Ndzima 117

Gome eNtangeni

LOKO Yesu a heta ku khongela, yena ni vaapostola va yena vo tshembeka va 11 va yimbelela tinsimu to dzunisa Yehova. Kutani va rhelela va suka ekamareni ra le henhla, va nghena exinyameni xo titimela xa vusiku, kutani va tsemakanya Nkova wa Kidroni va kongoma eBetaniya. Kambe endleleni, va yima eka xivandla xo tsakisa, ntanga wa Getsemani. Lexi xi le Ntshaveni ya Mitlhwari kumbe ekusuhi. Yesu u hlangane ni vaapostola va yena laha exikarhi ka mirhi ya mitlhwari hi makhamba yo hlayanyana.

U siya vaapostola va yena va nhungu—kumbexana ekusuhi ni nyangwa wa ntanga—wa va lerisa: “Tshamani kwala, ndza ha ya lahaya, ndzi ya khongela.” Kutani u teka lavan’wana vanharhu—Petro, Yakobo na Yohane—kutani a nghena swinene entangeni. Yesu u sungula ku khomiwa hi gome ni ku karhateka lokukulu. Wa va byela: “Moya wa mina wu khomiwa hi gome lerikulu, gome ra ku fa; salani kwala, mi hiteka na mina.”

Loko a ya kulenyana, Yesu u wela ehansi naswona xikandza xa yena xi ri ehansi, u sungula ku khongela hi ku hiteka: “Tatana, loko swi nga endleka, xinwelo lexi a xi fambele kule na mina! Ntsena ku nga endliwi ku rhandza ka mina, kambe a ku endliwe ku rhandza ka wena.” Xana u vula yini? Ha yini a “khomiwa hi gome lerikulu, gome ra ku fa”? Xana u landzula xiboho xa yena xo fa ni ku nyikela nkutsulo?

Doo! Yesu a nga kombeli ku ponisiwa eka rifu. Hambi ku ri mianakanyo yo papalata rifu ra gandzelo, hi laha Petro a ringanyeteke ha kona, yi le kule na yena. Ematshan’wini ya sweswo, u ni gome hikuva u chava leswaku ndlela leyi a nga ta fa ha yona ku nga ri khale—tanihi xigevenga lexi sandziwaka—yi ta tisa ndzhukano ehenhla ka vito ra Tata wa yena. Sweswi u tsundzuka leswaku eka tiawara ti nga ri tingani u ta beleriwa emhandzini tanihi munhu la nga pfuniki nchumu—ndzhukano emahlweni ka Xikwembu! Leswi hi swona swi n’wi karhataka swinene.

Endzhaku ko khongela nkarhi wo leha, Yesu wa tlhela kutani a kuma vaapostola vanharhu va etlele. Loko a vulavula na Petro u ri: “Xana mi tsandzekise ku yini ku hiteka na mina hambi yi ri awara yin’we ntsena xana? Hitekani mi khongela, leswaku mi nga weli emiringweni.” Hambi swi ri tano, hi ku xiya gome leri va nga eka rona ni ku tshinela ka nkarhi, u ri: “Moya wa swi lava, kambe nyama yi tsanile.”

Kutani Yesu u tlhela a famba ra vumbirhi kutani a kombela leswaku Xikwembu xi susa “xinwelo” lexi ekule na yena, lexi ku nga xiphemu lexi a averiweke hi Yehova, kumbe ku rhandza ka yena. Loko a tlhela, nakambe u kuma lavanharhu va etlele ematshan’wini yo va va khongela leswaku va nga weli emiringweni. Loko Yesu a vulavula na vona, a va swi tivi leswi va nga swi vulaka.

