Rhaxiya

“KU SUKELA eku humeni ka dyambu ku ya eku peleni ka rona, vito ra mina ri ta va rikulu exikarhi ka matiko.” (Mal. 1:11) Namuntlha eRhaxiya hi vona ku hetiseka ka vuprofeta byebyo byo hlamarisa, lebyi vuriweke hi Yehovha emalembeni ya kwalomu ka 2 450 lama hundzeke. Loko dyambu ri pela eka malandza ya Yehovha yo tshembeka edorobeni ra le vupela-dyambu ra Kaliningrad, ri va ri ri karhi ri xa eka vahuweleri va le vuxeni eka Nhlohle ya Chukchi, leyi nga le kusuhi ni Mugerho wa Bering lowu nga ekusuhi na Alaska, hikuva ku ni minkarhi yo hambana ya 11 etikweni hinkwaro ra Rhaxiya. Ina, ntirho wo chumayela hi Mfumo ni ku endla vadyondzisiwa a wu peleriwi hi dyambu eRhaxiya. Ntirho lowu vamakwerhu va wu endleke hi xivindzi va nga karhali hi nkarhi wa mfumo wa Soviet wu katekisiwile swinene. Hilaha hi nga ta swi vona hakona, va tiyisele nxaniso wa tihanyi kutani hi ku endla tano, va pfula ndlela ya leswaku namuntlha ku va ni vahuweleri lava tlulaka 150 000 eRhaxiya.

Tiko ra Rhaxiya, leri hi nawu ri thyiweke “Ntwanano wa Matiko ya le Rhaxiya,” i tiko ra vanhu va tinxaka to hambana-hambana. Hilaha vito ra rona ri hlamuselaka hakona, ku hlangane matiko yo tala naswona ku pfangane tinxaka, tindzimi ni vanhu, rixaka ha rin’we ri ni ndhavuko wa rona lowu hambaneke ni tinxaka letin’wana. Rungula ra hina ri ta sungula emalembeni ya dzana lama hundzeke loko tiko ra Rhaxiya leri nga ni tinxaka, tindzimi ni vukhongeri byo hambana-hambana ra ha fumiwa hi hosi, ku nga ri tiko lera namuntlha leri fumiwaka hi mfumo wa xidimokrati.

KU CHUMAYELA VAFUNDHISI VA LE MOSCOW HI XIVINDZI

Vanhu a va ri karhi va kondleteriwa leswaku va rhandza vukhongeri loko Semyon Kozlitsky, munhu la rhandzaka vukhongeri ni thwasana exikolweni xo Vufundhisi bya le Rhaxiya a hlangana na Charles Taze Russell, loyi a a ri murhangeri wa Swichudeni swa Bibele, tanihi laha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo. Nina Luppo, ntukulu wa xisati wa Semyon u te: “Kokwa wa mina u ye eUnited States hi 1891 kutani a hlangana na Makwerhu Russell. A a tshama a ri ni xifaniso lexi va xi tekeke swin’we naswona minkarhi hinkwayo a a vula leswaku Makwerhu Russell i makwavo.” Loko malembe ya va-1800 ma ya eku heleni, Makwerhu Russell ni vatirhi-kulobye a va ri karhi va kongomisa ntirho wo yisa vukhongeri byo tenga emahlweni, hi ku dyondzisa ntiyiso lowu humaka eBibeleni. Ntirho lowu a wu katsa ku paluxa mavunwa lama dyondzisiwaka hi tikereke ta Vujagana ni vafundhisi va kona. Ntiyiso wa Bibele swin’we ni ndlela leyi Makwerhu Russell ni vatirhi-kulobye a va hisekela vugandzeri bya ntiyiso ha yona, swi susumete Semyon leswaku a kanya mbilu a chumayela vafundhisi va le Moscow. Vuyelo bya kona byi ve byihi?

Nina u ri: “U tshame a bohiwa hi tinketana kutani a yisiwa eSiberia a nga gweviwanga, a hehliwa hi leswaku u rhukane bixopo-nkulu wa le Moscow kutani hi yona ndlela leyi rito ra Xikwembu ri ngheneke ha yona eSiberia hi 1891.” Semyon Kozlitsky u hetelele a rhurhiseriwe eka xiphemu xa Siberia laha Kazakhstan ya manguva lawa yi kumekaka kona. Loko a ri kwalaho, u hambete a chumayela rito ra Xikwembu hi ku hiseka kukondza a fa hi 1935.

‘TIKO RA RHAXIYA A RI SI LUNGHEKELA KU AMUKELA NTIYISO’

Makwerhu Russell u endzele eRhaxiya ro sungula hi lembe leri Semyon Kozlitsky a yisiweke eSiberia ha rona. Loko ku vulavuriwa hi riendzo rolero, ku tala ku tshahiwa marito ya yena lama nge, “hi kume vanhu va le Rhaxiya va nga swi lunghekelanga ku amukela ntiyiso.” Xana a a vula leswaku vanhu va kwalaho a va nga swi lavi ku yingisa ntiyiso? Doo! Mfumo lowu tshikilelaka lowu a wu fuma hi nkarhi wolowo a wu sivela vanhu ku twa ntiyiso.

Loko Makwerhu Russell a hlamusela xiyimo lexi a xi ri kona etikweni rero, u tsale eka nkandziyiso wa Zion’s Watch Tower ya March 1, 1892 a ku: “Mfumo wa le Rhaxiya wu lawula vanhu hinkwavo hi voko ra nsimbi naswona minkarhi hinkwayo munhu wumbe a nga tshembiwi. Loko a nga si nghena kumbe ku huma edorobeni, u fanele a humesa pasi ra yena ro endza ehotela yin’wana ni yin’wana ni le xitichini xa ka rhalaweyi. N’wini wa hotela u teka pasi ra yena ro endza a ri nyika Ndhuna ya Maphorisa kutani yona yi ta n’wi nyika rona loko a famba leswaku munhu un’wana ni un’wana wumbe a tiveka hi ku hatlisa leswaku u fike rini ni leswaku u famba rini. Vatirhela-mfumo ni valawuri va endla onge va ku rhandza kutani u titwa onge u amukelekile kambe swi nga ri tano, naswona tibuku tin’wana ni tin’wana kumbe maphepha lawa u ma tameleke swa kambisisiwa hi vukheta leswaku ku nga vi na nchumu lexi kavanyetaka makungu ya vona.”

A swi nga vonaka onge eka swiyimo swo tano ntirho wo chumayela wu ta nonoka. Nilokoswiritano, a xi kona lexi a xi ta sivela ku mila ka mbewu ya ntiyiso eRhaxiya.

KU SUNGULA KA “SIKU RA SWILO LESWITSONGO”

Ku sukela hi 1887, magazini wa Zion’s Watch Tower wu vike leswaku ku ni vanhu lava rhumeriweke timagazini leti etindhawini to hambana-hambana “ku katsa ni le Rhaxiya.” Hi 1904, papila leri humaka eka ntlawa wun’wana lowutsongo wa Swichudeni swa Bibele eRhaxiya ri vike leswaku wu amukele minkandziyiso ya Bibele, kambe a swi nga olovi. Papila leri ri te: “Minkandziyiso yoleyo yi koke mahlo ya valawuri lava kambelaka mapapila lama humaka ematikweni mambe kutani ku sele katsongo” ntlawa lowu wu nga yi kumanga. Ntlawa wolowo wu tsake ngopfu ku amukela minkandziyiso yoleyo lerova wu vule leswaku, “yi fana ni nsuku etikweni leri—a yi kumeki hi ku olova.” Ku kombisa leswaku va xi twisisa xikongomelo xa minkandziyiso, va tsale va ku: “Onge Hosi yi nga hi katekisa kutani hi kota ku yi fambisa.”

Ina, ku chumayela mahungu lamanene eRhaxiya ku hetelele ku sungurile naswona vugandzeri bya ntiyiso byi dzime timitsu hambileswi a swi nga si vonaka. Wolawo a ku ri masungulo lamatsongo. Hambiswiritano, swi ve hilaha muprofeta Zakariya a tsaleke hakona, a ku “i mani loyi a ri languteleke ehansi siku ra swilo leswitsongo?”—Zak. 4:10.

Emalembeni lama landzeleke, vamakwerhu lava hisekaka va le Jarimani va rhumele minkandziyiso eRhaxiya. Yo tala ya yona a yi ri hi Xijarimani kutani vanhu vo tala lava vulavulaka Xijarimani va amukele ntiyiso. Hi 1907, swirho swa kereke ya Baptist ya Xijarimani le Rhaxiya swi amukele tikopi ta ntlhandlamano wa tibuku leti nga ni nhloko-mhaka leyi nge Millennial Dawn, leti a swi rhumeriwe tona. Loko vanhu va 15 eka swirho leswi va amukela vugandzeri bya ntiyiso, va hlongoriwile ekerekeni. Hi ku famba ka nkarhi mufundhisi loyi a a va kaneta u kume leswaku tibuku leti ta Millennial Dawn ti tamele ntiyiso.

Hi 1911 ntirho wu yisiwe emahlweni hi ndlela leyi nga tolovelekangiki loko mpatswa wun’wana lowu a wa ha ku tekana wu endzela etikweni leri. Loko mpatswa lowu wa ka Herkendell, lowu humaka eJarimani, wa ha ku tekana, wu teke riendzo ro famba wu chumayela eRhaxiya leswaku wu ta pfuna vanhu lava vulavulaka Xijarimani. Wu tsakile loko wu kuma ntlawa lowutsongo wa vahuweleri va Mfumo kutani wu va pfuna leswaku va tiyisa vuxaka bya vona ni Xikwembu.

Eku sunguleni muhlayi un’wana eRhaxiya u te: “Minkandziyiso leyi humaka eJarimani i ya risima eka mina ku fana ni manna eka vana va Israyele. . . . Khombo ra kona a hi na yona hi Xirhaxiya! Ndzi ringeta hi matimba ku hundzuluxela minkandziyiso yo hambana-hambana hi Xirhaxiya.” Wolawo ma ve masungulo ya ku hundzuluxeriwa ka minkandziyiso; a ka ha ta endliwa swo tala entirhweni wo hundzuluxela.

“KU NI VANHU VO TALA LAVA LAVAKA KU TIVA XIKWEMBU”

Hi 1911, R. H. Oleszynski, makwerhu wa le Poland eWarsaw, ku nga tiko leri hi nkarhi wolowo a ri ri xiphemu xa Mfumo wa Rhaxiya, u hlele leswaku xiphephana lexi nge Where Are the Dead? xi kandziyisiwa hi Xirhaxiya. Loko a tsalela Makwerhu Russell u te: “Ndzi ku rhumela kopi ya xiphephana lexi kandziyisiweke . . . Va lave mali leyi ringanaka 73 wa ti-ruble ku kandziyisa swiphephana swa 10 000 . . . Ku ni swiphiqo swo tala hambiswiritano ku ni vanhu vo tala lava lavaka ku tiva Xikwembu.” Swiphephana leswi swin’we ni minkandziyiso yin’wana swi nyikiwe vanhu lava vulavulaka Xirhaxiya kutani va muka na swona eRhaxiya. Hi ndlela yoleyo ku endleke xiendlakalo lexi nga rivalekiki ensin’wini ya ririmi leri a ro ho sungula ku tirhisiwa eminkandziyisweni. Ku nga ri khale minkandziyiso yin’wana—ku nga swiphephana, tibroxara ni swibukwana—yi sungule ku kandziyisiwa. Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, ku endliwe matshalatshala yo hundzuluxela tibuku.

Hi 1912, Makwerhu Russell u endzele etikweni ra Finland, leri hi nkarhi wolowo a ri lawuriwa hi Mfumo wa Rhaxiya. Kaarlo Harteva u hlawuriwe ku va muyimeri wa Watch Tower Bible and Tract Society ehubyeni ya le Finland. Hi September 25, 1913, vayimeri va mfumo wa Rhaxiya le New York, va nyike muyimeri mpfumelelo hi ku gandla xitempe xa hosi eka maphepha ya yena va tlhela va ma sayina.

RIENDZO RO YA CHUMAYELA TIN’HWETI TIMBIRHI RI LEHISIWA

Loko Nyimpi yo Sungula ya Misava ya ha ku sungula, Joseph F. Rutherford u teke riendzo a suka eBrooklyn a endzela matiko yo hlayanyana tanihi muyimeri wa nhlengeletano. Eriendzweni ra yena u hlangane ni Xichudeni xa Bibele lexi vuriwaka Dojczman edorobeni ra le Poland leri vuriwaka Lodz. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, Makwerhu Dojczman swin’we ni ndyangu wa yena va teke riendzo ro ya eRhaxiya leswaku va ya heta tin’hweti timbirhi va ri karhi va chumayela. Hambiswiritano, ku tlhekeka ka nyimpi ku endle leswaku va tshama nkarhi wo leha.

Endzhaku ko langutana ni maxangu yo tala, va ka Dojczman va tikume va ri exidorobanini lexi nga le kusuhi ni Nambu wa Volga. Hi 1918 va endle xiboho xo tlhelela ePoland kambe va siveriwe hi ku tlhekeka ka vuvabyi bya mpondzo. Endzhaku ka sweswo, mindzilakana yi pfariwile hikwalaho ka ku tlhekeka ka nyimpi ya xin’wana-manana. Vana va vona vanharhu va file hi nkarhi wolowo wa nyimpi—un’wana u dlayiwe hi mpondzo kasi un’wana hi nyumoniya, lowa vunharhu u dlayiwe hi mavabyi man’wana.

Ndlala ni ku chava swi tinyike matimba. A wu kuma vanhu va lo n’walala eswitarateni hikwalaho ko sika. Hikwalaho ka mpfilumpfilu wolowo, vanhu vo tala, ngopfu-ngopfu vanhu vambe a va hehliwa hi ku seketela lava vuriwaka valala va mfumo kutani a va dlayiwa swihehlo swa vona swi nga kalanga swi tshameriwa ehansi swi kambisisiwa. Siku rin’wana wanuna un’wana u te ni socha leri khomeke xibamu endlwini ya va ka Dojczman.

Wanuna loyi u fike a huwelela a ku: “Na loyi i nala n’wi khome!”

Hiloko socha ri ku: “U dyohe yini?”

Wanuna loyi u kombele Makwerhu Dojczman leswaku a n’wi endlela tikhabodo kutani a a lava ku kuma ndlela ya leswaku a nga n’wi hakeli mali leyi a n’wi kolotaka yona. Endzhaku ka loko socha ri yingisele mhaka leyi ri swi vonile leswaku wanuna loyi a a ringeta ku hehla makwerhu hi vunwa kutani ri n’wi khoma ri n’wi susumetela ehandle ka yindlu. Hiloko ri byela Makwerhu Dojczman hi ta bulo ra Bibele leri va tshameke va burisana ha rona. Kumbexana bulo rero hi rona ri poniseke Makwerhu Dojczman ni ndyangu wa yena. Hi 1921 mfumo wa Makhomunisi wu hlule valala va wona kutani nyimpi yi hela. Ku nga ri khale va ka Dojczman va kote ku muka eka rikwavo le Poland.

SWICHUDENI SWA BIBELE NI MABOLSHEVIK

Loko Nyimpi yo Sungula ya Misava yi ri karhi yi tinyika matimba, vamakwerhu va le Rhaxiya a va ha swi kotanga ku vulavurisana ni vamakwerhu va le matikweni man’wana. Vamakwavo va Kreste va le Rhaxiya ku fana ni lavan’wana emisaveni hinkwayo, a va nga swi twisisi hi ku helela leswi ku vekiwa ka Kreste exiluvelweni a swi vula swona. A va nga swi tivi leswaku ku nga ri khale tiko ra vona ri ta langutana ni swiyimo swo tika swinene eka lembe-xidzana ra vu-20, leswi swo tala eka swona a swi ta va swi hetisisa vuprofeta bya Bibele.

Loko lembe ra 1917 ri ya eku heleni, Nhlunga-vuhosi wa le Rhaxiya wu herise mfumo wa tihosi lowu fumeke malembe ya 370. Leswi vafumi lavantshwa va le Rhaxiya a va nga swi xiyi leswaku Yesu Kreste se u vekiwe exiluvelweni tanihi Hosi etilweni, va simeke mfumo wun’wana lowu a wu nga fani nikatsongo ni leyi nga tshama yi fuma tiko leriya. Xisweswo, a swi tekanga nkarhi leswaku ku simekiwa mfumo lowu vuriwaka Union of Soviet Socialist Republics kumbe USSR. Mfumo lowu wu hetelele wu fuma xiyenge xo vonakanyana xa misava.

I swa nkoka ku tiva leswaku emalembeni ma nga ri mangani loko ku nga si va ni Nhlunga-vuhosi wa le Rhaxiya, Vladimir Lenin, murhangeri wo sungula wa mfumo wa Soviet Union a a te: “Munhu un’wana ni un’wana u fanele a ntshunxeka hilaha ku heleleke, ku gandzela evukhongerini lebyi a byi tsakelaka ni ku twarisa kumbe ku cinca vukhongeri bya yena. A ku na mutirhela-mfumo loyi a faneleke a vutisa munhu ni un’we hi ta vukhongeri bya yena: xolexo i xihundla xa munhu naswona a nga kona loyi a faneleke a lava ku tiva hi xona.”

Eswiphen’wini swin’wana swa tiko, milawu leyi ya ntlawa lowu vuriwaka Social Democratic Party yi pfumelele vanhu lava nga ni timbilu letinene leswaku va byela van’wana hi ntiyiso lowu humaka eBibeleni. Kambe, ntiyiso wa mhaka hi leswaku ku sukela loko Mfumo lowu lowuntshwa wu simekiwile, a wu vula leswaku Xikwembu a xi kona naswona wu tshwukisele vukhongeri mahlo wu vula leswaku byi phuntisa vanhu. Rin’wana ra magoza yo sungula ya Mabolshevik a ku ri ku endla leswaku Kereke yi nga hlangani helo ni Mfumo. Tinhlengeletano ta vukhongeri a ti nga pfumeleriwi ku dyondzisa vanhu hi vukhongeri naswona nhundzu hinkwayo ya kereke a yi lawuriwa hi mfumo.

Xana mfumo lowu lowuntshwa a wu ta yi teka njhani mintlawa leyitsongo ya Swichudeni swa Bibele, leyi a yi seketela Mfumo wa Xikwembu ntsena? Xichudeni xin’wana loko xi tsala xi ri eSiberia endzhaku ka nhlunga-vuhosi lowu veke kona hi 1917, xi hlamusele xiyimo xa kona hi ndlela leyi nga dyisiki byi rhelela xi ku: “Hi tshemba leswaku mi swi twile leswi endlekaka laha Rhaxiya. Hi fumiwa hi mfumo wa Soviet lowu kongomisiwaka hi milawu ya Vukhomunisi. Hambileswi swi vonakaka leswaku mfumo lowu wu lwela leswaku vanhu va ringana, kambe a wu lavi ku twa nchumu hi Xikwembu.”

Hi 1923 Swichudeni swa Bibele a swi kanetiwa ngopfu. Vamakwerhu va tsale va ku: “Hi tsala papila leri ku mi tivisa leswi endlekaka laha Rhaxiya. . . . Hi na swona swilo leswi lavekaka ku nga swakudya ni swiambalo, . . . kambe hi le ndlaleni leyikulu ya swakudya swa moya. Mfumo wu hi tekele tibuku leti a hi rhumeriwe tona. Kutani hi kombela leswaku mi teka rungula ra minkandziyiso hinkwayo ya nhlengeletano leyi nga kona hi Xirhaxiya, mi yi tsala emaphepheni tanihi mapapila kutani mi hi rhumela yona . . . Vanhu vo tala va ni ndlala ya Rito leri nga Ntiyiso. Ku nga ri khale vanhu va ntlhanu va ha ku tinyiketela kutani va khuvuriwa naswona swirho swa 15 leswi khale a swi nghena kereke ya Baptist se swi hlanganyela na hina.”

Xihondzo xo Rindza xa December 15, 1923 (xa Xinghezi) xi te: “Nhlengeletano yi endla matshalatshala yo yisa minkandziyiso eRhaxiya naswona hi musa lowu nga faneriwiki wa Hosi yi ta hambeta yi endla tano.” Hi 1925 Xihondzo xo Rindza se a xi kumeka hi Xirhaxiya. Vuyelo lebyi veke kona entirhweni wo chumayela eRhaxiya hikwalaho ka xona byi hatle byi vonaka. Hi xikombiso, munhu un’wana loyi a a ri xirho xa kereke ya Protestente a a nga swi twisisi leswaku ha yini Xikwembu lexi nga ni rirhandzu xi xanisa vanhu etiheleni. Loko a vutisa swirho-kulobye hi mhaka leyi, swi n’wi khongelerile eka Xikwembu swi kombela leswaku xi n’wi pfuna a twisisa dyondzo ya ndzilo wa tihele. Hi ku famba ka nkarhi, yena ni ndyangu wa yena va nyikiwe timagazini ta Xihondzo xo Rindza kutani va dyondza ntiyiso. Nuna loyi u tsarile a kombela minkandziyiso leyi engetelekeke a ku: “Hi rindzele manna leyi humaka endzhandzheni wa lwandle.” Vamakwerhu van’wana va le Rhaxiya na vona a va hamba va tsala va tiyisekisa leswaku va yi kumile “manna” yoleyo, va nkhensa vamakwerhu va le United States hikwalaho ka rirhandzu ra vona hileswi va endleke minkandziyiso yo tano leyi tiyisaka ripfumelo.

“NDZI KOMBELA MI NDZI TSONGOLELA XIN’WANA NI XIN’WANA MI NDZI RHUMELELA”

Papila leri khumbaka mbilu leri humaka eSiberia ri kandziyisiwe eka Xihondzo xo Rindza xa September 1925. Thicara loyi ndyangu wa ka vona wu nga dyondzekangiki u vule leswaku yena ni ndyangu wa ka vona va rhurhe va suka edzonga wa Rhaxiya va ya eSiberia hi 1909. U tsale leswaku u tsakele leswi a swi hlayeke eminkandziyisweni kutani a engeta hi ku, “Ndzi navela ku dyondzisiwa tidyondzo leti dzikeke to kwetsima ta Xikwembu, leswaku ndzi kuma matimba lama engetelekeke yo twisisa.” U gimete papila ra yena hi ku kombela minkandziyiso leyi engetelekeke, a ku, “ndzi kombela mi ndzi tsongolela xin’wana ni xin’wana mi ndzi rhumelela.”

Nhlamulo yi kandziyisiwe eka wona magazini wolowo. Yi te: “Hi ringete ko hlayanyana ku rhumela minkandziyiso eRhaxiya kambe matshalatshala ya hina hinkwawo ma hundzuke nyuku wa mbyana hikwalaho ko siveriwa hi mfumo wa le Rhaxiya. Papila leri ni man’wana lama fanaka na rona, ri fana ni xikombelo xa le Makedoniya lexi nge: ‘Pelelani haleno mi ta hi pfuna.’ (Mint. 16:9) Hi ta ta hi ta pfuna loko swiyimo swi hi pfumelela niloko Hosi yi swi rhandza.”

Hakunene Xihondzo xo Rindza ni minkandziyiso yin’wana a swi ta va switirho swa matimba entirhweni wo chumayela mahungu lamanene leswaku “vumbhoni” byi twarisiwa hi Xirhaxiya! (Mat. 24:14) Hi lembe ra 2006, Timbhoni ta Yehovha se a ti kandziyise minkandziyiso leyi ringanaka 691 243 952 hi Xirhaxiya, ku nga nhlayo leyi tlakukeke ku tlula tindzimi letin’wana hinkwato handle ka Xinghezi, Xiputukezi ni Xipaniya. Yehovha u ma katekise ngopfu matshalatshala ya Timbhoni yo chumayela hi Mfumo.

KU CHUMAYELA MARHAXIYA EMATIKWENI MAMBE

Loko Mabolshevik ma sungula ku fuma niloko tiko hinkwaro ri fumiwa hi Mfumo wa Makhomunisi, vanhu vo tala va rhurhile eRhaxiya va balekela ematikweni man’wana. Xihondzo xo Rindza ni minkandziyiso yin’wana hi Xirhaxiya a swi kandziyisiwa ematikweni ya le handle ka Soviet Union. Hi ndlela yoleyo, mfumo wa Soviet a wu nga ta swi kota ku kavanyeta ku rhumeriwa ka swakudya swa moya ematikweni man’wana. Eku heleni ka malembe ya va-1920, vanhu emisaveni hinkwayo a va yi kuma minkandziyiso ya Xirhaxiya naswona mapapila ya ku nkhensa lama humaka eka Marhaxiya a ma ta ma huma ematikweni yo kota Australia, Finland, Furwa, Latvia, Paraguay, Poland, United States ni le Uruguay.

Eku heteleleni vamakwerhu va kote ku hlela minhlangano ya Vukreste hi Xirhaxiya ni ntirho wo chumayela eka man’wana ya matiko lawa. Le United States, tinkulumo ta Bibele hi Xirhaxiya a ti hamba ti haxiwa eka swiya-ni-moya. Ku simekiwe mavandlha ya Xirhaxiya yo kota ra le Brownsville, ePennsylvania naswona ku hleriwe mintsombano. Hi xikombiso, hi May 1925, vamakwerhu va khome ntsombano hi Xirhaxiya eCarnegie, le Pennsylvania. A ku ri ni vanhu va 250 naswona ku khuvuriwe va 29.

KU CINCA KA XIYIMO

Endzhaku ka rifu ra Lenin, mfumo wu sungule ku hlasela vukhongeri hinkwabyo hi matimba. Hi 1926, ku simekiwe nhlangano lowu vuriwaka Militant Godless, lowu xikongomelo xa wona a ku ri ku mbumburhela vukhongeri hinkwabyo. Nhlangano lowu wu dyondzise dyondzo leyi ku nga khale yi ri kona ya leswaku Xikwembu a xi kona, naswona xikongomelo xa wona a ku ri ku tshikisa vanhu hilaha ku heleleke ku pfumela eka Xikwembu. Ku nga ri khale, vanhu hinkwavo lava a va ri ehansi ka mfumo wa Soviet Union se a va ngheniwe hi moya wa leswaku Xikwembu a xi kona. Loko Xichudeni xin’wana xa Bibele xa le Rhaxiya xi tsalela eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo, xi te: “Vantshwa va wu amukela moya lowu, lowu swi nga lo dlaa, erivaleni leswaku wu sivela vanhu ku amukela ntiyiso.”

Nhlangano wa Militant Godless wu kandziyise minkandziyiso leyi dyondzisaka leswaku Xikwembu a xi kona, ku katsa ni magazini lowu vuriwaka Antireligioznik. Hi 1928 magazini lowu wu te: “Xifundzha xa Voronezh xi ni mimpambukwa yo tala.” Eka swin’wana leswi wu swi tsaleke wu vule ni leswaku ku ni vanhu va 48 lava nga “Swichudeni swa Matsalwa yo Kwetsima” lava “varhangeri va vona ku nga Zinchenko na Mitrofan Bovin.” Lexi tsakisaka hi leswaku Xihondzo xo Rindza xa September 1926, (xa Xinghezi) a xi tamele papila leri humaka eka Mikhail Zinchenko wa le Rhaxiya. U tsale a ku: “Vanhu va ni ndlala ya swakudya swa moya. . . . Minkandziyiso leyi hi nga na yona i yitsongo swinene. Makwerhu Trumpi ni van’wana va hundzuluxela va tlhela va endla tikopi ta minkandziyiso hi Xirhaxiya, hi yona ndlela leyi hina ni van’wana hi byi tiyisaka ha yona vuxaka bya hina ni Xikwembu. Vamakwerhu hinkwavo va le Rhaxiya va mi rungula.”

Hi September 1926 Makwerhu Trumpi u tsale leswaku a ku ri ni ntshembo wa leswaku valawuri va ta pfumelela vamakwerhu leswaku va amukela minkandziyiso hi Xirhaxiya. U kombele vamakwerhu va Bethele ya le Brooklyn leswaku va rhumela swiphephana, swibukwana, tibuku ni tivholumo ta Xihondzo xo Rindza, erhavini ra le Magdeburg eJarimani ivi rona ri swi rhumela eRhaxiya. Loko Makwerhu Rutherford a angula xikombelo lexi, u rhumele George Young eMoscow. U fike hi August 28, 1928. Eka rin’wana ra mapapila lawa makwerhu Young a ma tsaleke, u te: “Ndzi ve ni mintokoto yo tsakisa kambe a ndzi tivi leswaku ndzi ta pfumeleriwa ku tshama nkarhi wo tanihi kwihi.” Hambileswi a pfumeleriweke ku hlangana ni mutirhela-mfumo wa xikhundlha lexi tlakukeke eMoscow, u pfumeleriwe ku tshama kona ku fikela October 4, 1928.

Hi nkarhi wolowo, a swi nga tivikani leswaku mfumo lowuntshwa wa Soviet wu tiyimisele yini hi vukhongeri. Mapapila yo hlayanyana ya mfumo a ma kombisa leswaku mintlawa ya vukhongeri yi ta lawuriwa hi mfumo wa Soviet. Hakunene swi ve tano emalembeni lama landzeleke. Mfumo wa Soviet a wu nga tiyimiselanga ku dlaya vanhu va Yehovha; xikongomelo xa wona a ku ri ku tshikisa vanhu ku tirhela Yehovha. A wu lava ku khorwisa vanhu va Xikwembu leswaku va khomisana na wona ni ku va sindzisa leswaku va tirhela wona ntsena. A wu nga swi lavi nikatsongo leswaku vanhu va tirhela Yehovha.

Loko Makwerhu Young a fambile, vamakwerhu va le Rhaxiya va ye emahlweni va chumayela Mfumo wa Xikwembu hi ku hiseka. Danyil Starukhin u hlawuriwe leswaku a hlela ntirho wo chumayela hi Mfumo eRhaxiya. Leswaku Makwerhu Starukhin a yisa ntirho lowu emahlweni ni ku khutaza vamakwerhu, u endzele eMoscow, eKursk, eVoronezh ni le madorobeni man’wana ya le Rhaxiya ku katsa ni le Ukraine. U chumayele swirho swa kereke ya Baptist laha a swi khongela kona, a ri ni vamakwerhu van’wana, a hlamusela ntiyiso ha Yesu Kreste ni hi Mfumo wa Xikwembu. Hi January 1929, vamakwerhu va le Rhaxiya va hlele leswaku va hirha muako wa kereke eKursk, hi lembe va hakela tidolara ta 200 ta le Amerika, leswaku va ta khoma minhlangano.

