Ndzima Ya Khume-n’we

Hlayisa Ku Rhula eNdyangwini Wa Wena

1. Hi swihi swilo swin’wana leswi nga ha vangaka ku avana emindyangwini?

VA TSAKA lava tshamaka emindyangwini leyi nga ni rirhandzu, ku twisisana ni ku rhula. Swi nga ha endleka, ndyangu wa wena wu ri tano. Lexi vavisaka, mindyangu yo tala a yi faneriwi hi nhlamuselo yoleyo, yi avanile hikwalaho ka swivangelo swo hambana-hambana. I yini leswi endlaka mindyangu yi avana? Eka ndzima leyi hi ta kanela swilo swinharhu. Emindyangwini yin’wana, swirho swa yona a swi weli eka vukhongeri lebyi fanaka. Eka yin’wana, vana swi nga ha endleka va nga ri va vatswari van’we. Naswona eka yin’wana, ku lwela ku tihanyisa kumbe ku navela swilo swo tala leswi vonakaka swi vonaka swi hambanisa swirho swa ndyangu. Hambiswiritano, swiyimo leswi endlaka ndyangu wun’wana wu avana swi nga ha endleka swi nga wu khumbi wun’wana. Xana ku hambana ku kwihi?

2. Hi kwihi laha van’wana va lavaka nkongomiso kona eka ta vutomi bya ndyangu, kambe hi xihi xihlovo lexi nga xona xa nkongomiso wo tano?

² Vonelo i yinhla yin’wana. Loko hi ku tiyimisela u ringeta ku twisisa vonelo ra munhu un’wana, swi ta ku olovela ku vona ndlela yo hlayisa ndyangu wu ri ni vun’we. Yinhla ya vumbirhi i xihlovo xa wena xa nkongomiso. Vanhu vo tala va landzelela xitsundzuxo xa vatirhi-kulobye, vaakelani, vatsari va maphepha-hungu kumbe minkongomiso yin’wana ya vanhu. Kambe, van’wana va kumisise leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka hi xiyimo xa vona, kutani va tirhise leswi va swi dyondzeke. Xana ku endla leswi swi nga wu pfuna njhani ndyangu leswaku wu hlayisa ku rhula endyangwini?—2 Timotiya 3:16, 17.

LOKO NUNA WA WENA A RI WA VUKHONGERI BYIN’WANA

3. (a) Hi yihi ndzayo ya Bibele malunghana ni ku tekana ni munhu wa ripfumelo rin’wana? (b) Hi yihi misinya yin’wana ya milawu ya xisekelo leyi tirhaka loko munghana wa vukati a ri mupfumeri, loyi un’wana a nga ri yena?

³ Bibele a yi hi pfumeleli ku tekana ni munhu loyi a nga wa vukhongeri lebyi hambanaka ni bya hina. (Deteronoma 7:3, 4; 1 Vakorinto 7:39) Hambiswiritano, swi nga ha endleka leswaku u dyondze ntiyiso wa Bibele endzhaku ka loko se u byi nghenerile vukati kambe nuna wa wena a nga wu dyondzanga. Ku vuriwa yini hi sweswo? Kavula, swihlambanyo swa vukati swa ha tirha. (1 Vakorinto 7:10) Bibele yi kandziyisa leswaku xiboho xa vukati i xa vutomi hinkwabyo, yi tlhela yi khutaza vatekani leswaku va lulamisa ku hambana ka vona ematshan’weni ya ku ku balekela. (Vaefesa 5:28-31; Tito 2:4, 5) Kambe, ku vuriwa yini loko nuna wa wena a ku kaneta swinene ku landzelela ka wena vukhongeri bya Bibele? A nga ha ringeta ku ku sivela ku ya eminhlanganweni ya vandlha kumbe a nga ha vula leswaku a nga lavi leswaku nsati wakwe a famba hi yindlu na yindlu, a vulavula hi vukhongeri. Xana u ta endla yini?

4. Xana nsati a nga ku kombisa njhani ku twisisa loko nuna wakwe a nga ri wa vukhongeri bya yena?

⁴ Tivutise, ‘Hikwalaho ka yini nuna wa mina a titwa hi ndlela leyi a titwaka ha yona?’ (Swivuriso 16:20, 23) Loko hakunene a nga swi twisisi kahle leswi u swi endlaka, a nga ha va a karhateka ha wena. Kumbe a nga ha va a susumetiwa hi maxaka hi mhaka ya leswi u nga ha hlanganyeriki eka mikhuva yin’wana leyi nga ya nkoka eka vona. “Loko ndzi ri ndzexe endlwini, ndzi titwe ndzi ri na xivundza,” ku vule wanuna un’wana. Wanuna loyi a vona onge vukhongeri a byi n’wi tekela nsati wakwe. Kambe vutikukumuxi byi n’wi endle a nga swi lavi ku vula leswaku u ni xivundza. Nuna wa wena a nga ha lava ku tiyisekisiwa leswaku ku rhandza ka wena Yehovha a ku vuli swona leswaku nuna wa wena a wa ha n’wi rhandzi ngopfu ku fana ni khale. Tiyiseka leswaku u heta nkarhi u ri na yena.

5. Hi kwihi ku ringanisela loku nsati loyi nuna wa yena a nga wa ripfumelo rin’wana a faneleke a va na kona?

⁵ Hambiswiritano, ku ni nchumu wun’wana wa nkoka swinene lowu faneleke wu tsundzukiwa loko u ta swi kota ku langutana ni xiyimo lexi hi vutlhari. Rito ra Xikwembu ri tsundzuxa vavasati: “Titsongahateni eka vanuna va n’wina, hilaha swi fanelaka va ka Kriste.” (Vakolosa 3:18) Xisweswo, ri khutaza ku papalata moya wa ku tilawula. Ku engetela kwalaho, hi ku vula leswaku “hilaha swi fanelaka va ka Kriste,” tsalwa leri ri kombisa leswaku ku titsongahata eka nuna wa wena swi lava leswaku u titsongahata ni le ka Hosi. Ku fanele ku va ni ku ringanisela.

6. Hi yihi misinya ya milawu leyi faneleke ku tsundzukiwa hi nsati la nga Mukreste?

⁶ Eka Mukreste, ku hlanganyela minhlangano ya vandlha ni ku nyikela vumbhoni eka van’wana hi ripfumelo rakwe leri sekeriweke eBibeleni, i timhaka ta nkoka evugandzerini bya ntiyiso leti nga fanelangiki ti honisiwa. (Varhoma 10:9, 10, 14; Vaheveru 10:24, 25) Kutani ke, a wu ta endla yini loko munhu hi ku kongoma a ku byela leswaku u tlula xilaveko xo karhi xa Xikwembu? Vaapostola va Yesu Kreste va te: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.” (Mintirho 5:29) Xikombiso xa vona i ntila lowu tirhaka eka swiyimo swo tala evuton’wini. Xana ku rhandza ka wena Yehovha ku ta ku susumetela leswaku u n’wi nyika vugandzeri lebyi hlawulekeke lebyi byi n’wi faneleke? Hi nkarhi lowu fanaka, xana ku rhandza ni ku xixima ka wena nuna wa wena ku ta ku endla u ringeta ku endla leswi hi ndlela leyi nga n’wi hlundzukisiki nuna wa wena?—Matewu 4:10; 1 Yohane 5:3.

7. Hi kwihi ku tiyimisela loku nsati la nga Mukreste a faneleke a va na kona?

⁷ Yesu u vule leswaku leswi swi nga ha endleka swi nga koteki minkarhi yin’wana. U tsundzuxe leswaku hikwalaho ka ku kanetiwa ka vugandzeri bya ntiyiso, swirho swa mindyangu yin’wana leswi pfumelaka swi ta titwa swi ri swoxe, onge hi loko ku ri ni banga exikarhi ka swona ni ndyangu hinkwawo. (Matewu 10:34-36) Wansati wa le Japani u langutane na swona sweswo. A a kanetiwa hi nuna wakwe ku ringana 11 wa malembe. A a n’wi khoma hi ndlela yo biha naswona a nga n’wi pfumeleli ku nghena endlwini minkarhi yo tala. Kambe u tiyiserile. Vanghana va le vandlheni ra Vukreste va n’wi pfunile. U hambete a khongela naswona a kuma xikhutazo eka 1 Petro 2:20. Wansati loyi wa Mukreste a tiyiseka leswaku loko o tshembeka, siku rin’wana nuna wakwe u ta n’wi joyina va tirhela Yehovha swin’we. Kavula, u n’wi joyinile.

8, 9. Xana nsati u fanele a endla yini leswaku a papalata ku vekela nuna wakwe swihinga leswi nga lavekiki?

⁸ Ku ni swilo swo tala leswi u nga swi endlaka leswaku u khumba langutelo ra munghana wa wena. Hi xikombiso, loko nuna wa wena a byi ala vukhongeri bya wena, u nga endli swilo leswi nga n’wi nyikaka xivangelo xo vilela. Hlayisa muti wu basile. Khathalela ndlela leyi u langutekaka ha yona. U nga lolohi ku kombisa rirhandzu ni ku tlangela. Ematshan’weni yo sola-sola, n’wi seketele. Kombisa leswaku u n’wi teka tanihi nhloko ya wena. U nga tlheriseli loko u vona onge u dyoheriwile. (1 Petro 2:21, 23) Tsundzuka leswaku hi vanhu lava nga hetisekangiki, kutani loko ku ri ni mholovo, hi ku titsongahata vana wo sungula ku kombela ndzivalelo.—Vaefesa 4:26.

⁹ U nga tshuki u pfumelela ku ya ka wena eminhlanganweni ku endla leswaku swakudya swa yena swi hlwela. Naswona u nga ha hlawula ku ya evutirhelini bya Vukreste hi minkarhi leyi nuna wa wena a nga riki kona ekaya ha yona. I vutlhari eka nsati la nga Mukreste ku papalata ku chumayela nuna wakwe loko a nga swi lavi. Ematshan’weni ya sweswo, u landzelela xitsundzuxo xa muapostola Petro: “Swi tano na n’wina, vavasati lava tekiweke: Titsongahateni eka vanuna va n’wina, leswaku van’wana va nga kokiwa hi mahanyelo ya n’wina vasati va vona, hambiloko va nga yingisi Rito. A va nga byeriwi hi munhu, hikuva va ta vona xichavo xa n’wina ni ku tenga ka mikhuva ya n’wina.” (1 Petro 3:1, 2) Vavasati va Vukreste va lwela ku kombisa mihandzu ya moya wa Xikwembu hi xitalo.—Vagalatiya 5:22, 23.

LOKO WANSATI A NGA RI MUKRESTE

10. Xana nuna la nga mupfumeri u fanele a n’wi khoma njhani nsati wakwe loko a ri wa ripfumelo rin’wana?

¹⁰ Ku vuriwa yini loko nuna a ri Mukreste kambe nsati a nga ri yena? Bibele yi nyikela nkongomiso eka swiyimo swo tano. Yi ri: “Loko makwerhu un’wana eHosini a ri ni nsati la nga riki mupfumeri, kutani loko nsati loyi a nkhensa ku ya emahlweni a hanya na yena, nuna wa kona a nga n’wi tshiki.” (1 Vakorinto 7:12) Yi tlhela yi tsundzuxa vavanuna: “Rhandzani vasati va n’wina.”—Vakolosa 3:19.

11. Xana nuna a nga ku kombisa njhani ku twisisa ni ku tirhisa vunhloko hi vutlhari loko nsati wakwe a nga ri Mukreste?

¹¹ Loko u ri nuna wa nsati loyi a nga wa ripfumelo leri hambanaka ni ra wena, tiyiseka leswaku wa n’wi xixima nsati wa wena ni ku anakanyela mintlhaveko yakwe. Tanihi munhu-nkulu, u fanele a nyikiwa ntshunxeko wo karhi wo endla swilo swa vukhongeri byakwe, hambi loko u nga pfumelelani na swona. Loko u sungula ku vulavula na yena hi ripfumelo ra wena, u nga rindzeli leswaku a cukumeta ripfumelo rakwe leri ku nga khale a ri na rona ivi a amukela rin’wana lerintshwa. Ematshan’weni yo swipfuketana u vula leswaku mikhuva leyi yena ni ndyangu wa ka vona va yi tirhiseke nkarhi wo leha yi hoxile, hi ku lehisa mbilu lwela ku kombisana na yena hi ku tirhisa Matsalwa. Swi nga ha endleka leswaku a titwa a honisiwa loko u heta nkarhi wo tala u endla mintirho ya vandlha. A nga ha kaneta matshalatshala ya wena yo tirhela Yehovha, kambe xivangelo xakwe xi nga ha va lexi: “Ndzi nyike nkarhi wa wena lowu engetelekeke!” Lehisa mbilu. Hikwalaho ka ku anakanyela ka wena ka rirhandzu, hi ku famba ka nkarhi a nga amukela vugandzeri bya ntiyiso.—Vakolosa 3:12-14; 1 Petro 3:8, 9.

KU LETELA VANA

12. Hambiloko nuna ni nsati wa yena va ri ni ripfumelo leri hambaneke, xana misinya ya milawu ya Matsalwa yi nga tirhisiwa njhani eku leteleni ka vana va vona?

¹² Endyangwini lowu nga hlanganangiki evugandzerini, ku letela vana hi swa vukhongeri minkarhi yin’wana swa tika. Xana misinya ya milawu ya Matsalwa yi fanele yi tirhisiwa hi ndlela yihi? Bibele yi avela tatana vutihlamuleri lebyikulu byo letela vana, kambe manana na yena u ni xiphemu xa nkoka. (Swivuriso 1:8; ringanisa Genesa 18:19; Deteronoma 11:18, 19.) Hambiloko a nga byi amukeli vunhloko bya Kreste, tatana wa ha ri nhloko ya ndyangu.

13, 14. Loko nuna a alela nsati wakwe ku famba ni vana eminhlanganweni ya Vukreste kumbe ku dyondza na vona, xana nsati a nga endla yini?

¹³ Vatatana van’wana lava nga riki vapfumeri a va ali loko manana a dyondzisa vana timhaka ta vukhongeri. Van’wana va ala. Ku vuriwa yini loko nuna wa wena a ala leswaku u famba ni vana eminhlanganweni ya vandlha kumbe hambi ku ri ku ku sivela ku dyondza na vona Bibele ekaya? Sweswi u fanele u byarha vutihlamuleri byo hlayanyana—vutihlamuleri bya wena eka Yehovha Xikwembu, eka nhloko leyi nga nuna wa wena ni le ka vana va wena lava rhandzekaka. Xana u nga swi endlisa ku yini leswi?

¹⁴ Handle ko kanakana u ta khongela hi mhaka leyi. (Vafilipiya 4:6, 7; 1 Yohane 5:14) Kambe eku heteleleni, hi wena u faneleke u endla xiboho xa leswaku u ta endla yini. Loko hi vutlhari, u swi veka erivaleni eka nuna wa wena leswaku a wu lwisani ni vunhloko bya yena, nkaneto wakwe wu nga ha vohla. Hambi nuna wa wena a ku sivela ku famba ni vana va wena eminhlanganweni kumbe ku va ni dyondzo ya Bibele na vona, u nga ha swi kota ku va dyondzisa. Hi ku vulavula ka wena ka siku na siku ni xikombiso xa wena lexinene, ringeta ku nghenisa eka vona mpimo wo karhi wa ku rhandza Yehovha, ripfumelo eRitweni ra yena, ku xixima vatswari—swin’we ni tata wa vona—ku rhandza vanhu van’wana ni ku hlakulela mikhuva ya ku tirha hi ku tiyimisela. Hi ku famba ka nkarhi, tatana a nga ha byi vona vuyelo lebyi lebyinene naswona a nga ha vona ntikelo wa matshalatshala ya wena.—Swivuriso 23:24.

15. Hi byihi vutihlamuleri bya tatana la nga mupfumeri eku dyondziseni ka vana vakwe?

¹⁵ Loko wena u ri nuna la nga mupfumeri naswona nsati wa wena a nga ri yena, kutani u fanele u byarha vutihlamuleri byo kurisa vana va wena “hi ku va laya ni ku va dyondzisa ta Hosi.” (Vaefesa 6:4) Kavula, loko u ri karhi u endla tano, u fanele u va ni musa, rirhandzu ni ku twisisa loko u ri karhi u tirhisana ni nsati wa wena.

LOKO VUKHONGERI BYA WENA KU NGA RI BYONA LEBYIYA BYA VATSWARI VA WENA

16, 17. Hi yihi misinya ya milawu ya Bibele leyi vana va faneleke va yi tsundzuka loko va amukela ripfumelo leri hambaneke ni leri ra vatswari va vona?

¹⁶ I nchumu lowu se wu tolovelekeke leswaku vana lavatsongo va nghena vukhongeri lebyi hambaneke ni bya vatswari va vona. Xana u swi endlile sweswo? Loko swi ri tano, Bibele yi ni xitsundzuxo eka wena.

¹⁷ Rito ra Xikwembu ri ri: “Yingisani vatswari va n’wina, hikuva hi swona leswi lulameke emahlweni ka Hosi. Matsalwa ma ri: ‘U va ni xichavo eka tata wa wena ni ka mana wa wena.’” (Vaefesa 6:1, 2) Sweswo swi katsa ku xixima vatswari hi ndlela leyinene. Hambiswiritano, hambiloko ku yingisa vatswari swi ri swa nkoka, Xikwembu xa ntiyiso a xi fanelanga xi honisiwa eku endleni ka sweswo. Loko n’wana a kule ku ringana leswaku a nga sungula ku endla swiboho, u ni vutihlamuleri lebyikulu ehenhleni ka swiendlo swakwe. Leswi swi tano, ku nga ri eka milawu ya tiko ntsena kambe ngopfu-ngopfu eka nawu wa Xikwembu. Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana wa hina ú ta tihlamulela hi yexe emahlweni ka Xikwembu.”—Varhoma 14:12.

18, 19. Loko vana va ri va ripfumelo leri hambaneke ni ra vatswari va vona, xana va nga va pfuna njhani vatswari va vona ku twisisa ripfumelo ra vona ku antswa?

¹⁸ Loko tidyondzo ta wena ti ku endla u cinca vutomi bya wena, ringeta ku twisisa langutelo ra vatswari va wena. Handle ko kanakana va ta tsaka, loko hikwalaho ka ku dyondza ni ku tirhisa ka wena tidyondzo ta Bibele, u va la xiximaka, la yingisaka, la tinyiketelaka eka leswi va languteleke leswaku u swi endla. Hambiswiritano, loko ripfumelo ra wena lerintshwa na rona ri ku endla leswaku u lahla tidyondzo ni mikhuva leyi va yi rhandzaka, va nga ha vona onge u lahla ndzhaka leyi va lavaka ku ku nyika yona. Nakambe va nga ha va va karhatekela vuhlayiseki bya wena loko leswi u swi endlaka swi nga tolovelekanga endhawini ya ka n’wina, kumbe loko swi ku susa eku endleni leswi va vonaka onge swi nga ku pfuna leswaku u humelela hi tlhelo ra swilo leswi vonakaka. Vutikukumuxi na byona byi nga ha va xihinga. Kahle-kahle, va nga ha titwa onge u vula leswaku wena u le ndleleni leyinene vona va hoxile.