Eku heteleleni, ra vunharhu, Yesu wa famba, mpfhuka lowu nga ringanaka ku hoxiwa ka ribye, kutani a khinsamile, hi xirilo lexikulu ni mihloti, wa khongela: “Tatana, loko u swi rhandza, xinwelo lexi xi tshinete kule na mina.” Yesu u twa ku vava lokukulu hikwalaho ka ndzhukano lowu rifu ra yena ri nga ta wu tisa evitweni ra Tata wa yena. Phela, ku avanyisiwa tanihi murhukani—la rhukanaka Xikwembu—swa tika ku swi amukela!

Hambi swi ri tano, Yesu u ya emahlweni a khongela: “Ntsena ku nga endliwi ku rhandza ka mina, kambe a ku endliwe ku rhandza ka wena.” Yesu hi ku yingisa u veka ku rhandza ka yena endzhaku a rhangisa ka Xikwembu. Ntsumi leyi humaka etilweni yi vonaka yi humelela kutani yi n’wi tiyisa hi marito ma nga ri mangani yo chavelela. Hi ku fanana, ntsumi yi byela Yesu leswaku Tata wa yena wa n’wi amukela.

Hambi swi ri tano, vona ntikelo lowu nga emakatleni ya Yesu! Vutomi bya yena n’wini lebyi nga heriki ni lebyiya bya rixaka hinkwaro ra vanhu byi vekiwe eka xipimo. Gome ra mintlhaveko i rikulu. Kutani Yesu u ya emahlweni a khongela hi ku hiseka lokukulu, naswona nyuku wa yena wu fana ni mathonsi ya ngati loko wu nthonela emisaveni. “Hambi leswi lexi ku nga xivono lexi nga tolovelekangiki,” ku xiya The Journal of the American Medical Association, “nyuku lowu fanaka ni ngati . . . wu nga ha humelela eka swiyimo leswikulu swa mintlhaveko.”

Endzhakunyana, Yesu u tlhelela ra vunharhu eka vaapostola va yena, nakambe u va kuma va etlele. Va hetiwe matimba hi gome lerikulu. “Xana ma ha etlela ni ku wisa xana”? Wa huwelela. “Swi ringene! Nkarhi wu fikile, vonani, N’wana-wa-Munhu wa nyiketiwa emavokweni ya vadyohi. Sukani, mi yima a hi yeni! Langutani, la ndzi vengaka ú le kusuhi.”

Loko a ha vulavula, Yudasi Iskariyota wa humelela, a landzela hi ntshungu lowukulu lowu khomeke mathochi, timboni ni matlhari. Matewu 26:30, 36-47; 16:21-23; Marka 14:26, 32-43; Luka 22:39-47; Yohane 18:1-3; Vaheveru 5:7.

▪ Endzhaku ko suka ekamareni ra le henhla, hi kwihi laha Yesu a kongomisaka vaapostola kona naswona u endla yini kwalaho?

▪ Loko Yesu a ri eku khongeleni, vaapostola va endla yini?

▪ Ha yini Yesu a ri ni gome, naswona i xikombelo xihi lexi a xi endlaka eka Xikwembu?

▪ Swi kombisa yini ku va nyuku wa Yesu wu fana ni mathonsi ya ngati?

Ndzima 118

Ku Xenga Ni Ku Khotsa

A KA ha ku hundza xikarhi ka vusiku loko Yudasi a rhangela ntshungu lowukulu wa masocha, vaprista lavakulu, Vafarisi ni van’wana va nghena entangeni wa Getsemani. Vaprista va pfumele ku nyika Yudasi swiphemu swa 30 swa silivhere swo xenga Yesu.

Emahlweninyana, loko Yudasi a hlongoriwile eswakudyeni swa Paseka, xikan’we-kan’we u kongome eka vaprista lavakulu. Volavo xikan’we-kan’we va hlengelete tindhuna ta vona, kun’we ni ntlawa wa vona wa masocha. Kumbexana Yudasi ekusunguleni u va yise laha Yesu ni vadyondzisiwa va yena a va tlangela Paseka kona. Hi ku xiya leswaku va fambile, ntshungu lowukulu lowu rhwaleke matlhari ni lowu khomeke timboni ni mathoci wu landzelela Yudasi loko a huma eYerusalema kutani a pela Nkova wa Kidroni.

