Ku hanya hi Nawu wa Nsuku swi nga tisa ku rhula ka ntiyiso ni nsirhelelo