¹⁹ Hikwalaho, hi ku hatlisa ringeta ku lunghiselela leswaku vakulu va vonana ni vatswari va wena kumbe Timbhoni tin’wana leti wupfuke ta le vandlheni ra ka n’wina. Khutaza vatswari va wena leswaku va endzela Holo ya Mfumo leswaku va titwela hi ta vona leswi dyondzisiwaka ni ku tivonela hi ya vona leswaku Timbhoni ta Yehovha i vanhu va muxaka muni. Hi ku famba ka nkarhi, langutelo ra vatswari va wena ri nga ha ololoxekanyana. Hambiloko vatswari va kaneta swinene, va onha tibuku ta Bibele ni ku alela vana leswaku va ya emihlanganweni ya Vukreste, hi ntolovelo ku va ni malunghiselelo yo karhi yo dyondzela kun’wana, ku vulavula ni Vakreste-kulobye ni ku nyikela vumbhoni ni ku pfuna van’wana hi xitshuketa. Nakambe u nga ha khongela eka Yehovha. Vantshwa van’wana va boheka ku rindza ku kondza va kula ku ringana leswaku va nga tshama ehandle ka le kaya va nga si endla leswi engetelekeke. Hambiswiritano, ku nga khathariseki leswaku xiyimo xi njhani ekaya, u nga rivali ku “va ni xichavo eka tata wa wena ni ka mana wa wena.” Hetisisa xiphemu xa wena eku kondleteleni ka ku rhula ekaya. (Varhoma 12:17, 18) Ku tlula hinkwaswo, lwela ku kuma ku rhula ni Xikwembu.

NTLHONTLHO WA KU VA MUTSWARI WA VUMBIRHI

20. Hi yihi mintlhaveko leyi vana va nga ha vaka na yona loko tatana kumbe mana wa vona a ri wa vumbirhi?

²⁰ Emakaya yo tala xiyimo lexi tisaka ntlhontlho lowukulu a hi xa vukhongeri kambe i xa ndyangu wa vukati bya vumbirhi. Mindyangu yo tala namuntlha yi ni vana vo huma eka vukati bya nkarhi lowu hundzeke, va mutswari loyi un’wana kumbe va vona havambirhi. Endyangwini wo tano, vana va nga ha va ni vukwele ni ku hlundzuka kumbe va nga tivi leswaku va fanele va tshemba mani. Hikwalaho ka sweswo, va nga ha ala matshalatshala lamanene ya mutswari wa vumbirhi yo ringeta ku va tatana kumbe manana lonene. I yini lexi nga pfunaka ku endla ndyangu lowu nga ni mutswari wa vumbirhi wu humelela?

21. Hambiloko va ri ni swiyimo swo hlawuleka, ha yini vatswari va vumbirhi va fanele va tirhisa misinya ya milawu leyi kumekaka eBibeleni?

²¹ Tsundzuka leswaku hambi ku ri eka swiyimo swo hlawuleka, misinya ya milawu ya Bibele leyi endlaka mindyangu yin’wana yi humelela, ya tirha ni le ka swona. Ku honisa misinya yoleyo ya milawu, hi nkarhi wolowo, swi nga ha vonaka swi hunguta xiphiqo kambe endzhaku xi nga ha hundzuka xiphiqo lexikulu swinene. (Pisalema 127:1; Swivuriso 29:15) Hlakulela vutlhari ni ku twisisa—vutlhari byo tirhisa misinya ya milawu ya Xikwembu leyi nga ta ku pfuna nkarhi wo leha, ni vuswikoti byo twisisa mhaka leyi ha yona swirho swa ndyangu swi vulaka ni ku endla swilo hi ndlela yo karhi. Nakambe ku ni xilaveko xo va ni ntwela-vusiwana.—Swivuriso 16:21; 24:3; 1 Petro 3:8.

22. Hikwalaho ka yini vana va nga ha kumaka swi va tikela ku amukela mutswari wa vumbirhi?

²² Loko u ri mutswari wa vumbirhi, u nga ha tsundzuka leswaku loko wa ha ri munghana wa ndyangu, swi nga ha endleka leswaku vana a va ku amukela. Kambe loko se u ve mutswari wa vona wa vumbirhi, langutelo ra vona ri nga ha va ri cincile. Loko vana va tsundzuka mutswari wa vona wa xiviri loyi a nga ha tshamiki na vona, va nga ha va va nga tivi leswaku va fanele va tshemba mani, swi nga ha endleka va vona onge u lava ku teka rirhandzu leri va nga na rona hi mutswari la nga riki kona. Minkarhi yin’wana, va nga ha ku tsundzuxa hi ku kongoma leswaku a wu tatana wa vona kumbe mana wa vona. Marito wolawo ma vavisa. Kambe, “u nga ṭhuki u hatlisa ku kariha e mbilwini ya wena.” (Eklesiasta 7:9) Ku twisisa ni ntwela-vusiwana swa laveka leswaku u kota ku langutana ni mintlhaveko ya vana.

23. Xana ndzayo yi nga nyikeriwa njhani eka ndyangu lowu nga ni vana va vumbirhi?

²³ Timfanelo toleto i ta nkoka loko un’wana a nyikela ndzayo. Ku nyikela ndzayo nkarhi na nkarhi i swa nkoka. (Swivuriso 6:20; 13:1) Naswona tanihi leswi vana va nga faniki hinkwavo, ndzayo yi nga ha hambana hi ku ya hi xiyimo. Eku sunguleni, vatswari van’wana va vumbirhi, va vona swi antswa leswaku mutswari wa xiviri ku va yena a nyikelaka ndzayo. Kambe, i swa nkoka leswaku vatswari havambirhi va pfumelelana hi ndzayo leyi ni ku khomisana, va nga rhandzi n’wana wa vona wa xiviri ku tlula loyi un’wana. (Swivuriso 24:23) Ku yingisa i swa nkoka, kambe ku nga hetiseki a ku fanelanga ku rivariwa leswaku ku kona. U nga hlundzuki ku tlula mpimo. Nyikela ndzayo hi rirhandzu.—Vakolosa 3:21.

24. I yini lexi nga pfunaka ku papalata swiphiqo swa ku tikhoma exikarhi ka swirho swa rimbewu leri hambaneke endyangwini lowu nga ni mutswari wa vumbirhi?

²⁴ Ku vulavurisana endyangwini ku nga swi sivela swinene swiphiqo. Ku nga pfuna ndyangu leswaku wu nyikela nyingiso eka timhaka ta nkoka swinene evuton’wini. (Ringanisa Vafilipiya 1:9-11.) Ku nga tlhela ku pfuna un’wana ni un’wana ku vona ndlela leyi a nga hoxaka xandla ha yona eku hetisiseni ka tipakani ta le ndyangwini. Ku engetela kwalaho, ku vulavurisana loku kongomeke endyangwini ku nga sivela swiphiqo swa ku tikhoma. Vanhwanyana va fanele va tiva ndlela yo ambala ni ya ku tikhoma loku faneleke eka vatata wa vona va vumbirhi ni le ka vamakwavo vavumbirhi va xinuna, ni majaha ma fanele ma nyikiwa ndzayo malunghana ni ku tikhoma loku faneleke eka mana wa vona wa vumbirhi ni le ka vamakwavo va xisati vavumbirhi.—1 Vatesalonika 4:3-8.

25. Hi tihi timfanelo leti nga pfunaka ku hlayisa ku rhula endyangwini lowu nga ni mutswari wa vumbirhi?

²⁵ Leswaku u langutana ni ntlhontlho lowu wo hlawuleka wa ku va mutswari wa vumbirhi, lehisa mbilu. A swi olovi ku vumba vuxaka lebyintshwa. Ku kuma rirhandzu ni xichavo eka vana lava u nga riki na vuxaka bya nyama na vona ku nga ha va ntirho lowukulu. Kambe swa koteka. Mbilu ya vutlhari ni leyi twisisaka, swin’we ni ku navela swinene ku tsakisa Yehovha, i xilotlelo xa ku kuma ku rhula endyangwini lowu wu nga ni mutswari wa vumbirhi. (Swivuriso 16:20) Timfanelo to tano ti nga ku pfuna ni leswaku u langutana ni swiyimo swin’wana.

XANA KU HLONGORISA SWILO LESWI VONAKAKA KU PANDZA KAYA RA WENA HI LE XIKARHI?

26. Xana swiphiqo ni langutelo ra swilo leswi vonakaka swi nga wu pandza ndyangu hi le xikarhi hi tindlela tihi?

²⁶ Swiphiqo ni langutelo leri nga kona hi swilo leswi vonakaka swi nga ha pandza ndyangu hi le xikarhi hi tindlela to tala. Lexi vavisaka, mindyangu yin’wana yi tshamela ku holovisana hi mali ni ku navela ku fuwa—kumbe ku fuwanyana ntsena. Ku avana ku nga ha va kona loko vanghana havambirhi va ri ni ntirho wo tihanyisa ivi va hlakulela moya wa leswaku i “mali ya mina, i mali ya wena.” Hambiloko timholovo to papalatiwa, loko vanghana havambirhi va tirha va nga tikuma va ri ni xiyimiso lexi nga ni nkarhi wutsongo swinene wo va swin’we. Mukhuva lowu se wu andzeke emisaveni hi leswaku vatatana va tshama ekule ni mindyangu ya vona ku ringana nkarhi wo leha—tin’hweti hambi ku ri malembe—leswaku va ta kuma mali yo tala ku tlula leyi va nga yi kumaka ekaya. Leswi swi nga ha vanga swiphiqo leswikulu swinene.

27. Hi yihi misinya yin’wana ya milawu leyi nga pfunaka ndyangu lowu tikeriwaka hi tlhelo ra timali?

²⁷ A ku na milawu leyi nga vekiwaka yo tamela swiyimo leswi, tanihi leswi mindyangu hi ku hambana-hambana ka yona yi nga ni mintshikilelo ni swilaveko swo hambana-hambana. Hambiswiritano, ndzayo ya Bibele yi nga pfuna. Hi xikombiso, Swivuriso 13:10 yi kombisa leswaku ku tikarhata loku nga lavekiki minkarhi yin’wana ku nga papalatiwa hi ku ‘vulavurisana.’ Leswi a swi katsi ku boxa mianakanyo ya wena ntsena kambe swi lava ku lava xitsundzuxo ni ku vona ndlela leyi munhu loyi un’wana a vonaka mhaka ha yona. Ku tlula kwalaho, ku kunguhata matirhiselo ya mali hi ndlela leyi twisisekaka swi nga endla leswaku ndyangu wu khomisana. Minkarhi yin’wana i swa nkoka—kumbexana swa xinkarhana—leswaku vanghana havambirhi va tirha ehandle ka le kaya leswaku va ta kota ku hlangavetana ni swixavaxana leswi lavekaka, ngopfu-ngopfu loko ku ri ni vana kumbe van’wana lava lavaka mpfuno. Loko swi ri tano, nuna a nga ha tiyisekisa nsati wa yena leswaku nkarhi wa yena wa ha ri na wona. Yena swin’we ni vana, hi rirhandzu, va nga pfuneta hi mintirho yin’wana leyi hi ntolovelo a ta yi endla a ri swakwe.—Vafilipiya 2:1-4.

28. Hi swihi switsundzuxo, leswi loko swi landzeleriwa swi nga pfunaka ndyangu ku hlakulela vun’we?

²⁸ Hambiswiritano, tsundzuka leswaku hambi loko mali yi ri ya nkoka emafambiselweni lawa ya swilo, a yi wu tisi ntsako. A yi byi tisi vutomi. (Eklesiasta 7:12) Ku hlongorisa swinene swilo leswi vonakaka swi nga dlaya vumoya ni ku tikhoma lokunene. (1 Timotiya 6:9-12) I swinene swonghasi ku tilavela Mfumo wa Xikwembu ku sungula ni ku lulama ka xona, hi ntshembo wa ku kuma mikateko ya xona eka matshalatshala ya hina yo kuma swilaveko swa vutomi! (Matewu 6:25-33; Vaheveru 13:5) Hi ku rhangisa swilo swa moya ni ku lava ku rhula ni Xikwembu eka hinkwaswo, u nga ha kuma leswaku ndyangu wa wena, hambileswi kumbexana wu nga ha vaka wu pandzekile hikwalaho ka swiyimo swo karhi, kambe wu ta va lowu nga ni vun’we bya xiviri etimhakeni ta nkoka swinene.

XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA SWI PFUNA NJHANI . . . SWIRHO SWA NDYANGU KU HLAYISA KU RHULA ENDYANGWINI?

Vakreste va hlakulela ku twisisa.—Swivuriso 16:21; 24:3.

Mpatswa a wu fanelanga wu kombisana rirhandzu ni xichavo ntsena loko wu ri wa vukhongeri byin’we.—Vaefesa 5:23, 25.

Mukreste a nge tshuki a tlula nawu wa Xikwembu hi vomu.—Mintirho 5:29.

Vakreste i vakondleteri va ku rhula.—Varhoma 12:18.

U nga hatliseli ku hlundzuka.—Eklesiasta 7:9.

[Bokisi leri nga eka tluka 139]

VUKATI LEBYI FANELEKE BYI TISA XINDZHUTI NI KU RHULA

Esikwini ra hina vavanuna ni vavasati vo tala va hanya swin’we tanihi nuna na nsati handle ka xiboho xihi na xihi xa le nawini. Lexi i xiyimo lexi mupfumeri lontshwa a faneleke a langutana na xona. Etindhawini tin’wana ku tshamisana koloko ku nga ha va ku pfumeleriwa hi tiko kumbe hi mukhuva wa rixaka, kambe a swi le nawini. Hambiswiritano, mpimanyeto wa Bibele wu pfumelela vukati lebyi tsarisiweke hi laha ku faneleke. (Tito 3:1; Vaheveru 13:4) Eka vanhu lava nga evandlheni ra Vukreste, Bibele yi tlhela yi vula leswaku ku nga va ni nuna un’we ni nsati un’we enhlanganweni wa vukati. (1 Vakorinto 7:2; 1 Timotiya 3:2, 12) ku pfumelelana ni mpimanyeto lowu igoza ro sungula ro va ni ku rhula ekaya ra n’wina. (Pisalema 119:165) Swilaveko swa Yehovha a hi swa ku tshikilela munhu naswona a swi tiki. Leswi a hi dyondzisaka swona swi endleriwe ku hi pfuna.—Esaya 48:17, 18.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 130]

Ringeta ku twisisa langutelo ra munhu lowun’wana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 138]

Hambi u mutswari wa xiviri kumbe u mutswari wa vumbirhi titshege hi Bibele leswaku yi ku kongomisa

Ndzima Ya Khume-mbirhi

U Nga Swi Hlula Swiphiqo Leswi Onhaka Ndyangu

1. Hi swihi swiphiqo leswi tumbeleke leswi nga kona emindyangwini yin’wana?

MOVHA wa khale wa ha ku hlantswiwa wu tlhela wu pholichiwa. Eka muhundzi wa ndlela wu vonaka wu vangama, onge i wuntshwa. Kambe hala hansi ka wona, movha wu karhi wu dyiwa hi ku kurha. Swi tano na hi mindyangu yin’wana. Hambiloko ehandle hinkwaswo swi languteka swi ri kahle, swikandza leswi n’wayitelaka swi tumbete ku chava ni switlhavi. Le ndzeni ku kurha ku karhi ku dya ku rhula ka ndyangu. Swiphiqo swimbirhi leswi nga vangaka leswi i vundzendzele ni ku lwa.

TIMBANGA LETI VANGIWAKA HI VUNDZENDZELE

2. (a) Hi rihi langutelo ra Bibele hi ku tirhisa swakunwa leswi nga ni xihoko? (b) Xana vundzendzele i yini?

² Bibele a yi lwisani na kona ku tirhisiwa loku ringaniseriweke ka swakunwa leswi nga ni xihoko, kambe yi yirisa ku pyopyiwa. (Swivuriso 23:20, 21; 1 Vakorinto 6:9, 10; 1 Timotiya 5:23; Tito 2:2, 3) Kambe, vundzendzele, a hi ku pyopyiwa ntsena; i ku godzomberiwa hi swakunwa leswi nga ni xihoko ni ku tsandzeka ku lawula mpimo lowu u wu nwaka wa swona. Swindzendzele swi nga ha va swi ri vanhu lavakulu. Lexi vavisaka, swi nga ha va swi ri vantshwa.

3, 4. Hlamusela vuyelo bya vundzendzele eka la tekaneke ni xindzendzele swin’we ni le ka vana.

³ Bibele, i khale yi vurile leswaku ku tirhisiwa ka xihoko hi ndlela yo biha ku nga herisa ku rhula endyangwini. (Deteronoma 21:18-21) Ku onha ka vundzendzele ku twiwa hi ndyangu hinkwawo. Munghana loyi un’wana a nga ha ringeta hi matimba ku tshikisa xindzendzele lexi ku nwa kumbe ku langutana ni mikhuva ya xona leyi cinca-cincaka. A nga ha ringeta ku tumbeta byalwa, a byi cukumeta, a tumbeta mali yakwe ni ku n’wi kombela ku rhandza ndyangu wakwe, vutomi ni Xikwembu—kambe xindzendzele xi tama xa ha nwa. Loko matshalatshala yakwe ya ku n’wi tshikisa ku nwa ma nga humeleli hi ku phindha-phindha, u titwa a heleriwa hi matimba naswona a ri la nga riki na vuswikoti. A nga ha sungula ku khomiwa hi ku chava, ku hlundzuka, ku tivona nandzu, ku va ni rhumbu, ku vilela ni ku titekela ehansi.

⁴ Vana a va swi koti ku balekela vuyelo bya vundzendzele bya mutswari. Van’wana va khomiwa hi ndlela yo biha emirini. Van’wana va khomiwa hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. Nkarhi wun’wana va nga ha tivona nandzu hikwalaho ka vundzendzele bya mutswari wa vona. Nkarhi na nkarhi vuswikoti bya vona byo tshemba van’wana byi kavanyetiwa hi hanyelo leri cinca-cincaka ra xindzendzele lexi. Hi mhaka ya leswi va nga swi kotiki ku vulavula hi ku ntshunxeka malunghana ni leswi humelelaka ekaya, vana va nga ha dyondza ku tumbeta mintlhaveko ya vona, leswi hakanyingi swi vaka ni vuyelo lebyi nga ni khombo emirini. (Swivuriso 17:22) Vana vo tano va nga ha kula va ri ni xiyimo xexo xa ku pfumala ku titshemba kumbe ku tilangutela ehansi.

I YINI LEXI NDYANGU WU NGA XI ENDLAKA?

5. Xana vundzendzele ku nga langutaniwa njhani na byona naswona hikwalaho ka yini swi tika?

⁵ Hambiloko swihlovo swo tala swi vula leswaku vundzendzele a byi tshunguleki, vo tala va pfumela leswaku munhu a nga swi kota ku hlakarhela hi mpimo wo karhi loko a landzelela xiyimo xa ku titsona hi ku helela. (Ringanisa Matewu 5:29.) Hambiswiritano, ku endla xindzendzele xi amukela a swi olovi, tanihi leswi hi ntolovelo xi alaka leswaku xi ni xiphiqo. Kambe, loko swirho swa ndyangu swi teka magoza yo langutana ni ndlela leyi vundzendzele lebyi byi va khumbeke ha yona, xindzendzele xi nga ha sungula ku vona leswaku xi ni xiphiqo. Dokodela un’wana la nga ni ntokoto wo pfuna swindzendzele ni mindyangu ya swona u te: “Ndzi ehleketa leswaku nchumu wa nkoka swinene hi leswaku ndyangu wu tiendlela mintirho ya wona ya siku na siku hi ndlela leyi vuyerisaka. Xindzendzele xi ta ya xi vona ku hambana lokukulu loku nga kona exikarhi ka xona ni swirho leswin’wana swa ndyangu.”