Loko Yudasi a ri karhi a rhangela ntshungu va ya eNtshaveni ya Mitlhwari, u titwa a tiyiseka leswaku u tiva laha a nga ta kuma Yesu kona. Eka vhiki leri hundzeke, loko Yesu ni vaapostola va yena va fambela eBetaniya na Yerusalema, hakanyingi a va yima entangeni wa Getsemani va wisa ni ku vulavula. Kambe sweswi, va ri na Yesu, kumbexana va tumbele exinyameni exikarhi ka mirhi ya mitlhwari, xana masocha ma ta n’wi tivisa ku yini? Va nga ha va va nga si tshama va n’wi vona. Hikwalaho, Yudasi u nyikela xikombiso, a ku: “Loyi ndzi nga ta n’wi ntswontswa, hi yena, n’wi khomeni mi famba na yena, mi n’wi rindza swinene.”

Yudasi u rhangela ntshungu lowukulu wu nghena entangeni, u vona Yesu ni vaapostola va yena, kutani wa n’wi kongoma. U ri: “Xewani Mufundhisi!” Kutani a n’wi ntswontswa hi musa.

‘Nakulorhi, xana u tile hi xikongomelo xihi?’ ku vutisa Yesu. Kutani, loko a tihlamula xivutiso xa yena, u ri: “Yudasi, xana u nyiketa N’wana-wa-Munhu hi ku n’wi ntswontswa xana?” Kambe a swi ringanile eka muxengi wa yena! Yesu u ya laha ku nga na ku vonakala ka mathoci ni timboni leti pfurhaka naswona wa vutisa: “Mi lava mani xana?”

Va hlamula va ku: “Yesu wa Nazareta.”

Yesu a hlamula a ku: “Hi mina loyi,” a yima a tiyile emahlweni ka vona hinkwavo. Hi ku hlamarisiwa hi xivindzi xa yena ni ku nga tivi leswi nga ta humelela, vavanuna va tlhentlhela endzhaku kutani va wela ehansi.

Yesu hi ku rhula u ya emahlweni: “Ndzi mi byerile ndzi ku: ‘Hi mina loyi.’ Loko kunene mi lava mina, tshikani lava, va tifambela.” Endzhakunyana ekamareni ra le henhla, Yesu u byele Tata wa yena hi xikhongelo leswaku u hlayise vaapostola va yena lavo tshembeka naswona a ku vanga ni un’we wa vona la lahlekeke “loko a nga ri munhu wa ku lova.” Kutani, leswaku rito ra yena ri ta hetiseka, u vula leswaku vadyondzisiwa va yena va tshikiwa va famba.

Loko masocha ma kume matimba, ma yima, kutani ma sungula ku boha Yesu, vaapostola va xiya leswi swi lavaka ku humelela. Va vutisa: “Hosi, xana hi fanele ku teka mabanga hi lwa ke?” Yesu a nga si hlamula, Petro u teka rin’we ra mabanga mambirhi lawa vaapostola a va ri na wona, a hlasela Malko, nandza wa muprista lonkulu. Xihahati xa Petro xi hupa nhloko ya nandza kambe xi tsema ndleve yakwe ya le ximatsini.

Loko Yesu a n’wi sivela u ri: “Tshikani! Mi nga ha engeti!” Loko a khumba ndleve ya Malko, wa yi horisa. Kutani u dyondzisa dyondzo ya nkoka a lerisa Petro a ku: “Tlherisela banga ra wena enkotlotweni wa rona, hikuva hinkwavo lava tirhisaka mabanga, va ta dlawa hi mabanga. Xana u ehleketa leswaku ndzi nga tsandzeka ku khongela Tata wa mina, a ndzi pfuna sweswi-sweswi hi mavandla ya tintsumi lama tlulaka 12 xana?”