Hi ku famba ka nkarhi kona elembeni rero, vamakwerhu va Bethele ya le Brooklyn va kombele mpfumelelo eka Ndzawulo ya ta Bindzu ya le USSR, wo rhumela minkandziyiso yi nga ri yingani ya Bibele eSoviet Union. Minkandziyiso leyi a yi ta katsa tibuku ta 800 ta buku leyi nge The Harp of God ni tin’wana ta 800 ta leyi nge Deliverance swin’we ni swibukwana swa 2 400. Ku nga si hela ni tin’hweti timbirhi, minkandziyiso yoleyo yi tlherisiwile ku tsariwe leswaku: “Ndzawulo Leyi Kongomisaka Swilo Leswi Kandziyisiweke Yi Arile Ku Yi Pfumelela Yi Nghena eTikweni.” Hambiswiritano, vamakwerhu a va helanga matimba. Van’wana a va anakanya leswaku a yi pfumeleriwanga hileswi yi kandziyisiweke hi Xirhaxiya xa khale. Ku sukela hi nkarhi wolowo, vamakwerhu va tiyisekisile leswaku minkandziyiso hinkwayo ya Xirhaxiya yi hundzuluxeriwa hi ku pakanisa nileswaku yi kandziyisiwa hi ririmi leri tolovelekeke.

XILAVEKO XA VUHUNDZULUXERI BYA XIYIMO XA LE HENHLA

Ku sukela hi 1929, minkandziyiso yo hlayanyana ya Xihondzo xo Rindza a yi ri ni switiviso swa leswaku ku laveka vahundzuluxeri lava fanelekaka, lava tivaka Xinghezi ni Xirhaxiya. Hi xikombiso, Xihondzo xo Rindza xa Xirhaxiya xa March 1930 a xi tamele xitiviso lexi nge: “Ku laveka makwerhu la fanelekaka ni la tinyiketeleke, la tivaka Xinghezi naswona a nga tilumalumiki hi Xirhaxiya, leswaku a ta hundzuluxela ku suka eka Xinghezi a yisa eka Xirhaxiya.”

Yehovha u xi vonile xilaveko xexo kutani ku kumeke vahundzuluxeri ematikweni yo hambana-hambana. Un’wana wa vahundzuluxeri volavo a ku ri Aleksandr Forstman, loyi hi 1931 ana se a a sungule ku rhumela swihloko leswi a swi hundzuluxeleke erhavini ra le Denmark le Copenhagen ivi rona ri swi rhumela eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo. Makwerhu Forstman a a ri muhundzuluxeri la hisekaka loyi a a tshama eLatvia. Leswi a a dyondzekile naswona a xi tiva kahle Xinghezi ni Xirhaxiya, u kote ku yi hundzuluxela hi ku hatlisa minkandziyiso leyi vulavulaka hi Bibele. Eku sunguleni, a a heta tiawara ti nga ri tingani hi vhiki a hundzuluxela hikuva a a tirha ntirho wo tihanyisa leswaku a ta kota ku wundla nsati wa yena la nga riki mupfumeri ni n’wana wa yena. Hi December 1932, Makwerhu Forstman u ve muhundzuluxeri wa nkarhi hinkwawo. Loko a ha ri muhundzuluxeri, u hundzuluxele swiphephana, swibukwana ni tibuku. U fe hi 1942.

Vamakwerhu a va tiyimisele hi mbilu hinkwayo leswaku minkandziyiso leyi va yi hundzuluxelaka hi Xirhaxiya yi va ya xiyimo xa le henhla ku tlula hinkwayo leyi a yi ri kona etikweni, va ri ni ntshembo wa leswaku ntirho wa Mfumo wu ta hatla wu pfumeleriwa ximfumo eRhaxiya. William Dey, loyi a a ri mulanguteri wa le N’walungwini wa Yuropa, u tsalele Makwerhu Rutherford a ku: “Loko ntirho wu pfumeleriwa ximfumo eRhaxiya, ku nga nchumu lowu nga ta endleka ku nga ri khale, swi ta va swinene leswaku hi va hi ri ni minkandziyiso ya vuhundzuluxeri bya xiyimo xa le henhla leswaku hi kota ku yi fambisela vaaki va kwalomu ka timiliyoni ta 180.”

KU HAXA HI XIYA-NI-MOYA

Ndlela yin’wana leyi mahungu lamanene ma hangalasiweke ha yona eka nsimu leyikulu ya le Rhaxiya ku ve hi xiya-ni-moya. Xihondzo xo Rindza xa February 1929 a xi tamele xitiviso lexi nge: “Ku ta yingisiwa tinkulumo eka xiya-ni-moya hi Xirhaxiya.” Hi Sonto yin’wana ni yin’wana ya vumbirhi ni ya vumune ya n’hweti, vanhu va le Soviet Union a va yingisa minongonoko leyi a yi haxiwa eka xitichi xa xiya-ni-moya xa le Estonia.

Hi ku famba ka nkarhi, Makwerhu Wallace Baxter, mulanguteri wa rhavi ra le Estonia, u tsale a ku: “Endzhaku ko phikizana nkarhi wo leha, hi 1929 valawuri va kale va hi nyika mpfumelelo wo haxa lembe hinkwaro eka xiya-ni-moya. Endzhakunyana ka loko minongonoko yi sungule ku haxiwa hi Xirhaxiya hi kume leswaku yi yingisiwa ni hi vanhu va le Leningrad. Ndlela leyi valawuri va mfumo wa Soviet va anguleke ha yona yi fane ni ya vafundhisi va le Estonia. Havumbirhi bya vona va lume vanhu ndleve leswaku va nga ma yingisi mahungu lamanene.” Hi 1931, minongonoko yi haxiwe hi Xirhaxiya hi nkarhi lowu vanhu va vaka va ri emakaya, ku nga ku sukela hi 5:30 nimadyambu ku ya fika hi 6:30, eka xitichi lexi tolovelekeke. Endzhaku ko heta malembe manharhu ni hafu minongonoko yi ri karhi yi haxiwa, vamakwerhu va lerisiwe ku tshika ku haxa hi June 1934. Loko vamakwerhu va rhavi ra le Estonia va hlamusela xivangelo lexi endleke leswaku va tshikisiwa ku haxa va te: “Vafundhisi va byele valawuri va le [Estonia] leswaku tinkulumo ta hina leti haxiwaka eka xiya-ni-moya a ti seketeli Mfumo wa Soviet hikuva ti fambisana ni Vukhomunisi naswona ti hlohlotela mpfilumpfilu.”

KU VA NI KU CINCA

Hi 1935, vamakwerhu va Bethele ya le Brooklyn va rhumele Anton Koerber eSoviet Union va ri ni ntshembo wa leswaku u ta fika a pfula rhavi. A va lava ku rhumela muchini wo gandlisa eUSSR wu huma eJarimani, laha Adolf Hitler a a ha ku sungula ku fuma. Hambileswi rhengu leri ri nga tirhangiki, Makwerhu Koerber u swi kotile ku vonana ni vamakwerhu vo hlayanyana eRhaxiya.

Ku hundze malembe yo hlayanyana ntirho wo chumayela hi Mfumo wu ri karhi wu endla nhluvuko hakatsongo-tsongo eRhaxiya. Rhavi ra le Latvia ri kongomise ku hundzuluxeriwa ka minkandziyiso ya Bibele hi Xirhaxiya. Hambiswiritano, minkandziyiso leyi kandziyisiweke a swi tika ku yi rhumela eRhaxiya. Hikwalaho, minkandziyiso yo tala yi pfaleriwe evuhlayiselweni bya nhundzu bya mfumo.

Ku fikela loko ku sungula Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hi 1939, Timbhoni a ti nga talanga. Hikwalaho, mfumo wa Soviet a wu nga lemuki leswaku ti kona. Kambe sweswo hinkwaswo a swi ta cinca. Endzhakunyana ka loko tiko ra Jarimani leri a ri fumiwa hi Manazi ri hlasele tiko ra Poland hi 1939, mfumo wa Soviet Union wu ri tekele tirhiphabliki ta wona ta mune eka ta 15—ku nga Estonia, Latvia, Lithuania na Moldova. Timbhoni ta magidi-gidi ti tikume se ti ri ehansi ka mfumo wa Soviet Union—ku nga mfumo lowu ku nga ri khale a wu ta tikuma wu lwa nyimpi ya tihanyi leswaku wu kota ku tshama wu ri karhi wu fuma. A wu ta va nkarhi wa ku xaniseka ni maxangu eka vanhu va timiliyoni. Eka Timbhoni ta Yehovha, a wu ta va nkarhi wa leswaku ti tshembeka eka Xikwembu loko ti ri ehansi ka ntshikilelo wolowo wa tihanyi.

KU LUNGHEKELA KU YIMA VA TIYILE

Hi June 1941, mfumo wa Jarimani wu hlasele wa Soviet Union, murhangeri wa wona Joseph Stalin a nga swi langutelanga nikatsongo. Loko lembe ri hela, masocha ya Majarimani a ma fike endzilakanini wa Moscow naswona a swi tikomba onge mfumo wa Soviet Union wu ta sala wu ri rhumbi.

Hi ku heleriwa hi ntshembo, Stalin u lave ku tiyisa vanhu leswaku va seketela nyimpi leyikulu yo sirhelela tiko ra Rhaxiya. Hi ku vona leswaku vanhu va timiliyoni va rhandza vukhongeri, Stalin u ake vuxaka ni kereke leswaku yi ta n’wi pfuna ku kucetela vanhu leswaku va seketela nyimpi. Hi September 1943, u rhambe varhangeri vanharhu va swikhundlha leswi tlakukeke va Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya, le ntsindza wa mfumo, eMoscow, u tlhele a endla leswaku xiendlakalo lexi xi voniwa hi vanhu hinkwavo. Sweswo swi pfune ku aka vuxaka exikarhi ka Kereke ni Mfumo kutani vanhu va pfumeleriwa ku ya etikerekeni.

Ku fana ni Timbhoni ta Yehovha eJarimani, vamakwerhu va le Rhaxiya a va hlanganyelanga nikatsongo enyimpini. Hambileswi a va swi tiva leswaku va ta xanisiwa, kambe va tibyele leswaku va ta hambeta va yingisa xileriso xa Hosi ya vona. (Mat. 22:37-39) Ku sukela hi 1940 ku ya fika hi 1945, Timbhoni to tlula gidi ta le Ukraine, Moldova ni ta le ka tirhiphabliki ta Baltic ti yisiwe etikampeni leti Timbhoni a ti tirhisiwa tanihi mahlonga le xikarhi ka tiko ra Rhaxiya, hileswi ti aleke ku hlanganyela eka swa tipolitiki.

Loko Vasily Savchuk a tsundzuka leswi endlekeke, u ri: “Ndzi khuvuriwe hi 1941 eUkraine ndzi ri ni malembe ya 14 hi vukhale. Hi nkarhi wa nyimpi, vamakwerhu hinkwavo lava hanyeke kahle emirini va yisiwe emakhotsweni ni le tikampeni le xikarhi ka tiko ra Rhaxiya. Kambe ntirho wa Yehovha a wu yimanga. Vamakwerhu va xisati lava tshembekaka ni vantshwa vo kota mina va rhangele ntirho wa vandlha ni wa nsimu. Emugangeni wa ka hina a ku sele makwerhu un’wana loyi a a vabya. U te eka mina: ‘Vasily hi lava leswaku u hi pfuna. Hi ni ntirho wo hlawuleka lowu hi faneleke hi wu endla kambe ku kayivela vavanuna.’ Ndzi tsandzeke ku tikhoma loko ndzi vona ndlela leyi makwerhu la vabyaka a a karhateke ha yona hi ntirho wa Yehovha, hiloko ndzi rila. Ndzi amukele ntirho wolowo hi mbilu yo basa. A hi tiendlele michini yo gandlisa emakamareni ya le hansi ka tindlu laha a hi endla tikopi ta minkandziyiso ya risima ya swakudya swa moya, ivi hi yi hundzisela eka vamakwerhu, ngopfu-ngopfu lava nga le khotsweni.”

Hambileswi vamakwerhu volavo va xisati ni vantshwa a va tinyiketele hi mbilu hinkwayo entirhweni wolowo, swakudya swa moya leswi a va swi endla a swa ha kayivela. Xin’wana lexi pfuneke hiloko vamakwerhu va le Poland va rhurha eRhaxiya kutani va yisa swiviko erhavini ra le Poland leswi hlamuselaka leswi humelelaka eRhaxiya lomu va humaka kona. Loko vamakwerhu va le Ukraine va rhurhela eRhaxiya va te ni swakudya swa moya ni switirho swo kandziyisa leswi va fikeke va swi tirhisa eRhaxiya.

“UN’WANA NI UN’WANA A A FAMBE A YA ENDHAWINI YAKWE”

Hi 1946 vamakwerhu van’wana lava a va tshama ePoland va sindzisiwe ku rhurhela eUkraine leyi a yi ri hansi ka mfumo wa Soviet. Ivan Pashkovsky u ri: “Vamakwerhu va vutise rhavi ra le Lodz leswi va faneleke va swi endla emhakeni leyi. Nhlamulo leyi va yi kumeke a yi tshahe marito ya buku ya Vaavanyisi 7:7 leyi nge: ‘Un’wana ni un’wana a a fambe a ya endhawini yakwe.’ Endzhaku ka malembe yo tala ndzi yi twisisile ndlela leyi Yehovha a wu kongomisaka hi vutlhari ha yona ntirho wo chumayela emasin’wini lama langutaneke ni swiyimo swo tika. Eka hina, ‘ndhawu’ ya hina a ku ri kun’wana ni kun’wana laha Yehovha a hi rhumelaka kona. Hi kote ku twisisa leswaku i swa nkoka ku titsongahata eka milawu ya valawuri. Hikwalaho, hi lunghekele ku rhurhela etikweni leri vanhu va kona va nga pfumeliki leswaku Xikwembu xi kona.

“Hi rhange hi ku pfuna vanhu va 18 lava tisiweke endlwini ya makwerhu un’wana leswaku va lunghekela ku khuvuriwa. Nakambe hi kote ku hlengeleta minkandziyiso ya Xirhaxiya ni ya ririmi ra le Ukraine hi tlhela hi yi paka hi ndlela leyi a yi nga ta vonaka hi ku olova loko hi sechiwa. Ku nga ri khale, hi siku rin’wana hi nkarhi wa vurhonga, masocha ya le Poland ma fike ma rhendzela ximutana xa hina kutani ma hi lerisa leswaku hi lunghekela ku famba. Hi pfumeleriwe ku teka swakudya leswi hi nga ta swi dya n’hweti ntsena ni swilo leswi a hi ta lava ku swi tirhisa. Hiloko ma hi yisa exitichini xa xitimela. Hi yona ndlela leyi tiko ra Ukraine leri fumiwaka hi mfumo wa Soviet ri veke ‘ndhawu’ ya hina.

“Loko hi fika laha a hi ya kona, hi rhendzeriwe hi vanhu ni valawuri va ndhawu yoleyo. Tanihi leswi a hi navela ku hatla hi chumayela, hi kanye mbilu hi va byela leswaku hi Timbhoni ta Yehovha. Hi xamundzuku xa kona, hi nga swi langutelanga, ku fike matsalana wa kwalaho wa komiti ya swa vurimi. U vule leswaku tata wa yena u rhurhele eAmerika naswona a a n’wi rhumela minkandziyiso ya Timbhoni ta Yehovha. Sweswo swi hi tsakisile! Kambe lexi hi tsakiseke ngopfu hi leswaku u hi nyike minkandziyiso. Loko a sungula ku va kona eminhlanganweni ni ndyangu wa yena, hi swi xiyile leswaku etikweni leri ku fanele ku ri ni ‘swilo leswi navelekaka’ swo tala swa Yehovha. (Hag. 2:7) Ku nga ri khale, ndyangu hinkwawo wu ve Timbhoni ta Yehovha kutani wu heta malembe yo tala wu ri karhi wu tirha hi ku tshembeka.”

NTIRHO WA HA LO VUYA

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava niloko se yi herile, ntirho wa le Rhaxiya wu endliwe ehansi ka swiyimo swo tika swinene. Eka papila leri rhavi ra le Poland a ri ri tsalele yindlu-nkulu ya misava hinkwayo, ra April 10, 1947, a ku tsariwe leswi: “Vafundhisi va xungeta swirho swa tikereke ta vona leswaku loko swo amukela Xihondzo xo Rindza kumbe xiphephana xa Timbhoni ta Yehovha, swi ta gweviwa malembe ya khume swi tirha hi ku sindzisiwa kumbe swi hlongoriwa etikweni. Hikwalaho, vaaki va hanya hi ku chava naswona a va dyi byi rhelela, va lava ku dyondza swo tala hi Xikwembu.”

Buku Ya Lembe ya 1947 (ya Xinghezi) yi te: “Timbhoni a ti na yona minkandziyiso naswona a ti na xona Xihondzo xo Rindza hi mivala ya xona yo xonga. . . . Ko tala minkandziyiso ya ha kopiwa hi voko ivi yi hundziseriwa eka van’wana . . . Minkarhi yin’wana vamakwerhu lava hi tiselaka minkandziyiso va khomiwa ivi va pfaleriwa loko va kumeka va khome Xihondzo xo Rindza.”

Regina Krivokulskaya u ri: “A ndzi twa onge tiko hinkwaro ri rhendzeriwe hi darada yo sivela swigevenga kutani a hi titwa onge hi vabohiwa hambileswi a hi nga ri ekhotsweni. Vanuna va hina lava a va tirhela Xikwembu hi ku hiseka a va heta nkarhi wo tala va ri emakhotsweni ni le tikampeni. Hina vasati va kona a hi fanele hi tiyisela swiyimo swo tika: Un’wana ni un’wana wa hina a a nga etleli, Komiti ya Nsirhelelo wa Mfumo wa Soviet (Soviet State Security Committee [KGB]) a yi hi dyisa mbitsi hi xeva hi nhlomulo, a hi lahlekeriwa hi mintirho ya ku tihanyisa naswona a hi ringiwa hi tindlela tin’wana. Valawuri va tirhise tindlela to hambana-hambana leswaku hi fularhela ndlela ya ntiyiso. (Esa. 30:21) A hi tiyiseka hilaha ku heleleke leswaku Sathana u tirhisa miringo leyi ku hi tshikisa ntirho wo chumayela hi Mfumo. Kambe Yehovha a nga va fularhelanga vanhu va yena—mpfuno wa yena a wu lo dlaa, erivaleni.

“Minkandziyiso ya Bibele leyi nghenisiweke etikweni hi ku ngungumerisiwa ehansi ka swiyimo swo tika yi hi nyike ‘matimba lama tlulaka lama tolovelekeke’ ni vutlhari leswaku hi kota ku langutana ni miringo leyi. (2 Kor. 4:7) Yehovha u kongomise vanhu va yena naswona hambileswi a hi ri ehansi ka mfumo wa Soviet lowu a wu hi tshikilerile, ku ve ni vanhu lavantshwa lava hambeteke va nghena enhlengeletanweni. A swi hlamarisa leswaku ku sukela eku sunguleni, a va tiyimiserile ku tiyisela maxangu swin’we ni vanhu va Yehovha. Sweswo swi koteke ntsena hikwalaho ka moya wa Yehovha.”

MAPAPILA LAMA LAHLERIWEKE EHANDLE KA DARADA

Hi 1944, Pyotr loyi hi ku famba ka nkarhi a tekaneke na Regina, u pfaleriwe ekampeni ya le Xifundzheni xa Gorki hileswi a aleke ku hlanganyela eka swa tipolitiki. Kambe sweswo a swi n’wi hetanga matimba nikatsongo. Pyotr u tsale mapapila, eka rin’wana ni rin’wana a tsala nhlamuselo yo koma ya leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Kutani a teka papila ha rin’we a ri hoxa eka mvhilopho, a ri boha hi ntambhu leyi boheleriweke eribyeni ivi a ri lahlela ehandle ka darada ra khotso. Pyotr a a ri ni ntshembo wa leswaku siku rin’wana va kona lava nga ta hlaya mapapila wolawo, hakunene swi ve tano—nhwanyana un’wana la vuriwaka Lidia Bulatova u ri hlayile. Pyotr u n’wi vonile loko a hlaya kutani a n’wi vitana leswaku a tshinela eka yena. U n’wi vutisile loko a nga tsakela ku dyondza leswi engetelekeke hi Bibele. Lidia u swi tsakerile sweswo kutani va hlela leswaku va tlhela va vonana. Endzhaku ka sweswo, Lidia a a hamba a ta teka papila leri tameleke rungula ra risima.

Lidia u ve makwerhu wa xisati la hisekaka ni muchumayeri wa mahungu lamanene loyi ku nga ri khale a sunguleke ku fambisa tidyondzo ta Bibele na Maria Smirnova na Olga Sevryugina. Na vona va sungule ku tirhela Yehovha. Leswaku vamakwerhu va xinuna va pfuna vamakwerhu lava va xisati va tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha, va sungule ku va lunghiselela minkandziyiso leyi va nga yi hlayaka va ri endzeni ka kampa. Pyotr u endle xikhwama lexi nga ni ndhawu yo fihla swilo etshakwini leswaku a ta fihla timagazini eka xona. U hlele leswaku vanhu lava nga riki Timbhoni naswona va nga riki vabohiwa va huma va tlhela va nghena ni xikhwama xexo ekampeni, va xi yisa ekaya ra makwerhu un’wana wa xisati.

Ku nga ri khale vamakwerhu lava va xisati va hlele leswaku vanhu va ndhawu yoleyo va chumayeriwa. Hiloko maphorisa ma swi xiya kutani ma rhumela nhlori tanihi laha a ma tolovele ku endla hakona. Nhlori leyi, leyi a yi ri thicara yi tiendle onge yi tsakela ntiyiso kutani vamakwerhu va xisati va sungula ku yi tshemba. Tanihi leswi a va nga ri na ntokoto etimhakeni to fana ni leti, va chumayele nhlori leyi eka vona a yi vonaka yi ri ‘makwavo lontshwa wa xisati’ kutani hi ku famba ka nkarhi va yi byela ndlela leyi va yi kumaka ha yona minkandziyiso. Enkarhini lowu taka loko xikhwama xi huma ekampeni, Pyotr u khomiwile kutani a gweviwa malembe ya 25 ku engetela eka lawa ana se a a gweviwe wona. Vamakwerhu lavaya vanharhu va xisati na vona va gweviwe malembe ya 25 ha un’we.

‘VA FANELE VA HLAMUSERIWA KAHLE’

Loko nyimpi yi ri karhi yi tinyike matimba niloko se yi herile, mfumo wa Soviet wu ye emahlweni wu yi kaneta hi matimba mintirho ya Timbhoni ta Yehovha. Hi March 1947 vamakwerhu va le Poland va vike leswaku mutirhela-mfumo un’wana wa xikhundlha lexi tlakukeke eka xin’wana xa swifundzha swa le vupela-dyambu bya mfumo wa Soviet Union, a a vule leswaku loko ku fika ximun’wana, a ku na Mbhoni ni yin’we ya Yehovha leyi nga ta va ya ha ri kona exifundzheni xexo. Papila leri humaka eka vamakwerhu ri te: “Loko hi ri karhi hi tsala papila leri, hi twe leswaku hi siku rin’we ku khomiwe vamakwerhu va dzana va xinuna ni va xisati.” Papila rin’wana ri vule leswi hi vamakwerhu lava nga le tikampeni ta nxaniso: “Vutshembeki bya vona eka Yehovha bya hlamarisa. Vo tala se va dlayiwile naswona vamakwerhu va rindzele ku kutsuriwa hi Yehovha tanihi hilaha van’wana lava nga le tikampeni ta nxaniso va endleke hakona.”

Timbhoni ti tlhele ti khomeriwa ku chumayela ni ku ala ku vhota. Vamakwerhu lava a va ungamele ntirho va tsarile hi 1947 va ku: “Swi vonaka onge valawuri va le Rhaxiya a va tivi nchumu hi leswi vamakwerhu va langutaneke na swona kambe a va tiyimiselanga ku va dlaya. Lexi [valawuri] va xi pfumalaka i ku hlamuseriwa kahle leswaku va ta twisisa matirhelo ya hina.”

MATSHALATSHALA YO RINGETA KU TSARISIWA XIMFUMO

Ku nga ri khale, rhavi ra le Poland ri ringanyete leswaku ku rhumeriwa vamakwerhu vambirhi eRhaxiya swin’we ni gqweta leri nga ni ntokoto, leswaku va ta ya tata tifomo leti lavekaka leswaku ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu tsarisiwa ximfumo eka mfumo wa Soviet Union. Papila rin’wana leri humaka ePoland ri ya eka vamakwerhu va le Rhaxiya ri te: “Mahungu lamanene ya Mfumo ma fanele ma chumayeriwa hinkwako ku katsa ni le Rhaxiya. (Marka 13:10)” Papila leri ri gimete hi ku: “Mi nga heli mbilu. Yehovha u ta hundzula mihloti ya n’wina yi va ntsako.—Pisalema 126:2-6.”

Hi August 1949, Mykola Pyatokha, Mykhailo Chumak na Ilya Babijchuk va yise xikombelo xo kombela ku tsarisa Timbhoni ta Yehovha ximfumo. Mfumo wu pfumerile ku ti tsarisa ximfumo kambe ntsena loko to endla leswi mfumo wu swi lavaka. Swin’wana swa swona a ku ri leswaku vamakwerhu a va fanele va tisa mavito ya Timbhoni ta Yehovha hinkwato leti tshamaka endhawini leyi lawuriwaka hi mfumo wa Soviet Union. Kambe vamakwerhu a va nga ta pfuka va swi endlile sweswo. Hambileswi ntirho wu yeke emahlweni ni nhlayo ya vahuweleri yi hambeteke yi andza, vamakwerhu vo tala va ye emahlweni va pfaleriwa ekhotsweni.

‘YEHOVHA WA WENA A NGE KU HUMESI LAHA’

Loko Pyotr Krivokulsky a tsundzuka leswi endlekeke hi ximumu xa 1945, u ri: “Endzhaku ka loko vamakwerhu va gweviwile, va yisiwe etikampeni to hambana-hambana. Ekampeni leyi a ndzi ri eka yona, vabohiwa vo tala a va rhandza ntiyiso hi mbilu hinkwayo. Un’wana wa vabohiwa a ku ri mufundhisi, loyi a hatleke a swi twisisa leswaku leswi a swi tweke i ntiyiso kutani a tiyimisela ku tirhela Yehovha.

“Hambiswiritano, swiyimo a swi tika. Ndzi tshama ndzi pfaleriwa eka xikamarana lexitsongo lexi a wu tsandzeka hambi ku ri ku yima kunene endzeni ka xona. A xi vuriwa kaya ra tinsikiti hikuva a ku nga ri tinsikiti a ku ri tana u ta vona—a ti tele onge ti nga yi tswonga hinkwayo ngati ya munhu a sala a omile. Phorisa leri ndzi pfaleleke eka xikamarana xexo ri ndzi byele ri yime emahlweni ka xona ri ku: ‘Yehovha wa wena a nge ku humesi laha.’ Swakudya swa mina swa siku ni siku a ku ri hafu ya xinkwa ni khapu ya mati. A ku nga hungi moya kutani a ndzi veka nhompfu kun’wana laha khumbi ri pandzekeke kona ivi ndzi koka moya hilaha ndzi nga kotaka hakona. A ndzi ti twa tinsikiti loko ti ri karhi ti tswonga ngati emirini wa mina. Eka masiku ya khume lawa ndzi ma heteke ndzi pfaleriwe eka xikamarana xexo ndzi kombele Yehovha hi ku phindha-phindha leswaku a ndzi nyika matimba yo tiyisela. (Yer. 15:15) Loko nyangwa ya xikamarana lexi yi pfuriwa, ndzi titivarile ivi ndzi phaphama ndzi ri eka kamara rin’wana ra vabohiwa.

“Endzhaku ka sweswo, huvo ya le kampeni ya nxaniso yi ndzi gweve malembe ya khume kutani ndzi yisiwa ekampeni leyi a ndzi tshama ndzi vekiwe tihlo, ndzi hehliwa hi ku ‘hlohlotela ku lwa ni vulawuri ni ku haxa rungula leri lwaka ni valawuri va mfumo wa Soviet.’ A swi nga koteki nikatsongo ku amukela kumbe ku rhumela mapapila ekampeni yoleyo. Vunyingi bya vabohiwa a ku ri lava khomeriweke milandzu leyikulu yo fana ni ku dlaya. A ndzi byeriwe leswaku loko ndzo ka ndzi nga ri landzuli ripfumelo ra mina, vabohiwa lava va ta ndzi endla xin’wana ni xin’wana lexi va lerisiwaka xona. A ndzi tika tikhilogiramu ta 36 ntsena naswona a swi ndzi tikela ku famba. Hambiswiritano, ndzi kume vabohiwa va timbilu letinene lava a va rhandza ntiyiso.

“Siku rin’wana loko ndzi etlele ekusuhi ni xihlahla xo karhi ndzi ri karhi ndzi khongela, ku te mukhalabye un’wana. U ndzi vutise a ku, ‘Xana u lo va dyela yini lerova va ku komba maxangu lawa?’ Loko a twa leswaku ndzi Mbhoni ya Yehovha, u tshame ehansi, a ndzi vukarha ivi a ndzi tswontswa. Hiloko a ku: ‘N’wananga, i khale ndzi ri karhi ndzi lava ku dyondza Bibele! Ndzi kombela u ndzi dyondzisa!’ Sweswo swi ndzi tsakise ngopfu. A ndzi rhungelele swiphemu swo hlayanyana swa Tievhangheli eka swiambalo swa mina leswi a swo va switlakati, hiloko ndzi hatla ndzi ti humesa. Mukhalabye loyi u sungule ku rila. Hi vulavule byi kala byi va vusiku madyambu wolowo. U ndzi byele leswaku u tirha exitangeni xa kampa kutani u ta ndzi wundla. Hiloko hi namba hi va vanghana. U kote ku aka vuxaka bya yena ni Xikwembu kutani mina ndzi kote ku hlakarhela emirini. A ndzi nga kanakani nikatsongo leswaku Yehovha hi yena la endleke malunghiselelo lawa. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani mukhalabye loyi u ntshunxiwile kutani mina ndzi yisiwa ekampeni ya le Xifundzheni xa Gorki.