6. Hi xihi xihlovo lexi nga xona xa ndzayo eka mindyangu leyi nga ni xirho lexi nga xindzendzele?

⁶ Loko ku ri ni xindzendzele endyangwini wa wena, ndzayo ya Bibele leyi huhuteriweke yi nga ku pfuna leswaku u hanya hi ndlela leyi tengeke swinene, leyi nga kotekaka. (Esaya 48:17; 2 Timotiya 3:16, 17) Xiya misinya ya milawu yin’wana leyi pfuneke mindyangu leswaku yi langutana ni vundzendzele hi ndlela leyi humelelaka.

7. Loko xirho xa ndyangu xi ri xindzendzele, i mani a nga ni vutihlamuleri?

⁷ Tshika ku tivona nandzu eka hinkwaswo. Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana ú ta rhwala mpingu wa yena,” naswona, “un’wana ni un’wana wa hina ú ta tihlamulela hi yexe emahlweni ka Xikwembu.” (Vagalatiya 6:5; Varhoma 14:12) Xindzendzele xi nga ha ringeta ku kombisa leswaku swirho swa ndyangu hi swona swi vangeke leswi. Hi xikombiso, xi nga ha ku: “Loko a mi ndzi khoma kahle, a ndzi nga ta nwa.” Loko van’wana va vonaka va pfumelelana na xona, va xi khutaza leswaku xi hambeta xi nwa. Kambe hambiloko hi karhatiwa hi swiyimo kumbe swiendlakalo leswi, hinkwerhu ka hina—ku katsa ni swindzendzele—hi ta tihlamulela eka leswi hi swi endlaka.—Ringanisa Vafilipiya 2:12.

8. Hi tihi tindlela tin’wana leti xindzendzele xi nga ha pfuniwaka ha tona leswaku xi langutana ni vuyelo bya xiphiqo xa xona?

⁸ U nga tshuki u titwa u bohekile leswaku minkarhi hinkwayo u fanele u sirhelela xindzendzele loko tinyarhi ti vuya hi xona. Xivuriso xa Bibele malunghana ni munhu la levaka xi nga tirha hi laha ku fanaka ni le ka xindzendzele: “Loko u n’wi kutsula, u ta hambeta u n’wi kutsula.” (Swivuriso 19:19, NW) Tshika xindzendzele xi kuma vuyelo bya ku nwa ka xona. A xi basise laha xi thyakiseke kona kumbe xi bela muthori wa xona riqingho nimixo, xi hlamusela loko xi nga ta swi kota ku ya entirhweni hikwalaho ka babalaza.

9, 10. Hikwalaho ka yini mindyangu leyi nga ni swindzendzele yi fanele yi amukela mpfuno, naswona ngopfu-ngopfu i mpfuno wa mani lowu yi faneleke yi wu kombela?

⁹ Amukela mpfuno wa van’wana. Swivuriso 17:17 yi ri: “Munghana wa munhu wa ṅwi ranḍa hi masiku; i makwav̌o emakhombyeni.” Loko endyangwini wa n’wina ku ri ni xindzendzele, ku ni xiyimo lexi khomisaka gome. Mi lava mpfuno. Mi nga tshiki ku kombela nseketelo eka ‘vanghana va xiviri.’ (Swivuriso 18:24) Hi ku vulavula ni van’wana lava xi twisisaka xiphiqo lexi kumbe lava va tshameke va langutana ni xiyimo lexi fanaka, u nga ha kuma swiringanyeto malunghana ni leswi u nga swi endlaka ni leswi u nga fanelangiki ku swi endla. Kambe ringanisela. Vulavula ni lava u va tshembaka, lava nga ta hlayisa ‘xihundla’ xa wena.—Swivuriso 11:13.

¹⁰ Dyondza ku tshemba vakulu va Vukreste. Vakulu evandlheni ra Vukreste va nga va xihlovo lexikulu xa mpfuno hakunene. Vavanuna lava lava wupfeke va ni vutivi bya Rito ra Xikwembu naswona va ni ntokoto eku tirhiseni ka misinya ya rona ya milawu. Va nga “kotisa šisirelelo loko moya wu hunga, kukota šitšhav̌elo loko šidzedze ši fika, kukota šinambyana ša mati e tikweni ra dyanḍa, ni nḍuti wa ribye le’ri tlakukeke e tikweni le’ri omeke.” (Esaya 32:2) Vakulu va Vukreste a vo sirhelela vandlha hinkwaro ntsena eka minkucetelo yo biha, kambe va tlhela va chavelela, va pyhuphyisa ni ku tinyika nkarhi wo pfuna vanhu lava nga ni swiphiqo. Tirhisa swinene mpfuno wa vona.

11, 12. I mani la nyikelaka mpfuno lowukulu eka mindyangu ya swindzendzele, naswona xana nseketelo wolowo wu nyikeriwa njhani?

¹¹ Ku tlula hinkwaswo, kombela matimba eka Yehovha. Bibele ya hi tiyisekisa: “Yehova o kusuhi ni la’v̌a nga ni timbilu le’ti ṭhov̌ekeke, wa ponisa v̌a mimoya le’yi khinyekeke.” (Pisalema 34:18) Loko u titwa u tshovekile embilwini kumbe u khinyekile emoyeni hikwalaho ka mintshikilelo ya ku tshama ni xirho xa ndyangu lexi nga xindzendzele, tiva leswaku “Yehova o kusuhi.” Wa yi tiva ndlela leyi xiyimo xa ndyangu wa wena xi tikaka ha yona.—1 Petro 5:6, 7.

¹² Ku tshemba leswi Yehovha a swi vulaka eRitweni rakwe swi nga ku pfuna leswaku u langutana ni mivilelo. (Pisalema 130:3, 4; Matewu 6:25-34; 1 Yohane 3:19, 20) Ku dyondza Rito ra Xikwembu ni ku tirhisa misinya ya rona ya milawu swi ku endla leswaku u kuma mpfuno wa moya lowo kwetsima wa Xikwembu, lowu nga ku nyikaka “matimba lamakulu . . . lama tlulaka hinkwaswo” leswaku u langutana ni siku rin’wana ni rin’wana.—2 Vakorinto 4:7.a

13. Hi xihi xiphiqo xa vumbirhi lexi onhaka mindyangu yo tala?

¹³ Ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha swi nga vanga xiphiqo xin’wana lexi onhaka mindyangu yo tala—madzolonga ya le ndyangwini.

KHOMBO LERI VANGIWAKA HI MADZOLONGA YA LE NDYANGWINI

14. Xana madzolonga ya le ndyangwini ma sungule rini, naswona xiyimo xi njhani namuntlha?

¹⁴ Xiendlo xo sungula xa vukarhi ematin’wini ya munhu a ku ri dzolonga ra le ndyangwini leri katsaka vamakwavo vambirhi, Kayini na Avele. (Genesa 4:8) Ku sukela kwalaho, munhu u hlaseriwe hi tindlela hinkwato ta madzolonga ya le ndyangwini. Ku ni vavanuna lava baka vavasati va vona, vavasati lava hlaselaka vavanuna va vona, vatswari lava baka vana va vona hi tihanyi ni vana lava kuleke lava khomaka vatswari va vona lava dyuhaleke hi tihanyi.

15. Xana swirho swa ndyangu swi khumbeka njhani emintlhavekweni, hikwalaho ka madzolonga ya le ndyangwini?

¹⁵ Makhombo lama vangiwaka hi madzolonga ya le ndyangwini a mo endla swivati leswi vonakaka ntsena. Nsati un’wana la biwaka u te: “U tivona nandzu ni ku khomiwa hi tingana. Hi xitalo, nimixo u navela onge u ngo etlela u nga pfuki, u navela onge ku ngo va ku ri norho wo biha ntsena.” Vana lava vonaka kumbe lava hlaseriwaka hi madzolonga ya le kaya va nga ha va ni tihanyi loko se va kurile ni loko se va ri ni mindyangu ya vona vini.

16, 17. Xana nhlaselo wa mintlhaveko i yini, naswona xana wu swi khumba njhani swirho swa ndyangu?

¹⁶ Madzolonga ya le ndyangwini a ma katsi ku ba ntsena. Hakanyingi nhlaselo wa kona i wa marito. Swivuriso 12:18 yi ri: “L’a v̌ulaka ŝa hav̌a wa tlhav̌a kukota tlhari.” Ku “tlhav̌a” koloko loku nga kona eka madzolonga ya le ndyangwini ku katsa ku tseketsela ni ku tlatlarhuka, swin’we ni ku hamba ku xopaxopiwa swihoxo, nhlamba leyi vavisaka ni ku xungeta ku ba. Timbanga ta ku hlaseriwa ka mintlhaveko a ti vonaki naswona hakanyingi van’wana a va ti voni.

¹⁷ Leswi vavaka ngopfu i ku biwa ka mintlhaveko ya n’wana—ku hamba n’wana a tseketseriwa ni ku tsongahatiwa ka vuswikoti byakwe, vutlhari kumbe ntikelo wakwe tanihi munhu. Nhlaselo wolowo wa nomu wu nga heta n’wana matimba. Ina, vana hinkwavo va yi lava ndzayo. Kambe Bibele yi letela vatatana yi ku: “Mi nga hlundzukisi vana va n’wina, leswaku va nga ti hela mbilu.”—Vakolosa 3:21.

NDLELA YO PAPALATA MADZOLONGA YA LE NDYANGWINI

18. Xana madzolonga ya le kaya ma sungula kwihi, naswona xana Bibele yi ri hi yihi ndlela yo ma herisa?

¹⁸ Madzolonga ya le ndyangwini ma sungula embilwini ni le mianakanyweni; ndlela leyi hi endlaka swilo ha yona yi sungula hi ndlela leyi hi anakanyaka ha yona. (Yakobo 1:14, 15) Leswaku a tshika madzolonga, muvangi wa wona u fanele a hundzula ndlela leyi a anakanyaka ha yona. (Varhoma 12:2) Xana sweswo swa koteka? Ina. Rito ra Xikwembu ri ni matimba yo hundzula vanhu. Ri nga tsuvula hambi ku ri “makungu” lama nga ni khombo. (2 Vakorinto 10:4; Vaheveru 4:12) Vutivi lebyi kongomeke bya Bibele byi nga hundzula vanhu hi laha ku heleleke, lerova ku vuriwa leswaku va ambale vumunhu lebyintshwa.—Vaefesa 4:22-24; Vakolosa 3:8-10.

19. Xana Mukreste u fanele a languta ni ku khoma munghana wakwe wa vukati hi ndlela yihi?

¹⁹ Ndlela leyi munghana wa vukati a langutiwaka ha yona. Rito ra Xikwembu ri ri: “Vavanuna na vona va fanele ku rhandza vasati va vona, hilaha va rhandzaka miri wa vona ha kona. Loyi a rhandzaka nsati wa yena, wa tirhandza.” (Vaefesa 5:28) Bibele nakambe yi vula leswaku wanuna u fanele a “xixima” nsati wakwe tanihi ‘xibya lexi nga tiyangiki.’ (1 Petro 3:7) Vavasati va byeriwa leswaku va “rhandza vanuna va vona” ni ku va “ni xichavo” eka vona. (Tito 2:4; Vaefesa 5:33) Entiyisweni, a nga kona wanuna la chavaka Xikwembu la nga vulaka a tiyisile leswaku hakunene wa n’wi xixima nsati wakwe loko a n’wi ba kumbe a n’wi tseketsela. Naswona a nga kona wansati la vulavulaka ni nuna wakwe hi ku tlatlarhuka, a n’wi sandza, kumbe a n’wi holovelaka nkarhi na nkarhi, a nga vulaka leswaku hakunene wa n’wi rhandza ni ku n’wi xixima.

20. Xana vatswari va ni vutihlamuleri eka mani malunghana ni vana va vona, naswona ha yini vatswari va fanele va nga languteli leswi tlulaka mpimo eka vana va vona?

²⁰ Langutelo lerinene hi vana. Vana va faneriwa hi rirhandzu ni nyingiso wa vatswari va vona naswona va swi lava leswi. Rito ra Xikwembu ri ri vana “i ndzhaka leyi humaka eka Yehovha” naswona i “hakelo.” (Pisalema 127:3, NW) Vatswari va ni vutihlamuleri eka Yehovha byo khathalela ndzhaka yoleyo. Bibele yi vulavula hi swilo “swa vuhlangi” ni “v̌uhunguki” bya vutsongwana. (1 Vakorinto 13:11; Swivuriso 22:15) Vatswari a va fanelanga va hlamala loko va vona vuhunguki eka vana va vona. Vantshwa a va si kula. Vatswari a va fanelanga va langutela leswikulu ku tlula leswi faneleke malembe ya n’wana, xisekelo xa ndyangu ni vuswikoti.—Vona Genesa 33:12-14.

21. Hi yihi ndlela leyi Xikwembu xi lavaka hi khoma vatswari lava dyuhaleke ha yona?

²¹ Ndlela yo languta vatswari lava dyuhaleke. Levhitika 19:32 yi ri: “U ta yima e mahlweni ka misisi le’ya timpfu, u šišima nkulukumba.” Xisweswo, Nawu wa Xikwembu a wu lava leswaku vanhu lava kuleke va xiximiwa, va kombiwa xichavo. Leswi swi nga ha tika loko mutswari la dyuhaleke a vonaka onge u lava swo tala kumbe wa vabya naswona a nga fambi kumbe ku ehleketa hi ku hatlisa. Hambiswiritano, vana va tsundzuxiwa leswaku va “endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona.” (1 Timotiya 5:4) Leswi swi ta vula ku va khoma hi ndlela leyi xiximekaka ni hi xichavo, kumbexana hambi ku ri ku va seketela hi tlhelo ra timali. Ku khoma vatswari lava dyuhaleke hi ndlela yo biha, emirini kumbe hi ndlela yin’wana swi hambana swinene ni leswi Bibele yi hi byelaka leswaku hi endlisa xiswona.

22. Hi yihi mfanelo leyikulu yo herisa madzolonga ya le ndyangwini, naswona xana yi nga tirhisiwa njhani?

²² Hlakulela ku tikhoma. Swivuriso 29:11 yi ri: “Šihunguki ši humesa hikwaŝo ŝa mbilu ya yena, kambe wa ku tlhariha wa tihlayisa ni ku tikhoma.” Xana u nga wu lawula njhani moya wa wena? Ematshan’weni yo pfumelela ku karhateka ku kula endzeni, tlhantlha swiphiqo leswi vaka kona hi ku hatlisa. (Vaefesa 4:26, 27) Suka loko u vona leswaku a wa ha swi koti ku tikhoma. Khongelela moya lowo kwetsima wa Xikwembu leswaku wu tswala ku tikhoma eka wena. (Vagalatiya 5:22, 23) Ku famba-famba kumbe swi nga ku pfuna leswaku u lawula mintlhaveko ya wena. (Swivuriso 17:14, 27) Ringeta ku ‘hlwela ku kariha.’—Swivuriso 14:29.

XANA HI NGA HAMBANA KUMBE HI FANELE HI HAMBETA HI TSHAMA SWIN’WE?

23. Xana ku nga humelela yini loko xirho xa vandlha ra Vukreste hi ku phindha-phindha naswona handle ko hundzuka, xi vanga madzolonga hikwalaho ka ku hlundzuka, kumbexana ku katsa ni ku ba ndyangu wa xona?

²³ Exikarhi ka mintirho leyi Xikwembu xi yi yirisaka, Bibele yi boxa “rivengo, ni timholovo, . . . ku kariha” ivi yi vula leswaku “lava endlaka leswo tano, va nga ka va nga vi na ku averiwa eku fumeni ka Xikwembu.” (Vagalatiya 5:19-21) Hikwalaho, mani na mani la tivulaka Mukreste, loyi hi ku phindha-phindha naswona handle ko hundzuka a vangaka madzolonga hikwalaho ka ku kariha, kumbexana ku katsa ni ku ba munghana wa vukati kumbe vana, a nga susiwa evandlheni ra Vukreste. (Ringanisa 2 Yohane 9, 10.) Hi ndlela leyi vandlha ri hlayisiwa ri ri hava vanhu lava nga ni tihanyi.—1 Vakorinto 5:6, 7; Vagalatiya 5:9.

24. (a) Xana vanghana va vukati lava xanisiwaka va nga ku hlawurisa ku yini ku teka goza? (b) Xana vanghana ni vakulu lava khumbekaka va nga n’wi seketela njhani munhu la ngheneleke vukati, loyi a xanisiwaka, kambe i yini lexi va nga fanelangiki va xi endla?

²⁴ Ku vuriwa yini hi Vakreste lava sweswi va biwaka hi vanghana va vona va vukati lava nga ni tihanyi, lava nga kombisiki ku cinca ko karhi? Van’wana va hlawule ku hambeta va tshama ni munghana wa vukati la nga ni tihanyi hikwalaho ka swivangelo swo karhi. Van’wana va hlawule ku hambana na yena, va vona leswaku rihanyo ra vona ra miri, ra mianakanyo ni ra moya—kumbexana hambi ku ri vutomi bya vona—swi le khombyeni. Goza leri munhu la hlaseriwaka endyangwini a ri tekaka ehansi ka swiyimo leswi, i xiboho xa munhu hi xiyexe emahlweni ka Yehovha. (1 Vakorinto 7:10, 11) Vanghana lavanene, maxaka kumbe vakulu va Vukreste va nga ha navela ku pfuna ni ku tsundzuxa, kambe a va fanelanga va sindzisa muhlaseriwa ku teka goza ro karhi. Xiboho i xa yena n’wini.—Varhoma 14:4; Vagalatiya 6:5.

MAKUMU YA SWIPHIQO LESWI NGA NI KHOMBO

25. Xana xikongomelo xa Yehovha hi ndyangu hi xihi?

²⁵ Loko Yehovha a hlanganisa Adamu na Evha evukatini, a ku nga ri xikongomelo xa yena leswaku mindyangu yi hlaseriwa hi swiphiqo leswi nga ni khombo swo tanihi vundzendzele kumbe madzolonga. (Vaefesa 3:14, 15) Ndyangu a wu fanele wu va ndhawu leyi eka yona rirhandzu ni ku rhula swi nga kona naswona xirho xin’wana ni xin’wana xi khathaleriwa eka swilaveko swa xona swa mianakanyo, mintlhaveko ni swa moya. Kambe, hikwalaho ka ku nghena ka xidyoho, vutomi bya ndyangu byi hohloke hi ku hatlisa.—Ringanisa Eklesiasta 8:9.