Yesu u tiyimisele ku khomiwa, hikuva wa hlamusela: “Kambe loko swi nga ri tano, Matsalwa ma ta endlekisa ku yini, leswi ma vulaka leswaku swi fanekele ku famba hi ndlela yoleyo ke?” Kutani wa engetela: “Xana a ndzi nga nwi exinwelweni lexi Tatana a ndzi nyikeke xona xana?” U pfumelelana hi laha ku heleleke ni ku rhandza ka Xikwembu!

Kutani Yesu u vulavula na ntshungu. Wa vutisa: “Leswi mi humeke mi ri ni mabanga ni tinhonga ku ta ndzi khoma, ndzo va xigevenga xana? Masiku hinkwawo a ndzi tshama eTempeleni, ndzi karhi ndzi dyondzisa: A mi ndzi khomanga. Hambiswiritano, swilo leswi hinkwaswo swi humelerile leswaku ku hetiseka leswi tsariweke hi vaprofeta.”

Hi loko, ntlawa wa masocha ni ndhuna ya nyimpi ni tindhuna ta Vayuda va khoma Yesu kutani va n’wi boha. Loko va vona leswi, vaapostola va siya Yesu kutani va tsutsuma. Hambi swi ri tano, jaha rin’wana—kumbexana i mudyondzisiwa Marka—u sala exikarhi ka ntshungu. A nga ha va a a ri endlwini leyi Yesu a a tlangela Paseka eka yona naswona endzhaku a landzela ntshungu wolowo. Hambi swi ri tano, sweswi, wa tiviwa, naswona matshalatshala yo n’wi khoma ya endliwa. Kambe u siya nguvu ya yena ya lineni kutani a baleka a nga ambalanga nchumu. Matewu 26:47-56; Marka 14:43-52; Luka 22:47-53; Yohane 17:12; 18:3-12.

▪ Ha yini Yudasi a tiyiseka leswaku u ta kuma Yesu entangeni wa Getsemani?

▪ Yesu u ku paluxa njhani ku khumbeka ka vadyondzisiwa va yena?

▪ I goza rihi leri Petro a ri tekaka ku sirhelela Yesu, kambe Yesu u ri yini eka Petro hi swona?

▪ Yesu u swi paluxa njhani leswaku u pfumelelana hi laha ku heleleke ni ku rhandza ka Xikwembu hi yena?

▪ Loko vaapostola va siya Yesu, i mani la salaka, naswona ku humelela yini eka yena?

Ndzima 119

A Yisiwa Ka Anasi, Endzhaku A yisiwa Eka Kayafasi

YESU, a bohiwile tanihi xigevenga lexi tolovelekeke, u yisiwa eka Anasi, khale ka muprista lonkulu la nga ni nkucetelo lowukulu. Anasi a a ri muprista lonkulu loko Yesu tanihi jaha ra malembe ya 12 hi vukhale a hlamarise vadyondzisi va varhabi etempeleni. Vo tala va vana va Anasi va xinuna endzhakunyana va tirhe tanihi vaprista lavakulu, naswona sweswi mukon’wana wa yena Kayafasi u tamela xiyimo xexo.

Kumbexana eku sunguleni Yesu u yisiwa ekaya ka Anasi hikwalaho ka vukulukumba bya nkarhi wo leha bya muprista yoleyo lonkulu evukhongerini bya Xiyuda. Ku yima loku ko vona Anasi ku nyika Muprista Lonkulu Kayafasi nkarhi wo hlengeleta Sanedri, huvo leyikulu ya Vayuda ya swirho swa 71, kun’we ni ku hlengeleta timbhoni ta vunwa.