“Swiyimo a swi antswa ngopfu ekampeni leyi. Kambe lexi ndzi tsakiseke ngopfu hileswi ndzi koteke ku dyondza Bibele ni vabohiwa va mune. Hi 1952 varhangeri va kampa va hi kume hi khome minkandziyiso. Loko milandzu ya hina yi nga si tengiwa, ndzi pfaleriwe ebokisini leri ku nga ngheniki moya nikatsongo eka rona kutani loko ndzi titivala, a va ri pfula leswaku ndzi koka moya kutani va tlhela va ri pfala. A va lava leswaku ndzi landzula ripfumelo ra mina. Hinkwerhu ka hina hi voniwe nandzu. Loko hi gweviwa a nga kona ni un’we eka swichudeni swa mina swa Bibele loyi a a chuhile. Sweswo swi ndzi tsakisile swinene! Hi vumune bya swona swi gweviwe ku ya heta malembe ya 25 etikampeni. Mina ndzi kume xigwevo xo vavanyana kambe xi hungutiwile xi va ku engeteleriwa malembe ya 25 ndzi ri ekampeni leyi ndzi tshamaka ndzi vekiwe tihlo ni malembe ya khume ndzi nga pfumeleriwi ku tshama etikweni ra rikwerhu. Loko hi huma ehubyeni, hi yimile kutani hi nkhensa Yehovha hileswi a hi seketeleke. Varindzi va khotso va hlamarile, va nga xi twisisi lexi hi tsakisaka. Hi hambanisiwile kutani un’wana ni un’wana a yisiwa ekampeni ya yena. Mina ndzi yisiwe ekampeni ya le Vorkuta leyi vabohiwa va kona va tshamaka va vekiwe tihlo.”

KU NGA HLANGANYELI EKA SWA TIPOLITIKI SWI HI PONISILE

Vutomi a byi tika swinene etikampeni lerova vo tala lava nga riki Timbhoni va tisungile. Ivan Krylov loko a tsundzuka leswi a swi endleka u ri: “Endzhaku ko ntshunxiwa ekampeni ya vabohiwa lava tshamaka va vekiwe tihlo, ndzi endzele migodi yo hambana-hambana ya malahla laha vamakwerhu va xinuna ni va xisati a va sindzisiwa ku tirha kona. Ndzi hlangane ndzi tlhela ndzi bula na vona naswona lava a va ri ni tikopi leti tsariweke hi voko ta timagazini ta hina, va tinyike van’wana leswaku va ti hlaya. Timbhoni a ti chumayela eka kampa yin’wana ni yin’wana naswona vanhu a va ma tsakela mahungu lawa. Endzhaku ko ntshunxiwa, van’wana va vona va khuvuriwile eNambyeni wa Vorkuta.

“A hi tshamela ku ringiwa hikwalaho ka leswi a hi tshemba Yehovha ni Mfumo wakwe. Hi 1948, vakhotsiwa van’wana eka yin’wana ya tikampa le Vorkuta va tshame va pfukela valawuri va khotso. Vakondleteri va ku pfukela loku va byele vakhotsiwa leswaku rhengu leri ri ta humelela kahle loko vabohiwa vo yima hi mintlawa, ku ya hi tinxaka kumbe vukhongeri. Hi nkarhi wolowo a ku ri ni Timbhoni ta 15 ekampeni leyi. Hi va byele leswaku hina hi Timbhoni ta Yehovha, naswona tanihi Vakreste a hi nge hlanganyeli eka timhaka to tano. Hi vule leswaku Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va kalanga va pfukela Mfumo wa Rhoma. Mhaka leyi yi hlamarise vo tala kambe hina hi yime hi tiyile.”

Ku pfukela loku ku ve ni vuyelo byo biha swinene. Masocha lama a ma hlomile ma hlule vapfukeri lava kutani ma va yisa endhawini yin’wana laha ku tshamaka masocha. Hiloko va chela ndhawu yoleyo hi petirolo va yi hisa. Ku fe vanhu vo tala swinene. Kambe masocha a ma va endlanga nchumu vamakwerhu.

Ivan u ya emahlweni a ku: “Hi December 1948, ndzi hlangane ni vamakwerhu va nhungu ekampeni yin’wana lava gweviweke malembe ya 25. Hi nkarhi wolowo xirhami a xi vuyisa ni n’wana evukatini naswona ntirho lowu a va wu endla le mugodini a wu tika swinene. Hambiswiritano, vamakwerhu lava a va languteka va ri ni ntshembo lowu tiyeke. Ku tiyisela ka vona ku tiyise ni vabohiwa lava a va nga ri Timbhoni ta Yehovha.”

KU HLONGOLERIWA ESIBERIA

Hambileswi valawuri a va kaneta Timbhoni hi tihanyi, ti ye emahlweni ni ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Yehovha. Leswi swi hlundzukise mfumo wa le Moscow. Kambe lava a va hlundzuke ngopfu i ntlawa wa KGB. Papila leri tsariweke hi ntlawa wa KGB hi February 19, 1951, ri ya eka murhangeri wa tiko, ku nga Stalin, ri te: “Leswaku ku siviwa matshalatshala ya Timbhoni ta Yehovha leti sivelaka vanhu ku tirhela mfumo wa Soviet, ntlawa wa MGB [Ministry of State Security (Ndzawulo ya Vuhlayiseki bya Tiko), leyi endzhaku yi vitaniweke KGB], wu swi vona swi fanerile leswaku Timbhoni hinkwato leti tivekaka ni mindyangu ya tona ti hlongoriwa ti yisiwa exifundzheni xa Irkutsk ni xa Tomsk.” Ntlawa wa KGB a wu va tiva lava a va ri Timbhoni kutani wu kombele Stalin leswaku a wu nyika mpfumelelo wa ku hlongola Timbhoni ta 8 576 leti tshamaka eswifundzheni swa tsevu swa mfumo wa Soviet Union, ti yisiwa le Siberia. Stalin u pfumerile.

Loko Magdalina Beloshitskaya a tsundzuka leswi humeleleke u ri: “Hi matakuxa hi Sonto, April 8, 1951, hi pfuxiwe hi huwa ya ku himiwa ka mavanti. Manana u pfuke hi ku hatlisa a tsutsumela erivantini. U kume phorisa ri yime enyangweni. Hiloko ri ku: ‘Mi yisiwa eSiberia hikwalaho ka leswi mi pfumelaka eka Xikwembu. Mi ni tiawara timbirhi ntsena ta leswaku mi longa swilo swa n’wina hinkwaswo. Mi nga teka xin’wana ni xin’wana laha ndlwini. Kambe a mi pfumeleriwanga ku teka mavele ni mapa. Nakambe a mi pfumeleriwanga ku teka switulu, matafula, swilo leswi vatliweke ni michini yo rhunga. Naswona mi nga khumbi nchumu eka swilo leswi nga le handle ka yindlu. Tekani minkumba, swiambalo ni swikhwama swa n’wina, hi famba.’

“Hi tshame hi hlaya eka minkandziyiso ya hina leswaku ku ni ntirho wo tala lowu faneleke wu endliwa le tindhawini ta le vuxeni. Hi swi vonile leswaku sweswi i nkarhi wo endla ntirho wolowo.

“A nga kona loyi eka hina a a rila kumbe ku mpfikula. Phorisa ri hlamarile ri ku: ‘A ndzi voni ni nhloti ni wun’we ematihlweni ya n’wina.’ Hi ri byele leswaku i khale hi rindzele xiendlakalo lexi ku sukela hi 1948. Hi kombele ku teka huku yin’we ntsena leswaku hi famba na yona kambe u arile. Maphorisa lawa ma avelane hi tihuku ta hina hi ma langutile—rin’wana ri teke ntlhanu, rin’wana ri teka tsevu kasi rin’wana ri kuma tinharhu kumbe mune. Loko se ku sale tihuku timbirhi exihahlweni phorisa ri lerise leswaku ti dlayiwa kutani ma hi nyika tona.

“Xinhwanyetana xa mina lexi a xi ri ni nhungu wa tin’hweti ntsena a xi etlele eka ximbedwana xa vana. Hi kombele ku famba ni ximbedwana lexi kambe phorisa ri lerise leswaku xi pandziwa. Kutani ri hi nyika ntsena xiphemu lexi kotaka ku lata n’wana.

“Vaakelani va hina va swi twile leswaku ha hlongoriwa. Un’wana wa vona u te ni xinkwa lexi omisiweke, kutani loko hi ri karhi hi fambisiwa hi kalichi u hoxe xinkwa lexi ekalichini. Kambe socha leri a ri hi rindzile ri swi vonile hiloko ri xi teka ri xi lahlela le kule. Hinkwerhu ka hina a hi ri tsevu, a ku ri mina, manana, vabuti wa mina vambirhi, nuna wa mina ni xinhwanyetana xa hina xa tin’hweti ta nhungu. Loko se hi humile eximutanini hi fike hi khandziyisiwa movha hi xihatla kutani hi yisiwa ehofisini leyi hi fikeke hi tata maphepha. Kutani hi rhwariwa hi lori hi yisiwa exitichini xa xitimela.

“A ku ri Sonto naswona dyambu a ri xe kahle. Xitichi xa xitimela a xi tele hi vanhu, lava hlongoriwaka ni lava va teke ku ta hlalela. Lori leyi a hi famba hi yona yi fike yi yima ekusuhi ni torokisi laha vamakwerhu van’wana a va ri eka rona. Loko xitimela se xi tele, masocha ma tsale mavito ya vanhu hinkwavo hi ku landza swivongo swa vona. Torokisi ra hina a ri ri ni vanhu va 52. Loko hi nga si suka lava a va te ku ta hi lela va sungule ku rila ni ku mpfikula. A swi hlamarisa hikuva van’wana va vona a hi nga va tivi. Kambe a va swi tiva leswaku hi Timbhoni ta Yehovha ni leswaku hi hlongoleriwa le Siberia. Hiloko xitimela xa chukuchuku xi ba bele ra xona xi ku wee! Hiloko vamakwerhu va sungula ku yimbelela risimu hi Xiukraine va ku: ‘Rirhandzu ra Kreste a ri ve na n’wina. Ku dzuneka a ku ye eka Yesu Kreste, hi ta tlhela hi vonana eMfun’weni wa yena.’ Vo tala va hina a hi ri ni ntshembo lowu tiyeke leswaku Yehovha a nge hi lahli. Hi yimbelele tindzimana to hlayanyana. Risimu leri a ri wisa mbilu lerova masocha man’wana ma sungule ku tenga-tengisa mihloti. Hiloko xitimela xi koka.”

“VUYELO BYA KONA A BYI HAMBANE NI LESWI A VA SWI LANGUTERILE”

Dokodela N. S. Gordienko, loyi a nga profesa le Yunivhesiti ya Herzen le St. Petersburg, u hlamusele ebukwini ya yena leswi humeleleke loko vaxanisi va ri karhi va xanisa Timbhoni. U tsale a ku: “Vuyelo bya kona a byi hambane ni leswi a va swi languterile; a va lava ku herisa nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha le USSR, kambe swiendlo swa vona swi endle leswaku yi tiya. Lomu va yisiweke kona, vanhu va kona a va nga si tshama va twa hi ta vukhongeri bya Timbhoni ta Yehovha, hiloko ti byala vukhongeri bya tona eka vanhu lava.”

Timbhoni to tala ti hatle ti tolovela kaya ra tona lerintshwa. Ku sunguriwe mavandlha lamatsongo naswona ku hleriwe leswaku ku tirhiwa nsimu. Nikolai Kalibaba u ri: “Le Siberia ku ve ni nkarhi lowu a hi kota ku chumayela hi yindlu ni yindlu, kahle-kahle a hi nghena emutini kutani hi tlula yimbirhi kumbe yinharhu hi nghena eka lowu landzelaka. Kambe a swi ri ni khombo ku endla tano. Xana a hi endla yini leswaku hi nga khomiwi? Endzhaku ka riendzo ro sungula, a hi endla riendzo ro vuyela endzhaku ka n’hweti. A hi sungula hi ku vutisa vanhu hi ku: ‘Xana mi xavisa tihuku, timbuti kumbe tihomu?’ Kutani hakatsongo-tsongo hi hundzula bulo ra hina hi sungula ku bula hi ta Mfumo. Hi ku famba ka nkarhi ntlawa wa KGB wu twile hi ta mhaka leyi, hiloko wu humesa xihloko eka phepha-hungu wu lemuxa vaaki leswaku va nga tshuki va bula ni Timbhoni ta Yehovha. Xihloko xa kona a xi vula leswaku Timbhoni a ti nghena hi yindlu ni yindlu ti vutisa vanhu loko va ri ni timbuti, tihomu kumbe tihuku. Kambe kahle-kahle a hi lava tinyimpfu!”

Gavriil Livy u ri: “Vamakwerhu va ringetile ku chumayela hambileswi a va tshama va vekiwe tihlo hi ntlawa wa KGB. Vanhu va le Soviet a vo ku vitela maphorisa loko vo tshuka va ku twa u vulavula hi ta vukhongeri. Hambiswiritano hi ye emahlweni ni ku chumayela, hambileswi vuyelo bya ntirho wa hina a byi nga vonaki. Kambe hi ku famba ka nkarhi ntiyiso wu sungule ku cinca mahanyelo ya van’wana va vaaka-tiko va kwalaho. Un’wana wa vona a ku ri wanuna wa Murhaxiya loyi a ri xilovekelo. Endzhaku ko dyondza ntiyiso u cince mahanyelo ya yena ma fambisana ni milawu ya Bibele kutani a va Mbhoni leyi hisekaka. Hi ku famba ka nkarhi fokisi ra KGB ri n’wi vitanile kutani ri ku: “I vamani vanghana va wena? Timbhoni letiya u tolovelaneke na tona a hi varikwenu, hinkwato ka tona ti huma le Ukraine.’

“Makwerhu loyi u hlamule a ku: ‘Loko ndza ha ri xidakwa ndzi famba ndzi etlela exitarateni, a mi nga ri na mhaka na mina. Kambe sweswi ndzi nga munhu hi kona mi sungulaka ku khathala hi mina. Vahlapfa vo tala va le Ukraine va le ku rhurheni laha Siberia, kambe va ta suka va dyondzise vanhu va le Siberia ndlela yo hanya leyi tsakisaka Xikwembu.’”

Endzhaku ka malembenyana mutirhela-mfumo wa le Irkutsk u tsalele le Moscow a ku: “Vatirhi vo hlayanyana va laha va vule leswaku [Timbhoni ta Yehovha] ti fanele ti rhumeriwa en’walungu, leswaku ti ya tshama toxe ni leswaku ti tlhela ti dyondzisiwa vukhomunisi.” Valawuri va le Siberia ni va le Moscow a va nga swi tivi leswaku va nga endla yini leswaku va sivela Timbhoni ta Yehovha ku chumayela.

“A HI TA VA HI MI DUVURILE HINKWENU”

Eku sunguleni ka 1957, valawuri va tlhele va simeka tsima rin’wana ra ku hlasela Timbhoni ta Yehovha. Vamakwerhu a va tshama va vekiwe tihlo naswona makaya ya vona a ma sechiwa. Viktor Gutshmidt u ri: “Siku rin’wana loko ndzi vuya hi le ku chumayeleni, ndzi kume le ndlwini ya mina ku ri hasahasa. Swirho swa KGB a swi lava minkandziyiso. Swi ndzi khomile kutani swi ndzi konanisa ku ringana tin’hweti timbirhi. Hi nkarhi wolowo xinhwanyatana xa hina lexitsongo, Yulia a xi ri ni tin’hweti ta 11 ntsena kasi lexikulu xona a xi ri ni malembe mambirhi.

“Loko swirho swa KGB swi ri karhi swi kambisisa, fokisi rin’wana ri te: ‘Ha yini u tiendla Mujarimani?’ Hi nkarhi wolowo eka vanhu vo tala loko va ku u ‘Mujarimani’ a va vula leswaku u seketela mfumo lowu tshikilelaka vanhu. Majarimani a ma vengiwa.

Hiloko ndzi hlamula ndzi ku: “Ndza ri rhandza tiko rerhu kambe a ndzi nge kali ndzi landzula ripfumelo ra mina hikwalaho ka rona, kutani loko ku ri leswaku u vulavula hi Majarimani lawa pfaleriweke le tikampeni ta nxaniso hi Manazi, ndza tinyungubyisa hi vanhu volavo! A va vitaniwa swichudeni swa Bibele kambe sweswi va vuriwa Timbhoni ta Yehovha. Ndza tinyungubyisa hileswi ku nga riki ni Mbhoni ni yin’we leyi duvuleke munhu. Ndza tinyungubyisa swinene hi Majarimani wolawo!’

“Fokisi a ri vulanga nchumu hiloko ndzi ya emahlweni ndzi ku: ‘Ndza tshemba leswaku a ku na ni un’we wa Timbhoni ta Yehovha loyi a pfukeleke mfumo. Hambiloko ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu yirisiwile ti ya emahlweni ti gandzela Xikwembu. Kasi hi hala tlhelo ti ya emahlweni ti xixima valawuri loko milawu ya vona yi nga ti hambukisi eka milawu leyi tlakukeke ya Muvumbi wa hina.’

“Hiloko hi xihatla fokisi ri ndzi nghena enon’wini ri ku: “A ku na ntlawa lowu hi wu kambisiseke ku fana ni Timbhoni ni mintirho ya tona. Loko a ku lo kumiwa swo karhi mayelana na n’wina, hambi ku twa leswaku mi suse munhu nsisi wunene, a hi ta va hi mi duvurile hinkwenu.’

“Hiloko swi ta emianakanyweni ya mina leswaku: ‘Vamakwerhu emisaveni hinkwayo va tirhela Yehovha hi xivindzi, naswona xikombiso xa vona xi hi pfuna leswaku hina lava nga laha Soviet Union hi kota ku pona. Kumbexana na hina loko ho tirhela Xikwembu hi ku tshembeka swi nga pfuna vamakwerhu van’wana etindhawini tin’wana.’ Mhaka leyi yi ndzi nyike matimba leswaku ndzi ya emahlweni ndzi tirhela Yehovha hi ku tshembeka.”

TIMBHONI ETIKAMPENI TO TLULA 50

Ku nga hlanganyeli ka Timbhoni ta Yehovha eka swa tipolitiki ni ku chivirika ka tona eka ntirho wo chumayela swi hambete swi nyangatsa mfumo wa Soviet Union. (Mar. 13:10; Yoh. 17:16) Ko tala, sweswo swi endle leswaku vamakwerhu va gweviwa malembe yo leha swinene ekhotsweni lama a ma nga fambisani ni nandzu lowu va wu endleke.

Eka mintsombano ya 199 leyi a yi ri kona emisaveni hinkwayo ku sukela hi June 1956 ku ya fika hi February 1957, vamakwerhu va kwalomu ka 462 936 va pfumelelane leswaku va endla xikombelo lexi tikopi ta kona ti rhumeriweke le Moscow eka Huvo ya Vaholobye va le Soviet Union. Swin’wana swa leswi a swi tsariwe eka xikombelo lexi hi leswaku: “Ku ni Timbhoni ta Yehovha leti pfaleriweke eka tikampa leti tlulaka 50, ku sukela le xiphen’wini xa tiko-nkulu ra Rhaxiya lexi welaka eYuropa ku ya eSiberia ni le tlhelo ra n’walungu ku ya eLwandle ra Arctic, ku katsa ni xihlala xa Arctic lexi vuriwaka Novaya Zemlya . . . Le Amerika ni le matikweni man’wana ya le vupela-dyambu Timbhoni ta Yehovha ti vuriwa Makhomunisi, kasi eka matiko lama fumiwaka hi Makhomunisi ti vuriwa vaseketeri va mimfumo leyi lavaka ku lawula matiko man’wana . . . Mimfumo ya Makhomunisi yi hehla Timbhoni hi leswaku i ‘tinhlori ta matiko lama lavaka ku lawula man’wana’ ni ku ti gweva malembe ya kwalomu ka 20 ekhotsweni. Kambe a ti si tshama ti pfukela mfumo nikan’we.” Hambiswiritano, xikombelo lexi a xi endlanga leswaku xiyimo xa Timbhoni ta Yehovha le Soviet Union xi antswa.

A swi tika swinene ku va mindyangu ya Timbhoni ta Yehovha le Rhaxiya yi kurisa vana va yona. Vladimir Sosnin loyi a humaka le Moscow, loyi a kuriseke majaha manharhu hi nkarhi wolowo u ri: “Mfumo wa Soviet a wu lava leswaku vana hinkwavo va ya exikolweni. Mathicara ni swichudeni swin’wana a va sindzisa vana va hina leswaku va joyina minhlangano ya vana leyi a yi dyondzisa Vukhomunisi. A hi lava vana va hina leswaku va va ni dyondzo leyinene, kutani hi va pfunile eka tidyondzo ta vona. A swi tika eka hina vatswari ku dyondzisa vana va hina ku rhandza Yehovha. Swikolo a swi dyondzisa vana ku rhandza Vukhomunisi. A swi lava leswaku hina tanihi vatswari hi lehisa mbilu swinene.”

VATSWARI VA HEHLIWA HI KU TSEMA NDLEVE YA N’WANA WA VONA

Semyon na Daria va ka Kostylyev va kurise vana vanharhu le Siberia. Semyon u ri: “Hi nkarhi wolowo Timbhoni ta Yehovha a ti tekiwa tanihi vanhu lava hisekelaka etlhelo. Hi 1961, Alla, n’wana wa hina wa vumbirhi wa nhwanyana, u sungule ku ya exikolweni. Siku rin’wana loko a ri eku tlangeni ni vana van’wana, un’wana wa vona u n’wi vavise ndleve. Hi xamundzuku xa kona, loko thicara a n’wi vona u n’wi vutisile leswaku xana ku humelele yini, Alla u lo timiyelela hileswi a a nga lavi ku hehla n’wana loyi a n’wi vaviseke. Thicara loyi a a swi tiva leswaku hina vatswari va Alla hi Timbhoni, hiloko a ehleketa leswaku hi fanele hi n’wi bile hileswi a aleke loko hi n’wi dyondzisa Bibele. Nhloko ya xikolo yi vike mhaka leyi eka mfumo. Khampani leyi a ndzi tirha eka yona na yona yi nghenelerile. Ku hele lembe ku ri karhi ku endliwa vulavisisi kukondza eku heteleleni hi kuma papila leri vulaka leswaku ha laveka ehubyeni hi October 1962.

“Mavhiki mambirhi nandzu wa hina wu nga si tengiwa, le Holweni ya swa Ndhavuko a ku tsariwe marito lama nge ‘Ku tengiwa ka nandzu wa mpambukwa lowu nga ni khombo wa Timbhoni wu ta sungula.’ Mina ni nsati wa mina hi hehliwe hi nandzu wa ku kurisa vana va hina hi ku landza milawu ya Bibele. Hi tlhele hi hehliwa hi ku va ni tihanyi. Huvo yi vule leswaku hi sindzise n’wana wa hina ku khongela, ni leswaku hi n’wi tseme ndleve hi nomu wa bakiti ra nsimbi! Alla a ku ri yena ntsena loyi a a ta vula leswi swi humeleleke, kambe u rhumeriwe ekaya ra swisiwana le Kirensk, ku nga doroba leri nga kule hi tikhilomitara ta 700 le n’walungu wa Irkutsk ku suka laha a hi tshama kona.

“Holo a yi lo hontlo, hi vaseketeri va nhlangano wa vantshwa. Loko ku fika nkarhi wa leswaku huvo yi ya eku wiseni leswaku ku ta kaneriwa hi nandzu lowu, ntshungu lowu a wu ri kona wu sungule mpfilumpfilu. Vanhu va hi susumetile ni ku hi rhukana, kutani un’wana a vula leswaku hi hluvula tinguvu ta le tikweni ra ‘Soviet.’ Hinkwavo a va lava leswaku hi dlayiwa naswona un’wana a a lava ku namba a heta hi hina. Ntshungu wu ye emahlweni wu kariha, kambe vaavanyisi a va nga humeleli. Va hete awara hinkwayo va ri karhi va kanela. Loko ntshungu wu tshinela eka hina, makwerhu un’wana wa xisati ni nuna wakwe loyi a nga riki mbhoni va yime exikarhi ka hina ni vanhu lava, va ri karhi va va kombela leswaku va nga hi vavisi. Va ringete hi matimba ku va hlamusela leswaku kahle-kahle a hi na nandzu kutani va hi humesa exikarhi ka ntshungu wolowo.

“Muavanyisi u hetelele a humelerile ni vapfuni vakwe, hiloko a hi byela xigwevo xa hina: ku nga ku lahlekeriwa hi timfanelo to va vatswari. Ndzi khomiwile kutani ndzi yisiwa ekampeni leswaku ndzi ya tirha kona malembe mambirhi. Xinhwanyetana xa hina xa mativula na xona xi yisiwe ekaya ra swisiwana endzhaku ko byeriwa leswaku vatswari va xona i swirho swa mpambukwa lowu nga ni khombo swinene naswona va nga xi kurisa hi ndlela yo biha swinene.

“N’wana wa hina wa mufana u sele na Daria, hileswi a a ri ni malembe manharhu ntsena. Endzhaku ko heta xigwevo xa mina, ndzi vuyele ekaya. Hambiswiritano a swi nga koteki ku chumayela hi ntshunxekile.”

“A HI TINYUNGUBYISA HI VANA VA HINA”

“Loko Alla a va ni malembe ya 13, u vuyile a ta tshama na hina ekaya. A hi tsake ngopfu loko a tinyiketela eka Yehovha kutani a khuvuriwa hi 1969! Hi nkarhi wolowo mfumo a wu ri ni vanhu lava vulavulaka hi timhaka to hambana-hambana leti khumbaka vukhongeri le dorobeni, eHolweni ya swa Ndhavuko. Hi yile ku ya titwela hi ta hina. Tanihi ntolovelo a ku vulavuriwa ngopfu hi Timbhoni ta Yehovha. Un’wana wa lava a va dyondzisa u humese kopi ya Xihondzo xo Rindza kutani a ku: ‘Magazini lowu wu ni khombo swinene naswona wu hambanisa vanhu va tiko ra hina.’ Hiloko a nyikela xikombiso a ku: ‘Swirho swa mpambukwa lowu swi sindzisa vana va swona ku hlaya timagazini to fana ni leti nileswaku va khongela. Eka ndyangu wun’wana xinhwanyetana xin’wana xi ale ku wu hlaya, hiloko tata wa xona a xi tsema ndleve.’ Mhaka leyi yi hlamarise Alla swinene hikuva a a ri kona kwalaho naswona a a yingise hi tindleve takwe hatimbirhi. Hambiswiritano, a nga vulanga nchumu hi ku chava leswaku a nga tlhela a hambanisiwa ni vatswari va yena.

“Loko Boris n’wana wa hina wa mufana a va ni malembe ya 13 hi vukhale, u tinyiketele eka Yehovha kutani a khuvuriwa. Siku rin’wana a a ri karhi a chumayela exitarateni ni vafana van’wana lava nga Timbhoni, hambileswi ntirho wa hina a wu yirisiwile hi nkarhi wolowo. A va nga khomanga Bibele kumbe minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni. Hiloko ku humelela movha, wu va teka wu famba na vona endhawini leyi majaha ma leteriwaka kona vusocha. Endzhaku ko va konanisa ni ku va secha, vavanuna lava va va tiseke kwalaho a va kumanga nchumu handle ka tindzimana ta Bibele leti a ti tsariwe eka xiphephana. Vafana lava va tshikiwile va timukela. Loko Boris a fika ekaya, u hi byele a tsakile swinene leswaku yena ni vamakwerhu van’wana va xanisiwile hikwalaho ka vito ra Yehovha. A hi tinyungubyisa hi vana va hina hikuva Yehovha u va seketerile loko va ri karhi va ringiwa. Endzhaku ka xiendlakalo lexi, mina na Daria hi vitiwe ko hlayanyana hi ntlawa wa KGB. Fokisi rin’wana ri te: ‘Vana va n’wina va fanele ku yisiwa ekhotsweni ra lavatsongo. Khombo ra kona hi leswaku a va si va ni malembe ya 14.’ Hi rihisiwile hikwalaho ka leswi mufana wa hina a nga chumayela.

“Namuntlha ndzi tshama ni n’wana wa mina ni vatukulu lava na vona va fambaka entiyisweni. Nhwanyana wa mina wa mativula u tshama le Uzbekistan, naswona hambileswi a nga siki tirhelaka Yehovha wa hi xixima ni ku xixima Bibele naswona u tshama a ri karhi a hi endzela. Hi 2001, Daria u file naswona u tirhele Yehovha hi ku tshembeka ku ya fika emakumu. Leswi ndza ha riki ni matimba, ndzi famba ni vamakwerhu evandlheni loko hi ya chumayela etindhawini ta le kule, hi lava vanhu lava nga ni ‘mboyamelo lowunene eka vutomi lebyi nga heriki.’ (Mint. 13:48) Ndzi ni ntshembo wa leswaku ku nga ri khale Yehovha u ta enerisa xin’wana ni xin’wana lexi vanhu va xi navelaka, hilaha swi tsariweke hakona eka Esaya 65:23.”

VATSWARI VA VEKA XIKOMBISO LEXINENE

Vladislav Apanyuk i xirho xa Bethele ya le Rhaxiya. Loko a tsundzuka ndlela leyi vatswari va yena va n’wi dyondziseke ha yona, swin’we ni tindzisana ta yena ku rhandza Xikwembu va ha ri vatsongo, u ri: “Vatswari va hina va hlongoriwe eUkraine va yisiwa eSiberia hi 1951. Va hi dyondzise ku tiendlela swiboho swa hina loko hi ri karhi hi tirhela Yehovha. Lexi a xi ndzi tsakisa ngopfu hi leswaku vatswari va hina a va kota ku bula na hina hi swihoxo swa vona va nga khomiwi hi tingana. Loko va endla swihoxo a va nga swi tumbeti. A swi vonaka leswaku va rhandza Yehovha hi timbilu ta vona hinkwato. Vatswari va hina a va tshama va tsakile, ngopfu-ngopfu loko va bula na hina hi timhaka leti khumbaka vuxaka bya hina ni Xikwembu. A hi swi vona leswaku va rhandza ku vulavula hi Yehovha ni ku anakanyisisa hi mintirho yakwe. Na hina swi hi khutazile leswaku hi anakanyisisa hi mintirho ya Yehovha. A hi ehleketa hi nkarhi lowu vanhu va nga ta hanya va tsakile emisaveni leyintshwa, leyi nga hava mavabyi kumbe tinyimpi.