26. Hi byihi vumundzuku lebyi yimeleke lava va ringetaka ku hanya hi ku landza swikongomelo swa Yehovha?

²⁶ Lexi tsakisaka, Yehovha a nga xi tshikanga xikongomelo xakwe hi ndyangu. U tshembisa ku tisa misava leyintshwa ya ku rhula leyi eka yona vanhu “v̌a [nga] ta aka hi ku tikhorisa; . . . ku nga ha v̌i na l’a v̌a tšhav̌isaka.” (Ezekiyele 34:28) Hi nkarhi wolowo, vundzendzele, madzolonga ya le ndyangwini ni swiphiqo leswin’wana hinkwaswo leswi hlaselaka mindyangu namuntlha, swi ta va swilo swa nkarhi lowu hundzeke. Vanhu va ta n’wayitela, ku nga ri ku endlela ku tumbeta ku chava ni switlhavi, kambe hikwalaho ka leswi ‘va titsakelaka eku rhuleni lokukulu.’—Pisalema 37:11.

[Nhlamuselo ya le hansi]

XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA YI PFUNA NJHANI . . . MINDYANGU KU PAPALATA SWIRHALANGANYA LESWI NGA VANGAKA KHOMBO LERIKULU?

Yehovha wa ku yirisa ku tirhisiwa loko biha ka xihoko.—Swivuriso 23:20, 21.

Munhu un’wana ni un’wana u ni vutihlamuleri eka swiendlo swakwe.—Varhoma 14:12.

Handle ka ku tikhoma a hi nge swi koti ku tirhela Xikwembu hi ndlela leyi humelelaka.—Swivuriso 29:11.

Vakreste va xiviri va xixima vatswari va vona lava dyuhaleke.—Levhitika 19:32.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 146]

Vakulu va Vukreste va nga va xihlovo lexikulu xa mpfuno eku tlhantlheni ka swiphiqo swa ndyangu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 151]

Vanghana lava nga Vakreste lava rhandzanaka ni ku xiximana va ta hatla va lunghisa swiphiqo

Ndzima Ya Khume-nharhu

Loko Vukati Byi Ri eKusuhi Ni Ku Fa

1, 2. Loko vukati byi ri ni swiphiqo, hi swihi swivutiso leswi faneleke swi vutisiwa?

HI 1988 wansati wa Muntariyana la vitaniwaka Lucia, a a khomiwe hi gome swinene.a Vukati byakwe bya malembe ya khume, a byi hela. I kanyingi a ringeta ku vuyelelana ni nuna wakwe, kambe a swi pfunanga nchumu. U hambane na yena hi mhaka ya leswi a va nga fanelani naswona sweswi u langutane ni ku kurisa swinhwanyetana swimbirhi swakwe a ri yexe. Loko a tsundzuka nkarhi wolowo, Lucia u ri: “A ndzi tiyiseka leswaku ku hava lexi nga endlaka vukati bya hina byi humelela.”

² Loko u ri ni swiphiqo swa vukati, swi nga ha endleka u xi twisisa xiyimo xa Lucia. Vukati bya wena byi nga hava byi ri ni swiphiqo naswona u nga ha va u tivutisa loko byi nga ha kondleteleka nakambe. Loko sweswo swi ri tano, i swinene ku kambisisa xivutiso lexi: Xana ndzi swi landzelerile switsundzuxo leswinene hinkwaswo leswi Xikwembu xi swi andlaleke eBibeleni ku endlela leswaku vukati byi humelela?—Pisalema 119:105.

3. Hambileswi ku dlaya vukati ku andzeke, xana vanhu vo tala lava dlayeke vukati swin’we ni mindyangu ya vona, va titwisa ku yini?

³ Loko nuna ni nsati va nga kumani hakunene, ku herisa vukati ku nga ha vonaka ku ri ndlela yo olova yo yi teka. Kambe, hambiloko matiko yo tala ma ri ni nhlayo leyi engetelekaka swinene, ya mindyangu leyi pandzekeke, nkambisiso wa sweswi wu kombisa leswaku tiphesente to tala ta vavanuna ni vavasati lava dlayeke vukati, ta tisola hi ku fa loku ka vukati. Vo tala va vona va ni swiphiqo swo tala swa rihanyo, emirini ni le mianakanyweni, ku tlula lava va nga byi dlayiki vukati. Ku pfilunganyeka ni ku pfumaleka ka ntsako ka vana va vatswari lava dlayeke vukati hakanyingi ku heta malembe. Vatswari ni vanghana va ndyangu lowu hambaneke na vona va karhateka. Ku vuriwa yini hi ndlela leyi Xikwembu, Musunguri wa vukati, a langutaka xiyimo xexo ha yona?

4. Xana swiphiqo evukatini, swi fanele swi tameriwa njhani?

⁴ Hi laha swi voniweke ha kona eka tindzima leti hundzeke, xikongomelo xa Xikwembu hi leswaku vukati byi fanele byi va xiboho xa vutomi hinkwabyo. (Genesa 2:24) Kutani ke, hikwalaho ka yini vukati byo tala swonghasi byi fa? A swi humeleli xikan’we-kan’we. Hakanyingi ku va ni mimfungho leyi kombisaka. Swiphiqo leswitsongo evukatini swi nga ha kula ku kondza swi vonaka onge a swi tlhantlheki. Kambe loko swiphiqo leswi swi lulamisiwa hi xihatla hi ku pfuniwa hi Bibele, ku hahluka ka vukati ko tala a ku papalatiwa.

VANA NI LANGUTELO LERINENE

5. Hi xihi xiyimo lexi ku faneleke ku langutaniwa na xona eka vukati byihi na byihi?

⁵ Nchumu lowu nkarhi wun’wana wu vangaka swiphiqo i ku langutela swilo leswi tlulaka mpimo loku munghana kumbe vanghana vavukati havambirhi va nga vaka na kona. Tibuku to vulavula hi rirhandzu, timagazini leti dumeke, minongonoko ya thelevhixini ni tibayisikopo ti nga endla munhu a langutela ni ku lorha swilo leswi nga riki kona eka vutomi bya xiviri. Loko milorho yoleyo yi nga humeleli, munhu u titwa a xisiwile, a nga eneriseki, hambi ku ri ku hlundzuka. Kambe, xana vanhu vambirhi lava nga hetisekangiki va nga wu kumisa ku yini ntsako evukatini? Swi lava ku tikarhata, loko u ta endla vuxaka lebyi humelelaka.

6. (a) Hi rihi langutelo ra vukati leri ringanisariweke leri Bibele yi ri nyikelaka? (b) Hi swihi swivangelo swin’wana swa ku nga twanani evukatini?

⁶ Bibele ya pfuna. Ya vula leswaku vukati bya tsakisa, kambe yi tlhela yi tsundzuxa leswaku lava va nghenelaka vukati “va ta xaniseka [enyameni, NW].” (1 Vakorinto 7:28) Hi laha swi boxiweke ha kona, vanghana havambirhi a va hetisekanga naswona va voyamele exidyohweni. Xiyimo xa mianakanyo ni xa mintlhaveko swin’we ni ndlela leyi munghana ha un’we-un’we a kurisiweke ha yona, swa hambana. Minkarhi yin’wana mimpatswa ya hambana emhakeni ya timali, vana ni vingi. Nkarhi lowu nga enelangiki wo endla swilo swin’we ni swiphiqo swa rimbewu na swona swi nga va xihlovo xa timholovo.b Timhaka to tano a ti ololoxeki hi xihatla, kambe mi nga heli mbilu! Mimpatswa yo tala leyi tekaneke ya swi kota ku langutana ni swiphiqo swo tano ivi yi fikelela tindlela leti amukelekaka to swi tlhantlha.

KANELANI SWIPHIQO SWA N’WINA

7, 8. Loko ku ri ni ku hlundzuka kumbe swiphiqo exikarhi ka vanghana va vukati, hi yihi ndlela ya Matsalwa yo langutana na swona?

⁷ Vo tala swa va tikela ku tikhoma loko va phofula mintlhaveko leyi vavaka, swiphiqo kumbe swihoxo swa vona. Ematshan’weni yo vula hi ku kongoma va ku: “Ndzi vona onge a hi twisisani,” munghana a nga ha hlundzuka ni ku endla xiphiqo xi vonaka xi ri xikulu. Vo tala va nga ha ku: “U khathala hi swa wena ntsena,” kumbe, “A wu ndzi rhandzi.” Hi ku ka a nga lavi ku holovisana na yena, munghana loyi un’wana a nga ha miyela, a nga n’wi anguli.

⁸ Ndlela yo antswa i ku landzela ndzayo ya Bibele: “Loko mi tshuka mi hlundzuka, mi nga weli eku dyoheni; dyambu ri nga tshuki ri pela ma ha hlundzukile.” (Vaefesa 4:26) Mpatswa wun’wana lowu tsakeke evukatini bya wona, loko wu tlangela lembe ra vu-60 wu tekanile, wu vutisiwe lexi endleke vukati bya wona byi va lebyi humelelaka. Nuna u te: “Hi dyondze leswaku hi nga tshuki hi etlela hi nga lulamisanga swiphiqo, ku nga khathariseki leswaku swi nga ha vonaka swi ri switsongo ku fikela kwihi.”

9. (a) I yini lexi eMatsalweni xi boxiwaka tanihi nchumu wa nkoka eku vulavurisaneni? (b) I yini lexi vanghana va vukati hakanyingi va bohekaka ku xi endla, hambileswi xi lavaka xivindzi ni ku titsongahata?

⁹ Loko nuna ni nsati va hambana hi vonelo, un’wana ni un’wana wa vona “a a hatlise ku twa, a hlwela ku vulavula, a hlwela ku kariha.” (Yakobo 1:19) Endzhaku ko yingisa hi vukheta, vanghana havambirhi va nga boheka ku kombela ndzivalelo. (Yakobo 5:16) Ku vula swi huma embilwini u ku, “Ndzi khomele leswi ndzi ku dyoheleke,” swi lava ku titsongahata ni xivindzi. Kambe ku ololoxa swiphiqo hi ndlela leyi swi ta wu pfuna swinene mpatswa lowu tekaneke, ku nga ri ku tlhantlha swiphiqo swa wona ntsena kambe ni ku aka rirhandzu ni ku tshinelelana loku nga ta wu endla wu tsakela ku va swin’we.

KU NYIKANA TIMFANELO TA VUKATI

10. Hi wihi nsirhelelo lowu ringanyetiwaka hi Pawulo eka Vakreste va le Korinto lowu wu nga tirhaka eka Mukreste namuntlha?

¹⁰ Loko muapostola Pawulo a tsalele Vakorinto, u bumabumele vukati ‘hikwalaho ka leswi vuoswi a a byi tele.’ (1 Vakorinto 7:2) Misava namuntlha yi bihe ku fana ni le Korinto wa khale, kumbe hambi ku ri ku wu tlula. Nhlamba leyi vanhu va yi vulaka erivaleni, ndlela yo biha leyi va ambalaka ha yona ni switori swo pfuxa nyanyuko leswi kombisiwaka eka timagazini ni tibuku, eka TV ni le ka tibayisikopo, hinkwaswo loko swi hlanganile swi pfuxa ku navela ka rimbewu loku nga riki enawini. Eka Vakorinto lava tshamaka eka ndhawu yo fana ni leyi, muapostola Pawulo u te: “Swa antswa ku teka kumbe ku tekiwa, ku tlula ku hisiwa hi ku navela.”—1 Vakorinto 7:9.

11, 12. (a) I yini lexi nuna ni nsati va kolotanaka xona, naswona va fanele va swi endla hi moya wa njhani? (b) Xana ku fanele ku endliwa njhani loko mfanelo ya vukati yi fanele ku yimisiwa swa xinkarhana?

¹¹ Hikokwalaho, Bibele yi byela Vakreste lava ngheneleke vukati yi ku: “Nuna a a nyike nsati leswi swi nga fanelo ya yena, swi va tano na yena nsati eka nuna wa yena.” (1 Vakorinto 7:3) Xiya leswaku lexi kandziyisiwaka i ku nyika—ku nga ri ku londza. Vuxaka bya xiviri evukatini bya tsakisa swinene ntsena loko munghana un’wana ni un’wana a khathala hi loyi un’wana. Hi xikombiso, Bibele yi byela vavanuna leswaku va khoma vasati va vona hi “ku twelana.” (1 Petro 3:7) Leswi swi tano ngopfu-ngopfu emhakeni ya ku nyika ni ku amukela mfanelo ya vukati. Loko nsati a nga khomiwi kahle, swi nga ha n’wi nonon’hwela ku tiphina hi mhaka leyi ya vukati.

¹² Ku ni minkarhi leyi vanghana va vukati va nga ha bohekaka ku titsona mfanelo ya vukati. Leswi swi nga ha va tano eka wansati hi minkarhi yin’wana ya n’hweti kumbe loko a titwa a karhele. (Ringanisa Levhitika 18:19.) Leswi swi nga ha va tano eka wanuna loko a langutane ni xiphiqo lexikulu entirhweni naswona a titwa a hlakarile emitlhavekweni. Minkarhi yoleyo ya ku wisa ku nyikana mfanelo ya vukati yi famba kahle loko vanghana havambirhi va hlamusela xiyimo kahle ivi va pfumelelana “hi ku twanana.” (1 Vakorinto 7:5) Leswi swi ta endla leswaku munghana a nga endli swiboho leswi hoxeke. Kambe, loko wansati a tsona nuna wakwe hi vomu kumbe wanuna a ala hi vomu ku nyika mfanelo ya vukati hi ndlela ya rirhandzu, swa olova leswaku munghana a nghena endzingweni. Loko swi ri tano, ku nga va ni swiphiqo evukatini.

13. Xana Vakreste va nga endla yini ku hlayisa mianakanyo ya vona yi basile?

¹³ Ku fana ni Vakreste hinkwavo, malandza ya Xikwembu lama ngheneleke vukati ma fanele ma papalata swifaniso leswi nga ambalangiki, leswi nga vangaka ku navela loku thyakeke ni loku nga riki ka ntumbuluko. (Vakolosa 3:5) Va fanele va langutela mianakanyo ya vona ni swiendlo swa vona loko va tirhisana ni swirho hinkwaswo swa rimbewu leri hambaneke. Yesu u tsundzuxile: “Un’wana ni un’wana la langutaka wansati hi ku n’wi navela, u n’wi oswile embilwini ya yena.” (Matewu 5:28) Hi ku tirhisa ndzayo ya Bibele malunghana ni rimbewu, mimpatswa yi fanele yi swi kota ku papalata ku wela endzingweni ivi yi oswa. Va nga ha ya emahlweni va tiphina hi vuxaka lebyi tsakisaka evukatini lebyi eka byona rimbewu ri tekiwaka tanihi nyiko leyi tengeke yo huma eka Yehovha, Musunguri wa vukati.—Swivuriso 5:15-19.

SWISEKELO SWA BIBELE SWA KU DLAYA VUKATI

14. Hi xihi xiyimo lexi vavisaka lexi minkarhi yin’wana xi vaka kona? Hikwalaho ka yini?

¹⁴ Lexi tsakisaka, evukatini byo tala bya Vakreste, swiphiqo swihi na swihi leswi vaka kona swa tlhantlhiwa. Kambe, minkarhi yin’wana, a swi tano. Hi mhaka ya leswi vanhu va nga hetisekangiki naswona va hanyaka emisaveni leyi nga ni vudyoho, leyi lawuriwaka hi Sathana, vukati byin’wana byi fikela laha byi lavaka ku hahluka. (1 Yohane 5:19) Xana Vakreste va fanele va langutana njhani ni xiyimo xo tano, lexi tikaka?

15. (a) Hi xihi xisekelo xin’we ntsena xa Matsalwa xa ku dlaya vukati munhu a tlhela a kota ku nghenela vukati? (b) Hikwalaho ka yini van’wana va kunguhate ku ka va nga n’wi thali munghana la nga tshembekangiki?

¹⁵ Hi laha swi boxiweke ha kona eka Ndzima 2 ya buku leyi, vumbhisa hi xona xisekelo xa Matsalwa xo dlaya vukati, laha munhu a nga ha kotaka ku tlhela a nghenela vukati.c (Matewu 19:9) Loko u ri ni vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku munghana wa wena u tikhome hi ndlela yo biha, kutani u langutane ni xiboho xo nonon’hwa. Xana u ta hambeta u tshama na yena kumbe u ta dlaya vukati? Milawu a yi kona. Vakreste van’wana va rivalele munghana la dyoheke, la hundzukaka, hi ku helela naswona vukati lebyi hlayisiweke byi fambe kahle. Van’wana va tshika ku dlaya vukati hikwalaho ka leswi va nga ni vana.

16. (a) Hi swihi swivangelo swin’wana leswi susumeteleke van’wana ku thala munghana wa vona la dyoheke? (b) Loko munghana loyi a nga riki na nandzu a endla xiboho xo dlaya vukati kumbe ku ka nga byi dlayi, hikwalaho ka yini xi nga fanelanga xi sandziwa xiboho xakwe?

¹⁶ Hi hala tlhelo, xiendlo lexi xa vudyoho xi nga ha va xi n’wi endle a tika kumbe a khomiwa hi vuvabyi lebyi tluletiwaka hi vuxaka bya rimbewu. Kumbe ku nga ha laveka leswaku vana va sirheleriwa eka mutswari la khomaka vana hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. Hakunene, swi tele leswi faneleke swi kambisisiwa ku nga si endliwa xiboho. Kambe, loko u twe leswaku munghana wa wena wa vukati u tikhome hi ndlela yo biha ivi endzhaku ka sweswo u tlhela u endla vuxaka bya rimbewu ni munghana wa wena, xisweswo u kombisa leswaku u n’wi rivalerile munghana wa wena naswona u navela ku yisa vukati emahlweni. Swisekelo swo dlaya vukati swa Matsalwa leswi nga endlaka munhu a kota ku nghenela vukati nakambe a swa ha ri kona. A nga kona la faneleke a nghenela timhaka ta wena ivi a ringeta ku ku kucetela leswaku u endla xiboho xo karhi, naswona a nga kona la faneleke a sandza xiboho xa wena loko u xi endla. Hi wena u nga ta langutana ni vuyelo bya xiboho xa wena. “Un’wana ni un’wana ú ta rhwala mpingu wa yena.”—Vagalatiya 6:5.

SWISEKELO SWA KU HAMBANA

17. Loko vumbhisa byi nga endliwanga, hi swihi swipimelo leswi Matsalwa ma nga na swona malunghana ni ku hambana kumbe ku dlaya vukati?

¹⁷ Xana swi kona swiyimo leswi nga pfumelelaka munghana wa vukati ku hambana ni munghana wakwe wa vukati kumbe hambi ku ri ku dlaya vukati, hambi loko a nga oswanga? Ina, kambe emhakeni yo tano, Mukreste a nga ntshunxekanga ku lava munhu un’wana leswaku a ta tekana na yena. (Matewu 5:32) Kambe, hambi loko Bibele yi ku pfumelela ku hambana ko tano, yi vula leswaku loyi a siyaka un’wana “a a tshamise sweswo a nga ha tekiwi, kumbe a a tlhele a vuyelelana ni nuna wa yena.” (1 Vakorinto 7:11) Hi swihi swiyimo swo tika swinene leswi nga endlaka ku hambana ku fanela?

18, 19. Hi swihi swiyimo leswi chavisaka leswi nga endlaka leswaku munghana wa vukati a anakanya hi ku faneleka ka ku hambana hi nawu kumbe ku dlaya vukati, hambiloko ku tlhela a nghenela vukati swi nga ta koteka?