Anasi muprista lonkulu sweswi u vutisa Yesu hi ta vadyondzisiwa va yena ni ta ku dyondzisa ka yena. Hambi swi ri tano, loko Yesu a hlamula u ri: “Ndzi vulavurile erivaleni emahlweni ka vanhu hinkwavo. Ndzi dyondzisile minkarhi hinkwayo emasinagogeni ni le tempeleni, laha Vayuda hinkwavo va hlengeletanaka kona, a ndzi vulanga nchumu exihundleni. Hikwalaho ka yini u vutisa mina? Vutisa lava tweke leswi ndzi nga va byela swona; vona va ta swi tiva leswi ndzi swi vuleke.”

Hi loko, un’wana wa malandza la yimeke kusuhi na Yesu a n’wi ba hi mpama exikandzeni, a ku: “Xana hi rona hlamulelo ra wena eka muprista lonkulu xana?”

Yesu u hlamula a ku: “Loko ndzi vulavurile hi ku hoxa, komba ku hoxa koloko, kambe loko ndzi vulavurile hi nawu wa kona, u ndzi bela yini xana?” Endzhaku ka ku vulavurisana loku, Anasi u rhumela Yesu a bohiwile eka Kayafasi.

Hi nkarhi lowu vaprista lavakulu hinkwavo ni vakulukumba ni vatsari, ina, Sanedri hinkwayo, va sungula ku hlengeletana. Entiyisweni ndhawu ya vona yo hlangana hi le kaya ka Kayafasi. Ku va ni nhlengeletano yo tano ya ku tenga evusikwini bya Paseka entiyisweni swi lwisana ni nawu wa Xiyuda. Kambe leswi a swi va siveli varhangeri va vukhongeri eka xikongomelo xa vona xo biha.

Mavhiki yo hlayanyana Yesu a nga si pfuxa Lazaro, exikarhi ka yona, Sanedri ana se a yi bohe leswaku u fanele ku fa. Naswona masiku mambirhi emahlweninyana, hi Ravunharhu, valawuri va vukhongeri va twanane ku khoma Yesu hi makungu ya vona ya vutlhari leswaku va n’wi dlaya. Ehleketa, entiyisweni u gweviwe a nga si tenga!

Matshalatshala yo kuma timbhoni leti nga ta nyikela vumbhoni byo hemba sweswi ma endliwa leswaku nandzu wu ta vekiwa ehenhla ka Yesu. Hambi swi ri tano, a ku na timbhoni leti nga kumekaka leti pfumelelanaka emhakeni ya tona. Eku heteleleni, timbirhi ti te emahlweni kutani ti ku: “Hi n’wi twile, a ku: ‘Ndzi ta nhlanhla Tempele leyi yo akiwa hi mavoko, kutani endzhaku ka masiku manharhu ndzi ta tlhela ndzi yimisa yin’wana leyi nga akiwangiki hi mavoko.’”

“Xana a wu hlamuli nchumu xana?” Ku vutisa Kayafasi. “Hi yihi mhaka leyi va ku hehlaka ha yona xana?” Kambe Yesu wa miyela. Lexi khomisaka Sanedri tingana hi leswi hambi ku ri eka xihehlo lexi xa vunwa, timbhoni a ti swi koti ku endla timhaka ta tona ti twanana. Kutani muprista lonkulu u ringeta rhengu rin’wana.

Kayafasi u tiva ndlela leyi Vayuda va hlundzukaka ngopfu ha yona hi munhu loyi a tivulaka ku va N’wana wa Xikwembu. Eka swiendlakalo swimbirhi leswi hundzeke, hi ku hatlisa va funghe Yesu tanihi mudyohi la fanelaka hi rifu, hi leswi hi xihoxo va anakanyeke leswaku a a tivula la ringanaka na Xikwembu. Hi vutlhari Kayafasi wa lerisa: “Hlambanya hi Xikwembu lexi hanyaka, u hi byela loko u ri Mesiya, n’wana wa Xikwembu.”

Ku nga khathariseki leswi Vayuda va swi ehleketaka, Yesu hakunene i N’wana wa Xikwembu. Naswona ku miyela ku nga ha tekiwa tanihi ku ala ku va ka yena Kriste. Kutani Yesu hi xivindzi wa hlamula: “Hi mina! ‘kutani mi ta vona n’wana wa munhu a tshamile evokweni ra xinene ra loyi a nga ni matimba hinkwawo. Mi n’wi vona a ta hi mapapa ya le tilweni.’”