“Loko le xikolweni ndzi ri eka gredi ya vunharhu, vana hinkwavo va tlilasi ya hina va rhambiwe leswaku va va swirho swa nhlangano wa vantshwa wa mfumo wa Soviet. Eka vantshwa vo tala lava tshamaka eSoviet Union ku va xirho xa nhlangano lowu a ku ri nchumu lowukulu swinene. Lava ndzi nghenaka na vona etlilasini a va ri yimele hi mahlo-ngati siku leri. Un’wana ni un’wana wa hina a a fanele ku tsala papila a hlambanya leswaku se u lunghekele ku va xirho xa nhlangano lowu wa vantshwa lava nga ta yisa Vukhomunisi emahlweni. Mina ndzi arile. Thicara wa mina u ndzi xupule hi ku ndzi pfalela etlilasini. U te: ‘U ta huma ntsena loko u tsale xihlambanyo lexi.’ Endzhaku ka tiawara ti nga ri tingani vana lava ndzi nghenaka na vona xikolo va fike va gongondza efasitereni va ku hi ya eku tlangeni. Ndzi tshamile le tlilasini ndzi tiyimiserile leswaku a ndzi nge tsali nchumu. Loko dyambu ri ya eku peleni, ku te thicara un’wana. Loko a ndzi vona etlilasini ndzi tshame ndzi ri swanga u fike a ndzi pfulela leswaku ndzi muka. A ku ri ro sungula ndzi kota ku hlula ndzingo. A ndzi tinyungubyisa hileswi ndzi koteke ku endla nchumu wo karhi lowu tsakiseke mbilu ya Yehovha. (Swiv. 27:11) Loko ndzi fika ekaya, ndzi byele vatswari va mina hinkwaswo leswi humeleleke. Va tsake ngopfu hiloko tatana a ku, ‘U tirhile n’wananga!’”

MFUMO WA SOVIET WU VULA LESWAKU BIBELE YI LWISANA NA WONA

Minkarhi yin’wana vamakwerhu a va khomiwa hikwalaho ko va ni Bibele. Nadezhda Vishnyak u ri: “Mina ni nuna wa mina a hi nga si va Timbhoni ta Yehovha, kambe ntiyiso a wu hi khumbile swinene. Maphorisa ma tshama ma ta laha a ndzi tirha kona ma fika ma ndzi khoma ndza ha ambele ni yunifomo ya le ntirhweni. Nuna wa mina Pyotr na yena u khomiwile a ri entirhweni. Hinkwaswo leswi swi endleke endzhaku ka loko va seche muti wa hina va kuma Bibele ni xibukwana lexi nge After Armageddon—God’s New World. Pyotr a a anakanya leswaku va nge ndzi khomi hileswi a ndzi ri ni tin’hweti ta nkombo ndzi tikile.

“Hi hehliwe hi ku delela valawuri va mfumo wa Soviet. Hi va byele leswaku hi tshemba Bibele, leyi nga ni vulawuri lebyi tlakukeke ku tlula mfumo wa Soviet.

Ndzi te eka vona: “‘Hi lava ku hanya hi milawu leyi nga le Bibeleni hikuva Bibele i Rito ra Xikwembu.’

“Loko ku fika nkarhi wo va nandzu wa hina wu tengiwa ehubyeni, se a ku sele mavhiki mambirhi leswaku ndzi kuma n’wana. Loko nandzu wu ri karhi wu ya emahlweni, muavanyisi u ndzi pfumelerile leswaku ndzi famba ndzi tiolola ehandle kambe a ndzi rindziwe hi socha leri hlomeke. Loko ndzi ri karhi ndzi tiolola socha ri ndzi vutisile leswaku xana nandzu wa mina i yini. Ndzi kume nkarhi lowunene wo chumayela socha leri.

“Muavanyisi u vule leswaku Bibele ni xibukwana leswi kumiweke le ndlwini ya hina ‘swi lwisana ni mfumo wa Soviet.’ A ndzi tsakile ku twa leswaku a hi mina ni nuna wa mina ntsena lava hi hehliwaka hi ku lwa ni mfumo wa Soviet, kambe hambi ku ri xibukwana ni Bibele leswi a hi ri na swona swi lwisana ni mfumo lowu. Hi vutisiwe leswaku swi tise ku yini leswaku hi hlangana ni Timbhoni ta Yehovha. Loko hi va byela leswaku hi hlangane ni Timbhoni ekampeni ya le Vorkuta, muavanyisi u huwelele a hlundzukile a ku ‘Vonani leswaku ku humelela yini etikampeni ta hina!’ Hi voniwe nandzu kutani ha un’we wa hina a gweviwa malembe ya khume ekampeni ya vabohiwa.

“Pyotr u rhumeriwe eka kampa ya le Mordvinia, leyi nga le xikarhi ka tiko ra Rhaxiya. Mina ndzi pfaleriwe ndzi ri ndzexe exitokisini. Hi March 1958, ndzi kume n’wana wa mufana. Yehovha u ndzi pfunile ni ku ndzi seketela hi nkarhi lowu wo tika swinene. Mana wa mina u teke n’wana a n’wi hlayisa. Ndzi yisiwe le kampeni ya vabohiwa ya le Kemerovo, eSiberia.

“Endzhaku ka malembe ya nhungu ndzi ntshunxiwile ndzi nga si heta xigwevo xa mina. Laha a ndzi pfaleriwe kona wansati loyi a a langutela khotso ra hina u vule leswaku a ndzi kalanga ndzi vula marito yo komba leswaku ndzi ‘delela mfumo’ ni leswaku tibuku ta hina ti vulavula hi vukhongeri ntsena. Ndzi khuvuriwe hi 1966 endzhaku ko ntshunxiwa ekhotsweni.”

Bibele ni tibuku leti sekeriweke eBibeleni a ku ri swilo swa risima swinene emakhotsweni ni le tikampeni. Hi 1958, ekampeni ya le Mordvinia, vamakwerhu lava a va pfaleriwe kwalaho a va kota ku va ni minhlangano nkarhi ni nkarhi. Leswaku varindzi va khotso va nga va kumi va ri eku dyondzeni, a ku vekiwa vamakwerhu vo karhi leswaku va tshama va rindzile loko ku nga ri na murindzi la taka, loko lavan’wana va ri karhi va dyondza Xihondzo xo Rindza. Loko ku humelela murindzi, makwerhu loyi a n’wi vonaka a a ta ku “wa ta” kutani vamakwerhu lava rindzeke a va byelana hi ku landzelelana ku kondza ntlawa lowu hlanganeke wu swi twa. Vamakwerhu a va hangalaka kutani timagazini ti tumbetiwa. Kambe minkarhi yin’wana murindzi wa khotso o na swipfuketana a ku humelele, vamakwerhu va nga swi rindzelanga.

Siku rin’wana murindzi wa khotso u fike vamakwerhu va nga swi rindzelanga hiloko Boris Kryltsov, a luka mano leswaku vamakwerhu va ta kota ku tumbeta timagazini. U teke buku yo karhi kutani a suka a tsutsuma na yona. Murindzi wa khotso u n’wi hlongorise nkarhi wo leha, kutani loko a n’wi khoma a kuma leswaku buku leyi a a ri na yona a ku ri yin’wana ya tibuku ta murhangeri wa vukhomunisi la vuriwaka Lenin. Hambileswi a pfaleriweke masiku ya nkombo exitokisini a ri swakwe, a a tsakile leswaku timagazini ti ponile.

KU SUNGULA KA NTIRHO WO CHUMAYELA LE MOSCOW

Ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ya Mfumo le Moscow ku sunguriwe hi ntlawa lowutsongo. Boris Kryltsov a a ri un’wana wa vahuweleri vo sungula ku chumayela entsindza wa tiko leri. U ri: “A ndzi ri mukongomisi wa khamphani yo aka. Mina ni vamakwerhu va xinuna ni va xisati hi ringete ku chumayela kambe hi nga xiyiwi hi munhu leswaku hi le ku chumayeleni. Loko ntlawa wa KGB wu twe leswaku ndza chumayela, wu seche yindlu ya mina kutani wu kuma tibuku leti sekeriweke eBibeleni hiloko ndzi va ndzi khomiwile. Loko ndzi ri karhi ndzi konanisiwa, fokisi ri ndzi byele leswaku Timbhoni ta Yehovha i vanhu lava nga ni khombo swinene lava xungetaka Mfumo. Ri te: ‘Loko ho ku tshika u famba, ku ni vanhu vo tala lava nga ta ku joyina. Hi yona mhaka leyi hi ku vonaka u ri nxungeto lowukulu eka Mfumo.’

Hiloko ndzi ri hlamula ndzi ku: “‘Bibele yi hi dyondzisa ku va vaaka-tiko lava yingisaka. Yi tlhela yi vula leswaku hi fanele ku lava Mfumo ku sungula ni vululami bya Xikwembu. Vakreste va ntiyiso a va si tshama ni siku ni rin’we va lava ku pfukela mfumo wa tiko ro karhi.’

Loko fokisi ri ndzi vutisa ri te: “‘Xana tibuku leti hi ti kumeke loko hi secha yindlu ya wena u ti kuma kwihi?’

Hiloko ndzi ku: “‘Xana tibuku ta kona ti lo yini? Hikuva ti hlamusela ntsena vuprofeta bya Bibele naswona a ti vuli nchumu hi timhaka ta politiki.’

Kutani ri ku: “‘Swi tano, kambe ti tsariwe ematikweni mambe.’

“Ndzi khomiwile ndzi pfaleriwa ekhotsweni ra vabohiwa lava nga ni khombo edorobeni ra Vladimir. Va ndzi sechile kambe lexi hlamarisaka ndzi kote ku nghena ekhotsweni ni timagazini ta mune ta Xihondzo xo Rindza leti kopiweke hi voko eka phepha ro lala swinene. A swi ri erivaleni leswaku Yehovha u ndzi pfunile. Loko ndzi ri exitokisini xa mina, ndzi kote ku tlhela ndzi endla tikopi tin’wana ta timagazini leti hinkwato. A ndzi swi tiva leswaku ti kona Timbhoni tin’wana ekhotsweni leri handle ka mina naswona se ku hundze malembe ya nkombo ti ri hava swakudya swa moya. Ndzi kote ku nyika vamakwerhu timagazini leti hi ku tirhisa makwerhu wa xisati loyi a a tirha ku koropa switepisi.

“Kambe ku kumiwe leswaku exikarhi ka vamakwerhu lava a ku ri ni muxengi loyi a byeleke varindzi va khotso leswaku a ku ri ni loyi a nga ni timagazini leti sekeriweke eBibeleni. Kutani va sungula ku secha vanhu hinkwavo ivi va teka timagazini hinkwato leti a hi ri na tona. Hiloko va fika ni laha a ndzi pfaleriwe kona kutani va kuma timagazini ehansi ka matrasi wa mubedo. Ndzi pfaleriwe 85 wa masiku ndzi ri ndzexe hikwalaho ka sweswo. Hambiswiritano, Yehovha u ye emahlweni a hi pfuna.”

TIDYONDZO TA VUKHONGERI LETI PFUNEKE VAN’WANA KU DYONDZA NTIYISO

A ku ri ni tidyondzo to karhi leti a ti tirhisiwa ku lwa ni leswi Timbhoni ta Yehovha ti pfumelaka eka swona le Soviet Union. Viktor Gutshmidt u ri: “Kampa ya hina a yi tshama yi endzeriwa hi swivulavuri leswi a swi dyondzisa vanhu leswaku Xikwembu a xi kona. Vamakwerhu a va vutisa swivutiso nkarhi ni nkarhi. Minkarhi yin’wana swivulavuri a swi tsandzeka ku hlamula swivutiso swo olova swinene. Minkarhi yo tala holo a yi tshama yi tele naswona vanhu a va yingiserisisa. Vanhu a va tela ku ta twa leswaku Timbhoni ta Yehovha ti ta vutisa yini eku heleni ka dyondzo ya kona.

“Siku rin’wana ku endze xivulavuri lexi khale ka xona a xi ri mufundhisi wa Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya. Hinkwavo lava a va ri kona a va swi tiva leswaku xi tshike vufundhisi loko xi ri ekampeni kutani xi sungula ku kholwa leswaku Xikwembu a xi kona.

Loko xi heta ku dyondzisa, un’wana wa vamakwerhu u xi vutise a ku: “‘Xana u sungule ku kholwa leswaku Xikwembu a xi kona u nga si ya ekhotsweni, kumbe endzhaku ko ya ekhotsweni?’

Hiloko xi ku: “‘Xana a wu swi tiva leswaku ku ni munhu la haheke a ya exibakabakeni kambe a nga xi vonanga Xikwembu?’

Makwerhu u vutise nakambe a ku: “‘Loko wa ha ri mufundhisi xana a wu ehleketa leswaku Xikwembu xi langute vanhu xi tshame eka mpfhuka wa kwalomu ka 200 wa tikhilomitara ehenhla ka misava?’ Xivulavuri lexi a xi hlamulanga nchumu. Mabulo lawa ma pfune vabohiwa vo tala ku anakanyisisa hi mhaka leyi, endzhaku ka sweswo van’wana va vona va sungule ku dyondza Bibele na hina.

“Eka tin’wana ta tidyondzo leti, makwerhu un’wana wa xisati u kombele ku vutisa swo karhi. Hiloko xivulavuri xi ku: ‘Vutisa, ndza swi tiva leswaku u Mbhoni ya Yehovha.’

Hiloko makwerhu a ku: “‘Xana u nga ku yini loko wo vona munhu a ri karhi a huwelela a ku “ndzi ta ku dlaya,” kambe ku nga vonaki munhu?’

Hiloko xivulavuri xi ku: “‘U nga ha ku a ti helelanga kahle.’

Kutani makwerhu a ku: “‘Loko Xikwembu xi nga ri kona ha yini mi lwa na xona? Loko xi nga ri kona, swi vula leswaku na n’wina mi le ku lweni ni moya.’ Hiloko vayingiseri va fa hi mafenya.”

TIMBHONI TI TA TSHAMELA KU VUYA

Tidyondzo to fana ni leti a ti nga dyondzisiwi etikampeni ntsena. A ti dyondzisiwa ngopfu ni le madorobeni lamakulu. Swivulavuri leswi nga ni vuswikoti a swi endzela ngopfu emadorobeni lama nga ni tikampa leti nga ni Timbhoni to tala, to fana ni le Vorkuta, Inta, Ukhta ni le Syktyvkar. Makwerhu Gutshmidt u ri: “Siku rin’wana hi 1957, ku te xivulavuri xin’wana le Holweni ya Ndhavuko ku ta bula ni vatirhi va le mugodini wa le Inta, laha a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 300. Xivulavuri lexi xi fike xi hlamusela tidyondzo ta Timbhoni ta Yehovha ni ndlela leyi ti chumayelaka ha yona. Endzhaku ko yi hlamusela kahle ndlela leyi hi chumayelaka ha yona, leyi a yi katsa ku endla maendzo yo vuyela ya kwalomu ka 15, xi ye emahlweni xi ku: ‘Loko u nga ti kaneti ti ta tshamela ku vuya. Loko to ku endzela ra vumbirhi kambe u nga ti kaneti, ti ta vuya ra vunharhu.’

“Loko ku hela tiawara timbirhi se a xi hlamusele maendzo ya tsevu ya ndlela leyi hi chumayelaka ha yona, naswona hi ku ya hi leswi a xi swi tsarile xi hlaye ni matsalwa hinkwawo lawa hi ma tirhisaka. Nsati wa mina Polina u ndzi tsalele papila a ndzi byela hi mhaka leyi hileswi mina a ndzi ri ekhotsweni, a hlamusela ndlela leyi vamakwerhu lava a va ri kwalaho va hlamaleke ha yona loko va twa mhaka leyi. Endzhaku ka dyondzo leyi, phepha-hungu rin’wana ri humese xihloko lexi vuleke rungula leri soholotiweke hi Timbhoni, kambe xi tlhele xi ri hlamusela hilaha ku heleleke rungula leri khumbaka mahungu lamanene. Ku tlula kwalaho, dyondzo yoleyo hinkwayo yi haxiwe ni le ka xiya-ni-moya. Hikwalaho ka dyondzo leyi, magidi ya vanhu lava tshamaka emadorobeni va twe ndlela leyi Timbhoni ta Yehovha ti chumayelaka ha yona ni leswi ti swi dyondzisaka.

“Hi 1962, ku fike xivulavuri xa mfumo lexi humaka le Moscow xi ta byela vanhu swo karhi hi Timbhoni ta Yehovha. Endzhaku ko hlamusela matimu ya tona ya manguva lawa, xi te: ‘N’hweti ni n’hweti ku ni magidi-gidi ya timali leti nghenaka le Brooklyn ti huma eka vanhu lava nyikelaka hi ku tirhandzela leswaku va seketela ntirho wa Timbhoni’ ematikweni yo hambana-hambana. Kambe varhangeri hinkwavo va Timbhoni i swisiwana. Hinkwavo ka vona va dya ndhawu yin’we, a ku na ku hambana eka presidente ni loyi a tirhaka ku basisa. Hinkwavo va vitanana vamakwerhu, hilaha na hina hi vitananaka comrade.’

“Ku ve ni nkarhi lowu a ku te whii, le holweni! Hiloko xivulavuri xi ya emahlweni xi ku: ‘Kambe hina a hi nge endli leswi ti swi endlaka hambileswi swi vonakaka swi lulamile, hikuva hi lava ku tiendlela leswi hi swi lavaka handle ko pfuniwa hi Xikwembu.’

“Mhaka leyi yi hi khutazile swinene hikuva a ku ri ro sungula hi twa valawuri va vula ntiyiso hi Timbhoni ta Yehovha. Tidyondzo to fana ni leti ti pfune ni vanhu van’wana leswaku va twa valawuri va vula ntiyiso hi Timbhoni. Hambiswiritano, vanhu a va lava ku tivonela hi ya vona leswaku Bibele yi nga va pfuna njhani va antswisa vutomi bya vona.”

MINKARHI YIN’WANA MARHENGU YA KU VEKA VANHU TIHLO A MA BA HANSI

Ku hundze malembe yo tala ntlawa wa KGB wu yingisela marungula ya vanhu eka riqingho, wu teka mapapila lawa wu solaka leswaku ma tamele rungula leri lwaka ni mfumo wa Soviet ni ku tirhisa tindlela tin’wana leswaku wu veka vanhu tihlo. Minkarhi yin’wana swirho swa KGB a swi hoxa michini yo yingisela leswi vamakwerhu lava a va rhangela evandlheni va swi vulavulaka emitini ya vona. Grigory Sivulsky, loyi a heteke malembe ya 25 a ri mulanguteri wa muganga hi nkarhi lowu ntirho a wu siveriwile, u vula leswaku siku rin’wana u kume un’wana wa michini yo tano exikamaranini lexi nga ekusuhi ni lwangu, u ri: “A hi tshama le Tulun, eSiberia, eka xithezi xa vumbirhi xa muako lowu a wu ri ni swithezi swimbirhi ehandlenyana ka doroba. Siku rin’wana loko ndzi fika ekaya ndzi twe ku ri karhi ku bhoriwa ehandle ka xikamarana lexi. Ndzi nambe ndzi swi tiva leswaku ntlawa wa KGB wu le ku hoxeni ka muchini wo yingisela vanhu loko va vulavula, leswaku wu ta kota ku twa leswi hi swi vulavulaka, ku nga nchumu lowu a wu dume ngopfu ha wona. A ku ri ni minkandziyiso yo tala leyi a yi vekiwe exikamaranini xexo ni le ndzeni ka silin’i.

“Nimadyambu loko ndyangu wu hlanganile ndzi va byerile leswaku ndzi sola onge ntlawa wa KGB wu hoxe muchini wo yingisela ha wona, kutani hi twana leswaku a hi nge buli hi timhaka ta vandlha ku kondza ku hundza nkarhinyana. Hi pfulele xiya-ni-moya hi xi siya xi ri karhi xi chaya vhiki hinkwaro. Loko vhiki ri hela mina ni makwerhu un’wana hi ye le xikamaranini kutani hi kuma ntambhu leyi a yi boheleriwe eka muchini wo yingisela ha wona. Ntambhu ya kona a yi famba hi le xikarhi ka mapulanga elwangwini kutani yi huma yi kongoma edorobeni hi tlhelo ra tihofisi ta KGB. A swi ri erivaleni leswaku a va ri ku rhekhodeni ka hinkwaswo leswi hi swi vulaka, kambe leswi a hi pfulele xiya-ni-moya va rhekhode minongonoko ya xona ntsena.”

NTLAWA WA KGB WU RINGETA KU VANGA KU AVANA EVANDLHENI

Ntlawa wa KGB wu swi vonile leswaku wu tsandzekile ku tsanisa ripfumelo ra Timbhoni. Hikwalaho, wu tirhise vukanganyisi ni vuxisi leswaku vamakwerhu va nga va tshembi lava rhangelaka ni nhlengeletano hinkwayo. Rin’wana ra marhengu lawa ntlawa wa KGB a wu ma tirhisa, a ku ri ku rhumela tinhlori leti a ti kota ku nghena emavandlheni ti tiendla vamakwerhu.

Tin’wana ta tona ti kote ku kuma swiyimo swa ku va ni vutihlamuleri enhlengeletanweni. Tinhlori leti ti ringete hi matimba ku herisa ntirho wo chumayela hi ku endla leswaku vamakwerhu va tshama va chuhile ni leswaku va nga va tshembi vamakwerhu lava a va rhangela. Ku tlula kwalaho, a ti tumbeta tibuku leti sekeriweke eBibeleni leswaku vamakwerhu evandlheni va nga ti kumi, kutani ti ti yisa etihofisini ta KGB. Xiviko xin’wana xi komba leswaku tinhlori timbirhi leti a ti tirha ku sukela hi 1957 ku ya eka 1959, ti teke tikopi ta Xihondzo xo Rindza ta kwalomu ka 500 swin’we ni minkandziyiso yin’wana ti swi yisa ehofisini ya KGB.

Hi va-1950, vamakwerhu van’wana va sungule ku nga ha yi tshembi Komiti ya Tiko. A ku ri ni mavarivari ya leswaku vamakwerhu lava nga eka Komiti ya Tiko i tinhlori ta KGB naswona va xenga vamakwerhu lava tshembekaka, ku katsa ni lava a va hundzuluxela minkandziyiso. Loko Ivan Pashkovsky a hlamusela xiyimo xa kona, u ri: “Hi April 1959, ku vumbiwe Komiti yintshwa ya Tiko kutani a ndzi ri xirho eka yona. A hi tiyimiserile ku lwela ripfumelo ra hina, hambileswi Diyavulosi a a ringeta hi matimba ku endla leswaku vamakwerhu va nga twani. Koloko ku ve ku sungula ka nkarhi wo tika swinene eka Timbhoni ta Yehovha ta le USSR.”

Loko vamakwerhu va sungula ku nga ha tshembani, van’wana va tshike ku rhumela swiviko swa vona eka Komiti ya Tiko. Vahuweleri emavandlheni va hambete va chumayela ni ku tsala swiviko swa ntirho wa vona loko n’hweti yi hela, kambe vo tala a va nga swi tivi leswaku ntirho wa vona a wu nga rhumeriwi eka Komiti ya Tiko. Hi 1958, a ku ri ni ntlawa wa vamakwerhu lowu endleke leswaku Komiti ya Tiko yi nga ha tivi nchumu hi ntirho wa vahuweleri vo tala. Le Irkutsk ni le Tomsk nhlayo ya vamakwerhu lava Komiti ya Tiko a yi nga ha tivi nchumu hi ntirho wa vona yi ye emahlweni yi andza, naswona hi ku famba ka nkarhi ku khumbeke ni madoroba man’wana ya le Rhaxiya. Hi March 1958, lava va tihambaniseke va simeke ‘komiti ya vona vini ya tiko,’ va ri ni ntshembo wa leswaku mavandlha hinkwawo ma ta yi xixima.

Huvo leyi Fumaka yi endle hinkwaswo leswi yi nga swi kotaka leswaku yi pfuna vamakwerhu va le Soviet Union leswaku va gandzela Yehovha hi vun’we. Alfred Rütimann, loyi a a tshama eSwitzerland a a ungamela ntirho wa Hofisi ya Rhavi ya le Yuropa N’walungu, leyi hi nkarhi wolowo a yi langutela ntirho wa le Soviet Union. Hi 1959 u rhumele papila eka vamakwerhu lava nga le Rhaxiya a va hlamusela leswaku Yehovha u ta katekisa ntsena lava tikarhatelaka leswaku ku va ni vun’we naswona va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo. Vamakwerhu van’wana lava a va tihambanise ni Komiti ya Tiko va amukele ndzayo leyi kutani va sungula ku endla matshalatshala ya ku tirhisana na yona. Hambiswiritano, swi teke malembe leswaku va tlhela va va tshemba hilaha ku heleleke vamakwerhu lava rhangelaka. Hi nkarhi wolowo, Komiti ya Tiko a yi tirhisa vamakwerhu vo karhi leswaku va yisa minkandziyiso emavandlheni. Hambileswi lava tihambaniseke a va dyondza minkandziyiso leyi, a va nga swi yisi swiviko swa vona swa ntirho wa nsimu.

Ntlawa wa KGB wu ye emahlweni ni ku endla leswaku vahuweleri va nga tshembani. Vamakwerhu van’wana a va yisiwa ekhotsweni kasi van’wana a va tshikiwa hi vomu. Leswi swi endle leswaku vamakwerhu va ehleketa leswaku lava tshikiwaka va tirhisana ni ntlawa wa KGB. Vo tala a va nga ha va tshembi nikatsongo vamakwerhu lava naswona a va nga lavi ku twa nchumu hi leswi va swi vulaka.

NANDZU LOWU HAXIWEKE HINKWAKO-NKWAKO

Xiviko lexi mutirhela-mfumo wa le Irkutsk a xi rhumeleke eMoscow xi te: “[Timbhoni ta Yehovha eXifundzheni xa Irkutsk] ti sungule ntirho lowukulu, lowu ti wu endlaka exihundleni. Exikarhi ka lembe ra 1959, ntlawa wa KGB wu kume tindhawu ta ntlhanu laha ku kandziyisiwaka tibuku exihundleni.” Tindhawu leti ti kumeke emadorobeni ya le Siberia, ku nga Zima na Tulun ni le swimitanini swa Kitoy, Oktyabr’skiy na Zalari. Endzhaku ko kuma tindhawu leti, lava tirhaka eka tona va khomiwile.

Vamakwerhu va mune lava khomiweke va tsarise switatimendhe malunghana ni ntirho lowu wo kandziyisa. Swirho swa KGB swi tlharihele vamakwerhu hi ku va sindzisa leswaku va tsala switatimendhe sweswo. Hiloko swi hundzula leswi vamakwerhu va swi tsaleke kutani swi tsala mavunwa eka maphepha-hungu ya kwalaho. Vamakwerhu lava va mune va ntshunxiwile ekhotsweni kutani ku khomiwa van’wana va nhungu. Nandzu wa vona a wu ta tengiwa eTulun hi April 1960. Ntlawa wa KGB wu byele vatsari va maphepha-hungu ni vahaxi va mahungu leswaku va haxa mhaka leyi hi xikongomelo xa leswaku ku ta ta vanhu vo tala ehubyeni. Ntlawa wa KGB a wu kunguhate ku tirhisa vamakwerhu lava va mune, lava wu va ntshunxeke leswaku va va timbhoni ta wona ehubyeni. Vamakwerhu vo tala emavandlheni a va anakanya leswaku vamakwerhu lava va mune a va tirhisana ni ntlawa wa KGB.

Nakambe ntlawa wa KGB a wu tiyimisele ku tirhisa nandzu lowu ku dlaya ripfumelo ra Timbhoni hinkwato leti a ti ta va kona ehubyeni nileswaku ti vengiwa hi vaaka-tiko. Leswaku swilo swi famba hilaha wu kunguhateke hakona, ntlawa wa KGB wu hlele leswaku vanhu va valanga kamara ra le hansi ka muako, leri vamakwerhu lava va heteke malembe yo hlayanyana va ri karhi va tirhela exihundleni eka rona. Ku nga ri khale, edorobeni a ku vulavuriwa hi “mpambukwa” lowu endlaka mintirho ya wona exihundleni. Loko siku ra ku tenga nandzu lowu ri fika, a ku ri ni vanhu vo tlula 300 ehubyeni, ku katsa ni vaviki va maphepha-hungu ni va thelevhixini, van’wana va vona a va huma eMoscow. Timbhoni to tala ta Yehovha na tona a ti ri kona.

KU PFUKA MPFILUMPFILU EHUBYENI

Hambiswiritano, a swi tekanga nkarhi leswaku muhloti wa tinyarhi ti vuya hi yena eka ntlawa wa KGB. Vamakwerhu lava tsariseke xitatimendhe va swi xiyile leswaku va endle xihoxo. Loko ka ha sele siku leswaku nandzu wu tengiwa, hinkwavo ka vona va pfumelelane leswaku va ta endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va dzunisa Yehovha. Loko nandzu wu ri karhi wu tengiwa, va vule leswaku va kanganyisiwile nileswaku leswi va swi tsaleke eka xitatimendhe xa vona swi hundzuriwile. Hiloko va ku: “Hi tiyimiserile ku ya tshama ni vamakwerhu lava khomiweke.” Hiloko ku pfuka mpfilumpfilu ehubyeni.