¹⁸ Ndyangu wu nga ha swela swinene hikwalaho ka vulolo ni mikhuva yo biha ya wanuna.d A nga ha gembula hi muholo wa ndyangu kumbe a wu tirhisela ku enerisa ku godzomberiwa kakwe hi swidzidzirisi kumbe xihoko. Bibele yi ri: “Loko munhu a nga pfuni . . . ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.” (1 Timotiya 5:8) Loko wanuna wo tano a ala ku cinca hanyelo rakwe, kumbexana a enerisa vubihi byakwe hi ku teka hambi ku ri mali leyi horiweke hi nsati wakwe nsati a nga ha hlawula ku tisirhelela yena ni vana vakwe hi ku hambana na yena hi nawu.

¹⁹ Goza ro tano, ra le nawini nakambe ri nga ha tekiwa loko munghana a ri ni rigombo swinene eka munghana wakwe, kumbe a hamba a n’wi ba lerova rihanyo hambi ku ri vutomi byakwe byi va ekhombyeni. Ku tlula kwalaho, loko munghana a hambeta a ringeta ku sindzisa munghana wakwe wa vukati leswaku a tlula milawu ya Xikwembu hi tindlela to karhi, munghana la xungetiwaka a nga ha hambana na yena, ngopfu-ngopfu loko timhaka ti fika laha vumoya byi vaka ekhombyeni. Munghana la nga ekhombyeni a nga ha gimeta hi leswaku ndlela leyi nga yona ntsena yo “yingisa Xikwembu ku tlula vanhu” i ku hambana na yena hi nawu.—Mintirho 5:29.

20. (a) Loko ndyangu wu hahluka, xana vatekani lava wupfuke swin’we ni vakulu va nga endla yini, naswona i yini leswi va nga fanelangiki va swi endla? (b) Vanhu lava tekaneke a va fanelanga va tirhisa tindhawu leti eka tona Bibele yi vulavulaka hi ku hambana ni ku dlaya vukati leswaku va endla yini?

²⁰ Eka timhaka hinkwato ta ku khomiwa ka munghana wa vukati hi ndlela yo biha, a nga kona la faneleke a sindzisa munghana la nga riki na nandzu leswaku a hambana kumbe a hambeta a tshama ni munghana wakwe. Hambiloko vanghana lava wupfeke swin’we ni vakulu va nga ha nyikelaka nseketelo ni ndzayo ya Bibele, a va byi tivi hinkwabyo vuxokoxoko bya leswi humelelaka exikarhi ka nuna ni nsati. I Yehovha ntsena a nga kotaka ku vona sweswo. Kavula, nsati la nga Mukreste u ta va a nga ri xiximi lunghiselelo ra Xikwembu ra vukati loko a tirhisa swivangelo leswi nga nyawuliki leswaku a kota ku ntshunxeka evukatini. Kambe loko xiyimo lexi nga ni khombo xi ya emahlweni, a nga kona la faneleke a n’wi sandza loko a hlawula ku hambana ni nuna. Swi tano na hi nuna la nga Mukreste la lavaka ku hambana ni nsati. “Hinkwerhu hi ta humelela emahlweni ka xiluvelo xa Xikwembu ku avanyisiwa.”—Varhoma 14:10.

NDLELA LEYI VUKATI LEBYI HAHLUKEKE BYI PONISIWEKE HA YONA

21. Hi wihi ntokoto lowu kombisaka leswaku ndzayo ya Bibele malunghana ni vukati ya ntirha?

²¹ Endzhaku ka tin’hweti tinharhu Lucia, loyi a boxiweke eku sunguleni, a hambanile ni nuna wakwe, u hlangane ni Timbhoni ta Yehovha ivi a sungula ku dyondza Bibele na tona. U ri: “Lexi ndzi hlamariseke, Bibele yi nyikele ntlhantlho lowu tirhaka eka xiphiqo xa mina. Loko ndzi ri na vhiki ntsena ndzi sungurile ku dyondza, hi ku hatlisa ndzi lave ku vuyelana ni nuna wa mina. Ndzi nga vula namuntlha ndzi ku, Yehovha wa swi tiva ku ponisa vukati lebyi nga le khombyeni hikuva tidyondzo takwe ti pfuna vatekani leswaku va dyondza ndlela yo tekana va ri va nkoka ha yona. Leswi van’wana va swi vulaka, va ku Timbhoni ta Yehovha ti hambanisa mindyangu, a hi ntiyiso. Mina, ndzi pfunekile.” Lucia u dyondze ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele evuton’wini byakwe.

22. Xana mimpatswa leyi tekaneke yi fanele yi tiyiseka ha yini?

²² Leswi a swi humelelanga eka Lucia ntsena. Vukati byi fanele byi va nkateko, ku nga ri ndzhwalo. Leswaku swi va tano, Yehovha u nyikele xihlovo lexinene xa ndzayo evukatini, xo tlula hinkwaswo leswi tshameke swi tsariwa—i Rito rakwe ra risima. Bibele yi nga “tlharihisa šihunguki.” (Pisalema 19:7-11) Yi ponise vukati byo tala lebyi a byi ri kusuhi ni ku fa naswona yi antswise byin’wana byo tala lebyi a byi ri ni swiphiqo leswikulu. Onge mimpatswa hinkwayo leyi tekaneke yi nga tshemba ndzayo ya ta vukati leyi Yehovha Xikwembu a yi nyikelaka. Ya tirha hakunene!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA PFUNA NJHANI . . . KU PAPALATA KU HAHLUKA KA VUKATI?

Vukati i xihlovo xa ntsako ni nhlomulo.—Swivuriso 5:18, 19; 1 Vakorinto 7:28.

Swiphiqo swi fanele swi tlhantlhiwa hi ku hatlisa.—Vaefesa 4:26.

Loko ku kaneriwa, ku yingisa i swa nkoka ku fana ni ku vulavula.—Yakobo 1:19.

Mfanelo ya vukati yi fanele yi nyikeriwa hi moya wo pfumala vutianakanyi na hi rirhandzu.—1 Vakorinto 7:3-5.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 154]

Lulamisani swiphiqo hi ku hatlisa. Dyambu ri nga peli ma ha hlundzukelanile

Ndzima Ya Khume-mune

Ku Dyuhala Swin’we

1, 2. (a) Hi kwihi ku cinca loku vaka kona loko vudyuharhi byi tshinela? (b) Xana vanhu lava chavaka Xikwembu va le minkarhini ya Bibele va ku kume njhani ku eneriseka eku dyuhaleni ka vona?

KU CINCA lokukulu ku va kona loko hi ya hi kula. Ku tsana ka miri ku heta ntamu wa hina. Loko u tilanguta exivonini u vona tinyama leti sungulaka ku debya ni ku ya u basa misisi—hambi ku ri ku va ni mpandlha. Hi nga ha sungula ku rivala swilo. Vuxaka lebyintshwa byi va kona loko vana va teka, ni loko vatukulu va velekiwa. Eka van’wana, ku tshika ntirho wo tihanyisa swi va endla va sungula endlelo rin’wana ra swilo evuton’wini.

² Kahle-kahle, malembe ya vudyuhari ma nga ha tika swinene. (Eklesiasta 12:1-8) Hambiswiritano, anakanya hi malandza ya Xikwembu ya le minkarhini ya Bibele. Hambileswi ma heteleleke ma file, ma kume vutlharhi ni ku twisisa, leswi ma tiseleke ku eneriseka lokukulu evudyuharini. (Genesa 25:8; 35:29; Yobo 12:12; 42:17) Xana ma swi kotise ku yini ku dyuhala ma ri lama tsakeke? Handle ko kanakana a ku ri hikwalaho ko hanya hi ku pfumelelana ni misinya ya milawu leyi hina namuntlha hi yi kumaka yi tsariwile eBibeleni.—Pisalema 119:105; 2 Timotiya 3:16, 17.

3. Hi yihi ndzayo leyi Pawulo a yi nyikelaka eka vavanuna ni vavasati lava kuleke?

³ Eka papila rakwe ro ya eka Tito, muapostola Pawulo u nyikele nkongomiso lowu twalaka eka lava dyuhalaka. U tsale a ku: “Byela vavanuna lava kuleke leswaku va fanele ku dya va pima, va va ni ndzhuti, va kota ku tikhoma, va tiya swinene eku pfumeleni, ne rirhandzwini, ne ku chivirikeni. Byela ni vavasati lava kuleke leswaku va va ni mahanyelo lawa vanhu lavo hlawuleka va fanelaka ku va na wona; va nga vi na mahlevo, va nga vi mahlonga ya byalwa; a va dyondzise leswo lulama.” (Tito 2:2, 3) Ku yingisa marito lawa swi nga ku pfuna leswaku u langutana ni mintlhontlho ya ku dyuhala.

TOLOVELA KU TIYIMELA KA VANA VA WENA

4, 5. Xana vatswari vo tala va titwisa ku yini loko vana va vona va suka ekaya, naswona xana van’wana va tolovelana njhani ni xiyimo lexi lexintshwa?

⁴ Ku cinca ka swiyimo ku lava leswaku munhu a tolovelana ni xiyimo lexintshwa. Leswi swi tano hakunene loko n’wana la kuleke a suka ekaya, a nghenela vukati! Eka vatswari vo tala, lexi i xitsundzuxo xo sungula xa leswaku se va dyuhala. Hambileswi va tsakaka leswi vana va vona se va kuleke, vatswari hakanyingi a va tiyiseki leswaku va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va lunghiselela vana va vona ku tihanyela va ri voxe. Naswona va nga ha khomiwa hi xivundza leswi va nga ha tshamiki na vona ekaya.

⁵ Handle ko kanakana, vatswari va tshama va ri karhi va vilela hi vuhlayiseki bya vana va vona, hambiloko vana va nga ha tshami kona ekaya. Manana un’wana u te: “Loko vo hamba va ndzi tsalela, ndzi tiyiseka leswaku swilo swa ha va fambela kahle—sweswo a swi ta ndzi endla ndzi tsaka.” Tatana yena u ri: “Loko n’wana wa hina wa nhwanyana a suka ekaya, a swi tika swinene. Ku ve ni mukhandlu lowukulu endyangwini wa hina hikuva a hi hamba hi endla swilo hinkwaswo swin’we.” Xana vatswari lava va langutane njhani ni ku nga vi kona ka vana va vona? Minkarhi yo tala, a va khathalela ni ku pfuna vanhu van’wana.

6. I yini lexi pfunaka ku hlayisa vuxaka bya ndyangu byi ri exiyin’weni lexi faneleke?

⁶ Loko vana va nghenela vukati, xiyimo xa vatswari xa cinca. Genesa 2:24 yi ri: “Wanuna o ta siya tata wa kwe ni mana wa kwe, o ta namarela e nsati wa yena, v̌a ta endla nyama yi ri yiṅwe.” (Xiitaliki i xerhu.) Ku xiya misinya ya milawu ya Xikwembu ya vunhloko ni nhleleko lowunene swi ta pfuna vatswari leswaku va va ni langutelo lerinene.—1 Vakorinto 11:3; 14:33, 40.

7. Hi rihi langutelo lerinene leri tatana un’wana a ri hlakuleleke loko vana va yena va vanhwanyana va sukile ekaya va ya evukatini?

⁷ Endzhaku ka loko vana va vanhwanyana va mpatswa wun’wana va tekiwile ivi va suka ekaya, mpatswa wu titwe wu lahlekeriwile. Eku sunguleni, nuna u venge vakon’wana va yena. Kambe loko a kambisise nsinya wa nawu wa vunhloko, u swi vonile leswaku vanuna va vana va yena va vanhwanyana sweswi se a va ri ni vutihlamuleri bya mindyangu ya vona vini. Hikwalaho, loko vana va yena va vanhwanyana va kombela xitsundzuxo, u lave ku tiva leswi vanuna va vona va anakanyaka swona, ivi a tiyiseka leswaku wa va seketela hi laha swi kotekaka ha kona. Sweswi vakon’wana vakwe va n’wi teka tanihi munghana naswona va xi amukela xitsundzuxo xakwe.

8, 9. Xana vatswari van’wana va tolovelane njhani ni ku tiyimela ka vana va vona lava kuleke?

⁸ Xana ku vuriwa yini loko vanhu lava ha ku tekanaka, hambi loko leswi va swi endlaka swi nga lwisani ni matsalwa, va tsandzeka ku endla leswi vatswari va vona va vonaka swi antswa? “Minkarhi hinkwayo hi va pfuna leswaku va vona langutelo ra Yehovha, kambe hambiloko hi nga pfumalelani kahle ni xiboho xa vona, ha xi amukela ivi hi va seketela ni ku va khutaza,” ku hlamusela mpatswa wun’wana lowu nga ni vana lava ngheneleke vukati.

⁹ Ematikweni man’wana ya le Asia, vamanana van’wana va swi kuma swi tika swinene ku amukela ku tiyimela ka vana va vona va majaha. Hambiswiritano, loko va xixima nhleleko wa Vukreste swin’we ni vunhloko, va kuma leswaku swiphiqo swa hunguteka exikarhi ka vona ni vasati va vana va vona. Wansati un’wana wa Mukreste u kuma leswaku ku suka ka majaha yakwe endyangwini a “swi n’wi endla a tsaka swinene.” Wa tsaka ku vona vuswikoti bya vona byo khathalela mindyangu ya vona leyintshwa. Hi hala tlhelo, swi n’wi olovisela ndzhwalo enyameni ni le mianakanyweni, lowu yena ni nuna wakwe a va ta boheka ku langutana na wona loko va ri karhi va dyuhala.

KU TIYISA XIBOHO XA N’WINA XA VUKATI NAKAMBE

10, 11. Hi yihi ndzayo ya Matsalwa leyi nga ta pfuna vanhu leswaku va papalata yin’wana ya mintlhamu ya le malembeni ya le xikarhi?

¹⁰ Vanhu loko va fikelela malembe ya le xikarhi va titwa hi tindlela to hambana-hambana. Vavanuna van’wana va ambala hi ndlela leyi hambaneke leswaku va ta languteka va ha ri vantshwa. Vavasati vo tala va karhateka hi ku cinca loku tisiwaka hi nkhawuko wa switlhandla. Khombo ra kona, vanhu van’wana va malembe ya le xikarhi va endla vanghana va vona va va ni vukwele ni mavondzo hi ku tolovelana ni vanhu lavantshwa va rimbewu leri hambaneke. Kambe, vavanuna lava kuleke lava chavaka Xikwembu, va “hlutekile emianakanyweni,” va bakanya ku navela loku nga fanelangiki. (1 Petro 4:7, NW) Hi laha ku fanaka, vavasati lava wupfeke va lwela ku hlayisa vukati bya vona byi tiyile, hi ku rhandza vanuna va vona ni ku navela ku tsakisa Yehovha.

¹¹ Hi ku susumetiwa hi moya, Hosi Lemuwele u tsale a dzunisa “wansati la nga ni vuswikoti” loyi a hakelaka nuna wakwe “hi leswinene ku nga ri hi leswo biha, masiku hinkwawo ya ku hanya ka yena.” (Xiitaliki i xerhu.) Nuna la nga Mukreste a nge tsandzeki ku tlangela ndlela leyi nsati wakwe a lwaka ha yona leswaku a langutana ni ku cinca kwihi na kwihi ka mintlhaveko yakwe emalembeni yakwe ya le xikarhi. Rirhandzu rakwe ri ta n’wi endla leswaku a ‘n’wi dzunisa.’—Swivuriso 31:10, 12, 28, NW.

12. Xana mimpatswa yi nga byi hlakulela njhani vuxaka bya le kusuhi loko malembe ma ri karhi ma famba?

¹² Emalembeni yo tika ya ku kurisa vana, havambirhi ka n’wina swi nga ha endleka mi vekele swilaveko swa n’wina etlhelo hi ku swi rhandza, leswaku mi enerisa swilaveko swa vana va n’wina. Loko se va fambile, i nkarhi wo tlhela mi nyikela nyingiso eka vutomi bya n’wina tanihi vatekani. Nuna un’wana u ri: “Loko vana va mina va vanhwanyana va ye evukatini, ndzi sungule ku rhandzana ni nsati wa mina nakambe.” Nuna un’wana yena u ri: “Ha khathala hi rihanyo ra un’wana ni un’wana naswona ha tsundzuxana hi xilaveko xo tiolola.” Leswaku va nga khomiwi hi xivundza, yena ni nsati wakwe va khoma swirho leswin’wana swa vandlha hi malwandla. Ina, ku tsakela van’wana swi tisa mikateko. Ku tlula kwalaho, swi tsakisa Yehovha.—Vafilipiya 2:4; Vaheveru 13:2, 16.

13. Hi xihi xiphemu lexi ku ntshunxeka ni ku tshembeka ku xi hetisisaka loko mpatswa wu ri karhi wu kula swinene?

¹³ U nga tshuki u pfumelela leswaku ku va ni ku nga vulavurisani exikarhi ka wena ni munghana wa wena wa vukati. Vulavurisanani hi ku ntshunxeka. (Swivuriso 17:27) “Hi kurisa ku twisisana hi ku khathalelana ni ku anakanyelana,” ku vula nuna un’wana. Nsati wakwe wa pfumela, a ku: “Leswi se hi dyuhaleke, hi tsakela ku nwa tiya swin’we, hi vulavula ni ku tirhisana.” Ku ntshunxeka ka n’wina ni ku tshembeka swi nga endla xiboho xa n’wina xa vukati xi tiya, ku endla leswaku xi tiya xi kota ku hlula minhlaselo ya Sathana, mudlayi wa vukati.

TSAKELA VATUKULU VA WENA

14. Hi xihi xiphemu lexi kokwa wa Timotiya a veke na xona eku kuleni ka yena tanihi Mukreste?

¹⁴ Vatukulu i “šidlodlo” xa lava dyuhaleke. (Swivuriso 17:6) Vunghana bya vatukulu byi nga ha tsakisa swinene—byi nyanyula ni ku phyuphyisa. Bibele yi vulavula kahle hi Luwisa, mukhegula loyi yena ni n’wana wa yena wa xisati Yunika, a dyondziseke ntukulu wakwe wa ricece Timotiya leswi a swi pfumelaka. Xijahatana lexi xi kule xi ri karhi xi tiva leswaku mana wa xona swin’we ni kokwa wa xona a va wu rhandza ntiyiso wa Bibele.—2 Timotiya 1:5; 3:14, 15.

15. Malunghana ni vatukulu, hi wihi nseketelo wa nkoka lowu vakokwana va nga wu nyikelaka, kambe i yini lexi va faneleke va xi papalata?

¹⁵ Laha, hi kona laha vakokwana va nga nyikelaka mpfuno wa nkoka swinene. Vakokwana, ana se mi va dyondzisile vana va n’wina, vutivi lebyi mi nga na byona hi swikongomelo swa Yehovha. Mi nga ha tlhela mi endla tano eka xitukulwana xin’wana! Vana vo tala va swi rhandza ku yingisela vakokwa wa vona loko va va byela timhaka ta Bibele. Kavula, a mi teki vutihlamuleri bya tatana byo dyondzisa vana vakwe mintiyiso ya Bibele. (Deteronoma 6:7) Ematshan’weni ya sweswo, mi hoxa xandla eka byona. Onge xikhongelo xa n’wina xi nga fana ni lexiya xa mupisalema: “U nga nḍi ṭhiki, oho Šikwembu! ni le ku dyuhaleni ka mina, nḍi ta kota ku v̌ula matimba ya wena e ka v̌anhu v̌a ŝeŝi, ni mitiro ya ntamu wa wena e ka hikwav̌o la’v̌a nga ta ta!”—Pisalema 71:18; 78:5, 6.