Hi loko, Kayafasi hi ku hlundzuka lokukulu, a handzula tinguvu ta yena, kutani a huwelela: “Ha ha lavela yini timbhoni? Mi twile ku sandza ka yena; mi boha yini xana?”

“U fanekele ku fa,” Sanedri yi huwelela. Kutani va sungula ku tlanga hi yena, kutani va vula swilo swo tala va n’wi sandza. Va n’wi makala xikandza ni ku xi tshwutela. Van’wana va phutsela xikandza xa yena hinkwaxo va n’wi ba hi swibakele swa vona kutani hi ku vungunya va ku: “Vhumbha loyi a ku beke, wena Mesiya!” Hanyelo leri ra tihanyi, leri nga riki enawini ri humelela hi nkarhi wa ku tengisiwa ka ni vusiku. Matewu 26:57-68; 26:3, 4; Marka 14:53-65; Luka 22:54, 63-65; Yohane 18:13-24; 11:45-53; 10:31-39; 5:16-18.

▪ Hi kwihi laha Yesu a yisiwaka kona ro sungula, naswona kwalaho ku humelela yini eka yena?

▪ Hi kwihi laha Yesu a yisiwaka kona nakambe, naswona hi xikongomelo xihi?

▪ Kayafasi u swi kotisa ku yini ku endla leswaku Sanedri yi huwelela leswaku Yesu u faneriwa hi rifu?

▪ Hi rihi, hanyelo ra tihanyi, leri nga riki enawini leri humelelaka hi nkarhi wa ku tengisiwa?

Ndzima 120

Ku Kaneta eXivaveni

ENDZHAKU ko siya Yesu entangeni wa Getsemani ni ku baleka hi ku chava swin’we ni vaapostola hinkwavo, Petro na Yohane va yima eku balekeni ka vona. Kumbexana va hlangana na Yesu loko a yisiwa ekaya ka Anasi. Loko Anasi a n’wi yisa eka Muprista Lonkulu Kayafasi, Petro na Yohane va landzela hi mpfhuka lowunene, kumbexana hi ku vavisiwa hi ku chava ehenhleni ka vuhlayiseki bya vutomi bya vona ni ku lava ku tiva leswi swi nga ta humelela eka N’wini wa vona.

Loko va fika ekaya ra manyunyu ra Kayafasi, Yohane u kota ku nghena exivaveni, tanihi leswi a a tiveka eka muprista lonkulu. Hambi swi ri tano, Petro u sala a yimile ehandle enyangweni. Kambe hi ku hatlisa Yohane wa tlhela kutani a vulavula na mulanguteri wa nyangwa, nandza wa wanhwana, naswona Petro u pfumeleriwa ku nghena.

Sweswi ka titimela, kutani vahlayisi va yindlu ni malandza ya muprista lonkulu va endle ndzilo wa makala. Petro u hlanganyela na vona ku tikufumeta loko a yimele vuyelo bya ku tengisiwa ka Yesu. Kwalaho, eku vonakaleni ka ndzilo lowu vangamaka, mulanguteri wa nyangwa loyi a pfumeleleke Petro ku nghena wa n’wi langutisisa. Kutani u ri: “Na wena, a wu ri na Yesu wa Galeliya.”

Hi ku chavisiwa hi leswi a tiviweke, Petro wa kaneta emahlweni ka vona hinkwavo leswaku u tiva Yesu. U ri: “Leswi u swi vulaka, a ndzi swi tivi; ni ku swi twisisa a ndzi swi twisisi.”