Nakambe, loko vamakwerhu lava khomiweke va ri karhi va konanisiwa, va swi kotile ku hlamula swivutiso va nga kalanga va boxa vito ra munhu. Hi xikombiso, loko muavanyisi a vutisa Grigory Timchuk leswaku i mani la akeke ndhawu leyi va kandziyiselaka eka yona, u te “yi akiwe hi mina.” Loko a n’wi vutisa leswaku i mani la kandziyiseke minkandziyiso, u te “hi mina.” Loko a n’wi vutisa leswaku i mani loyi a a yi rhumela, u te “hi mina.” Loko a n’wi vutisa leswaku i mani loyi a a xava maphepha, u tlhele a ku, “na wona a ma xaviwa hi mina.” Hiloko muchuchisi a ku: “U vula leswaku u mininjhere, muxavi tlhelo mutirhi?”

PAPILA LERI, “RI HI KHUTAZILE SWINENE!”

Loko muchuchisi a vona leswaku a nga ha ri na timbhoni, u hehle vamakwerhu hi ku boha xikungu ni vanhu vambe. Vumbhoni bya yena a ku ri papila leri humaka eka Nathan H. Knorr wa Bethele ya le Brooklyn. Mikhail Savitsky, loyi a a ri kona ehubyeni siku rero u ri: “Muchuchisi u sungule ku ri hlayela ehenhla papila leri ntlawa wa KGB wu ri tekeke, leri Makwerhu Knorr a a ri tsalele vamakwerhu va le Soviet Union. Eka hina hinkwerhu lava a hi ri ehubyeni siku rero, papila rero a ri fana ni nyiko ya risima leyi humaka eka Yehovha. Ri hi khutazile swinene! Hi kume ndzayo ya vutlhari leyi humaka eBibeleni ni xikhutazo xa leswaku hi tirhela vapfumeri-kulorhi hi rirhandzu ni ku tshama hi tshembekile loko hi ringiwa. Ku tlula kwalaho, Timbhoni ta Yehovha ti khutaziwe ku tshembela eka Xikwembu eka swilo hinkwaswo, ku lava nkongomiso ni vutlhari bya xona ni ku tirhisana swinene ni vamakwerhu lava rhangelaka. Muchuchisi u hlaye papila hinkwaro. Hina a hi rhiye ndleve. A swi fana niloko hi ri entsombanweni!” Hambileswi vamakwerhu va kumeke swigwevo swo hambana-hambana, lavan’wana lava a va te ehubyeni va tshame va tiyimiserile leswaku va ta tirhela Yehovha.

KU GANDZELA XIKWEMBU HI VUN’WE NI NTSAKO

A swi vonaka onge ntlawa wa KGB a wu ri kusuhi ni ku heta ntirho wa Timbhoni ta Yehovha eSoviet Union, hiloko wu namba wu tiyimisela ku wu herisela makumu. Hi 1960, vamakwerhu vo tlula 450 va tikume va pfaleriwe ekampeni ya le Mordvinia va nga swi langutelanga. Eka lava a va pfaleriwile a ku hlangane vamakwerhu lava rhangelaka ntlawa lowu a wu tihambanisile ni nhlengeletano ni lowu a wu nga tihambanisanga. Ntlawa wa KGB a wu ehleketa leswaku ku va hlanganisa hi ndlela leyi swi ta namba swi va hambanisela makumu. Ku tsariwe xihloko lexi a xi poyila vamakwerhu eka phepha-hungu ra le kampeni lexi a xi vula leswaku vamakwerhu a va na vun’we. Kambe, vamakwerhu va kume ndlela yo hlula swiphiqo swa vona hileswi a va pfaleriwe swin’we.

Iov Andronic u ri: “Vamakwerhu lava rhangelaka va khutaze Timbhoni-kulobye leswaku ti va ni ntirhisano, ku katsa ni lava a va tihambanise ni nhlengeletano. Va kambisise xihloko xa Xihondzo xo Rindza xa Xirhaxiya xa September 1, 1961 lexi a xi ri ni xihloko lexi nge “Vanhu Hinkwavo Lava Endlaka Leswinene Va Ta Va Ni Vun’we.” Xihloko lexi xi nyikele milawu ni swikombiso swa ndlela leyi Yehovha a a kongomisa vanhu va yena eminkarhini ya khale. Xi tlhele xi komba nkoka wa ku va vamakwerhu va va ni vun’we ni ku rhula evandlheni ra Vukreste. Hi ku kambisisa xihloko lexi hi vukheta, vamakwerhu vo tala va swi xiyile leswaku va fanele va va ni vun’we ni nhlengeletano ya Xikwembu ni vamakwerhu van’wana, naswona vo tala va xi amukerile xitsundzuxo lexi.”

SWAKUDYA SWA MOYA LESWI VA PFUNEKE

Xihloko lexi humeke eka Xihondzo xo Rindza xi pfune ni vamakwerhu lava a va nga khomiwanga leswaku va va ni vun’we. Vamakwerhu lava rhangelaka va khongerile kutani va hlaya xihloko lexi swin’we. Xihloko lexi xi vule leswaku Makwerhu Rutherford u veke nkulumo ya yena yo hetelela hi August 1941 hikwalaho ka leswi a a vabya. Loko a khutaza vamakwerhu leswaku va khoma swi tiya enhlengeletanweni ya Yehovha nileswaku va nga landzeli munhu wo karhi, u te: “Nkarhi ni nkarhi loko munhu a sungula ndlela yo karhi kutani yi sungula ku kula, vanhu va tala ku vula leswaku munhu loyi u ni valandzeri vo tala. Loko n’wina hinkwenu mi nga laha, mi tshemba leswaku ndzo va un’wana wa mahlonga ya Xikwembu loyi a tirhisanaka na n’wina ku gandzela Xikwembu na Kreste, vulani mi ku Ina.” Vamakwerhu va hlamule hi rito rin’we leri twalaka va ku “Ina!”

Mikhail Savitsky u ri: “A ku ri ni xilaveko xa xihatla xa leswaku Timbhoni ta le Soviet Union ti va ni vun’we hi nkarhi wolowo. Hi nkhense Yehovha hileswi a hi khutazeke ni ku tiyisa ripfumelo ra hina hi ku hi nyika swakudya swa moya hi rirhandzu ni hi ku hi lehisela mbilu. Makwerhu un’wana loyi a tihambanisile ni nhlengeletano ya Xikwembu u kombele magazini lowu kutani a ku: ‘Ndzi nyike wona leswaku hi ta wu hlayela vamakwerhu le Bratsk ni le tindhawini tin’wana.’ Ndzi n’wi byele leswaku ho va ni kopi yin’we ntsena. Kambe u ndzi tshembisile leswaku u ta wu vuyisa ku nga si hela vhiki. U swi kotile ku wu vuyisa a tlhela a tisa ni swiviko swa ntirho wa nsimu leswi a ku ri khale swi nga si tisiwa. Vamakwerhu vo tala va vuyele evugandzerini bya Yehovha.”

Ivan Pashkovsky, loyi a veke xirho xa Komiti ya Tiko malembe yo tlula 30, u ri: “Hi kombele makwerhu un’wana loyi a a huma etikweni rimbe leswaku a kombela makwerhu Knorr ku khutaza vamakwerhu hinkwavo etikweni rerhu leswaku va va ni vun’we ni ku landzela nkongomiso wa Xikwembu. Makwerhu Knorr u pfumerile kutani hi 1962 hi kume tikopi ta 25 ta papila rakwe hi Xinghezi ni hi Xirhaxiya. Papila leri ri pfune vo tala leswaku va tirhisana ni nhlengeletano.”

TINYIMPFU TI YINGISA RITO RA MURISI WA TONA

Komiti ya Tiko yi tirhe hi matimba ku endla leswaku vamakwerhu va tirha hi vun’we. A swi nga olovi ku endla ntirho lowu hikwalaho ka swiyimo leswi a swi ri kona. Hi ximumu xa 1962, a ku ri ni swifundzha swo tala leswi se a swi vuyele enhlengeletanweni. Ku hlawuriwe vamakwerhu lava wupfeke emoyeni ku va swirho swa komiti yo hlawuleka. Yehovha u katekise mintirho ya vamakwerhu lava, a va nyika “vutlhari lebyi humaka ehenhla.” (Yak. 3:17) Aleksey Gaburyak loyi a a ri mulanguteri wa xifundzha ku sukela hi 1986 ku ya eka 1995 u ri: “Hi hlangane ni Komiti ya Tiko hi 1965 le Usol’ye-Sibirskoye. Komiti yi hi kombele ku famba hi lava vamakwerhu lava hangalakeke hikwalaho ka ku hlongoriwa emakaya, ku khomiwa ni hikwalaho ka ku avana, leswaku va vuyela emavandlheni. Hi nyikiwe tiadirese ta vamakwerhu lava a hi ta sungula hi vona. Mina ndzi rhumeriwe le Swifundzheni swa le Tomsk ni le Kemerovo ku katsa ni doroba ra Novokuznetsk ni ra Novosibirsk. Vamakwerhu van’wana va rhumeriwe etindhawini tin’wana. A hi fanele ku simeka mavandlha ni mintlawa hi tlhela hi hlawula ni ku letela vamakwerhu lava nga ta rhangela mavandlha wolawo. Ku tlula kwalaho a hi fanele hi kuma ndlela yo tisela vamakwerhu minkandziyiso ni ku hlela minhlangano ya vandlha ehansi ka swiyimo swo tika leswi a hi ri eka swona hikwalaho ka leswi ntirho wa hina a wu siveriwile. Ku nga ri khale hi kote ku endzela vamakwerhu va 84 lava a va nga ha swi koti ku kuma rungula leri humaka eka nhlengeletano. A hi tsake ngopfu hileswi ‘tinyimpfu’ ta Yehovha ti yingiseke rito ra Murisi Lonene kutani ti n’wi tirhela swin’we ni vanhu va yena.”—Yoh. 10:16.

Ku nga ri khale vo tala va vamakwerhu lava se a va tihambanisile va tlhele va amukela nkongomiso wa Komiti ya Tiko ivi va sungula ku rhumela swiviko swa vona swa ntirho wa nsimu. Hi 1971, vahuweleri vo tlula 4 500 va tlhelele enhlengeletanweni ya Yehovha. Hi va-1980, ntirho wo chumayela a wu ya emahlweni naswona vanhu a va amukela ntiyiso hambileswi ntirho a wa ha siveriwile.

TIFILIMI LETITSONGO LETI A TI RI NI RUNGULA RA NKOKA

Ku humesa swakudya swa moya a ku nga ri mhaka yo olova le Soviet Union, a swi lava leswaku vamakwerhu va kulula va n’watseka ni ku tirha hi vutlhari. Xana a va swi kuma njhani swakudya leswi?

Ndlela yin’wana leyi tolovelekeke leyi swakudya leswi a swi rhumeriwa ha yona a ku ri ku tirhisa tifilimi letitsongo ta khamera. Vamakwerhu a va tirhela ematikweni lama akelaneke na tiko ra Soviet Union, va teka swifaniso swa tibuku ni tibroxara to hambana-hambana leti kandziyisiweke hi Xirhaxiya ni hi Xiukraine ni hi tindzimi to hlayanyana. A va teka xifaniso xa tluka ha rin’we ra buku va tirhisa khamera leyi nga ni filimi leyitsongo leyi leheke timitara ta 30. Nkandziyiso wun’wana ni wun’wana a wu tekiwa swifaniso swo tala leswaku swi ta va olovela ku endla tikopi to tala. Hi ku famba ka nkarhi vamakwerhu va hetelele va ri ni tifilimi to tala swinene leti a ti ri ni swakudya swa moya. Leswaku swi ta olovela vamakwerhu lava nghenaka na tona eSoviet Union, tifilimi a ti tsemiwa ti va mpimo lowu lavaka ku ringana ni pensele.

VUGANDLISELO BYA LE XIHUNDLENI LE SIBERIA

A swi nga olovi ku endla tikopi ta minkandziyiso ya Bibele, kambe Yehovha u katekise matshalatshala ya vamakwerhu. Va kote ku endla tikopi ta kwalomu ka 47 165 ta tibuku to hambana-hambana va tlhela va ti yisa emavandlheni exikarhi ka 1949 na 1950. Ku engetela kwalaho, Komiti ya Tiko yi vike leswaku hi nkarhi lowu fanaka ku khomiwe minhlangano ya 31 488 etikweni hambileswi ntirho a wu yirisiwile.

Minkandziyiso a yi laveka hi xitalo, leswi swi endle leswaku ku va ni xilaveko xa tindhawu tin’wana to gandlisela. Stakh Savitsky u ri: “Hi 1955 ku endliwe ndhawu yo gandlisela ya le xihundleni ekaya ka hina. Leswi tata wa mina a a nga ri Mbhoni ya Yehovha, a swi lava hi rhanga hi kuma mpfumelelo eka yena. Hi hete tin’hweti timbirhi hi ri karhi hi cela mugodi wo ringana ni kamara ehansi ka rikupakupa ra yindlu. Hi humese misava yo tala swinene. A hi fanele hi tumbeta misava leyi leswaku yi nga voniwi. Loko se hi cele vuento byo ringana ni munhu hi kume misava leyi gwitsileke. Loko hina hi ye emintirhweni manana a a tshivela ndzilo leswaku gwitsi ri ta n’oka kambe a a va ni vuxiya-xiya leswaku vaakelani va nga xiyi nchumu. Hi ku famba ka nkarhi hi hoxe tibodo hi andlalela mugodi lowu ehenhla ni le hansi. Loko hi heta ku aka kamara leri, ku te mpatswa lowu nga fika wu tshama ni ku tirha eka rona. Manana a a wu swekela, a wu hlantswela ni ku wu khathalela. Ndhawu leyi ya vugandliselo yi tirhisiwe ku kondza ku va 1959.

“Hi 1957, makwerhu loyi a a langutela ku gandlisiwa ka minkandziyiso u te: ‘Xana u nga swi kota ku hi pfuna ku kandziyisa? Swi lava hi endla timagazini ta kwalomu ka 200 hi n’hweti.’ Ndzi sungule hi ku endla 200 wa timagazini kutani hi ku famba ka nkarhi ndzi endla 500 wa tona. Kambe minkandziyiso a yi ya yi laveka hi xitalo. Ntirho lowu a wu endliwa ni vusiku hikuva hina lava hlongoleriweke eSiberia a hi tirha hi vekiwe tihlo ninhlikanhi emintirhweni ya hina ya ku tihanyisa naswona a hi kuma siku rin’we ro wisa hi vhiki.

“Loko ndzi huma entirhweni a ndzi namba ndzi nghena ekamareni ra ku gandlisela. Minkarhi yin’wana a ri xa ndza ha tirha hikuva ntirho wo gandlisa loko u wu sungula a swi lava leswaku u tlhela u wu heta. Loko wo wu tshika exikarhi, inki a yi ta oma kutani a swi nga ta koteka leswaku u wu hetisa hi nkarhi wun’wana. Minkarhi yin’wana a ndzi gandlisa matluka ya 500 kutani ndzi tlhela ndzi lunghisa maletere hi neleta leswaku ma kota ku hlayeka. Leswi a ku nga ngheni moya, a swi tika ku omisa maphepha loko ma heta ku gandlisiwa.

“Loko ndzi heta ku kandziyisa timagazini a ndzi ti yisa le Tulun ni vusiku, ku nga doroba leri nga le kule hi mpfhuka wa kwalomu ka 20 wa tikhilomitara ku suka ekaya. A ndzi tivi leswaku ku sukela kwalaho a ti helela kwihi, kambe lexi ndzi xi tivaka hi leswaku minkandziyiso leyi a yi tirhisiwa hi vamakwerhu va le Krasnoyarsk, eBratsk, eUsol’ye-Sibirskoye ni le tindhawini tin’wana to hambana-hambana.

“Hi 1959, vamakwerhu lava langutelaka ntirho va ndzi kombele ku aka ndhawu yin’wana yo gandlisela le Tulun, ekusuhi ni xitichi xa xitimela. Ndzi tlhele ndzi endla ntirho lowu a ndzi wu toloverile wa ku cela ni ku nghenisa rivoni ra gezi, hilaha ndzi endleke hakona eka ndhawu yo sungula. Yehovha u hi nyike vutlhari. Hiloko ndyangu wun’wana wu rhurhela endhawini leyi kutani wu tirha kona lembe hinkwaro. Hi ku famba ka nkarhi ntlawa wa KGB wu yi kumile ndhawu leyi. Phepha-hungu ra kwalaho ri vike leswaku ‘ndlela leyi gezi ra kona a ri hoxiwe ha yona yi tikele ni vativi va gezi lava nga ni ntokoto ku yi twisisa.’

“Ntirho lowu a ndzi wu endla wo gandlisa a wu tiviwa hi ndyangu wa ka hina ni vamakwerhu va nga ri vangani. Leswi vamakwerhu a va nga ndzi voni eminhlanganweni nimadyambu, va sungule ku karhateka hi vuxaka bya mina ni Xikwembu. A va ndzi endzela va ta ndzi khutaza ekaya kambe a ndzi nga kumeki. Tanihi leswi a hi tshama hi vekiwe tihlo, ntirho wo gandlisa a wu fanele wu tshama wu ri xihundla lexikulu.”

KU ENDLA TIKOPI TA MINKANDZIYISO EMOSCOW

Valawuri a va swi tiva kahle leswaku Timbhoni ti lava Tibibele ni minkandziyiso ya Bibele hi xihatla. Loko Huvo leyi Fumaka yi endla swikombelo swo kandziyisa kumbe ku rhumela minkandziyiso ya Bibele, mfumo a wu nga swi amukeli kumbe a wu swi bakanyela etlhelo. Tanihi leswi minkandziyiso a yi kayivela, vamakwerhu a va hambeta va lava tindlela ta ku endla tikopi ta yona etindhawini to hambana-hambana ta tiko ku katsa ni le Moscow, leswaku va ta kota ku wundla mavandlha ni mintlawa yo karhi ya vamakwerhu hi minkandziyiso.

Hi 1957, Stepan Levitsky u gweviwe malembe ya khume hileswi a kumiweke a ri ni Xihondzo xo Rindza lexi a xi vekiwe ehansi ka nguvu yo funengeta tafula ekamareni ro dyela. Stepan u ri: “Endzhaku ko heta malembe manharhu ni hafu ekhotsweni, Huvo leyi Tlakukeke yi sule xigwevo xa mina. Loko ndzi nga si ntshunxiwa, vamakwerhu va ringanyete leswaku ndzi rhurhela ekusuhi ni le Moscow leswaku ndzi ta chumayela kona ni ku endla mintirho yin’wana ya vandlha. Laha a ndzi tshama kona a ku ri mpfhuka wa tiawara timbirhi ku suka eMoscow kutani ndzi sungule ku chumayela etindhawini to hambana-hambana leti akelaneke ni ntsindza. Yehovha u katekise matshalatshala ya mina kutani endzhaku ka malembe ma nga ri mangani ku ve ni ntlawa wa vamakwerhu eMoscow. Hi 1970 ndzi averiwe exifundzheni lexi a xi katsa Moscow, Leningrad (leyi sweswi ku nga St. Petersburg), Gorki (leyi sweswi ku nga Nizhniy Novgorod), Orel na Tula. Ndzi byarhisiwe vutihlamuleri bya ku rhumela minkandziyiso emavandlheni.

“A ndzi nga kanakani leswaku Yehovha u lava leswaku Moscow ni tindhawu tin’wana ta le Rhaxiya ti kuma minkandziyiso leyi ringaneke ya Bibele. Ndzi khongele Yehovha ndzi n’wi byela leswaku ndzi navela onge ndzi nga kuma tibuku to tala leswaku ndzi ta nyika vamakwerhu. Ku nga ri khale, ndzi tolovelane ni wanuna wo karhi la nga ni ntokoto emhakeni yo gandlisa, loyi a a tivana ni vanhu vo hlayanyana lava nga ni michini yo gandlisa eMoscow. Ndzi n’wi vutise hi vutlhari loko swi nga koteka leswaku a hi gandlisela tibuku ti nga ri tingani eka wun’wana wa michini ya le Moscow.

“U ndzi vutisile a ku: ‘I buku ya yini?’

“Ndzi n’wi hlamule ndzi chuhile ndzi ku: ‘I buku leyi nge From Paradise Lost to Paradise Regained.’

“Munghana wa yena un’wana a a tirha eka wun’wana wa michini yo gandlisa naswona a a ri Mukhomunisi tlhelo murhangeri wa ntlawa wa politiki. U pfumerile ku hi gandlisela tibuku ti nga ri tingani loko ho n’wi hakela. Vamakwerhu va tsake ngopfu loko va kuma buku leyi ya Bibele!

“Ku kandziyisa tibuku hi ndlela leyi a swi ri ni khombo swinene eka mina ni le ka loyi a hi gandliselaka. Loko tibuku to karhi ti heta ku kandziyisiwa, a ti fanele ti humesiwa hi ku hatlisa emuchinini ti nga voniwi hi munhu, sweswo a swi tala ku endliwa nivusiku. Yehovha u katekise matshalatshala lawa kutani ku kandziyisiwe tibuku to tala emuchinini lowu to katsa ni leyi nge “The Truth Shall Make You Free,” leyi nge “Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki” ni buku ya tinsimu. Hakunene a ku ri swakudya leswi fikeke hi nkarhi lowu faneleke eka hina. (Mat. 24:45) Hi kote ku tirhisa muchini lowu ku ringana malembe ya kaye.

“Kambe siku rin’wana mukongomisi wa muchini lowu u fike a nga rindzeriwanga loko wun’wana wa minkandziyiso ya hina wu ri karhi wu gandlisiwa. Hi ku tsopeta ka tihlo mugandlisi u cince muchini leswaku wu sungula ku gandlisa magazini wa ta rihanyo. Kambe leswi a cinceke hi ku hatlisa, u siye matluka ya tsevu ya nkandziyiso wa hina a nga swi xiyanga kutani mukongomisi a teka magazini wun’we emuchinini a famba na wona ehofisini yakwe. Loko a ri karhi a hlaya magazini wolowo, u hlamale ngopfu ku hlaya rungula leri nga fambisaniki nikatsongo ni leswi faneleke swi tsariwa eka magazini lowu. Hiloko a vitana mugandlisi kutani a lava ku tiva leswaku rungula rero ri nghenise ku yini eka magazini. Endzhaku ka sweswo mhaka leyi yi kambisisiwe hi ntlawa wa KGB. Leswi mugandlisi a a chava ku fela ekhotsweni, u nambe a boxa hinkwato. Hikwalaho ka sweswo ntlawa wa KGB wu nambe wu ndzi landza hileswi a ndzi tiveka leswaku hi mina Mbhoni ya Yehovha ndzi ri ndzexe eMoscow. Ndzi gweviwe malembe ya ntlhanu ni hafu ekhotsweni.” Mugandlisi yena u gweviwe malembe manharhu.

“ARMAGEDONI A YI TE!”

Vamakwerhu vo tala va hete nkarhi wo leha ekhotsweni. Grigory Gatilov u hete malembe ya 15. U ri: “Khotso ro hetelela leri a ndzi pfaleriwe eka rona a ri ri ni vito ro saseka, leri nge: The White Swan (Sekwa ro Basa). Khotso leri a ri akiwe eka ndhawu yo xonga swinene, exikarhi ka tintshava ta Caucasus ekusuhi ni doroba ra Pyatigorsk leri vanhu va yaka kona ku ya beriwa hi moya. Ekhotsweni leri ndzi kote ku heta lembe hinkwaro ndzi chumayela vabohiwa vo hambana-hambana. Xitokisi lexi a ndzi pfaleriwe eka xona a xi ri ndhawu leyinene yo chumayela naswona a swi nga kali swi lava ndzi huma eka xona hikuva vabohiwa a va fikela eka xona, ivi varindzi va khotso va va humesa endzhaku ka masiku ma nga ri mangani. A swi pfa swi endleka leswaku va ndzi rhurhisela eka xitokisi xin’wana. Ndzi ringete ku chumayela vanhu hinkwavo hi Mfumo wa Yehovha hilaha ndzi nga kotaka hakona. Vanhu vo tala a va lava ku tiva hi Armagedoni. Vabohiwa van’wana a va hlamala leswaku munhu a nga khomiwa nkarhi wo leha swonghasi hikwalaho ka ripfumelo ra yena. Van’wana ku katsa ni valanguteri va khotso va ndzi vutisile va ku: ‘Ha yini u nga landzuli ripfumelo ra wena u timukela?’ A ndzi tsaka loko van’wana va vona va tsakela ntiyiso. Siku rin’wana un’wana wa vona u tsale ekhumbini a ku, ‘Armagedoni a yi te!’ Hambileswi vutomi bya le khotsweni byi nga tsakisiki, kambe a ndzi tsakile leswi ndzi koteke ku chumayela ntiyiso wa Bibele.”

“XANA KU NA VAYONADABU EXIKARHI KA N’WINA?”

Vamakwerhu van’wana va xisati lava hisekelaka ntirho wa Yehovha na vona va pfaleriwe nkarhi wo leha etikampeni. (Ps. 68:11) Loko Zinaida Kozyreva a tsundzuka ndlela leyi vamakwerhu a va rhandzana ha yona ku katsa ni vabohiwa lava nga riki Timbhoni, u ri: “Hi 1959, ndzi nga si heta ni lembe ndzi khuvuriwile, mina na Vera Mikhailova swin’we na Lyudmila Yevstafyeva hi yisiwe ekampeni ya le Kemerovo eSiberia. Ekampeni leyi a ku ri ni vabohiwa va 550. Loko hi fika a ku ri ni vavasati vo hlayanyana lava a va yime egedeni.

“Va hi vutisile va ku: ‘Xana ku na Vayonadabu exikarhi ka n’wina?’

“Hi nambe hi swi tiva leswaku i vamakwerhu lava rhandzekaka. Hiloko va hi hoyozela hi swakudya ivi va sungula ku hi vutisa swivutiso. A va tsakile naswona rirhandzu leri a va ri na rona a ndzi nga si tshama ndzi ri vona hambi ku ri endyangwini wa ka hina. Leswi a ha ha ku fika ekampeni leyi, va hi seketerile. (Mat. 28:20) Hi hatle hi swi xiya leswaku ndlela leyi vamakwerhu va tiwundlaka ha yona hi tlhelo ra moya a yi hlelekile.

“A hi rhandzana hakunene. A swi tsakisa ngopfu hi ximumu loko hi tsema byanyi. Valawuri va kampa a va nga chavi leswaku hi ta baleka kumbe ku tlula milawu ya kampa. Socha rin’we a ri rindza vamakwerhu va 20 kumbe va 25 hambileswi kahle-kahle a ku ri hina hi ri rindzeke. Loko ri etlela hi nkarhi wa ntirho a hi ri pfuxa loko ku ta munhu leswaku ri nga xupuriwi. Loko ri etlele a hi bula hi timhaka leti khumbaka vuxaka bya hina ni Xikwembu hi nkarhi wo wisa. A ku ri lunghiselelo lerinene eka hina ni le ka socha leri.

“Eku heleni ka 1959, mina ni vamakwerhu van’wana hi yisiwe ekampeni leyi vabohiwa va tshamaka va vekiwe tihlo. Hi pfaleriwe exitokisini xo titimela, lexi fasitere ra kona a ri nga ri na nghilazi. Loko hi huma entirhweni a hi fika hi etlela ehenhla ka mapulanga. Valawuri va hi nyike ntirho wa ku paka matsavu naswona a va languta ndlela leyi hi tikhomaka ha yona. Loko va swi xiyile leswaku a hi yivi ku fana ni vabohiwa lavan’wana, va hi tisele byanyi leswaku hi etlela ehenhla ka byona va tlhela va hoxa nghilazi efasitereni. Hi hete lembe ekampeni yoleyo kutani hi yisiwa ekampeni ya le Irkutsk, leyi a hi nga rindziwi ku fana ni leyi a hi huma eka yona.

“Ekampeni leyi a ku ri ni vamakwerhu va xisati va kwalomu ka 120. Hi hete lembe ni tin’hweti tinharhu eka yona. Xirhami xa vuxika byo sungula hi ri kwalaho a xi vuyisa ni n’wana evukatini naswona a ku ri na gamboko yo tala. A hi tirha etimhandzini naswona a ti vuya swinene. Varindzi va hina a va tala ku hi secha va lava tibuku. A swi vonaka onge leyi a ku ri ndlela ya vona yo tihungasa. A hi ri ni vuswikoti byo tumbeta minkandziyiso lerova siku rin’wana mina na Vera hi tumbete maphepha man’wana ya ndzimana ya siku, hi nga ma kumi emabancini ya hina kutani ma ya kumiwa hi murindzi wun’wana. Hiloko mina na Vera hi heta ntlhanu wa masiku hi pfaleriwe hi ri vambirhi. A ku titimela ngopfu ehandle lerova makhumbi ya switokisi leswi nga riki na swikufumerisi a ma lemiwe hi gamboko.

“A ku ri ni mibedo ya khonkhireti leyi akeleriweke ekhumbini, leyi a wo kota ku tshama eka yona ntsena. Loko ku titimela ngopfu, a hi fularhelana hi minhlana hi etlela. A hi pfa hi ku bulumuku, nivusiku hi chava leswaku hi nga dlayiwa hi xirhami. A hi nyikiwa nghilazi ya mati yo hisa ni hafu ya xinkwa hi siku. Hambileswi hi khomiweke hi ndlela leyi, a hi tsakile hikuva Yehovha u hi nyike ‘matimba lama tlulaka lama tolovelekeke.’ (2 Kor. 4:7) Vamakwerhu va ve ni musa swinene eka hina, ngopfu-ngopfu loko hi humesiwa laha a hi pfaleriwe kona hi ri vambirhi. Va hi vandzekele mati leswaku hi ta hlamba ni ku hi swekela swakudya swo kufumela.”

“KU TIRHISANA NI VAN’WANA”

Zinaida u ya emahlweni a ku: “A swi tika ku chumayela ekampeni leyi hikuva vabohiwa va kona a va nga talanga naswona hinkwavo a va hi tiva leswaku hi Timbhoni. Nawu lowu kongomisaka lowu kumekaka eka 1 Petro 3:1 wu tirhile eka xiyimo lexi. Mintirho ya hina hi yona leyi a yi chumayela. Switokisi swa hina a swi tshama swi basile ni ku hleleka naswona a hi rhandzana. (Yoh. 13:34, 35) Ku tlula kwalaho, a hi hanyisana kahle ni lava nga riki Timbhoni. A hi ringeta ku hanya hi ku pfumelelana ni Rito ra Xikwembu naswona a hi khathalelana. Minkarhi yin’wana a hi pfuna vabohiwa lava nga riki Timbhoni hi tindlela to hambana-hambana. Hi xikombiso, makwerhu un’wana a a pfuna vabohiwa lava lavaka ku kombiwa tinhlayo. Vabohiwa vo tala va swi xiyile leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti fani ni vanhu va vukhongeri byin’wana.