16. Xana vakokwana va nga ku papalata njhani ku va vavangi va swiphiqo endyangwini wa vona?

¹⁶ Lexi vavisaka, vakokwana van’wana va nyenyerisa vana lava lerova ku sungula ku va ni timholovo exikarhi ka vakokwana ni vana va vona lava kuleke. Hambiswiritano, musa wa wena lowunene wu nga ha endla leswaku swi va olovela vatukulu va wena ku phofula timhaka ta vona eka wena loko va chava ku phofula timhaka to tano eka vatswari va vona. Minkarhi yin’wana vantshwa lava va vona onge kokwa wa vona la olovaka u ta va yimelela eka vatswari va vona. Ku vuriwa yini hi xiyimo xo tano? Tirhisa vutlharhi ivi u khutaza vatukulu va wena leswaku va ntshunxeka ku vulavula ni vatswari va vona. U nga ha va byela leswaku sweswo swi tsakisa Yehovha. (Vaefesa 6:1-3) Loko swi fanela, u nga ha va byela leswaku u ta sungula u va vulavulela ni vatswari va vona hi xiphiqo xa kona. Byela vatukulu va wena hi ku kongoma malunghana ni leswi u swi dyondzeke eka malembe yo tala lama hundzeke. Ku tshembeka ka wena ni ku kongoma ka wena swi nga va pfuna.

ENDLANI NDZULAMISO LOKO MI RI KARHI MI KULA

17. Hi kwihi ku tiyimisela ka mupisalema loku Vakreste lava kulaka va faneleke va ku tekelela?

¹⁷ Loko mi ri karhi mi kula, mi ta kuma leswaku a ma ha swi koti ku endla hinkwaswo leswi a mi kota ku swi endla kumbe leswi mi lavaka ku swi endla. Xana munhu u langutana njhani ni ku dyuhala? Emianakanyweni ya wena u nga ha titwa u ri ni malembe ya 30 hi vukhale, kambe loko u languta exivonini u vona swo hambana ni sweswo. U nga heli matimba. Mupisalema u kombele Yehovha: “U nga nḍi tšukumeti nkarini wa ku dyuhala ka mina, u nga nḍi ṭhiki loko matimba ya mina ma ta hela!” Tiyimisele ku tekelela xiboho xa mupisalema. U te: “Loko nḍi ri mina, nḍi ta ṭhemba hi masiku, nḍi v̌a nḍi engetela ku ku ḍunisa.”—Pisalema 71:9, 14.

18. Xana Mukreste la wupfeke a nga wu tirhisa njhani nkarhi wa le ndzhaku ka ku tshika ntirho hi ndlela leyinene?

¹⁸ Vo tala va lunghiselela ka ha ri emahlweni ku engetela ku dzunisa ka vona Yehovha loko se va tshike ntirho wo tihanyisa. “Ndzi kunguhate ka ha ri emahlweni leswi ndzi nga ta swi endla loko n’wana wa hina wa xisati se a hetile xikolo,” ku hlamusela tatana un’wana loyi sweswi se a tshikeke ku tirha. “Ndzi endle xiboho xa leswaku ndzi ta sungula vutirheli byo chumayela bya nkarhi hinkwawo, kutani ndzi xavise bindzu ra mina leswaku ndzi ta tirhela Yehovha hi xitalo, hi ku ntshunxeka. Ndzi khongelele nkongomiso wa Xikwembu.” Loko u ri karhi u tshinelela malembe yo tshika ku tirha, kuma nchavelelo eka marito ya Muvumbi wa hina Lonkulu: “Nḍi ta v̌a tano e ku fika e ku dyuhaleni ka ṅwina; nḍi ta mi rwala e ku fika e timpfini ta ṅwina.”—Esaya 46:4.

19. Hi yihi ndzayo leyi nyikiwaka lava dyuhalaka?

¹⁹ Ku tolovela vutomi bya le ndzhaku ka ku tshika ntirho swi nga ha nonon’hwa. Muapostola Pawulo u tsundzuxe vavanuna lava kuleke leswaku “va fanele ku dya va pima.” Leswi swi lava ku tikhoma eka swilo hinkwaswo, hayi ku hlongorisa vutomi byo olova. Endzhaku ka ku tshika ntirho, ku nga laveka leswaku u landzelela endlelo ro karhi ro endla swilo ni ku tikhoma swinene eku sunguleni. Kutani ke, tshama u khomekile “[u] tirhela Hosi masiku hinkwawo [u] ri karhi [u] swi tiva leswaku eHosini mintirho ya [wena] a yi nga weli ehansi.” (1 Vakorinto 15:58) Ndlandlamuxa mintirho ya wena leswaku u pfuna van’wana. (2 Vakorinto 6:13) Vakreste vo tala va endla leswi hi ku chivirika eku chumayeleni ka mahungu lamanene hi mpimo lowu ringaniseriweke. Loko u ri karhi u kula, “tiya swinene eku pfumeleni, ne rirhandzwini, ne ku chivirikeni.”—Tito 2:2.

KU LANGUTANA NI KU LAHLEKERIWA HI MUNGHANA WA WENA WA VUKATI

20, 21. (a) Eka mafambiselo lawa ya swilo, i yini lexi eku heteleleni xi faneleke xi hambanisa mpatswa lowu tekaneke? (b) Xana Ana u nyikela xikombiso lexinene eka vanghana va vukati lava feriweke hi ndlela yihi?

²⁰ I nchumu lowu vavisaka kambe lowu nga kona, leswaku eka mafambiselo ya sweswi ya swilo, mimpatswa leyi tekaneke yi hetelela yi hambanisiwe hi rifu. Vakreste lava feriweke hi vanghana va vona va vukati, va swi tiva leswaku varhandziwa va vona va etlele sweswi, naswona va tiyiseka leswaku va ta tlhela va va vona. (Yohane 11:11, 25) Kambe ku lahlekeriwa loku, ka vavisa. Xana loyi a ha hanyaka a nga langutana njhani na kona?a

²¹ Ku tsundzuka leswi munhu un’wana wa le Bibeleni a swi endleke swi nga pfuna. Ana u ve noni endzhaku ko heta malembe ya nkombo ntsena a tekiwile, naswona loko hi hlaya ha yena, a a ri ni malembe ya 84 hi vukhale. Hi nga tiyiseka leswaku u ririle loko a lahlekeriwe hi nuna wakwe. Xana u langutane njhani na kona? U endlele Yehovha Xikwembu ntirho wo kwetsima etempeleni vusiku ni nhlikanhi. (Luka 2:36-38) Ku tshama ka Ana a khomekile hi ntirho wo kwetsima handle ko kanakana hi swona swi hunguteke swinene gome ni xivundza lexi a a ri na xona tanihi noni.

22. Xana vanhu lava lahlekeriweke hi vanghana va vona va vukati va langutane njhani ni xivundza?

²² “Ntlhontlho lowukulu eka mina a ku ri ku pfumala munghana wo vulavula na yena,” ku hlamusela wansati wa malembe ya 72 hi vukhale, loyi a veke noni malembe ya khume lama hundzeke. “Nuna wa mina a a tinyika nkarhi wo yingisa. A hi vulavula hi vandlha ni xiphemu xa hina evutirhelini bya Vukreste.” Noni yin’wana yi ri: “Hambi leswi ku famba ka nkarhi ku horisaka, ndzi kume leswaku lexi pfunaka swinene ku horisa hi leswi munhu a swi endlaka hi nkarhi lowu a nga na wona. U le xiyin’weni lexinene xo pfuna van’wana.” Wanuna la feriweke wa malembe ya 67 hi vukhale wa pfumela, a ku: “Ndlela leyinene yo langutana ni ku feriwa i ku tinyiketela ku chavelela van’wana.”

KU TLANGERIWA HI XIKWEMBU EMALEMBENI YA VUDYUHARHI

23, 24. Hi wihi nchavelelo lowukulu lowu Bibele yi wu nyikelaka eka lava kuleke, ngopfu-ngopfu lava va feriweke hi vanghana va vukati?

²³ Hambileswi rifu ri tekaka munghana la rhandzekaka, Yehovha u tshama a tshembekile, a ri kona minkarhi hinkwayo. Hosi Davhida wa khale u yimbelerile: “Nḍi komberile šilo šiṅwe eka Yehova, nḍa ha ši nav̌ela ngopfu: Hi leŝaku nḍi ṭhama e ndlwini ya Yehova hi masiku hikwawo ya ku hanya ka mina. Nḍi ta hlalela ku kwetsima ka Yehova, nḍi v̌a nḍi kambisisa tempele ya yena.”—Pisalema 27:4.

²⁴ Muapostola Pawulo wa khutaza: “Xixima tinoni leti nga ta xiviri.” (1 Timotiya 5:3) Ndzayo leyi taka endzhaku ka xiletelo lexi yi kombisa leswaku tinoni leti fanelekaka leti nga hava maxaka ya le kusuhi, ti nga ha va ti lave ku seketeriwa hi vandlha hi tlhelo ra timali. Hambiswiritano, mongo wa rito “xixima” wu katsa mianakanyo yo va teka va ri va nkoka. Mawaku nchavelelo lowu tinoni ni vavanuna lava va feriweke lava chavaka Xikwembu va nga wu kumaka hi ku tiva leswaku Yehovha u va teka va ri va nkoka ni leswaku u ta va tiyisa!—Yakobo 1:27.

25. Hi yihi pakani leyi ya ha yimeleke lava dyuhaleke?

²⁵ “Vubombi bya vavanuna lava kuleke i misisi ya vona ya timpfi,” ku vula Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. I “harhi ya vuxongi loko yi kumeka endleleni ya ku lulama.” (Swivuriso 16:31; 20:29, NW) Kutani ke, hambi u byi nghenerile vukati kumbe u titshamele wexe, hambeta u rhangisa ntirho wa Yehovha emahlweni evuton’wini bya wena. U ta va ni vito lerinene ni Xikwembu sweswi ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi eka yona switlhavi swa vudyuhari swi nga ta va swi nga ha ri kona.—Pisalema 37:3-5; Esaya 65:20.

[Nhlamuselo ya le hansi]

XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE LEYI LANDZELAKA YI NGA YI PFUNA NJHANI . . . MIMPATSWA LOKO YI RI KARHI YI DYUHALA?

Vatukulu i “šidlodlo” eka vakokwana.—Swivuriso 17:6.

Vudyuhari byi nga ha tisa nkarhi lowu engetelekeke wo tirhela Yehovha.—Pisalema 71:9, 14.

Lava kuleke va khutaziwa leswaku va “dya va pima.”—Tito 2:2.

Vanghana va vukati lava feriweke, hambiloko va vavisekile swinene, va nga kuma nchavelelo eBibeleni.—Yohane 11:11, 25.

Yehovha u teka vadyuhari lava tshembekaka va ri va nkoka.—Swivuriso 16:31.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 166]

Loko mi ri karhi mi dyuhala, hlakulelani rirhandzu ra n’wina

Ndzima Ya Khume-ntlhanu

Ku Xixima Vatswari Va Hina Lava Dyuhaleke

1. I yini lexi hi xi kolotaka vatswari va hina, xisweswo xana hi fanele hi titwisa ha yini ha vona naswona hi fanele hi va khomisa ku yini?

WANUNA wo tlhariha wa khale swinene u tsundzuxile: “Yingisa tata wa wena l’a ku v̌elekeke, u nga monyi mana wa wena loko a dyuharile.” (Swivuriso 23:22) U nga ha vula u ku: ‘A ndzi nge pfuki ndzi swi endlile sweswo!’ Ematshan’weni yo monya vamana wa hina—kumbe vatata wa hina—vunyingi bya hina ha va rhandza swinene. Ha swi xiya leswaku ha va kolota swinene. Xo sungula, vatswari va hina va hi nyike vutomi. Hambileswi Yehovha a nga Xihlovo xa vutomi, handle ka vatswari va hina a hi nga ta va kona. Eka hinkwaswo leswi hi nga swi nyikaka vatswari va hina, a xi kona lexi tlulaka vutomi hi byoxe. Kutani, anakanya hi ku tikarhata ka vona, nkhathalelo wa vona wa rirhandzu, timali ta vona ni nyingiso wa vona wa rirhandzu, leswi va swi nyikelaka ku pfuna n’wana leswaku a suka evuhlangini a va munhu lonkulu. Xisweswo, swa twala, leswi Rito ra Xikwembu ri tsundzuxaka: “U va ni xichavo eka tata wa wena ni ka mana wa wena . . . leswaku u kateka, ni leswaku u hanya masiku layo tala emisaveni leyi”!—Vaefesa 6:2, 3.

KU XIYA SWILAVEKO SWA MINTLHAVEKO

2. Xana vana lava kuleke va nga yi nyikela njhani ‘hakelo leyi faneleke’ eka vatswari va vona?

² Muapostola Pawulo u tsalele Vakreste a ku: “Vana kumbe vatukulu, a va rhange va dyondza tifanelo ta vona ta vukhongeri hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.” (1 Timotiya 5:4) Vana lava kuleke va nyikela ‘mfanelo’ leyi hi ku kombisa ku tlangela malembe lawa vatswari ni vakokwa wa vona va ma heteke va ri karhi va va kombisa rirhandzu, va va tirhela ni ku va khathalela. Ndlela yin’wana leyi vana va nga endlaka leswi ha yona i ku tsundzuka leswaku ku fana ni vanhu hinkwavo, lava kuleke va swi lava ku rhandziwa ni ku tiyisekisiwa leswaku va rhandziwa—hakanyingi va swi lava ngopfu leswi. Ku fana na hina hinkwerhu, va swi lava ku titwa va tekiwa va ri va nkoka. Va swi lava ku vona leswaku vukona bya vona i bya nkoka.

3. Xana hi nga va xixima njhani vatswari na vakokwana?

³ Xisweswo hi nga xixima vatswari va hina ni vakokwa wa hina hi ku va byela leswaku ha va rhandza. (1 Vakorinto 16:14) Loko vatswari va hina va nga tshami na hina, hi fanele hi tsundzuka leswaku va nga swi tsakela swinene loko hi tinyika nkarhi wo vulavurisana na vona. Papila ro tsakisa, ku ba riqingho kumbe ku va endzela swi nga va endla va tsaka swinene. Miyo, la tshamaka eJapani, loko a ri ni malembe ya 82 hi vukhale u tsarile a ku: “N’wana wa mina wa nhwanyana, [loyi nuna wakwe a nga mulanguteri la famba-fambaka] u ri: ‘Manana, hi kombela u “famba-famba” na hina.’ U ndzi rhumelela xiyimiso xa laha va nga ta endzela kona ni nomboro ya riqingho ya laha va nga ta va va ri kona vhiki rin’wana ni rin’wana. Ndza swi kota ku pfula mepe wa mina ivi ndzi ku: ‘Aha. Sweswi va laha!’ Minkarhi hinkwayo ndzi nkhensa Yehovha hi mikateko yo va ni n’wana wo tano.”

KU PFUNETA HI SWILAVEKO SWA NYAMA

4. Xana mukhuva wa vukhongeri wa Vayuda wu ku khutaze njhani ku khoma vatswari lava dyuhaleke hi ndlela ya tihanyi?

⁴ Xana ku xixima vatswari va wena swi katsa ku khathalela swilaveko swa vona swa nyama? Ina. Hakanyingi swi katsa sweswo. Esikwini ra Yesu varhangeri va vukhongeri va Vayuda a va landzelela mukhuva wa leswaku loko munhu a vula leswaku mali kumbe nhundzu yakwe i “mhamba leyi hlayiseriweke Xikwembu,” a a ntshunxekile eka vutihlamuleri byo yi tirhisela ku khathalela vatswari vakwe. (Matewu 15:3-6) Vona tihanyi tonghasi! Kahle-kahle, varhangeri lava va vukhongeri a va khutaza vanhu leswaku va nga va xiximi vatswari va vona, kambe leswaku va va khoma hi tihanyi hi ku va tsona swilaveko swa vona, hi vutianakanyi. A hi fanelanga hi swi endla sweswo!—Deteronoma 27:16.

5. Ku nga khathariseki malunghiselelo lama nyikeriwaka hi tihulumendhe ta matiko man’wana, ha yini ku xixima vatswari va wena nkarhi wun’wana swi katsa ku va pfuna hi tlhelo ra timali?

⁵ Ematikweni yo tala namuntlha, minongonoko leyi seketeriwaka hi hulumendhe ya swi enerisa swilaveko swin’wana swa nyama swa lava dyuhaleke, swo tanihi swakudya, swiambalo ni vutumbelo. Ku tlhandlekela kwalaho, vadyuhari hi voxe va nga ha va va swi kotile ku tivekela mali yo yi tirhisa loko se va dyuharile. Kambe loko mali yoleyo yi hela kumbe yi nga eneli, vana va xixima vatswari va vona hi ku endla leswi va nga swi kotaka leswaku va enerisa swilaveko swa vatswari va vona. Kahle-kahle, ku khathalela vatswari lava kuleke i xikombiso xa ku chava Xikwembu, hi leswaku, i ku tinyiketela ka munhu eka Yehovha Xikwembu, Musunguri wa lunghiselelo ra ndyangu.

RIRHANDZU NI KU TINYIKETELA KU PFUNA

6. Hi wahi malunghiselelo ya vutshamo lawa van’wana va ma endlaka leswaku va ta kota ku langutela swilaveko swa vatswari va vona?

⁶ Vana vo tala lava kuleke va enerise swilaveko swa vatswari va vona lava tsaneke hikwalaho ka ku dyuhala, hi rirhandzu ni ku tiyimisela ku pfuna. Van’wana va teke vatswari va vona va ya tshama na vona emakaya ya vona kumbe va rhurha leswaku va va ekusuhi na vona. Van’wana va suke va ya tshama ni vatswari va vona. Hakanyingi, malunghiselelo yo tano ma tikombe ma ri nkateko eka vatswari ni vana.

7. Ha yini swi ri swinene ku ka u nga hatliseli ku endla swiboho malunghana ni vatswari lava dyuhaleke?

⁷ Kambe, minkarhi yin’wana, ku rhurha koloko a ku vi na vuyelo lebyinene. Ha yini? Kumbexana hi leswi swiboho swa kona swi tekeriwaka ehenhla kumbe swi vangiwaka hi mintlhaveko ntsena. Bibele hi vutlhari ya tsundzuxa: “L’a nga ni ku anakanya o šiya laha a kanḍiyaka kona.” (Swivuriso 14:15) Hi xikombiso, a hi nge mana wa wena la dyuhaleke swa n’wi tikela ku tshama a ri yexe naswona u vona onge a nga ha pfuneka loko o ta a ta tshama na wena. Loko u lava ku xiya magoza ya wena hi vutlharhi, u nga ha xiya leswi landzelaka: Kahle-kahle swilaveko swakwe hi swihi? Xana swi kona swipfuneto swo karhi kumbe leswi seketeriwaka hi mfumo leswi nga n’wi pfunaka? Xana wa swi tsakela ku rhurha? Loko a swi tsakela, xana vutomi byakwe byi ta khumbeka hi tindlela tihi? Xana u ta boheka ku siya vanghana vakwe? Xana leswi swi nga n’wi khumba njhani emintlhavekweni? Xana mi vulavurile na yena hi swilo leswi? Xana ku rhurha koloko ku ta ku khumbisa ku yini wena, munghana wa wena, vana va wena n’wini? Loko mana wa wena a lava nkhathalelo, u ta khathaleriwa hi mani? Xana vutihlamuleri lebyi mi nga pfunana ha byona? Xana mi kanerile hi mhaka leyi swin’we ni hinkwavo lava nga ta khumbeka hi ku kongoma?