Hi loko, Petro a huma kutani a yima ehandle ekusuhi ni nyangwa. Kwalaho, nhwana un’wana wa n’wi xiya kutani a ku eka lava va yimeke kusuhi: “Wanuna loyi a a ri na Yesu wa Nazareta.” Nakambe Petro wa kaneta, a hlambanya a ku: “A ndzi n’wi tivi.”

Petro wa ha ri exivaveni, a ringeta ku va la nga tivekiki hi laha a nga kotaka ha kona. Kumbexana eyinhleni leyi u kavanyeteka hi ku ringa ka nkuku hi mahlamba-ndlopfu. Hi nkarhi wolowo, ku tengisiwa ka Yesu ku ya emahlweni, entiyisweni ku khomeriwa exivandleni xa yindlu ehenhla ka xivava. A swi kanakanisi leswaku Petro ni van’wana lava yimeke ehansi va vona timbhoni to hambana-hambana leti nghenaka ni leti humaka leti a ti nyikela vumbhoni.

Ku hundze awara ku sukela loko Petro eku heteleleni a tiviwile tanihi munghana wa Yesu. Sweswi nhlayo ya lava va yimeke kusuhi ya n’wi tshinelela kutani va ku: “Hakunene na wena, u un’wana wa vona, hikuva u tikomba hi mavulavulelo ya wena.” Un’wana entshungwini i xaka ra Malko loyi Petro a tsemeke ndleve ya yena.” U ri: “Xana a ndzi ku vonanga wena entangeni u ri na yena ke?”

Petro u kaneta hi matimba a ku: “Munhu loyi mi n’wi vulaka, mina a ndzi n’wi tivi!” Entiyisweni, u ringeta ku va khorwisa leswaku hinkwavo va hoxile hi ku rhukana ni ku hlambanya emhakeni leyi, kahle-kahle, a a tivitanela khombo loko a nga va byeli ntiyiso.

Loko Petro a ha ku kaneta ra vunharhu, nkuku wa ringa. Naswona hi nkarhi wolowo, Yesu, loyi a a vonaka a humelela eka rikupakupa ehenhla ka xivava, wa hundzuluka kutani a n’wi languta. Xikan’we-kan’we, Petro u tsundzuka leswi Yesu a swi vuleke tiawara ti nga ri tingani emahlweninyana ekamareni ra le henhla: “Nkuku wu nga si ringa kambirhi, u ta va u ndzi landzurile kanharhu.” Hi ku tikiwa hi ntiko wa xidyoho xa yena, Petro u humela ehandle kutani a rila hi xiviti.

Xana leswi swi nga humelerisa ku yini? Swi nga endlekisa ku yini leswaku endzhaku ka ku tiya ka yena emoyeni, Petro a landzula N’wini wa yena kanharhu hi ku hatlisa? Handle ko kanakana swiyimo swi khome Petro handle ko swi langutela. Ntiyiso wa bakanyiwa naswona Yesu u hlamuseriwa tanihi xigevenga lexo biha. Leswi nga leswinene swi cinciwe swi vonaka swi ri leswo biha, munhu la lulameke tanihi loyi a nga ni nandzu. Kutani hikwalaho ka ntshikilelo wa xiendlakalo, Petro u hetiwa matimba. Hi ku hatlisa vutshembeki bya yena bya hela; lexi khomisaka gome u hluriwa hi ku chava vanhu. Onge leswi swi nga ka swi nga humeleli eka hina! Matewu 26:57, 58, 69-75; Marka 14:30, 53, 54, 66-72; Luka 22:54-62; Yohane 18:15-18, 25-27.

▪ Petro na Yohane va nghenisa ku yini exivaveni xa muprista lonkulu?

▪ Loko Petro na Yohane va ri exivaveni, i yini leswi humelelaka endlwini?

▪ Nkuku wu ringa minkarhi mingani, naswona i kangani Petro a landzulaka ku tiva Kriste?

▪ Swi vula yini leswaku Petro a rhukana ni ku hlambanya?

▪ I yini lexi endlaka Petro a landzula leswaku u tiva Yesu?