“Hi 1962 hi rhurhisiwile ekampeni ya le Irkutsk hi yisiwa eka yin’wana le Mordvinia. Ni le ka kampa leyi hi ringete ku tshama hi basile. Mibedo ya hina a yi tshama yi basile. Emuakweni wa switokisi swa hina a ku tshama vabohiwa va kwalomu ka 50 lava vo tala va vona a ku ri vamakwerhu. Vamakwerhu hi vona a va basisa muako wa switokisi hikuva vabohiwa lavan’wana a va nga swi lavi ku endla ntirho lowu. Switokisi a swi tshama swi koropiwile naswona varindzi va kampa a va hi nyika swo basisa ha swona. Tinani ni lava dyondzekeke, a va nga pfumeli ku basisa kutani ntirho lowu a wu endliwa hi hina ntsena. Loko makwerhu un’wana a ntshunxiwa ekampeni, ku tsariwe eka xiviko xa ndlela leyi a tikhomaka ha yona leswaku u ‘kota ku pfumelelana ni swiyimo ni ku tirhisana ni van’wana.’”

SWIILUVA SWO LEHA SWI VE NDHAWU YA KAHLE YO TUMBELA

Zinaida u ri: “Siku rin’wana vamakwerhu va tshama va tsalela ekaya va kombela mbewu ya swiluva leswi xihlahla xa kona xi lehaka ivi ku huma xiluva lexikulu. Hi byele varindzi va hina leswaku hi lava ku byala swiluva swo xonga kutani hi kombela leswaku va hi tisela misava yo nona ekampeni. Lexi hi hlamariseke, va pfumerile. Hi byale swiluva ekusuhi ni muako wa switokisi kutani hi pfula swindledyana swo leha ivi hi byala swiluva ematlhelo ka swona. Ku nga ri khale a ku ri ni swiluva swo hambana-hambana swo leha swo saseka. A hi fika hi hlaya Bibele exikarhi ka swiluva leswi naswona a hi tumbeta minkandziyiso endzeni ka swona.

“A hi khoma minhlangano ya hina hi ri karhi hi famba. A hi famba hi mintlawa, ntlawa ha wun’we a wu ri ni vanhu va ntlhanu. Leswi a hi ri mintlawa ya ntlhanu un’wana ni un’wana eka ntlawa ha wun’we a a nhlokohata ndzimana yin’we ya nkandziyiso lowu hi wu hlayeke hi nga si hlangana. Kutani endzhaku ko pfula nhlangano wa hina hi xikhongelo a hi vula ndzimana leyi hi yi nhlokohateke ivi hi bula ha yona. Loko hi pfale hi xikhongelo a hi ya emahlweni hi tifambela. Timagazini ta hina ta Xihondzo xo Rindza a ti endliwe ti fana ni xibukwana lexitsongo [ku fana ni lexi kombisiweke eka tluka 161]. Siku ni siku a hi dyondza swo karhi, ngopfu-ngopfu ndzimana ya siku, ni ku bula hi tindzimana leti hi nga ta ti tirhisa eka minhlangano ya hina, leyi a hi yi khoma kanharhu hi vhiki. A hi nga heleli kwalaho, a hi ringeta ni ku nhlokohata tindzima ta Bibele, kutani hi byelana tona leswaku hi ta khutazana. Hi ku endla tano, a hi nga vileli hi leswaku hi ta dyondza yini loko varindzi va kampa vo tshuka va hi secha kutani va hi tekela minkandziyiso ya hina hikuva a hi yi nhlokohatile.

“Hambileswi valawuri va kampa va ringeteke ku kuma leswaku minhlangano ya hina yi hleriwe njhani ekampeni hi ku tirhisa vabohiwa van’wana, vabohiwa vo tala a va hi rhandza. Exitokisini xa hina a hi tshama na Olga Ivinskaya, loyi a a ri munghana wa mutlhokovetseri wa ndhuma Boris Pasternak. Boris u kume Sagwadi ra Nobel hikwalaho ka vuswikoti bya yena byo tsala. Olga a a ri mutsari, naswona leswi a a tsakela Timbhoni, a a tsakisiwa hi ndlela leyi ti hlelekeke ha yona. Yehovha u hi nyike vutlhari bya leswaku hi kota ku kuma swakudya swa moya.”—Yak. 3:17.

“SE NDZI KARHELE HI WENA!”

Zinaida u ya emahlweni a ku: “A hi kuma minkandziyiso hi tindlela to hambana-hambana. A swi tikomba leswaku Yehovha a ku ri yena la kongomisa timhaka hilaha a tshembiseke hakona loko a ku: ‘Ndzi nga ka ndzi nga mi tshiki naswona ndzi nga ka ndzi nga mi fularheli.’ (Hev. 13:5) Minkarhi yin’wana a a ba varindzi hi xiphume. Siku rin’wana hi xixika loko ntlawa wa hina wu nghena ekampeni wu huma entirhweni, varindzi va hi sechile tanihi ntolovelo, hi ku hi hluvurisa swiambalo swa hina. A ndzi ri wo hetelela ku nghena naswona a ndzi ri ni minkandziyiso leyintshwa leyi a ndzi yi tumbete endzeni ka buruku ivi ndzi ambala rin’wana ehenhla ka rona.

“Leswi a ku titimela a ndzi ambale swikipa, majezi, xibancana ni jazi. Murindzi u rhange hi ku secha jazi ra mina, kutani a secha xibancana. Ndzi bohe kungu ra ku n’wi hlwerisa leswaku a hatla a lan’wa. Hiloko ndzi sungula ku hluvula majezi ya mina ha rin’we-rin’we hi ku nonoka. Loko a ri karhi a ma secha hi vukheta, ndzi hluvule swikhafu swo hlayanyana hi ku nonoka, kutani ndzi hluvula xikipa ni mahembe mambirhi. Se a ku sele maburuku mambirhi ni tintangu. Ndzi hluvule ntangu yo sungula hi ku nonoka swinene kutani ku landzela leyin’wana, ivi ndzi hluvula buruku ro sungula, hi ku nonoka. Hiloko ndzi swi vona leswaku ri ndzi xele kambirhi. Hikuva loko o ndzi byela ku hluvula buruku lerin’wana, swi ta lava ndzi suka ndzi baleka kutani ndzi hoxela vamakwerhu minkandziyiso leyi. Loko ndzi heta ku hluvula buruku ro sungula, murindzi u huwelele a nyangatsekile a ku: ‘Se ndzi karhele hi wena! Suka laha!’ Hiloko ndzi hatla ndzi ambala ndzi tsutsumela ekampeni.

“Xana minkandziyiso leyi a hi yi kuma njhani? Vamakwerhu lava nga khomiwangiki a va yi veka endhawini yo karhi leyi hi va kombeke yona, kutani a hi cincana ku yi teka hi yi nghenisa ekampeni. Loko minkandziyiso yi fika ekampeni a hi yi tumbeta endhawini leyi hlayisekeke, kutani hi cinca ndhawu yoleyo hi ku famba ka nkarhi. A hi tshama hi endla tikopi ta minkandziyiso leyi kutani hi ti tumbeta. A hi tirhela endzeni ka minkumba hi voningeriwa hi rivoni ra le xitarateni; a hi pfula nkumba katsongo leswaku hi kota ku vona. A hi tshama hi khomekile. Hambiloko hi ya eholweni yo dyela eka yona, un’wana ni un’wana wa hina a a tshama a ri ni xiphephana lexi tsariweke tsalwa ro karhi.”

‘NKARHI WA N’WINA WU FIKILE’

Hi 1965, mfumo wa Soviet wu humese xileriso xo hlawuleka swi nga languteriwanga xa leswaku Timbhoni hinkwato leti pfaleriweke le Siberia exikarhi ka 1949 na 1951 ti ntshunxiwa. Kambe vamakwerhu vo tala a va pfumeleriwanga ku tlhelela emakaya ya vona. Lava a va nga lavi ku tshama eSiberia va rhurhele etindhawini leti nga ni xilaveko lexikulu xo chumayela.

Magdalina Beloshitskaya, u ri: “Hi tshame eSiberia malembe ya kwalomu ka 15. Hi xixika a ku titimela swinene, naswona hi ximumu a hi lumiwa hi mabawa ni tinsuna, leswi a swi hi nghena ni le matihlweni. Yehovha u hi pfunile leswaku hi kota ku tiyisela maxangu lawa hinkwawo. Kambe hi tsakile leswi hi koteke ku chumayela etindhawini to tala to titimela ta le Siberia. Ku hele malembe ya 15, hi sayina xihlambanyo n’hweti yin’wana ni yin’wana ehofisini ya ndhuna ya varindzi, xa leswaku a hi nge pfuki hi balekile. Minkarhi yin’wana ndhuna a yi hi endzela nimadyambu ekaya ka hina. Loko yi hi endzerile a yi ri ni musa swinene, a yi vutisa swivutiso swo tala mayelana ni Bibele ni leswaku i yini leswi lavekaka leswaku yi hanya hi milawu ya yona. A yi hi vutisa leswaku i yini lexi endleke leswaku hi hlawula ku hanya hi ndlela leyi hambileswi a hi swi tiva leswaku hi ta xanisiwa. Siku rin’wana hi tshame hi yi vutisa loko hi ta pfuka hi ntshunxiwile ekampeni leyi. Hiloko yi pfula xandla xa yona kutani yi ku ‘xana u tshama u vona misisi yi mila exandleni?’

“Hiloko ndzi ku: ‘Doo!’

“Kutani yi ku: ‘Loko misisi yo mila exandleni lexi na n’wina mi ta ntshunxiwa.’ Hiloko yi yimanyana kutani yi ku: ‘Kambe mi nga ntshunxiwa ntsena loko Xikwembu xa n’wina xo endla singita ro karhi.’

“Siku rin’wana hi ximumu xa 1965, ndzi ye exitichini xa xitimela ku ya posa papila. Ndhuna yi ndzi vonile ndzi ri ekulenyana kutani yi ku: ‘Magdalina, u ya kwihi u nga kombelanga?’

“Ndzi yi hlamule ndzi ku: ‘A ndzi baleki, ndzi ya posa papila ntsena.’ Hiloko yi tshinela eka mina kutani yi ku: ‘Nkarhi wa n’wina wa leswaku mi ntshunxiwa wu fikile, mi ta ntshunxiwa namuntlha.’ Hiloko yi ndzi languta onge yi lava ku vula leswaku ‘Xikwembu xi mi ntshunxile!’ A ndzi nga kholwi!

“A hi pfumeleriwe ku ya etikweni rin’wana ni rin’wana ra Soviet Union handle ka leri a hi huma eka rona. A swi fana ni loko hi twa rito ra Yehovha ri ku: ‘Hangalakani mi ya chumayela. Nkarhi se wu fikile mi nga ha yima-yimi, fambani.’ Loko a hi nyikiwe mpfumelelo wo tlhelela emakaya, vo tala va hina a hi ta fika hi tshama hi nava milenge. Kambe leswi hi nga pfumeleriwangiki ku tlhelela emakaya un’wana ni un’wana u rhurhele endhawini leyintshwa. Ndyangu wa ka hina wu rhurhele le tintshaveni ta Caucasus.”

Magidi ya Timbhoni ma hangalake ni tiko-nkulu ra Soviet Union. Hi lembe rero eka nhlangano wa mfumo, mutirhela-mfumo un’wana u te: “Xana swi tise ku yini leswaku mpambukwa lowu wa Timbhoni wu kumeka laha dorobeni ra hina lerintshwa lera ha ku akiwaka hi vantshwa va hina? Doroba leri ra ha ku akiwa kambe Timbhoni leti ti ta ri thyakisa hi tidyondzo ta tona.” Mfumo a wu nga tivi leswaku wu nga endla yini hi Timbhoni. A nga kona loyi a nga sivelaka xitshembiso xa Xikwembu xa ku tata misava hi “ku tiva Yehovha.”—Esa. 11:9.

“MI NI ‘MATI YO KWETSIMA’”

Timbhoni a ti pfaleriwa etikampeni hikwalaho ko chumayela. Nikolai Kalibaba, loyi a heteke malembe yo tala etikampeni teto u ri: “Hi pfaleriwe hi ri mune ekampeni leyi a yi ri le Vikhorevka, Exifundzeni xa Irkutsk, laha a ku pfaleriwe vamakwerhu va 70. Mati yo nwa a ma nga ri kona; phayiphi ya mati leyi a yi ri kona a yi fambisana ni nkululo kutani a swi ri ni khombo ku nwa mati wolawo. Swakudya swa kona naswona a swi nga ri swo dyiwa hi vanhu, kambe Yehovha u hi khathalerile. A ku ri hina ntsena lava a hi pfumela ku tirha ekampeni leyi. A hi tiyimiserile entirhweni wa hina. Varindzi va kampa va hatle va swi xiya leswaku ha tshembeka hiloko va hi avela ku ya tirha etindhawini tin’wana ta kampa. A hi kota ku vuya ni mati yo nwa. Vabohiwa vo tala a va ta eka hina va ku: ‘Hi twe leswaku mi ni “mati yo kwetsima.” Hi kombela mi hi nyika.’ Hi va nyikile.

“Vabohiwa van’wana a va ri ni timbilu letinene. Van’wana va vona a va ri swigevenga. Kambe va dyondze ntiyiso kutani va va Timbhoni ta Yehovha. Kasi van’wana a va kanetana ni ntirho wa hina. Kambe va tshama va hi yimelela siku rin’wana loko ku te un’wana loyi a a hehla Timbhoni ta Yehovha, va vula leswaku leswi a swi vulaka hi Timbhoni i mavunwa.”

“HI TA TA EKA N’WINA HI MINTLAWA”

Minkarhi hinkwayo vamakwerhu a va kombela vutlhari eka Yehovha, va lava tindlela to chumayela hi Mfumo eka swiyimo leswi a va ri eka swona. Nikolai u ri: “Hi twe leswaku ku nga ri khale a hi ta yisiwa ekampeni yin’wana ya le Mordvinia ekusuhi ni le Moscow. Loko hi nga si famba ku endleke mhaka yin’wana leyi tsakisaka. Swi hi hlamarisile ku twa vatirhela-mfumo ni varindzi va khotso lava rindzeke Timbhoni ta Yehovha malembe yo hlayanyana va ku: ‘Hi kombela leswaku mi hi yimbelelela tinsimu ta n’wina mi tlhela mi hi hlamusela hi ta vukhongeri bya n’wina. Hi ta ta eka n’wina hi mintlawa ya vanhu va khume ku ya eka 20 kumbe ku tlula.’

“Leswi mhaka leyi a va yi endla a yi nga ri enawini, va vule leswaku va ta veka varindzi lava nga ta rindza ndhawu leyi a hi ta hlangana eka yona. Hi va byele leswaku leswi a hi ri na ntokoto ku va tlula emhakeni leyi, na hina a hi ta veka varindzi va hina. Varindzi va vona a va tirha ku fana ni va hina: Varindzi va vona a va rindza va yime etindhawini to hambana-hambana exikarhi ka xiyindlwana xo rindza eka xona ni laha a hi hlangane kona. Anakanya hi xiyimo lexi. Ntlawa wa Timbhoni a wu yimbelelela ntlawa wa vatirhela-mfumo ni varindzi va khotso, endzhaku ka sweswo makwerhu un’wana a nyikela nkulumo yo koma leyi sekeriweke eBibeleni. A swi fana ni loko hi hlangane eHolweni ya Mfumo ya Timbhoni ta Yehovha! Leyi hi yona ndlela leyi hi khomeke minhlangano yo hlayanyana ni vanhu lava tsakelaka. Hi vone ndlela leyi Yehovha a a hi khathalela ha yona swin’we ni vanhu lava tsakelaka.”

Nikolai u ri: “Hi fambe ni timagazini to tala loko hi huma ekampeni leyi hi ya na tona le kampeni ya le Mordvinia. A ku ri ni Timbhoni to tala ekampeni leyi. Vamakwerhu va ndzi nyike xikhwama lexi a hi kota ku fihla minkandziyiso ematlhelo ya xona. Hi yi fihle hi ndlela ya leswaku varindzi va nga voni leswi fihliweke loko va secha. Le kampeni ya le Mordvinia a hi sechiwa hi vukheta. Murindzi un’wana u teke xikhwama xa mina kutani a ku: ‘A hi ku tika ka xona! Xi fanele xi rhwale xuma!’ Hiloko a teka xikhwama xa mina ni swilo swin’wana a swi vekela etlhelo kutani a sungula ku secha nhundzu ya lavan’wana. Loko a heta ku secha, murindzi un’wana u te: ‘Tekani swilo swa n’wina mi famba!’ Xikhwama xa mina a xi sechiwanga kutani ndzi kote ku nghena ekampeni ni minkandziyiso leyintshwa, leyi a yi pfumaleka ngopfu.

“Minkarhi yin’wana a ndzi nghena ni swiphephana leswi tsariweke hi voko ndzi swi hoxe etintangwini. Leswi mikondzo ya mina a yi ri yikulu, tintangu ta mina a ti kota ku hoxa swiphephana swo tala. A ndzi namurhuta tisoli ta tintangu kutani ndzi hoxa swiphephana ivi ndzi ti damarheta, endzhaku ka sweswo ndzi tota tintangu hi girisi. Girisi leyi a yi rheta naswona a yi nun’hwa kutani varindzi a va nga tshineli etintangwini ta mina.”

“VARINDZI A VA HI VEKE TIHLO NA MINA A NDZI VA VEKE TIHLO”

Nikolai u ya emahlweni a ku: “Le kampeni ya le Mordvinia, vamakwerhu a va ndzi avele ku ungamela ntirho wo endla tikopi ta minkandziyiso. Ntirho wa mina a wu katsa ku veka varindzi tihlo leswaku loko vo tshuka va humelela, ndzi hatla ndzi tivisa vamakwerhu lava endlaka tikopi leswaku va ta kota ku tumbeta hinkwaswo leswi va tirhaka hi swona. Varindzi a va hi veke tihlo na mina a ndzi va veke tihlo. A swi tika ngopfu ku va veka tihlo hikuva van’wana a va tiyimisele ku hi kuma hi ri karhi hi tirha kutani a va tala ku hi juma. Van’wana a va ta kan’we hi siku laha hi tshamaka kona naswona a va nga ri na mhaka ni leswi hi swi endlaka kutani a va nga hi karhati.

“Hi nkarhi wolowo a hi endla tikopi hi minkandziyiso leyi a hi yi fihle etindhawini leti tiviwaka hi hina ntsena. Yo tala ya yona a yi fihliwe eka xitofu lexi a hi swekela eka xona laha a hi tshama kona ni le ka lexi a xi ri ehofisini ya mukongomisi wa kampa. Vamakwerhu lava a va basisa hofisi yakwe a va endle ndhawu yo hlawuleka leyi a va hlayisa timagazini to tala ta risima ta Xihondzo xo Rindza. Hambileswi varindzi a va hi secha hi vukheta, kambe timagazini a ti tshama ti hlayisekile ehofisini ya mukongomisi.”

Vamakwerhu a va ri ni vutshila byo tumbeta minkandziyiso. Ndhawu leyi a va yi rhandza ngopfu a ku ri ehansi ka fasitere. Va kale va dyondza ku fihla swiphephana swa minkandziyiso endzeni ka thumbu ra xisibi xo hlamba meno. A ko va vamakwerhu vambirhi kumbe vanharhu lava a va tiva lomu minkandziyiso yi fihliweke kona. Loko ku fanele ku endliwa tikopi, un’wana wa vona a a yi humesa lomu yi fihliweke kona kutani loko tikopi ti endliwile, a yi tlherisa. Sweswo swi pfune leswaku yi tshama yi hlayisekile. Vamakwerhu vo tala va swi teke ku ri lunghelo ku endla tikopi ta minkandziyiso, hambileswi a swi ri ni khombo hikuva a wu ta gweviwa ku tshama masiku ya 15 u ri wexe. Viktor Gutshmidt u ri: “Eka malembe ya khume lawa ndzi ma heteke etikampeni, ndzi hete manharhu ya wona ndzi pfaleriwe ndzi ri ndzexe.”

SWIHONDZO SWO RINDZA LESWI TSARIWEKE HI MALETERE LAMATSONGO NGOPFU

Vamakwerhu va xiye leswaku vakongomisi va kampa va simeke ndlela yo hlawuleka yo secha ni ku kuma minkandziyiso eka Timbhoni. Vatirhela-mfumo van’wana a va wu hisekela ntirho lowu. Ivan Klimko u ri: “Siku rin’wana le Kampeni ya vu-19 le Mordvinia, masocha lama nga ni timbyana, ma teke vamakwerhu ekampeni ma famba na vona ekule kutani ma va secha hi vukheta. Mbhoni ha yin’we yi hluvuriwe swiambalo hinkwaswo ku katsa ni switlakati leswi a yi swi tsimbelele emilengeni. Kambe vamakwerhu a va namarhete maphepha lama tsariweke hi voko ehansi ka milenge ya vona kutani varindzi a va ma kumanga. Nakambe a va endle swibukwana leswitsongo leswi a va kota ku swi tumbeta exikarhi ka swintihwana swa vona. Loko varindzi va lerisa vamakwerhu hinkwavo leswaku va yimisa mavoko, swibukwana leswi a swi nga wi kutani swi ponile.”

A ku ri ni tindlela tin’wana to sirhelela minkandziyiso. Aleksey Nepochatov u ri: “Vamakwerhu van’wana a va kota ku tsala hi maletere lamatsongo ngopfu. A va lota pensele yi tontswa swinene kutani eka layini leyi hi ntolovelo ku tsariwaka xivulwa xin’we, vona a va kota ku tsala swivulwa swinharhu kumbe swa mune. Bokisi ra mencisi a ri kota ku hlayisa tikopi ta tsevu ta Swihondzo swo Rindza leswi tsariweke hi voko. Matsalelo lawa a ma lava munhu la vonaka kahle ni la tinyiketeleke. Loko mavoni ma timiwile naswona vanhu hinkwavo va etlele, vamakwerhu a va sungula ntirho lowu wo tsala va tifunengete hi minkumba. A ku ri ni rivoni rin’we leri a ri nga timiwi, leri a ri ri enyangweni ya laha a hi tshama kona. Loko munhu a heta tin’hweti to karhi a ri karhi a endla ntirho lowu, a a hetelela a nga ha voni kahle. Minkarhi yin’wana murindzi a a vona leswi hi swi endlaka, kutani loko a nga lwisani ni ntirho wa hina, a a ku: ‘Ma ha ri eku tsaleni, xana mi ta etlela rini?’”

Makwerhu Klimko u ri: “Siku rin’wana hi lahlekeriwe hi minkandziyiso yo tala ku katsa ni Bibele. Makwerhu un’wana a a tsemeke nenge kutani minkandziyiso leyi a yi hoxiwe endzeni ka nenge lowu a a endleriwe wona. Varindzi va sindzise makwerhu loyi leswaku a humesa nenge lowu hiloko va wu faya. Va teke swifaniso swa minkandziyiso leyi a yi lo n’walala kutani va swi kandziyisa eka phepha-hungu ra le kampeni. Hambiswiritano, sweswo swi pfunile hikuva vanhu vo tala va kote ku vona leswaku ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu khumba timhaka ta vukhongeri ntsena. Endzhaku ka xiendlakalo lexi, mukongomisi wa kampa la tinyungubyisaka u byele vamakwerhu a ku: ‘Swi herile hi n’wina!’ Hi xamundzuku xa kona, munhu un’wana u byele mukongomisi loyi leswaku Timbhoni ta Yehovha ti khoma minhlangano, ta yimbelela naswona ti hlaya minkandziyiso hilaha ti toloveleke ku endla hakona.”

BULO NI MUCHUCHISI-NKULU

Eku heleni ka 1961, muchuchisi-nkulu wa Russian Soviet Federative Socialist Republic u tile a ta kambela kampa ya le Mordvinia. Loko a ri karhi a famba-famba ekampeni, u nghene laha ku tshamaka Timbhoni. U pfumelele vamakwerhu ku n’wi vutisa swivutiso. Viktor Gutshmidt u ri: “Ndzi n’wi vutise ndzi ku, ‘Xana u ehleketa leswaku vukhongeri bya Timbhoni ta Yehovha byi ni khombo eka vanhu va le Soviet?’

“U hlamule a ku: ‘A byi na khombo.’ Kambe loko bulo ri ri karhi ri ya emahlweni, u vule a nga titwanga a ku: ‘Hi 1959 ntsena, vatirhela-mfumo va Xifundzha xa Irkutsk va nyikiwe mali yo ringana ntlhanu wa timiliyoni ta ti-ruble leswaku va lavisisa ntirho wa Timbhoni.’

“A a vula leswaku valawuri va hi tiva kahle, hikuva Mfumo wu tirhise ntlhanu wa timiliyoni ta ti-ruble wu aka tikampa leswaku wu vona matirhelo ya Timbhoni ta Yehovha. Yoleyo a ku ri mali yo tala ngopfu. Hi nkarhi wolowo ntlhanu wa magidi ya ti-ruble a ma nga xava movha wo xonga kumbe yindlu ya manyunyu. Valawuri va le Moscow a va swi tiva kahle leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti na khombo.

“Muchuchisi-nkulu u ye emahlweni a ku: ‘Loko ho byela vanhu va le Soviet leswaku va endla leswi va swi rhandzaka hi n’wina, va ta mi mbumburhela mi ku bii!’ A a vula leswaku vanhu va le Soviet a va ti venge ngopfu Timbhoni! Hi marito lawa swi ve erivaleni leswaku dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona ni mavunwa lama mfumo wu ma haxeke hi Timbhoni, swi endle leswaku vanhu va venga Timbhoni.

“Hiloko hi ku: ‘Mi ta ti twisisa kahle Timbhoni loko ti khoma mintsombano ku sukela eMoscow ku ya eVladivostok.’

“U te: ‘Kumbexana mi ta seketeriwa hi vanhu va hafu ya miliyoni kambe lavan’wana hinkwavo va ta va va ha yima ni mfumo.’

“Bulo ra hina ni muchuchisi-nkulu ri gimete tano. A a tiyisile. Namuntlha ku va ni vanhu vo tlula 700 000 eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha ematikweni hinkwawo lawa a ma fumiwa hi Soviet Union. Eminhlanganweni yoleyo, vanhu va yingisa dyondzo leyi tengeke leyi humaka eBibeleni ematshan’weni yo yingisa mavunwa.”

“MI HUNDZULE KAMPA YI VA NDHAWU YO WISA EKA TIMBHONI”

Viktor u ya emahlweni a ku: “Vakongomisi va kampa va kombe muchuchisi-nkulu swiluva hinkwaswo ni mirhi leyi byariweke hi Timbhoni ni maphasela lawa ti rhumeriweke wona hi maxaka, kutani ti ma hlayisa laha ti tshamaka kona ku nga ri na loyi a ma yivaka. U langute hinkwaswo a hlamarile. Kambe, hi ku famba ka nkarhi hi twe leswaku muchuchisi-nkulu u lerise vakongomisi va kampa leswaku va tsema swiluva hinkwaswo ni mirhi leyi a yi ri kona. U byele valawuri va kampa a ku: ‘Mi hundzule kampa yi va ndhawu yo wisa eka Timbhoni.’ U tlhele a alela Timbhoni leswaku ti nyikiwa maphasela lama humaka eka maxaka naswona a pfala xitolo lexi a ti xava kona swakudya.

“Hambiswiritano, vamakwerhu va tsakile leswi vakongomisi va khotso va nga swi endlangiki hinkwaswo leswi va lerisiweke swona. Hi xikombiso, vamakwerhu va xisati va hambete va pfumeleriwa ku byala swiluva. Hi xixikana, a va tsema swiluva va swi bohelela swi va tinyandza kutani va swi nyika vatirhi va le kampeni ni vana va vona. A swi tsakisa ngopfu ku vona vana va hlanganisa vatswari va vona egedeni ra kampa kutani va teka swiluva swa vona va tsutsumela exikolweni va tsakile. A va tirhandza Timbhoni.”

Viktor u ri: “Siku rin’wana eku sunguleni ka 1964, murindzi loyi makwavo a a tirhela ntlawa wa KGB, u hi lume ndleve leswaku Mfumo wu hlela tsima lerikulu ro hlasela Timbhoni ta Yehovha. Kambe, loko lembe rero ri ya eku heleni, Nikita Khrushchev u tshikisiwe ntirho wo va murhangeri wa Tiko a nga swi langutelanga, kutani ku va ku xaxa ka tsima rero.”

TINSIMU TA MFUMO EKAMPENI YA VABOHIWA LAVA TSHAMAKA VA VEKIWE TIHLO

Hi va-1960, kampa yin’wana ya vabohiwa lava tshamaka va vekiwe tihlo le Mordvinia, a yi pfumelela vabohiwa leswaku kan’we hi lembe va nyikiwa maphasela lawa va rhumeriweke wona, naswona a va nyikiwa ntsena loko va endle ntirho lowunene. Varindzi a va tshama va ri karhi va secha. Loko mubohiwa o kumiwa a ri ni phepha leri tsariweke tsalwa ra Bibele, a a pfaleriwa khume ra masiku a ri yexe. Ku tlula kwalaho, swakudya leswi vabohiwa va kampa leyi a va nyikiwa swona a swi ri switsongo loko swi pimanisiwa ni swa le tikampeni tin’wana. Loko swi ta eka ntirho, a ti vuya ngopfu; Timbhoni a ti fanele ti cela swikundzu swa mirhi leyikulu. Aleksey Nepochatov u ri: “Ko tala a hi sala hi lo lee! Kambe hi tshame hi xalamukile, a hi lan’wanga. Ndlela yin’wana leyi a yi hi pfuna leswaku hi tshama hi tsakile a ku ri ku yimbelela tinsimu ta Mfumo. Hambileswi a hi ri vavanuna ntsena kambe a hi kota ku yimbelela onge ku ni vavasati exikarhi ka hina. Tinsimu leti a ti tsakisanga hina ntsena kambe ti tsakise ni vatirhela-mfumo, lava a va hi kombela leswaku hi yimbelela hi ri karhi hi tirha. Siku rin’wana loko hi ri karhi hi tsema mirhi, ndhuna ya hina yi tile yi ku: ‘Ndhuna-nkulu yi kombela mi yimbelela tinsimu ti nga ri tingani.’