8. I vamani lava u nga ha kotaka ku vulavula na vona loko u endla xiboho malunghana ni ndlela yo pfuna vatswari va n’wina lava dyuhaleke?

⁸ Tanihi leswi vutihlamuleri byo khathalela byi katsaka ni vana hinkwavo endyangwini, swi nga ha va swinene ku hlangana tanihi ndyangu mi vulavula leswaku hinkwavo va kota ku va ni xiphemu eku endleni ka swiboho. Ku vulavula ni vakulu evandlheni ra Vukreste kumbe ni vanghana lava tshameke va langutana ni xiyimo xo tano swi nga ha pfuna na swona. Bibele ya tsundzuxa: “Makungu ma hluleka laha ku nga riki na marito ya ku tsundzuxana‚ kambe laha ku nga ni vatsundzuxi vo tala ku ni ku humelela.”—Swivuriso 15:22, NW.

MI VA NI NTWELA-VUSIWANA NI KU TWISISA

9, 10. (a) Ku nga khathariseki ku dyuhala ka vona, i yini leswi faneleke swi tsundzukiwa malunghana ni vadyuhari? (b) Eka goza rihi na rihi leri n’wana la kuleke a ri tekaka malunghana ni vatswari vakwe, i yini lexi a faneleke a va nyika xona minkarhi hinkwayo?

⁹ Ku xixima vatswari va hina lava dyuhaleke swi lava ntwela-vusiwana ni ku twisisa. Loko malembe ma ri karhi ma famba, vanhu lava kuleke va nga ha swi kuma swi tika ku famba, ku dya ni ku tsundzuka swilo. Va nga ha lava mpfuno. Hakanyingi vana va tala ku vilela ngopfu hi vuhlayiseki bya vona kutani va ringeta ku nyikela nkongomiso. Kambe vadyuhari i vanhu lava kuleke lava hlengeleteke vutlharhi ni ntokoto hi malembe yo tala, va hete malembe yo tala va ri karhi va tikhathalela ni ku endla swiboho swa vona vini. Naswona va nga ha titeka va ri vatswari naswona va nga ri vanhu lava kuleke. Vatswari lava va vonaka onge vutomi bya vona se byi lawuriwa hi vana va vona va nga ha khomiwa hi gome kumbe va hlundzuka. Van’wana va nga ha monya ni ku lwisana ni matshalatshala lama vonakaka ma ri ya ku va tekela ku tiyimela ka vona.

¹⁰ A wu kona ntlhantlho wo olova etimhakeni to tano, kambe i swinene ku pfumelela vatswari lava dyuhaleke leswaku va tilangutela hi voxe ni ku tiendlela swiboho swa vona vini hi laha va nga kotaka ha kona. A hi vutlharhi ku endlela vatswari va wena xiboho u nga si vulavula na vona ku sungula. Va nga ha va va tsanile swinene. Va pfumelele va endla leswi va ha kotaka ku tiendlela swona. U nga ha kuma leswaku loko u nga byi lawuri ngopfu vutomi bya vatswari va wena, vuxaka bya wena na vona byi nga antswa swinene. Va ta tsaka, na wena u ta tsaka. Hambiloko u boheka ku sindzisa eka swilo swin’wana leswi nga ta va pfuna, ku xixima vatswari va wena swi lava leswaku u va nyika xindzhuti ni xichavo lexi va faneleke. Rito ra Xikwembu ra tsundzuxa: “U ta yima e mahlweni ka misisi le’ya timpfu, u šišima nkulukumba.”—Levhitika 19:32.

KU HLAYISA LANGUTELO LERINENE

11-13. Loko vuxaka exikarhi ka n’wana la kuleke ni vatswari vakwe a byi nga ri byinene enkarhini lowu hundzeke, xana a nga endla yini leswaku a tama a ha langutana ni ntlhontlho wo va khathalela emalembeni ya vona ya vudyuhari?

¹¹ Nkarhi wun’wana xiphiqo lexi vana lava kuleke va langutanaka na xona eku xiximeni ka vatswari va vona lava kuleke xi katsa vuxaka lebyi a va ri na byona ni vatswari va vona khale. Kumbexana tata wa wena a nga ri na mhaka na wena naswona a nga ri na rirhandzu, mana wa wena a karhata naswona a ri ni tihanyi. U nga ha titwa u nyangatseka ni sweswi, u hlundzuka kumbe u twa ku vava hikuva a va nga ri vatswari lava a wu navela onge va nga va vona. Xana u nga yi hlula mintlhaveko yo tano?a

¹² Basse, loyi a kuleleke eFinland, u ri: “Tata wa mina wa vumbirhi a a ri ndhuna ya SS le Jarimani ra Manazi. A hatla ku hlundzuka, naswona a ri ni khombo swinene. Hakanyingi a ba mana wa mina ndzi lo n’wi nhwi. Siku rin’wana loko a ndzi hlundzukerile u koke bandhi rakwe ivi a ndzi ba exikandzeni hi xikhweketo xa rona. Ri ndzi vavise swinene lerova ndzi vumbuluka-vumbuluka ehenhla ka mubedo.”

¹³ Kambe, a ku ri na swin’wana nakambe. Basse wa engetela: “Hi hala tlhelo, a tirha hi matimba naswona a a wu khathalela swinene ndyangu wakwe hi swilo swa nyama. A nga ndzi kombisanga rirhandzu ra vutatana, kambe a ndzi swi tiva leswaku a vavisekile emintlhavekweni. Mana wakwe u n’wi hlongole ekaya loko a ha ri xifanyetana. U kule a ri karhi a ba xibakela ivi a joyina nyimpi loko a ri jaha. A ndzi swi twisisanyana leswaku ha yini a endla swilo hi ndlela leyi naswona a ndzi nga n’wi soli. Loko ndzi kurile, a ndzi tiyimisele ku n’wi pfuna hi laha ndzi nga kotaka ha kona ku kondza a fa. A swi nga olovi, kambe ndzi endle hilaha ndzi koteke ha kona. Ndzi ringetile ku va n’wana lonene ku kondza a fa, naswona ndza tshemba leswaku u ndzi teke ndzi ri yena.”

14. Hi rihi tsalwa leri tirhaka eka swiyimo hinkwaswo, ku katsa ni leswi vaka kona loko ku khathaleriwa vatswari lava dyuhaleke?

¹⁴ Eka swiyimo swa ndyangu, ku fana ni le ka timhaka tin’wana, ndzayo ya Bibele ya tirha na kona: “Ambalani moya wa tintswalo, ni vunene, ni ku titsongahata, ni ku rhula, ni ku leha mbilu. Amukelanani, kutani loko un’wana a vilela hi un’wana, a va rivalelane. Kukota leswi Hosi yi mi rivaleleke, na n’wina rivalelanani.”—Vakolosa 3:12, 13.

VAHLAYISI NA VONA VA LAVA KU KHATHALERIWA

15. Ha yini ku khathalela vatswari minkarhi yin’wana swi khomisa gome?

¹⁵ Ku khathalela mutswari la dyuhaleke i ntirho wo tika, wu katsa mintirho yo tala, vutihlamuleri ni tiawara to tala. Kambe hakanyingi xiphiqo lexikulu xi le mintlhavekweni. Swi khomisa gome ku vona vatswari va wena va lahlekeriwa hi rihanyo ra vona, mianakanyo ni ku tiyimela ka vona. Sandy, loyi a humaka ePuerto Rico, u ri: “Mana wa mina a ri nsika ya ndyangu wa ka hina. A swi vava swinene ku n’wi vona a xaniseka ni ku n’wi khathalela. U sungule hi ku khwita; kutani a lava nxongotelo, kutani ku landzela xipfuneta ku famba, ivi ku laveka xitulu lexi nga ni mavhilwa. Endzhaku ka sweswo u ye a hohloka swinene ku kondza a fa. Se a ri ni khensa ya marhambu naswona a fanele ku hamba a khathaleriwa—vusiku ni nhlikanhi. A hi n’wi hlambisa ni ku n’wi dyisa ni ku n’wi hlayela. A swi tika swinene—ngopfu-ngopfu emintlhavekweni. Loko ndzi xiye leswaku mana wa mina u karhi wa fa, ndzi ririle hikuva a ndzi n’wi rhandza swinene.”

16, 17. Hi xihi xitsundzuxo lexi nga pfunaka muhlayisi leswaku a languta swilo hi ndlela leyi ringaniseriweke?

¹⁶ Loko u tikuma u ri eka xiyimo lexi fanaka, u nga endla yini leswaku u langutana na xona? Ku yingisa Yehovha hi ku hlaya Bibele ni ku vulavula na yena hi xikhongelo swi nga ku pfuna swinene. (Vafilipiya 4:6, 7) Nakambe, tiyiseka leswaku u dya swakudya leswi fuweke ivi u ringeta ku va ni nkarhi lowu eneleke wo etlela. Hi ku endla leswi, u ta va exiyin’weni xo antswa, emintlhavekweni ni le mirini, leswaku u kota ku khathalela murhandziwa wa wena. Kumbexana u nga ha tinyika nkarhi wo wisa eka endlelo leri ra siku na siku. Hambiloko u nga swi koti ku famba u ya ekule, i swinene ku va ni nkarhi wo wisa. Leswaku u kota ku kuma nkarhi wo wisa, u nga ha kombela un’wana leswaku a ta a ta tshama ni mutswari wa wena la vabyaka.

¹⁷ I nchumu lowu tolovelekeke leswaku lava hlayisaka munhu la dyuhaleke, va langutela ku endla leswi tlulaka matimba ya vona. U nga tivoni nandzu eka leswi u tsandzekaka ku swi endla. Eka swiyimo swin’wana u nga ha boheka ku yisa murhandziwa wa wena endhawini yo khathalela vadyuhari. Loko u ri muhlayisi, tivekele tipakani leti ringaniseriweke. U fanele u tsundzuka ni swilaveko swa vana va wena, munghana wa wena wa vukati ni swa wena, ku nga ri swa mutswari ntsena.

MATIMBA YO TLULA LAMA TOLOVELEKEKE

18, 19. Hi xihi xitshembiso xa nseketelo lexi Yehovha a xi endleke, naswona hi wihi ntokoto lowu kombisaka leswaku wa xi hetisisa xitshembiso xakwe?

¹⁸ Hi ku tirhisa Rito rakwe, Bibele, Yehovha hi rirhandzu u nyikela nkongomiso lowu nga pfunaka munhu swinene eku khathaleleni ka vatswari lava dyuhaleke, kambe a nga nyikeli mpfuno wolowo ntsena. “Yehova o le kusuhi ni hikwav̌o la’v̌a ṅwi khongelaka,” ku tsale mupisalema la huhuteriweke. “O yingisa ŝirilo ŝa v̌ona, kutani wa v̌a kuṭula.” Yehovha u ta ponisa, kumbe a hlayisa, vanhu vakwe lava tshembekaka hambi ku ri eka swiyimo leswi tikaka swinene.—Pisalema 145:18, 19.

¹⁹ Myrna, wa le Philippines, u swi vonile leswi loko a khathalela mana wakwe, loyi a nga ha koti ku endla nchumu hikwalaho ko fa rihlanguti. “A ku na lexi khomisaka gome swinene ku tlula ku vona murhandziwa wa wena a xaniseka, a nga swi koti ku ku byela leswaku ku vava kwihi,” ku tsala Myrna. “A swi fana ni loko ndzi n’wi vona a nwela hakatsongo-tsongo, naswona a ku ri hava lexi ndzi nga xi endlaka. Minkarhi yo tala a ndzi nkhinsama ndzi vulavula na Yehovha ndzi n’wi byela ndlela leyi ndzi karhaleke ha yona. Ndzi rile ku fana na Davhida, loyi a kombeleke Yehovha leswaku a nghenisa mihloti yakwe ebodlheleni ni ku n’wi tsundzuka. [Pisalema 56:8] Naswona hi laha Yehovha a tshembiseke ha kona, u ndzi nyike matimba lama a ndzi ma pfumala. ‘Yehova [u] v̌e šongotelo ra mina.’”—Pisalema 18:18.

20. Hi swihi switshembiso swa Bibele leswi pfunaka vahlayisi ku va ni langutelo lerinene, hambiloko loyi va n’wi khathalelaka a hetelelaka a file?

²⁰ Lava swi tivaka va vula leswaku ku khathalela vatswari lava dyuhaleke “i mhaka leyi nga ni makumu lama nga tsakisiki.” Ku nga khathariseki leswaku matshalatshala yo khathalela ma fikela kwihi, vadyuhari va nga ha hetelela va file, hi laha swi veke ha kona hi mana wa Myrna. Kambe lava tshembaka Yehovha va swi tiva leswaku rifu a hi ku hela ka hinkwaswo. Muapostola Pawulo u te: “Leswi ndzi swi languteleke eka Xikwembu . . . hileswaku lavo lulama ni lava nga lulamangiki va ta pfuka eku feni.” (Mintirho 24:15) Lava va feriweke hi vatswari lava dyuhaleke va chaveleriwa hi ntshembo wa ku pfuka ka vafi swin’we ni xitshembiso lexi tsakisaka xa misava leyintshwa leyi nga ta tisiwa hi Xikwembu leyi eka yona ‘rifu ri nga taka ri nga ha vi kona.’—Nhlavutelo 21:4.

21. Hi byihi vuyelo lebyinene lebyi vaka kona loko vatswari lava dyuhaleke va xiximiwa?

²¹ Malandza ya Xikwembu ma teka vatswari va wona va ri va nkoka swinene, hambiloko se va dyuharile. (Swivuriso 23:22-24) Ma va xixima. Hi ku endla tano, ma kuma leswi xivuriso lexi huhuteriweke xi swi vulaka: “A a ṭake tata wa wena, na yena, mana wa wena. A a ṭake l’a ku v̌elekeke!” (Swivuriso 23:25) Naswona ku tlula kwalaho, lava va xiximaka vatswari va vona lava dyuhaleke va tsakisa ni ku xixima Yehovha Xikwembu.

[Nhlamuselo ya le hansi]

XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA HI PFUNA NJHANI . . . LESWAKU HI XIXIMA VATSWARI VA HINA LAVA DYUHALEKE?

Hi fanele hi nyika vatswari na vakokwana, mfanelo ya vona.—1 Timotiya 5:4.

Timhaka ta hina hinkwato ti fanele ti endliwa hi rirhandzu.—1 Vakorinto 16:14.

Swiboho swa nkoka a swi fanelanga swi endliwa hi magugu.—Swivuriso 14:15.

Vatswari lava dyuhaleke, hambiloko va vabya naswona va tsanile, va fanele va xiximiwa.—Levhitika 19:32.

A hi nge tshami nkarhi hinkwawo hi langutane ni ku dyuhala ni rifu.—Nhlavutelo 21:4.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 179]

A hi vutlharhi ku endlela mutswari swiboho u nga si vulavula na yena ku sungula

Ndzima Ya Khume-tsevu

Kumela Ndyangu Wa Wena Vumundzuku Lebyi Nga Heriki

1. Xana a a xi ri xihi xikongomelo xa Yehovha hi lunghiselelo ra ndyangu?

LOKO Yehovha a hlanganise Adamu na Evha hi vukati, Adamu u phofule ku tsaka ka yena hi ku vula vutlhokovetseri byo sungula lebyi tsariweke hi Xiheveru. (Genesa 2:22, 23) Hambiswiritano, Muvumbi a a nga anakanyi hi ku tsakisa vana va yena lava nga vanhu ntsena. A lava leswaku mimpatswa leyi tekaneke ni mindyangu yi endla ku rhandza ka yena. U byele mpatswa wo sungula a ku: “Tswalani‚ mi andza‚ mi tata misava‚ mi yi fuma kutani mi fuma tinhlampfi ta lwandle ni xivumbiwa xin’wana ni xin’wana lexi fambaka ehenhla ka misava.” (Genesa 1:28, NW) Mawaku xiavelo xonghasi, lexi vuyerisaka! Vona ndlela leyi vona ni vana lava a va ta va na vona, a va ta tsaka ha yona, loko Adamu na Evha a va endle ku rhandza ka Yehovha hi ku titsongahata loku heleleke!

2, 3. Xana mindyangu yi nga wu kuma njhani ntsako lowukulu swinene namuntlha?

² Ni namuntlha, mindyangu ya tsaka swinene loko yi khomisana eku endleni ka ku rhandza ka Xikwembu. Muapostola Pawulo a tsarile: “Vukhongeri byi pfuna hi matlhelo hinkwawo, naswona byi tshembisa vutomi bya nkarhi lowu, ni bya lowu taka.” (1 Timotiya 4:8) Ndyangu lowu hanyaka hi ku tinyiketela eka Xikwembu ni lowu landzelelaka nkongomiso wa Yehovha hi laha wu andlariweke ha kona eBibeleni, wu ta kuma ntsako eka “vutomi bya nkarhi lowu.” (Pisalema 1:1-3; 119:105; 2 Timotiya 3:16) Hambiloko ku ri xirho xin’we ntsena xa ndyangu lexi tirhisaka misinya ya milawu ya Bibele, swilo swa antswa ku tlula loko ku ri hava ni un’we la endlaka tano.

³ Buku leyi yi kanele misinya ya milawu yo tala, ya Bibele, leyi endlaka leswaku ndyangu wu tsaka. Swi nga ha endleka u swi xiyile leswaku yin’wana ya yona yi humelela hi ku phindha-phindha ebukwini leyi. Hikwalaho ka yini? Hikuva yi yimela mintiyiso ya matimba leyi humelelaka ku vuyerisa un’wana ni un’wana eka swiyenge swo hambana-hambana swa vutomi bya ndyangu. Ndyangu lowu lwelaka ku tirhisa misinya leyi ya milawu ya Bibele yi kuma leswaku ku chava Xikwembu hakunene swi ni ‘xitshembiso xa vutomi bya sweswi.’ A hi tlheleni hi languta mune wa misinya yoleyo ya nkoka ya milawu.

NTIKELO WA KU TIKHOMA

4. Hikwalaho ka yini ku tikhoma ku ri ka nkoka evukatini?

⁴ Hosi Solomoni u te: “Munhu la nga swi kotiki ku khoma moya wa yena‚ u fana ni muti lowu mbundzukeke‚ lowu nga riki na rirhangu.” (Swivuriso 25:28, NW; 29:11) ‘Ku khoma moya wa wena,’ ku tikhoma, i swa nkoka eka lava va lavaka ku va ni vukati lebyi tsakisaka. Ku lawuriwa hi mintlhaveko leyi onhaka, yo tanihi vukarhi kumbe ku navela ku tikhoma loko biha, swi ta vanga timbanga leti nga tekaka malembe ku ti ongola—loko swi nga koteka leswaku ti ongoleka.