“Ndhuna-nkulu yi twe vamakwerhu ko tala va yimbelela tinsimu ta Mfumo. Lowu a wu ri nkarhi wa kahle wo yimbelela hikuva se a hi karhele. Hi sungule ku dzunisa Yehovha hi marito ya hina hi tsakile. Hi xitalo, loko hi yimbelela ekampeni, vasati va vatirhela-mfumo a va huma etindlwini ta vona, va yima nkarhi wo leha ehandle, va ri eku yingiseleni. A va rhandza ngopfu marito ya risimu No. 6, leri nge ‘Misava A Yi N’wi Dzunise,’ leri kumekaka eka buku ya khale ya tinsimu. Marito ya risimu leri a ma tsakisa naswona a ri ri ni miloti yo xonga.”

“KAMPA LEYI A YI FANI NI LEYI U HUMAKA EKA YONA”

Vanhu a va kota ku vona mahanyelo ya Timbhoni ta Yehovha ni le ka swiyimo leswi nga tolovelekangiki. Viktor Gutshmidt u ri: “Siku rin’wana loko vhiki ri hela, a hi tshame entangeni ekampeni leyi a hi tshama eka yona, hiloko ku tisiwa swilo swin’wana swa gezi leswi durhaka. Muchayeri wa movha lowu tiseke swilo leswi a a nga ri Mbhoni kambe a a ri mubohiwa ekampeni leyi hi tshamaka eka yona naswona mulanguteri wa swilo leswi xaviwaka loyi a a famba na yena a a huma ekampeni yin’wana. Leswi yindlu yo hlayisa nhundzu a yi pfariwile naswona loyi a yi langutelaka a a ha ye emasikwini yo wisa, Timbhoni ti komberiwe ku amukela swilo leswi swa gezi ni ku swi chicha emovheni.

“Hi swi chichile kutani hi swi veka ekusuhi ni yindlu yo hlayisa nhundzu leyi a yi ri ekusuhi ni muako lowu vamakwerhu a va tshama eka wona. Mulanguteri wa swilo leswi xaviwaka a a chava ku siya swilo leswi swi nga voniwanga hi mulanguteri wa yindlu yo hlayisa nhundzu. Kambe muchayeri u te eka yena: ‘U nga chavi. Swi nge yiviwi hi munhu. Kampa leyi a yi fani ni leyi u humaka eka yona. Eka kampa leyi u nga siya wachi ya wena loko u vuya mundzuku u ta yi kuma laha u nga yi siya kona.’ Mulanguteri wa swilo leswi xaviwaka a a chavisiwa hileswi swilo swa gezi leswi tisiweke a swi durha ngopfu kutani a a nga lavi ku swi siya emavokweni ya vabohiwa.

“Hiloko ku humelela vakongomisi va kampa kutani va lerisa leswaku movha wu huma ekampeni. Un’wana wa vakongomisi u byele mulanguteri wa swilo leswi xaviwaka leswaku a siya rhisiti ya nhundzu leyi tisiweke kutani a yi landza hi xamundzuku. U fambe a ri karhi a kanakana. Hi xamundzuku u tile a ta landza rhisiti, kambe murindzi u n’wi nyike yona se yi sayiniwile.

“Endzhaku ka sweswo murindzi u hi byele leswaku mulanguteri wa swilo leswi xaviwaka swi n’wi teke nkarhi ku huma ekampeni. U hete hafu ya awara a yime egedeni a ri karhi a languta tirhisiti takwe ni ku languta ekampeni. A ku ri ro sungula a vona mhaka ya muxaka lowu. U kote ku siya nhundzu leyi durhaka kutani tirhisiti ta yona ti sala ti sayiniwa yena a nga ri kona naswona a ku lahlekanga nchumu. Lexi hlamarisaka ngopfu hi leswaku, mhaka leyi yi endleke eka kampa leyi nga ni vabohiwa lava ku vuriwaka leswaku ‘va ni khombo swinene.’ Hambileswi Timbhoni a ti hehliwa hi mavunwa yo tala, swiendlakalo swo fana ni leswi a swi pfuna vanhu ku vona leswaku Timbhoni ta Yehovha ta tshembeka hakunene.”

“TA CHUMAYELA NAKAMBE”

Hi 1960, endzhaku ka masiku ma nga ri mangani vamakwerhu va pfaleriwe ndhawu yin’we le kampeni ya le Mordvinia, ku hlawuriwe vamakwerhu vo tlula dzana kutani va yisiwa eka Kampa No. 10, ku nga kampa yo hlawuleka leyi nga le ximutanini lexi nga le kusuhi xa Udarnyy. Xikongomelo xa kampa leyi a ku ri ku tshikisa vamakwerhu ku tirhela Yehovha. Vabohiwa va kampa leyi a va ambala yunifomo ya mavalavala ku fana ni leyi a yi ambariwa hi vabohiwa va le tikampeni ta nxaniso ta Manazi. Yin’wana ya mintirho leyi a va fanele ku yi endla a yi katsa ku cela swikundzu swa misinya leyikulu enhoveni. Munhu un’we a a fanele a cela swikundzu swa 11 ku ya eka 12 hi siku. Kambe minkarhi yin’wana, hambiloko vamakwerhu va khomisana va tele a va tsandzeka ku susa xikundzu hambi ku ri xin’we xa nsinya lowukulu. A va tala ku yimbelela tinsimu ta Mfumo leswaku va khutazana. Minkarhi yin’wana loko mukongomisi wa kampa a twa vamakwerhu va ri karhi va yimbelela a a va huwelela a ku: “A mi nge swi kumi swakudya namuntlha leswaku mi ta tshika ku yimbelela. Ndzi ta mi komba xo mitiwa hi huku!” Makwerhu un’wana ekampeni leyi u ri: “Yehovha u hi seketerile. Hambileswi a hi langutane ni swiyimo swo tika vuxaka bya hina na yena a byi tshama byi tiyile. A hi tshama hi tikhutaza hi leswaku hina hi hlawule ku seketela Yehovha leswaku hi lwela vuhosi bya yena.”—Swiv. 27:11.

Exitokisini ha xin’we a ku ri ni murhangeri wa masocha loyi xikhundlha xa yena a xi ringana ni xa kaputeni, loyi ntirho wa yena a ku ri ku tshikisa Timbhoni ku tirhela Yehovha. Loyi a a ta tshika a a ta ntshunxiwa. N’hweti ni n’hweti a ku tsariwa xiviko xa Mbhoni yin’wana ni yin’wana kutani xi sayiniwa hi vatirhi vo hambana-hambana va le kampeni. Kambe eka Mbhoni ha yin’we a va tala ku tsala va ku: “A nga swi lavi ku tshika ku tirhela Xikwembu xa yena.” Ivan Klimko u te: “Eka malembe ya khume lama ndzi ma heteke ndzi pfaleriwile ekampeni leyi ndzi hete ya tsevu, mina ni vamakwerhu van’wana hi vuriwa leswaku hi vabohiwa lava nga ni khombo swinene. Varhangeri va masocha va hi byele leswaku valawuri a va hi tikisela hi vomu leswaku va ta vona leswaku hi ta endla yini loko swiyimo swi tika.”

Iov Andronic, loyi a heteke malembe ya ntlhanu ekhotsweni leri, u tshama a vutisa murhangeri wa kampa a ku: “Xana hi ta tshama ku fikela rini ekhotsweni leri?” Murhangeri u kombetele ekhwatini kutani a ku: “Mi ta tshama laha ku kondza hinkwenu ka n’wina mi helela lahaya khwatini.” Iov u ri: “A hi tshamisiwe hi ri hexe leswaku hi nga koti ku chumayela. A va tshama va hi veke tihlo. Hambiloko un’wana wa hina a lava ku ya endhawini yo karhi endzeni ka kampa a a fanele a famba ni murindzi. Endzhaku ka malembe yo hlayanyana, hi yisiwe eka kampa leyi a hi nga rindziwi ku fana ni leyi a hi huma eka yona, hiloko vabohiwa lava a va nga ri timbhoni va byela vakongomisi va kampa va ku: ‘Timbhoni ta Yehovha ti mi hlurile. Mi hi hambanise na tona, kambe ta chumayela nakambe.’”

KAPUTENI A VONA TLUKA LERI KOPIWEKE EKA BIBELE YA YENA

A swi tika ngopfu ku nghena ni minkandziyiso eKampeni No. 10, hi nga ha vuli ku nghena na Bibele. Vamakwerhu a va vona onge a swi nge koteki ku nghena ni Rito ra Xikwembu ekhotsweni. Makwerhu un’wana loyi a tshameke ekhotsweni leri malembe yo hlayanyana u te: “Yehovha a nga tsandziwi hi nchumu. U yingise swikhongelo swa hina. Hi n’wi kombele leswaku loko swi koteka vamakwerhu va dzana va va ni Bibele yin’we, kambe hi hetelele hi kume timbirhi.” (Mat. 19:26) Xana hi ti kume njhani?

Ku hiriwe kaputeni wa masocha leswaku a ta tshikisa Timbhoni ku tirhela Yehovha. Kambe xiphiqo a ku ri leswaku leswi kaputeni loyi a a nga tivi nchumu hi Bibele, xana a a ta swi kotisa ku yini ku ti tshikisa ku tirhela Yehovha? Loko a nga si teka riendzo, u kote ku kuma Bibele leyi hlakaleke, hiloko a lerisa mubohiwa la dyuhaleke loyi a a nghena kereke ya Baptist leswaku a sala a yi lunghisa, a tlhela a byela varindzi leswaku va nga yi teki. Mukhalabye loyi u tibumile leswaku yena u kume Bibele, kutani a pfumela ku yi lomba Timbhoni. Loko vamakwerhu va kuma Bibele leyi, va lo vhela va yi ava yi va swiphemu kutani va sungula ku yi kopa. Ku sukela kwalaho switokisi hinkwaswo swa Timbhoni swi hundzuke ndhawu yo endla tikopi hi mavoko. Ku endliwe tikopi timbirhi ta tluka ha rin’we. Makwerhu un’wana u ri: “Loko hi hlengeleta matluka hinkwawo lama kopiweke, hi kume leswaku hi ni Tibibele tinharhu. Kaputeni u kume Bibele ya yena leyi lunghisiweke na hina hi kume Tibibele timbirhi. Yin’wana a hi yi tirhisa ku hlaya, kasi leyin’wana a hi yi tumbetile endzeni ka tiphayiphi leti fambisaka tintambu ta gezi. A hi endle tindhawu to hlawuleka laha ku fambaka tintambu leti. Leswi varindzi a va chava ku tshinela endhawini leyi, a nga kona loyi a a ri ni xitiya-nhlana xa ku secha kwalaho. Tintambu leti ta gezi a ti hi hlayisela Bibele ya hina.”

Hambiswiritano, siku rin’wana loko kaputeni a ri karhi a secha u kume tluka ra Bibele leri kopiweke hi voko. Loko a xiya leswi endlekeke u hele matimba kutani a ku: “Tluka leri ri kopiwe eka Bibele leyi ndzi yi tiseke laha kampeni.”

KU TSUNDZUKA XILALELO XA HOSI

Vamakwerhu a va ringeta ku tsundzuka Xilalelo xa Hosi lembe ni lembe etikampeni. Eka malembe hinkwawo lama va ma heteke va ri le kampeni ya Mordvinia, a nga kona makwerhu ni un’we la nga vangiki kona eXitsundzuxweni. Vakongomisi va kampa va ringetile ku sivela xiendlakalo lexi. A va ri tiva siku leri Xitsundzuxo a xi ta khomiwa ha rona, naswona hi siku rero a va byela varindzi hinkwavo leswaku va tshama va xalamukile. Hambiswiritano loko ri ya eku peleni, varindzi a va karhala ku tshama va rindze vamakwerhu, hileswi a va nga tivi lomu Xitsundzuxo xi nga ta khomeriwa kona ni nkarhi lowu xi nga ta khomiwa ha wona.

Vamakwerhu a va tikarhata ku kuma wayini ni xinkwa xo kala comela. Siku rin’wana ntlawa wa varindzi wu kume swifanekiselo leswi endzeni ka drowara hi siku ra Xitsundzuxo kutani wu swi teka. Endzhakunyana ka nkarhi ntlawa lowu wu chayisile, hiloko ku nghena ntlawa wa vumbirhi, kutani makwerhu loyi a a basisa hofisi ya murhangeri wa varindzi a teka swifanekiselo leswi a swi nyika vamakwerhu a nga voniwanga. Hi vusiku byebyo vamakwerhu va kote ku khoma Xitsundzuxo hi nkarhi lowu a ku tirha ntlawa wa vunharhu. Swifanekiselo leswi a swi laveka hileswi a ku ri ni makwerhu loyi a a ri mutotiwa.

KU TSUNDZUKA XILALELO XA HOSI EKAMPENI YA VAVASATI

Tikampa tin’wana na tona a ti ri ni swiphiqo leswi fanaka. Valentina Garnovskaya, u hlamusela ndlela leyi a swi tika ha yona ku tsundzuka Xilalelo xa Hosi ekampeni ya vavasati ya le Kemerovo. U ri: “Kampa leyi a yi ri ni vamakwerhu va 180. A hi nga pfumeleriwanga ku hlangana. Eka malembe ya khume hi lo kota ku tsundzuka Xilalelo xa Hosi kambirhi. Siku rin’wana hi hlele ku khoma Xilalelo xa Hosi eka yin’wana ya tihofisi leti a ndzi ti basisa. Vamakwerhu va nghene hi un’we-un’we ka ha sele nkarhi wo leha leswaku hi sungula. Lava fikeke a va ri 80. Hi veke swifanekiselo ehenhla ka tafula.

“Hi vone swi fanerile ku sungula handle ko yimbelela, ivi makwerhu un’wana wa xisati a pfula hi xikhongelo, kutani nkulumo yi sungula naswona a hi tsakile. Hiloko hi twa huwa, kutani hi swi tiva leswaku varindzi va le ku hi laveni. Hi vone murhangeri wa varindzi hi byakwe a hlometele hi fasitere hambileswi a ri ri henhla swinene. Hi nkarhi wolowo hi twe munhu a hima rivanti a lava leswaku hi n’wi pfulela. Hiloko varindzi va nghena kutani va khoma makwerhu wa xisati loyi a a nyikela nkulumo kutani va ya n’wi pfalela yexe. Makwerhu un’wana wa xisati u kanye mbilu kutani a ya emahlweni ni nkulumo, kambe va n’wi khomile na yena. Loko makwerhu wa vunharhu a ringeta ku ya emahlweni ni nkulumo va hi tekile hinkwerhu va hi nghenisa ekamareni rin’wana kutani va hi xungeta hi leswaku un’wana ni un’wana wa hina u ta pfaleriwa a ri yexe. Loko hi ri kwalaho hi nambe hi gimeta Xitsundzuxo hi ku yimbelela risimu ni ku pfala hi xikhongelo.

“Loko hi vuyela eswitokisini vabohiwa lava nga riki Timbhoni va tsakile loko va hi vona kutani va ku, ‘Loko hi nga mi voni a hi ehleketa leswaku Armagedoni yi fikile, kutani Xikwembu xi mi teka hinkwenu ka n’wina xi mi yisa etilweni, xi hi siya leswaku hi ta lovisiwa.’ Vabohiwa lava a va pfaleriwe na hina malembenyana kambe a va nga lavi ku twa nchumu hi ntiyiso. Hambiswiritano, endzhaku ka xiendlakalo lexi van’wana va vona va sungule ku yingisela.”

“A HI TSHINELELANA”

Kampa yin’wana ya le Vorkuta a yi ri ni Timbhoni to tala leti humaka eUkraine, eMoldova, etirhiphabliki ta Baltic ni ta Soviet Union. Ivan Klimko u ri: “A ku ri hi xixika xa 1948. Hambileswi a hi nga ri na minkandziyiso ya Bibele, hi tsale leswi a hi swi tsundzuka eswiphephanini, ngopfu-ngopfu leswi a hi swi hlaye eka timagazini ta khale kutani hi swi tumbeta leswaku varindzi va nga swi kumi. Kambe a va swi tiva leswaku hi ni swiphephana swo tano. A hi sechiwa nkarhi wo leha hi vukheta. Hi masiku lawa a ku titimela ngopfu, a hi yisiwa ehandle kutani hi yimisiwa hi mintlawa ya vanhu va ntlhanu. A hi hlayiwa ko tala. Swi tikomba onge a va tiyimisele leswaku hi va nyika swiphephana leswi loko hi nga lavi ku dlayiwa hi xirhami. Loko hi ri karhi hi hlayiwa hi ku phindha-phindha, a hi tshinelelana kutani hi bula hi ta Bibele. A hi tshama hi ehleketa hi timhaka ta Xikwembu. Yehovha u hi pfunile leswaku hi tshama hi tshembekile. Hi ku famba ka nkarhi vamakwerhu va kote ku nghena na Bibele ekampeni. Hi yi tekile kutani hi avelana swiphemu swa yona leswaku loko ku sechiwa yi nga tekiwi hinkwayo.

“Varindzi van’wana a va swi xiya leswaku khotso a hi ndhawu ya Timbhoni ta Yehovha. A va ri ni musa kutani va hi pfuna hi tindlela to tala. Van’wana va vona a va nga ma sechi maphasela ya hina. Hi xitalo phasela ha rin’we a ri ri ni tluka rin’we kumbe mambirhi ya Xihondzo xo Rindza. Matluka lawa a ma ri ya nkoka swinene ku tlula swakudya. Ekampeni yin’wana ni yin’wana vamakwerhu a va nga ri ni swakudya swo tala kambe a va fuwile hi tlhelo ra moya.”—Esa. 65:13, 14.

“U TA XI AVA XI VA SWIPHEMU SWA 50”

Vhiki ni vhiki vamakwerhu a va dyondzisa lava lavaka ku dyondza Bibele. Vabohiwa vo tala hambi lava a va nga lavi ku dyondza Bibele a va swi tiva leswaku endzhaku ka awara ya nkombo nimadyambu, a ku ri ni tidyondzo ta Bibele ekampeni kutani a va ringeta ku nga bi huwa. Iov Andronic u ri: “A swi tikomba leswaku Yehovha wa hi khathalela nileswaku u yisa ntirho wa yena emahlweni. Na hina a hi ringeta ku rhandzana tanihi Vakreste hi ku landzela milawu ya Bibele. Hi xikombiso, a hi phemelana swakudya hinkwaswo leswi a hi tiseriwa swona ekampeni, ku nga nchumu lowu a wu nga tali ku endliwa etikampeni.

“Eka kampa yin’wana, Mykola Pyatokha, a a ri ni vutihlamuleri byo avela vamakwerhu swakudya. Xirho xin’wana xa KGB xi tshama xi ku: ‘Loko wo nyika Mykola hambi ku ri xiwitsi xinene, u ta xi ava xi va swiphemu swa 50!’ Hi yona ndlela leyi a hi hanya ha yona. A hi avelana xin’wana ni xin’wana lexi hi xi kumaka swi nga khathariseki leswaku i swakudya swa nyama kumbe i swa moya. Leswi swi hi pfunile ni ku pfuna vanhu va timbilu letinene lava a va rhandza Xikwembu.”—Mat. 28:19, 20; Yoh. 13:34, 35.

KU ENGETELERIWA MUHOLO HIKWALAHO KA MAHANYELO LAMANENE

Vatirhi va le kampeni lava a va rindza Timbhoni ta Yehovha a va engeteleriwa muholo. Hikwalaho ka yini? Viktor Gutshmidt u ri: “Loyi a a ri mukhomi wa timali ekampeni u ndzi byele leswaku eka tikampa leti vamakwerhu a va pfaleriwe eka tona, vatirhi va kona a va byeriwe leswaku va nga vi na ximbilwambilwana nileswaku va nga rhukani, naswona va fanele va va ni musa. Sweswo a swi ta endla leswaku va engeteleriwa muholo. Leswi a swi endleriwa ku komba van’wana leswaku Timbhoni ta Yehovha a hi tona ntsena leti nga ni mahanyelo lamanene ni leswaku a ti hambananga ni vanhu van’wana. A ku ri ni vanhu vo tala lava a va tirha ekampeni leyi—ku nga vaongori, vatirhi va mintirho yo hambana-hambana, van’watinkota ni varindzi—lava hinkwavo ka vona a va ri kwalomu ka dzana. Hinkwavo a va lava ku engeteleriwa muholo.

“Siku rin’wana makwerhu loyi a a tirha ehandle ka kampa u twe murhangeri wa varindzi a ri karhi a phyandlasela nhlambha. Hi siku leri landzelaka makwerhu loyi u hlangane na yena endzeni ka kampa kutani a ku: ‘Xana a wu hlundzukisiwe hi mani matolo? Phela a wo vila kunene!’ Hiloko murhangeri wa varindzi a ku: ‘A ndzi nga lwi na munhu, mhaka hi leswaku a ndzi nga ha swi koti ku tikhoma hiloko ndzi humela ehandle ka kampa ndzi ya rhurisa mbilu.’ A swi tika leswaku vanhu va tikhoma ku fana ni Timbhoni ta Yehovha.”

KU CHUMAYELA ENDLWINI YA MURHANGERI WA KAMPA

Vamakwerhu a va tirhisa minkarhi leyi a va yi kuma ku chumayela naswona matshalatshala ya vona a ma va ni vuyelo lebyinene. Nikolai Gutsulyak u ri: “A ku ri ni khefi leyi a hi xava swakudya eka yona ekampeni. Nkarhi na nkarhi loko ndzi ya xava swakudya, a ndzi ringeta ku vula marito ma nga ri mangani lama humaka eBibeleni eka wansati loyi a a xavisa. Minkarhi hinkwayo a a yingisa naswona u tshama a ndzi kombela leswaku ndzi n’wi hlayela swo karhi. Endzhaku ka masiku manharhu, ndzi vitaniwe hi mutirhela-mfumo un’wana egedeni. U ndzi byele leswaku mina ni Mbhoni yin’wana hi fanele ku ya hoxa nghilazi ya fasitere endlwini ya murhangeri wa kampa.

“Yindlu ya kona a yi ri edorobeni kutani hi heleketiwe hi masocha. Loko hi fika hi pfuleriwe nyangwa hi wansati la tirhaka le khefini. A a ri nsati wa murhangeri wa kampa. Socha rin’we ri yime endzeni ka yindlu kutani mambirhi ma yima ehandle ka yindlu ekusuhi ni fasitere. Wansati loyi u hi nyike tiya kutani a kombela leswaku hi n’wi hlamusela leswi engetelekeke malunghana ni Bibele. Siku rero hi hoxe nghilazi ya fasitere ra yindlu yakwe hi tlhela hi n’wi chumayela. Loko hi gimeta bulo ra hina, u te: ‘Mi nga chavi ku vulavula na mina. Vatswari va mina a va chava Xikwembu ku fana na n’wina.’ U hlaye minkandziyiso ya hina exihundleni nuna wa yena a nga swi tivi hikuva a a venge Timbhoni.”

“MUNDZUKU MI TLHELELA ENTIRHWENI”

Van’wana lava nga ni swikhundlha leswi tlakukeke a va ti rhandza Timbhoni naswona minkarhi yin’wana a va ti yimelela. Hi va-1970 eBratsk le Xifundzheni xa Irkutsk, ntlawa wa Vukhomunisi lowu kongomisaka feme ya timhandzi wu endle xiboho xa ku hlongola vatirhi va wona hinkwavo lava nga Timbhoni ta Yehovha. Wu byele vamakwerhu wu ku: “Leswi mi nga wu seketeliki mfumo wa Soviet na wona a wu nge mi khathaleli. Yehovha a a mi khathalele hikuva mi rhandza yena.” Vamakwerhu lava hlongoriweke va vone swi antswa leswaku va chumayela erivaleni, hiloko va sungula ku famba hi yindlu ni yindlu. Loko va fika endlwini yin’wana, wansati un’wana u pfule nyangwa kutani vamakwerhu va n’wi hlamusela hi ku komisa leswi va teke hi swona. Hiloko ku twala rito ra wanuna ri huma ekhixini ri ku: “U vulavula na vamani? A va nghene!” Loko vamakwerhu va nghenile, wanuna loyi u va vutise a ku: “Hikwalaho ka yini mi nga yanga entirhweni?” Vamakwerhu va n’wi hlamusele ndlela leyi va hlongoriweke ha yona.

Wanuna loyi a a ri muchuchisi naswona a a te ku ta dya swakudya swa ninhlikanhi. U bele feme ya timhandzi riqingho a hlundzukile, a lava ku tiva loko ku ri ntiyiso leswaku Timbhoni ta Yehovha ti hlongoriwile. Loko vini va feme va pfumerile leswaku swi tano, u vutise a ku: “Ti hlongoleriwa yini? Xana ma swi tiva leswaku mi tlule nawu? A mi na yona mfanelo yo endla tano! Ndzi mi lerisa leswaku mi tlherisela Timbhoni emintirhweni ya tona mi tlhela mi ti hakela tin’hweti tinharhu leti ti titshameke ti nga tirhi hikwalaho ka xiboho xa n’wina.” Muchuchisi u veke riqingho kutani a byela vamakwerhu a ku: “Mundzuku mi tlhelela entirhweni.”

“NDZI SUNGULE KU TLHOTA MINKANDZIYISO KU SUKELA HI 1947”

Hi va-1970, vamakwerhu se a va ri ni vuswikoti byo endla minkandziyiso, ku yi fambisa ni ku yi fihla. Kambe minkarhi yin’wana a swi lava leswaku va hatla va luka mano. Grigory Sivulsky u ri: “Siku rin’wana hi 1976, yindlu ya hina yi sechiwile. Tolo ka kona nimadyambu, ndzi veke swiviko ni tiadirese ta vamakwerhu endzeni ka drowara leyi nga erivaleni. Loko ntlawa wa KGB wu ri karhi wu secha, a wu vonaka wu titshemba, onge wa ku tiva lomu wu faneleke wu secha kona. Xirho xin’wana xa KGB xi te: ‘Tisa mathulusi, ndzi lava ku tlhantlha sofa leyi.’ Ndzi khongerile kutani ndzi xi hlamula hi xivindzi ndzi ku:

“‘Loko a mi lo hatla mi ta secha endlwini ya hina ku fana ni ndlela leyi mi hatliseke ha yona loko mi ya secha tindlu ta Timbhoni letin’wana, a mi ta va mi kume swo karhi. Kambe mi be hansi. A mi nge kumi nchumu.’

“Xirho lexi xi ndzi vutise xi ku: ‘Xana a hi ta va hi kume yini?’

“Ndzi te: ‘A mi ta va mi kume timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni ta Xalamuka! Kambe namuntlha mi be hansi.’

“Ndzi swi nyike mathulusi kutani ndzi ku: ‘Yi tlhantlheni kambe loko mi famba mi yi siya yi ri leswi a yi ri xiswona.’

“Hiloko swi ku ntsee! Loko ndzi vona leswaku swi le ku dyeni ka marhambu ya nhloko, ndzi langute un’wana wa vona ndzi ku: ‘Ndzi anakanya leswaku a wu si heta ni malembe manharhu u sechana ni minkandziyiso ya Timbhoni ta Yehovha. Mina ndzi sungule ku tlhota minkandziyiso ku sukela hi 1947. Mi nga tidyeli nkarhi; a mi nge pfuki mi yi kumile minkandziyiso laha yi tumbetiweke kona.’

“Nkateko wa kona swi fambile. Swiviko ni tiadirese ta vamakwerhu a swi ri erivaleni lerova munhu un’wana ni un’wana a a ta swi kuma hi ku olova.”

KU CINCA KA MAFUMELO YA LE SOVIET UNION

Hi 1985 ku endliwe xitiviso xa leswaku mfumo wa Soviet Union wu ta cinca mafumelo ya wona, kambe swi teke nkarhi leswaku vuyelo bya kona byi voniwa. Eka swifundzha swin’wana, Timbhoni a ta ha khomiwa ni ku pfaleriwa emakhotsweni ku fana ni le ku sunguleni. Hambiswiritano, rhavi ra le Jarimani ri tsalele yindlu-nkulu hi 1988 ri ku: “Loko ku sungula lembe ra ntirho, valawuri a va tikomba va tiyimisele ku nyika [vamakwerhu va le USSR] ntshunxeko lowu engetelekeke wo khoma minhlangano kumbexana ni ku rhumeriwa minkandziyiso, loko vo tsarisa mavandlha ya vona eka mfumo. Etindhawini to tala va kote ku khoma Xitsundzuxo va nga kavanyetiwi hi nchumu. Vamakwerhu va vona onge valawuri va tiyimisele ku va nyika ntshunxeko.”

Hi ku famba ka nkarhi, vamakwerhu lava hlawuriweke va nyike rhavi ra le Jarimani tiadirese ta vamakwerhu lava pfumeleke ku rhumeriwa minkandziyiso. Kutani vona a va ta yisa minkandziyiso yoleyo eka vakulu leswaku vamakwerhu hinkwavo va tiyisa vuxaka bya vona ni Xikwembu. Hi February 1990, se a ku ri ni tiadirese ta kwalomu ka 1 600 ta vamakwerhu lava pfumeleke leswaku minkandziyiso yi rhumeriwa eka vona kan’we hi n’hweti.

Hi 1989, Timbhoni ta magidi ma nga ri mangani leti humaka eSoviet Union, ti swi kotile ku ya eka ntsombano wo hlawuleka ePoland. Yevdokia, Mbhoni leyi humaka edorobeni ra Naberezhnye Chelny, u ri: “Hi khongele Yehovha hi mbilu hinkwayo leswaku a hi pfuna hi kota ku ya entsombanweni wa hina wo sungula wa xiviri. Loko mukongomisi wa bindzu leri ndzi tirhaka eka rona a twa leswaku ndzi lava ku endzela etikweni rin’wana, u vule a hlamarile a ku: ‘Xana a wu swi vonanga eka mahungu ya thelevhixini leswaku mindzilakana yi pfariwile? A ku humi munhu!’