5. Xana munhu la nga hetisekangiki a nga ku hlakulela njhani ku tikhoma naswona vuyelo byi va byihi?

⁵ Kavula, a nga kona ntukulu wa Adamu loyi a nga swi kotaka ku lawula nyama yakwe leyi nga hetisekangiki hi ku helela. (Varhoma 7:21, 22) Hambiswiritano, ku tikhoma i mbhandzu wa moya. (Vagalatiya 5:22, 23) Hikwalaho, moya wa Xikwembu wu ta hi endla leswaku hi kota ku tikhoma loko hi yi khongelela mfanelo leyi, loko hi tirhisa ndzayo leyi faneleke leyi kumekaka eMatsalweni, ni loko hi tolovelana ni lava yi kombisaka ni ku papalata lava nga yi kombisiki. (Pisalema 119:100, 101, 130; Swivuriso 13:20; 1 Petro 4:7) Ndlela yoleyo yi ta hi pfuna leswaku hi ‘balekela vuoswi,’ hambiloko hi ringiwa. (1 Vakorinto 6:18) Hi ta ala madzolonga naswona hi papalata kumbe ku hlula vundzendzele. Naswona hi ta langutana ni ku hlundzukisiwa kumbe swiyimo swin’wana swo tika hi ndlela yo rhula. Onge hinkwerhu—ku katsa ni vana—hi nga dyondza ku hlakulela mbhandzu lowu wa nkoka wa moya.—Pisalema 119:1, 2.

NDLELA LEYINENE YO LANGUTA VUNHLOKO

6. (a) Hi wihi nxaxamelo lowu simekiweke hi Xikwembu wa vunhloko? (b) I yini lexi wanuna a faneleke a xi tsundzuka loko vunhloko byakwe byi ta tisa ntsako endyangwini wa yena?

⁶ Nsinya wa nawu wa vumbirhi wa nkoka i ku xiya vunhloko. Pawulo u hlamusele nxaxamelo wa swilo lowunene loko a te: “Kambe ndzi lava leswaku mi tiva leswi: Kriste i nhloko ya wanuna un’wana ni un’wana, wanuna i nhloko ya wansati, Xikwembu i nhloko ya Kriste.” (1 Vakorinto 11:3) Leswi swi vula leswaku wanuna wa rhangela endyangwini, nsati wakwe u n’wi seketela hi ku tshembeka, kutani vana va yingisa vatswari va vona. (Vaefesa 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Kambe, xiya leswaku vunhloko byi tisa ntsako ntsena loko byi tameriwa hi ndlela ya kona. Vavanuna lava chavaka Xikwembu va swi tiva leswaku vunhloko a hi vuhosi. Va tekelela Yesu, Nhloko ya vona. Hambileswi Yesu a a ta va “nhloko ya hinkwaswo,” a a “nga telanga ku tirheriwa, kambe ku tirhela van’wana.” (Vaefesa 1:22; Matewu 20:28) Hi ndlela leyi fanaka, wanuna wa Vukreste u tirhisa vunhloko, ku nga ri ku tipfuna a ri yexe ntsena, kambe leswaku a khathalela swilaveko swa nsati wakwe ni vana vakwe.—1 Vakorinto 13:4, 5.

7. Hi yihi misinya ya milawu ya Matsalwa leyi nga pfunaka wansati leswaku a hetisisa xiphemu xakwe lexi a xi nyikiweke hi Xikwembu endyangwini?

⁷ Wansati yena, loko a ri la chavaka Xikwembu a nga phikizani ni nuna kumbe ku ringeta ku n’wi fuma. Wa swi tsakela ku n’wi seketela ni ku tirhisana na yena. Bibele minkarhi yin’wana yi vula leswaku wansati “u ni n’wini” ku nga nuna wa yena, leswi kombisaka handle ko kanakana leswaku i nhloko ya yena. (Genesa 20:3, NW) Hikwalaho ka vukati u va ‘ehansi ka nawu wa nuna wa yena.’ (Varhoma 7:2) Hi nkarhi lowu fanaka, Bibele yi n’wi vitana “mupfuni” ni “muhetisisi.” (Genesa 2:20, NW) U tisa timfanelo ni vuswikoti lebyi nuna wakwe a byi kayivelaka, naswona u n’wi nyika nseketelo lowu lavekaka. (Swivuriso 31:10-31) Nakambe Bibele yi vula leswaku wansati i “nakuloni,” loyi a tirhisanaka ni munghana wakwe. (Malakiya 2:14) Misinya leyi ya milawu ya Matsalwa yi pfuna nuna ni nsati leswaku va tiva xikhundlha xa un’wana ni un’wana ni ku khomana hi ndlela leyi faneleke ni leyi xiximekaka.

‘HATLISA KU TWA’

8, 9. Hlamusela misinya yin’wana ya milawu leyi nga pfunaka hinkwavo endyangwini leswaku va antswisa vutshila bya vona bya ku vulavurisana loku humelelaka.

⁸ Ebukwini leyi, hi ku phindha-phindha ku kandziyisiwa xilaveko xa ku vulavurisana. Hikwalaho ka yini? Hikuva swiphiqo swi ntlhantlhiwa hi ku olova loko vanhu va vulavula va tlhela va yingisana. Swi kandziyisiwe hi ku phindha-phindha leswaku ku vulavurisana i n’wangulano exikarhi ka vanhu vambirhi. Mudyondzisiwa Yakobo u swi veke hi ndlela leyi: “Munhu un’wana ni un’wana a a hatlise ku twa, a hlwela ku vulavula.”—Yakobo 1:19.

⁹ Nakambe i swa nkoka ku xiya ndlela leyi hi vulavulaka ha yona. Ku vulavula hi ku hatlisa, hi ku holova kumbe ku sola-sola a swi endli ku vulavurisana ku va lokunene. (Swivuriso 15:1; 21:9; 29:11, 20) Hambiloko leswi hi swi vulaka swi lulamile, loko swi vuriwa hi ndlela yo biha, ya vutikukumuxi kumbe ndlela leyi hlundzukisaka, swi ta endla timhaka ti biha. Ku vulavula ka hina ku fanele ku nandziha, ‘ku va loku lungiweke hi munyu.’ (Vakolosa 4:6, ringanisa NW.) Marito ya hina ma fanele ma fana ni “maapula ya nsuku entewaneni wa silivhere.” (Swivuriso 25:11, ringanisa NW.) Mindyangu leyi dyondzaka ku vulavurisana kahle yi ni ntsako lowu engetelekeke.

NKOKA LOWUKULU WA RIRHANDZU

10. Hi wihi muxaka wa rirhandzu lowu nga wa nkoka evukatini?

¹⁰ Rito “rirhandzu” ri humelela hi ku phindha-phindha ebukwini leyi. Xana wa wu tsundzuka muxaka wa rirhandzu lowu ngopfu-ngopfu ku vulavuriwaka hi wona? I ntiyiso leswaku rirhandzu ra varhandzani (Xigriki, eʹros) ri ni xiphemu xa nkoka evukatini, ni le ka vukati lebyi humelelaka, xinakulobye xo enta ni vunghana (Xigriki, phi·liʹa) swa kula exikarhi ka nuna ni nsati. Kambe ngopfu-ngopfu ku laveka rirhandzu leri yimeriwaka hi rito a·gaʹpe ra Xigriki. Leri i rirhandzu leri hi ri hlakulelaka eka Yehovha, Yesu ni vaakelani va hina. (Matewu 22:37-39) Leri i rirhandzu leri Yehovha a ri kombisaka evanhwini. (Yohane 3:16) Mawaku nkateko lowu hi nga na wona wa leswaku hi swi kota ku kombisa muxaka lowu fanaka wa rirhandzu eka vanghana va hina va vukati ni le ka vana va hina!—1 Yohane 4:19.

11. Xana rirhandzu ri byi vuyerisa njhani vukati?

¹¹ Evukatini, muxaka lowu lowu tlakukeke wa rirhandzu hakunene i “xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.” (Vakolosa 3:14, NW) Ri hlanganisa mpatswa wu va wun’we naswona ri wu endla wu tiyimisela ku endlelana swilo leswinene ni ku endlela vana va wona leswinene. Loko mindyangu yi langutana ni swiyimo swo tika, rirhandzu ri va pfuna leswaku va langutana ni swiyimo hi vun’we. Loko mpatswa wu ya wu kula, rirhandzu ri wu pfuna leswaku wu seketelana ni ku hambeta wu tekana wu ri wa nkoka. “Rirhandzu . . . a ri tilaveri leswi nga swa rona ntsena. . . . Ri amukela hinkwaswo, ri pfumela hinkwaswo, ri langutela hinkwaswo, ri tiyisela eka hinkwaswo. Rirhandzu a ri heli, ni siku ni rin’we.”—1 Vakorinto 13:4-8.

12. Hikwalaho ka yini ku rhandza ka mpatswa Xikwembu ku ri loku tiyisaka vukati?

¹² Xiboho xa vukati xi tiya swinene ngopfu-ngopfu loko xi lemiwe hi ku rhandza Yehovha ku nga ri ku rhandzana ka vanghana va vukati ntsena. (Eklesiasta 4:9-12) Hikwalaho ka yini? Phela, muapostola Yohane u tsarile: “Hikuva ku rhandza Xikwembu, swi vula ku hlayisa milawu ya xona.” (1 Yohane 5:3) Xisweswo, mpatswa wu fanele wu letela vana va wona leswaku va chava Xikwembu, ku nga ri ntsena hi leswi va rhandzaka vana va vona hi vuenti kambe hi leswi ku nga xileriso lexi humaka eka Yehovha. (Deteronoma 6:6, 7) Va fanele va papalata ku tikhoma loko biha ku nga ri ntsena hi leswi va rhandzanaka kambe ngopfu-ngopfu hi leswi va rhandzaka Yehovha, loyi a nga “ta avanyisa timbhisa ni vaoswi.” (Vaheveru 13:4) Hambiloko munghana un’we a vanga swiphiqo leswikulu evukatini, ku rhandza Yehovha ku ta susumetela loyi un’wana leswaku a hambeta a landzelela misinya ya milawu ya Bibele. Hakunene, ya tsaka mindyangu leyi ku rhandzana ka yona ku lemiweke hi ku rhandza Yehovha!

NDYANGU LOWU ENDLAKA KU RHANDZA KA XIKWEMBU

13. Xana ku tiyimisela ku endla ku rhandza ka Xikwembu ku nga va pfuna njhani vanhu leswaku va rhangisa swilo leswi nga swa nkoka hakunene?

¹³ Vutomi hinkwabyo bya Mukreste byi sekeriwe eku endleni ka ku rhandza ka Xikwembu. (Pisalema 143:10) Sweswo hi leswi ku chava Xikwembu swi vulaka swona hakunene. Ku endla ku rhandza ka Xikwembu swi pfuna mindyangu leswaku yi tshama yi langute swilo leswi swi nga swa nkoka hakunene. (Vafilipiya 1:9, 10) Hi xikombiso, Yesu u tsundzuxile: “Hikuva ndzi tile ku ta hambanisa ‘munhu ni tata wakwe, wanhwana ni mana wakwe, mana wa nuna ni n’wingi wakwe; va ndyangu wa munhu va ta va valala va yena.’” (Matewu 10:35, 36) Ina, hi ku pfumelelana ni xitsundzuxo xa Yesu, valandzeri vakwe vo tala va xanisiwe hi swirho swa ndyangu. Vona xiyimo lexi khomisaka gome, lexi vavaka swonghasi! Hambiswiritano, vuxaka bya ndyangu a byi fanelanga byi va ehenhla ka rirhandzu leri hi nga na rona ha Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste. (Matewu 10:37-39) Loko munhu a tiyisela ku nga khathariseki ku kanetiwa hi ndyangu, vakaneti va nga ha cinca loko va vona vuyelo lebyinene bya ku chava Xikwembu. (1 Vakorinto 7:12-16; 1 Petro 3:1, 2) Hambiloko sweswo swi nga endleki, a ku na lexi munhu a vuyeriwaka hi xona loko a tshika ku tirhela Xikwembu hikwalaho ka ku kanetiwa.

14. Xana ku navela ku endla ku rhandza ka Xikwembu ku ta va pfuna njhani vatswari leswaku va endlela vana va vona leswinene?

¹⁴ Ku endla ku rhandza ka Xikwembu swi pfuna vatswari leswaku va endla swiboho leswi faneleke. Hi xikombiso, eka tindhawu tin’wana, vatswari va tala ku teka vana tanihi vuhlayiselo bya mali, naswona va langutele ku hlayisiwa hi vana va vona loko se va dyuharile. Hambileswi ku nga xilaveko naswona swi faneleke leswaku vana lava kuleke va langutela vatswari va vona lava kuleke, sweswo a swi fanelanga swi endla vatswari va kucetela vana va vona ku hlongorisa swilo leswi vonakaka. Vana a va pfuneki loko vatswari va va dyondzisa ku rhangisa swilo leswi vonakaka eka swilo swa moya.—1 Timotiya 6:9.

15. Xana mana wa Timotiya, Yunika, a a ri xikombiso lexinene xa mutswari loyi a endleke ku rhandza ka Xikwembu hi ndlela yihi?

¹⁵ Xikombiso lexinene emhakeni leyi i Yunika, mana wa Timotiya, munghana lontsongo wa Pawulo. (2 Timotiya 1:5) Hambileswi a tekiwe hi munhu la nga riki mupfumeri, Yunika, swin’we ni kokwa wa Timotiya, Luwisa, va dyondzise Timotiya hi laha ku humelelaka leswaku a rhangisa ku chava Xikwembu. (2 Timotiya 3:14, 15) Loko Timotiya a kule ku ringana, Yunika u n’wi pfumelerile leswaku a suka ekaya ivi a nghenela ntirho wo chumayela hi Mfumo tanihi munghana wa Pawulo eka vurhumiwa. (Mintirho 16:1-5) Mawaku ndlela leyi a faneleke a tsake ha yona loko n’wana wakwe a ve murhumiwa la xiyekaka! Ku chava ka yena Xikwembu loko a kurile ku kombise swinene leswaku a leteriwile evuhlangini. Hakunene, Yunika u enerisekile, a tlhela a tsaka loko a twa swiviko swa vutirheli bya Timotiya byo tshembeka, hambileswi kumbexana a a swi navela ku va na yena ekaya.—Vafilipiya 2:19, 20.

NDYANGU NI VUMUNDZUKU BYA WENA

16. Tanihi n’wana, hi kwihi ku khathala loku faneleke loku Yesu a ku kombiseke, kambe xana a xi ri xihi xikongomelo xakwe lexikulu?

¹⁶ Yesu u kurisiwe endyangwini lowu a wu chava Xikwembu, naswona loko a kurile, hi laha ku faneleke u kombise leswaku wa khathala hi mana wakwe. (Luka 2:51, 52; Yohane 19:26) Hambiswiritano, xikongomelo-nkulu xa Yesu a ku ri ku hetisisa ku rhandza ka Xikwembu, naswona eka yena leswi swi katse ku pfulela vanhu ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki. Leswi u swi endle hi ku nyikela vutomi byakwe lebyi hetisekeke tanihi nkutsulo wa vanhu lava nga ni xidyoho.—Marka 10:45; Yohane 5:28, 29.

17. Hi byihi vumundzuku lebyi vangamaka lebyi vutomi bya Yesu bya ku tshembeka byi endleke leswaku byi pfulekela lava endlaka ku rhandza ka Xikwembu?

¹⁷ Endzhaku ka loko Yesu a file, Yehovha u n’wi pfuxile a ya hanya etilweni ivi a n’wi nyika vulawuri lebyikulu, eku heteleleni a n’wi veka tanihi Hosi eMfun’weni wa le tilweni. (Matewu 28:18; Varhoma 14:9; Nhlavutelo 11:15) Gandzelo ra Yesu ri endle swi koteka leswaku vanhu van’wana va hlawuriwa leswaku va fuma na yena eMfun’weni wolowo. Ri tlhele ri pfula ni ndlela ya leswaku vanhu lavan’wana hinkwavo lava nga ni timbilu letinene va kuma vutomi lebyi hetisekeke emisaveni leyi kondleteriweke yi va paradeyisi. (Nhlavutelo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Rin’wana ra malunghelo lamakulu lawa hi nga na wona namuntlha, i ku byela vaakelani va hina mahungu lawa lamanene lama vangamaka.—Matewu 24:14.

18. Hi xihi xitsundzuxo ni xikhutazo leswi nyikiwaka mindyangu ni vanhu ha un’we-un’we?

¹⁸ Hi laha muapostola Pawulo a kombiseke ha kona, ku hanya hi ku chava Xikwembu ku ta endla vanhu va kuma mikateko yoleyo evuton’wini ‘lebyi nga tata.’ Hakunene, leyi i ndlela leyinene swinene yo kuma ntsako! Tsundzuka, “misava ya hundza, ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu, ú tshama hilaha ku nga heriki.” (1 Yohane 2:17) Hikwalaho, hambi u n’wana kumbe u mutswari, nuna kumbe nsati, kumbe munhu-nkulu la titshameleke yexe la nga ni vana kumbe a ri hava, lwela ku endla ku rhandza ka Xikwembu. Hambiloko swiyimo swi tika kumbe u langutane ni swiphiqo leswikulu, u nga rivali leswaku u nandza wa Xikwembu lexi hanyaka. Xisweswo, onge swiendlo swa wena swi nga tsakisa Yehovha. (Swivuriso 27:11) Naswona onge hanyelo ra wena ri nga ku tisela ntsako sweswi ni vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyintshwa leyi nga tata!

XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA WU PFUNA NJHANI . . . NDYANGU WA WENA LESWAKU WU TSAKA?

Ku tikhoma ku nga hlakuleriwa.—Vagalatiya 5:22, 23.

Hi ku languta vunhloko hi ndlela leyinene, nuna ni nsati va lwela ku vuyerisa ndyangu.—Vaefesa 5:22-25, 28-33; 6:4.

Ku vulavurisana swi katsa ku yingisa.—Yakobo 1:19.

Ku rhandza Yehovha ku ta tiyisa vukati.—1 Yohane 5:3.

Ku endla ku rhandza ka Xikwembu i pakani ya nkoka swinene ya ndyangu.—Pisalema 143:10; 1 Timotiya 4:8.

[Bokisi leri nga eka tluka 188]

NYIKO YA KU TITSHAMELA-WEXE

A hi vanhu hinkwavo lava nghenelaka vukati. Naswona a hi mimpatswa hinkwayo leyi tekaneke leyi hlawulaka ku va ni vana. Yesu a a nga tekanga, naswona u vulavule hi ku titshamela-wexe tanihi nyiko loko ku ri “hikwalaho ka Mfumo wa matilo.” (Matewu 19:11, 12) Muapostola Pawulo na yena u hlawule ku ka a nga byi ngheneli vukati. U vule leswaku ku nga byi ngheneli vukati swin’we ni ku byi nghenela, haswimbirhi i ‘tinyiko.’ (1 Vakorinto 7:7, 8, 25-28) Hikwalaho, hambileswi buku leyi ngopfu-ngopfu yi vulavuleke hi timhaka leti khumbanaka ni vukati ni ku kurisa vana, a hi fanelanga hi rivala mikateko leyi nga kona ni vuyelo bya ku titshamela-wexe kumbe ya ku nghenela vukati kambe u nga vi na vana.