“Ndzi n’wi hlamule hi xivindzi ndzi ku: ‘U nga karhateki, va ta yi pfula.’ Hakunene swi ve tano. Endzilakanini wa doroba ra Brest a ku pfumeleriwa Timbhoni ta Yehovha ntsena ku endzela ematikweni man’wana. A hi nga sechiwi naswona valawuri a va hi khoma kahle. Munhu un’wana la nga riki Mbhoni u ringete ku tsemakanya ndzilakana onge na yena u ya entsombanweni. Hambiswiritano, vatirhela-mfumo va le ndzilakaneni va hatle va n’wi vona kutani va n’wi khoma. Xana va n’wi vone njhani? Hinkwavo lava yaka entsombanweni a va n’wayitela naswona a va tamele tibege letitsongo.”

KU AMUKERIWA HI MALWANDLA EMOSCOW

Se ku hundze malembe ya 40 ku sukela loko Timbhoni ta Yehovha ti endle xikombelo xo tsarisiwa ximfumo hi 1949 eMoscow. Hi nkarhi wolowo, mapfalo ya vamakwerhu a ma nga va pfumeleli ku endla leswi mfumo wa Stalin a wu swi lava. Kambe hi February 26, 1990, mutshama-xitulu wa Komiti ya Timhaka ta Vukhongeri eMoscow, u amukele vamakwerhu lava yimelaka Timbhoni ta Yehovha. Eka nhlangano lowu, a ku ri ni swandla swimbirhi swa mutshama-xitulu ni van’wana vanharhu lava tirhaka na yena. Vamakwerhu lava yimelaka Timbhoni ta Yehovha a va ri 15: A ku ri vamakwerhu va 11 va le Rhaxiya ni le ka tirhiphabliki tin’wana ta Soviet Union na Milton Henschel swin’we na Theodore Jaracz, va le Brooklyn, swin’we na Willi Pohl na Nikita Karlstroem, va le rhavini ra le Jarimani.

Loko mutshama-xitulu a pfula nhlangano lowu, u te: “Hi tsake ngopfu ku hlangana ni Timbhoni ta Yehovha. Ndzi twe swo tala hi n’wina kambe ndza sungula ku hlangana na n’wina. Hi ku ya hi nawu wa hina, un’wana ni un’wana u ntshunxekile ku tiphofula.” Vamakwerhu va vule leswaku va navela ku tsarisa mintirho ya Timbhoni ta Yehovha eSoviet Union. Mutshama-xitulu u te: “Yoleyo i mhaka yo tsakisa naswona mi fike hi nkarhi. Hi langutele leswaku ku tsarisiwa ka n’wina ku va ni vuyelo lebyinene.”

Loko mutshama-xitulu a kombela vamakwerhu leswaku va hlamusela ntirho wa vona, swi ve erivaleni leswaku Timbhoni ta Yehovha ti kumeka ematikweni hinkwayo ya Soviet Union. Mulanguteri un’wana wa xifundzha u te: “Ndzi endzela mavandlha ya mune eXifundzheni xa Irkutsk. Kambe ndzi khathalela ni matiko ya le Far East, doroba ra Khabarovsk ni ra Krasnoyarsk ni xifundzha xa Novosibirsk ni xa Omsk.” Mutshama-xitulu u te: “Ndhawu leyi u yi khathalelaka i yikulu; yi tlula ya tinxaka to tala!”

Xandla xa mutshama-xitulu xi te: “Tanihi leswi hi nga ti twisisiki tin’wana ta tidyondzo ta n’wina, hi fanele hi ti kambisisa. Hi xikombiso, yin’wana ya tibuku ta n’wina yi vula leswaku Xikwembu xi ta basisa misava kutani xi lovisa mimfumo hinkwayo leyi nga kona. A hi swi twisisi leswaku ku vulavuriwa hi yini.” Makwerhu Pohl u hlamule a ku: “Timbhoni ta Yehovha a ti hlanganyeli eka muxaka wun’wana ni wun’wana wa madzolonga. Buku leyi yi vulavula hi ku hetiseka ka vuprofeta byo karhi eBibeleni. Timbhoni ta Yehovha ti chumayela hi Mfumo wa Xikwembu ni hi vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi.”

Hiloko xandla xa mutshama-xitulu xi ku: “Wolowo i ntirho lowunene.”

Loko bulo rero ri hela, mutshama-xitulu u te: “Hi tsake ngopfu leswi hi hlanganeke na n’wina. Mi fanele mi tsarisiwa hi xihatla.”

Hi March 1991, Timbhoni ta Yehovha ti tsarisiwe ximfumo eRhaxiya. Hi nkarhi wolowo, a ku ri ni vanhu lava tlulaka 150 wa timiliyoni eRhaxiya kambe vahuweleri va Mfumo a va ri 15 987. Leswi swi endle leswaku vamakwerhu va le Rhaxiya va lava ndzetelo lowu engetelekeke lowu humaka eka Yehovha.—Mat. 24:45; 28:19, 20.

“A HI TSAKILE NASWONA HI NTSHUNXEKILE”

Tanihi leswi tiko ra Finland ri nga le kusuhi ni ra Rhaxiya, Huvo leyi Fumaka yi kombele rhavi ra le Finland leswaku ri pfuna vamakwerhu va hlela ntsombano wa matiko yo hambana-hambana eSt. Petersburg, le Rhaxiya, lowu a wu ta khomiwa hi June 26-28, 1992. Leswi ntirho wa vona a wu yirisiwile ku tlula malembe ya 50, xana vamakwerhu va titwe njhani hi ku khoma ntsombano va ntshunxekile? Makwerhu un’wana u ri: “A hi tele ngopfu exitediyamu. Leswi a hi tsakile naswona hi ntshunxekile, mihloti a yi xiririka! A hi nga lorhi leswaku hi ta kala hi ntshunxiwa eka mafambiselo lawa ya swilo. Kambe Yehovha u hi ntshunxile. Hi tsundzuke nkarhi lowu a hi pfaleriwe hi ri ntlhanu exitokisini xin’we, hi rhendzeriwe hi darada yo leha naswona loko un’we a twa xirhami hina va mune a hi n’wi kufumeta. Xitediyamu a xi rhendzeriwe hi khumbi ro leha. Kambe a hi nga swi lavi ku muka. Ndlela leyi a hi titwa ha yona a yi hlamuseleki.

“Ntsombano wu kale wu hela hi ri karhi hi xiririka mihloti. A hi tsake ngopfu ku vona singita leri. Hambileswi a hi ri ni malembe yo tlula 70 hi vukhale, hi rhendzeleke ni xitediyamu onge ha ha ri vantshwa. Swi teke malembe ya 50 leswaku hi kuma ntshunxeko lowu. Yehovha u rhange a pfumelela leswaku hi hlongoleriwa eSiberia kutani hi hetelela hi pfaleriwe emakhotsweni ni le tikampeni. Kambe sweswi hi le xitediyamu! Matimba ya Yehovha a ma nge pimanisiwi na nchumu. Hi yimile hi langutana kutani hi sungula ku mpfikula. Hinkwerhu a hi nga swi kholwi leswi a hi swi vona. Vamakwerhu van’wana lava ha riki vantshwa va hi vutisile va ku: ‘Xana mi rilela yini?’ Kambe a hi swi kotanga ku va hlamula hikwalaho ka ku mpfikula. Hiloko un’wana exikarhi ka hina a vula a ri karhi a xiririka mihloti a ku: ‘A hi rili kambe hi tsakile!’ Hi va hlamusele ndlela leyi a swi tika ha yona ku tirhela Yehovha malembe yo tala loko ntirho wu yirisiwile. Kambe, sweswi a hi nga tshembi leswaku Yehovha u endle leswaku xiyimo xexo hinkwaxo xi cinca.”

Endzhaku ka ntsombano wolowo lowu nga rivalekiki, rhavi ra le Finland ri komberiwe ku rhumela maphayona yo hlawuleka ya 15 eRhaxiya. Hi July 1, 1992, Hannu na Eija va ka Tanninen, mpatswa lowu hisekaka wa le Finland, va fike exiavelweni xa vona eSt. Petersburg. Xihinga xa vona xo sungula a ku ri ku dyondza ririmi. Endzhaku ko dyondza ririmi, va sungule ku chumayela naswona va kombela ku dyondza ni vanhu Bibele. Hannu u ri: “Eku sunguleni ka va-1990, vanhu vo tala lava tshamaka edorobeni a va lava ku dyondzeriwa Bibele. Loko hi fambisa timagazini exitarateni, vanhu a va nga kanakani ku hi nyika tiadirese ta vona. Vanhu hinkwavo a va lava minkandziyiso. Loko hi fambisa timagazini kutani u nyika munhu magazini kumbe xiphephana, a ku ta van’wana va khume va ta lava minkandziyiso na vona. Ko tala loko vanhu va teka minkandziyiso a va sungula ku yi hlaya va ri karhi va famba kumbe loko va rindzele xitimela.”

Ku sukela hi October 1992, ku fike maphayona yo tala yo hlawuleka lama humaka ePoland. Eka ntlawa wo sungula a ku ri ni vamakwerhu va xisati lava nga tekiwangiki. Ku nga ri khale, ku fike ntlawa wa vumbirhi lowu humaka ePoland kutani wu yisiwa eSt. Petersburg. Endzhaku ka lembe, ku rhumeriwe maphayona eMoscow ma huma ePoland. Eka malembe lama landzeleke, ku rhumeriwe vamakwerhu vo tlula 170 va le Poland eRhaxiya, vo tala va vona a ku ri mathwasana ya Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli.

WA HA TELE NTIRHO LOWU FANELEKE WU ENDLIWA

Endzhaku ka ntsombano wolowo wa matiko yo hambana-hambana, lowu khomeriweke eSt. Petersburg, Huvo leyi Fumaka yi nyike vamakwerhu mpfumelelo wo xava ndhawu leyi a yi ri ni miako ya khale, (leyi nga tihekitara ta nkombo) eximutanini xa Solnechnoye, ekusuhi ni doroba. Nkarhi a wu fikile wa leswaku ku akiwa Bethele eRhaxiya. Rhavi ra le Finland ri komberiwile leswaku ri pfuna entirhweni wo aka. Hi September 1992, ku fike ntlawa wo sungula eSolnechnoye wa vatirhi va ku tirhandzela lowu humaka eFinland. Aulis Bergdahl, un’wana wa vamakwerhu lava a va ri eka ntlawa wo sungula, loyi hi ku famba ka nkarhi a veke xirho xa Komiti ya Rhavi, u ri: “Mina ni nkatanga Eva Lisa, hi xi amukele hi mandla mambirhi xirhambo xo ya pfuneta ku aka Bethele ya le Rhaxiya. A hi swi vona leswaku ntirho lowu wu kongomisiwa hi Yehovha. Vamakwerhu ematikweni yo hambana-hambana emisaveni a va wu seketela.”

Alf Cederlöf, la humaka eFinland ni loyi a a ungamela ntirho wo aka ni nkatakwe Marja-Leena, a va khutaza vamakwerhu loko ku ri karhi ku akiwa. Swirho swa Komiti ya Rhavi ra le Finland na swona swi va khutaze ngopfu vamakwerhu. Vamakwerhu lava humaka eyindlu-nkulu le Brooklyn va endzele eSolnechnoye loko ku ri karhi ku akiwa. Aulis u ri: “Hi 1993, Milton Henschel u hi endzerile endzhaku ka ntsombano wa matiko yo hambana-hambana lowu a wu khomeriwe eMoscow. U va khutazile swinene vamakwerhu eka tinkulumo leti a ti nyikeleke niloko a bula na vona.”

A ku ri ni vatirhi va kwalomu ka 700 va ku tirhandzela—lava humaka eScandinavia, eYuropa, eAmerika, eAustralia ni le Rhaxiya—lava a va pfuneta loko ku akiwa Bethele. A va ri va mindhavuko yo hambana-hambana naswona matirhelo ya vona a ma nga fani. Kambe ntirho wu kote ku endliwa hikuva buku ya Zakariya 4:6 yi ri: “‘Ku nga ri hi vandla ra nyimpi, kumbe hi matimba, kambe hi moya wa mina,’ Yehovha wa mavuthu u vurile.” Hakunene Yehovha hi yena loyi a a aka “yindlu” leyi. (Ps. 127:1) Vamakwerhu va le Rhaxiya va tinyiketele hi ku tirhandzela entirhweni wa Mfumo. Vo tala va vona a va ha ri vantshwa hi malembe ni le ntiyisweni, kambe vo tala ana se a va ri maphayona. A va tiyimisele ku dyondza ku aka hi ku hatlisa kambe va endla ntirho wa xiyimo xa le henhla ni ku dyondza ku tamela timhaka leti khumbaka matirhelo ya nhlengeletano ya Xikwembu.

KU HLELA NTIRHO

Loko lembe ra 1993 ri ya eku heleni, ku te swirho swa Komiti ya Tiko ya le Rhaxiya eSolnechnoye. A ku rhambiwe Ivan Pashkovsky, Dmitry Livy, Vasily Kalin, Aleksey Verzhbitsky, Anatoly Pribitkov na Dmitry Fedunishin. Endzhaku ka lembe, ku fike Mikhail Savitsky. Huvo leyi Fumaka yi kombele Horst Henschel wa rhavi ra le Jarimani leswaku a dyondzisa vamakwerhu ku hlela ntirho.

Nchumu wo sungula lowu a wu fanele wu hleriwa a ku ri ntirho wo endzela mavandlha ni swifundzha. Eku sunguleni ku simekiwe swifundzha swa ntlhanu etikweni, swimbirhi eSt. Petersburg ni swinharhu eMoscow ni le tindhawini ta le kusuhi. Valanguteri vo sungula va swifundzha a ku ri Artur Bauer, Pavel Bugaisky na Roy Öster lava a va endzela mavandlha ya le Moscow, ivi Kzyztov Poplawski na Hannu Tanninen a va endzela mavandlha ya le St. Petersburg. Hi ku famba ka nkarhi, Roman Skiba na yena u hlawuriwe ku va mulanguteri wa xifundzha. Matthew Kelly, loyi a thwaseke eXikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli hi 1992 le United States, u averiwe ku va mulanguteri wa muganga swa xinkarhana.

Loko Hannu Tanninen a tsundzuka ndlela leyi mavandlha a ma endzeriwa ha yona eku sunguleni loko malembe ya va-1990 ma sungula, u ri: “Ndzi rhumele papila evandlheni ra Petrozavodsk le Karelia, leri hlamuselaka hi ta riendzo ra mina ni ndlela leyi minhlangano a yi fanele yi fambisiwa ha yona vhiki rero. Loko mina ni nkatanga hi fika, nkulu un’wana u hi hlanganisile exitichini xa xitimela kutani hi muka na yena. U ndzi kombe papila leri ndzi va tsaleleke rona kutani a ku: ‘Hi te loko hi ri kuma hi vona swi antswa ku ku yimela, leswaku u ta hi hlamusela kahle leswi u swi tsaleke hikuva a hi nga swi twisisi.’

“Loko hi ya ro sungula evandlheni ra le dorobeni ra Murmansk, hi kume ri ri ni vahuweleri va 385 lava a va fambisa tidyondzo ta Bibele to tlula gidi. Kambe lava a va dyondzeriwa a va tele ngopfu, hikuva vanhu vo tala lava tsakelaka a va dyondzeriwa va ri hi mintlawa. Hi xikombiso, phayona rin’wana a ri ri ni tidyondzo ta Bibele ta 13 kambe vanhu lava a va va kona loko ku dyondziwa a va tlula 50!

“Xiavelo xa hina xa vumbirhi a xi ri exifundzheni xa Volgograd ni xa Rostov. Le Volgograd a ku ri ni mavandlha ya mune eka vanhu vo tlula miliyoni. Vamakwerhu a va tiyimiserile ku dyondza ndlela yo fambisa minhlangano ni tidyondzo ta Bibele swin’we ni ku chumayela hi yindlu ni yindlu. Eka vandlha rin’wana ni rin’wana leri a hi ri endzela a hi fika hi simeka rin’wana lerintshwa. Loko hi tsala xiviko lexi mulanguteri wa xifundzha a xi tsalaka loko a endzele vandlha, a hi hlayela vanhu lava khuvuriweke ku sukela loko hi endzele vandlha rero enkarhini lowu hundzeke. Loko hi vuya ra vumbirhi, hi kume leswaku evandlheni ha rin’we a ku khuvuriwe vanhu va kwalomu ka 50, 60, kumbe 80, kasi eka rin’wana a ku khuvuriwe vo tlula dzana! Sweswo swi endle leswaku endzhaku ka malembe manharhu, ku va ku simekiwe mavandlha ya 16 edorobeni.”

Hi January 1996 ku hlawuriwe vamakwerhu lava nga ta va swirho swa Komiti ya Rhavi eRhaxiya. Hi nkarhi lowu fanaka, ku hlawuriwe valanguteri va miganga. Van’wana va vona a ku ri Roman Skiba (loyi a a endzela swifundzha swa le Siberia ni le Far East), Roy Öster (loyi a a endzela swifundzha swa le Belarus, Moscow ni le St. Petersburg ku ya fika eTintshaveni ta Ural), Hannu Tanninen (loyi a a endzela swifundzha swa le Caucasia ku ya fika eVolga) na Artur Bauer (loyi a a endzela swifundzha swa le Kazakhstan ni le Asia Xikarhi). Hi nkarhi wolowo, mulanguteri wa muganga a a nyikiwa ni xifundzha lexitsongo leswaku a xi endzela.

KU FAMBA MIMPFHUKA YO LEHA

Roman Skiba u ve phayona ro sungula ro hlawuleka leri teke eRhaxiya ri huma ePoland emasungulweni ya 1993. U ri: “Hi October 1993, ndzi kume papila leri vulaka leswaku ndzi hlawuriwe ku va mulanguteri wa xifundzha. Xifundzha xa mina xo sungula a xi katsa mavandlha ya le dzongeni wa St. Petersburg, Xifundzha xa Pskov ni tiko hinkwaro ra Belarus. Hambiswiritano, a xi nga ri xifundzha lexikulu loko xi pimanisiwa ni swin’wana eRhaxiya. Kambe ndzi boheke ku hatla ndzi tolovela ku famba mimpfhuka yo leha. Hi November 1995, ndzi averiwe exifundzheni lexi nga le Tintshaveni ta Ural ndzi tlhela ndzi averiwa ku va mulanguteri wa muganga la khomelaka. Xifundzha xa mina a xi katsa tindhawu hinkwato leti nga le Tintshaveni ta Ural, tiko hinkwaro ra Siberia ni le Far East. Loko makwerhu un’wana a pima vukulu bya muganga lowu, u kume leswaku wu ringana ni matiko ya 38 lama ringanaka ni tiko ra Poland. Xifundzha lexi xi ni minkarhi yo hambana ya nhungu! Endzhaku ka malembe mambirhi, rhavi ri ndzi kombele leswaku ndzi endzela ntlawa lowu a wu ri le Ulaanbaatar, ku nga ntsindza wa Mongolia.”

Makwerhu Skiba u ya emahlweni a ku: “Siku rin’wana hi khandziye xihaha-mpfhuka kambirhi hi suka eNoril’sk le n’walungu wa Arctic Circle, hi ya eYekaterinburg, xo sungula xi hi suse eNoril’sk xi hi yisa eNovosibirsk hiloko hi khandziya lexi yaka eYekaterinburg. Riendzo leri a ri rivaleki hikuva ri teke nkarhi wo leha. Xihaha-mpfhuka lexi sukaka eNoril’sk xi hlwerisiwe hi tiawara ta 12 kutani mina na nkatanga Lyudmila, hi hete siku hinkwaro erivaleni ra swihaha-mpfhuka. Hambiswiritano, hi kote ku tirhisa minkarhi yo tano ku dyondza.

“Minkarhi yin’wana a hi tikarhata swinene leswaku hi fika hi nkarhi loko hi endzele vandlha kambe a swi nga koteki. Siku rin’wana hi fambe hi movha hi ya evandlheni leri nga le ximutanini lexi nga etintshaveni ta Ust’-Kan, le Altai naswona pato ra kona a ri nga ri na xikontiri. Khombo ra kona movha wu tshovekile kutani a ndzi swi kotanga ku kambela swiviko swa vandlha naswona hi fike se ku hundze tiawara timbirhi leswaku minhlangano yi sungula. A hi hele matimba hi ehleketa leswaku hi ta kuma ku nga ha ri na munhu. Kambe hi hlamarile loko hi kuma vanhu va 175 va hi rindzile eholweni leyi hirhiweke, hambileswi ku nga ni vahuweleri lava nga fikiki eka 40! Loko movha wa ha tshovekile, vanhu vo tala lava tsakelaka lava humaka eswimutanini swin’wana va kote ku fika eminhlanganweni.”

MINTSOMBANO LEYI NGA RIVALEKIKI

Emadorobeni man’wana lamakulu, mintsombano ya muganga a yi khomiwa ro sungula naswona vamakwerhu a va nga ri na ntokoto etimhakeni to lunghiselela ntsombano. Hi 1996 le Yekaterinburg, vamakwerhu va hlawule xitediyamu lexi faneleke leswaku va ta khoma ntsombano wa muganga eka xona. Roman Skiba u ri: “A ku mile byanyi exikarhi ka switulu naswona exitediyamu a ku tlhumile. A ku sele mavhiki manharhu leswaku ntsombano wu sungula naswona a ku ri ni mavandlha manharhu edorobeni ni tindhawu leti nga le kusuhi na tona. Nkateko wa kona, mukongomisi wa xitediyamu a a tiyimisele ku hi pfuna hambileswi a a swi vona leswaku swi ta tika swinene ku khoma ntsombano eka xitediyamu xexo. Vamakwerhu va kulule va n’watseka kutani hi siku ro sungula ra ntsombano, xitediyamu a xi basile. Mukongomisi u hlamale ngopfu!” U nkhense vamakwerhu hi ku va pfumelela ku khoma Xikolo Xa Ntirho Wa Vuphayona eka wun’wana wa miako ya xitediyamu. Makwerhu un’wana u ri: “Endzhaku ka ntsombano, vanhu va sungule ku tirhisa xitediyamu lexi kutani mfumo wu kuma mali hi xona.”

Minkarhi yin’wana a swi lava ku pfumelelana ni swiyimo ni ku tiyisela leswaku ku lunghiseleriwa tinhlengeletano ni mintsombano. Le Vladikavkaz hi 1999, vamakwerhu va tsandzekile ku hirha xitediyamu leswaku va ta khoma nhlengeletano ya xifundzha, laha a ku languteriwe vanhu va 5 000. Hiloko va hirha holo ya tifilimi eVladikavkaz kutani va cinca xiyimiso xa nongonoko wa nhlengeletano, va xi komisa leswaku hi siku tinkulumo ta kona ti nyikeriwa ka ntlhanu. Endzhaku ka sweswo hi mahelo-vhiki wolawo, ku khomiwe nongonoko hinkwawo wa masiku mambirhi etindhawini timbirhi leti hambaneke edorobeni ra Nal’chik. Nhlengeletano yo sungula yi sungule tiawara timbirhi lowun’wana wu nga si sungula leswaku swivulavuri swi ta yisiwa laha a ku ri ni nhlengeletano ya vumbirhi. A swi vonaka onge valanguteri van’wana va swifundzha ni va miganga a va ta heleriwa hi matimba tinhlengeletano ti nga si hela. Makwerhu un’wana u ringanyete leswaku u nyikele tinkulumo ta 35 vhiki rero! Swilo hinkwaswo swi fambe kahle kukondza loko nongonoko wu kavanyetiwa eka nhlengeletano yin’wana hi Mugqivela nimixo. Ku fike vavanuna lava ambaleke yunifomo va ri ni mbyana kutani va byela vanhu hinkwavo leswaku va huma hi ku hatlisa hikwalaho ka swivangelo swo karhi. Vamakwerhu va hume hi ku rhula kutani va tidyela swakudya swa vona va ri ehandle ka holo. Ku kumiwe leswaku munhu un’wana la vengaka Timbhoni u bele valawuri riqingho a vula leswaku ku ni bomo emuakweni. Holo yi kambisisiwile kutani ku nga kumiwi nchumu hiloko vamakwerhu va pfumeleriwa ku ya emahlweni ni nhlengeletano. Ku endliwe mindzulamiso yo karhi eka xiyimiso kutani nhlengeletano yi hela kahle naswona vanhu hinkwavo va kote ku vuyeriwa.

MARIBYE, SWITLHANGU NI MATLHARI

Mbewu ya ntiyiso yi hatle yi haxiwa etikweni hinkwaro. Eija Tanninen u ri: “Hi 1998 a hi lunghiselela riendzo leri nga ta teka tiawara ta 15 hi xitimela, ku suka eka ntsombano wun’wana ku ya eka wun’wana. Vamakwerhu va hi kombele leswaku hi famba ni nhundzu yo tala leyi tirhisiwaka loko ku tlangiwa drama. A hi nga tiyiseki loko riendzo ra hina ri ta humelela hikuva vatirhi va le xitimeleni a va nga rhandzi loko vanhu va ri ni mindzhwalo yo tala. Kambe vamakwerhu va hi pfunile leswaku ekamareni ra torokisi leri ku tshamaka vanhu va mune ntsena, hi kota ku nghena ni maribye, switlhangu, matlhari ni minkwama leyi teleke hi swiambalo swa vatlangi va drama. A hi tshame ni vanhu van’wana vambirhi ekamareni rero.

“Loko mutirhi wa le xitimeleni a ta kambela mathikithi, u lave ku tiva leswaku ha yini hi rhwale nhundzu yo tala swonghasi! Hi n’wi hlamuserile leswaku a ku ri nhundzu leyi tirhisiwaka loko ku tlangiwa drama entsombanweni wa muganga wa Timbhoni ta Yehovha. U ve ni musa kutani a hi byela leswaku enkarhini lowu hundzeke, u tshama a yingisela nkulumo ya le rivaleni leyi nuna wa mina a nga tshama a yi nyikela loko hi endzele vandlha rin’wana edorobeni ra rikwavo. Hi nambe hi swi vona leswaku Yehovha u na hina.”

KU DYONDZA KU FAMBISA TIDYONDZO TA BIBELE

Vamakwerhu va xisati a va kota ku dyondzisana swilo swo tala. Eija u ri: “Loko ndzi sungula ku chumayela eRhaxiya, ndzi anakanye ndlela leyi a swi ta lava ku lehisa mbilu ni ku titsongahata ha yona eka vamakwerhu va xisati hikuva a ndzi nga xi tivi kahle Xirhaxiya. Ndlela leyi a va tiyimisele ha yona ku dyondza ku fambisa tidyondzo ta Bibele yi ndzi khumbile. Vo tala va vona a va ha ku dyondza ntiyiso naswona van’wana va ve Timbhoni loko ntirho wa ha yirisiwile kutani minkarhi yin’wana a va nga swi koti ku kuma ndzetelo lowu humaka eka nhlengeletano ya Yehovha.

“Hi tirhe edorobeni ra Volzhskiy ku sukela hi 1995 ku ya fika hi 1996. Ko tala loko makwerhu wa xisati a kombela ku famba na mina loko ndzi ya fambisa dyondzo ya Bibele, vo hlayanyana a va lava ku famba na hina. Eku sunguleni a ndzi nga swi twisisi kambe va ndzi hlamuserile leswaku va lava ku dyondza ku fambisa tidyondzo ta Bibele. Ndzi pfumele ku famba na vona loko ku ri leswaku vanhu lava dyondzeriwaka va ta pfumela niloko va nga ta khomiwa hi tingana. Hi ntolovelo a ndzi famba ni vamakwerhu va tsevu ku ya eka khume, va ri ni ntshembo wa leswaku loyi a dyondzeriwaka a nge khomiwi hi tingana, hakunene a a nga khomiwi hi tingana. Endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana, ndzi vone vanhu vo tala lava dyondzeriwaka va sungula ku dyondzela van’wana na vona. Hi nkarhi wolowo a ku ri ni mavandlha mambirhi ntsena eVolzhskiy. Endzhaku ka malembe ya khume ku simekiwe mavandlha ya 11.”

XIKHONGELO XA YENA XI HLAMURIWILE

A swi ri erivaleni leswaku nkongomiso wa nhlengeletano a wu nga vuyerisi vamakwerhu lava ha ku dyondzaka ntiyiso ntsena kambe a wu vuyerisa ni lava heteke malembe yo tala va ri karhi va tirhela Yehovha loko ntirho wu yirisiwile. Hannu Tanninen u ri: “Eka swiyimo swo hambana-hambana, a hi tala ku vona ndlela leyi tintsumi ti hi kongomisaka ha yona naswona hi vone swiendlakalo leswi hi hlamariseke swinene. Hi 1994 hi endzele vandlha lerintshwa eNovgorod, laha sweswi ku vitaniwaka Veliky Novgorod, kutani vamakwerhu va hi yise endlwini leyi a hi ta tshama eka yona vhiki rero. Endlwini yoleyo a ku ri ni muendzi loyi vito ra yena ku nga Maria, loyi a fambeke mpfhuka wa kwalomu ka tikhilomitara ta 50, a tela ntsena ku ta va kona eka vhiki ro hlawuleka. A a ri ni malembe ya kwalomu ka 50 a ri Mbhoni naswona a a navela ku vona makwerhu loyi a veke eka ntlawa wo sungula wa valanguteri va xifundzha endzhaku ka loko ntirho wu pfuleriwile. Hi kombele leswaku a hi rungulela ndlela leyi a dyondzeke ntiyiso ha yona. U hi byele leswaku loko a ri ni malembe ya 17 hi vukhale, u yisiwe ekampeni ya nxaniso eJarimani kutani a hlangana ni Timbhoni ta Yehovha. U dyondze ntiyiso kutani a khuvuriwa hi makwerhu wa xisati la nga mutotiwa. Maria u hetelele a ntshunxiwile kutani a tlhelela eRhaxiya leswaku a ya chumayela mahungu lamanene ya Mfumo. Endzhaku ka nkarhi, u khomiwile hikwalaho ko chumayela. Kutani a heta malembe yo tala etikampeni ta le Soviet ta vuhlonga.

“Loko a heta ku hi rungulela, hi khumbekile loko a vula leswaku emavhikini lama hundzeke, a a ri karhi a khongela Yehovha, a kombela leswaku a n’wi komba loko ku ri ni lexi hoxeke hi ndlela leyi a gandzelaka ha yona. Madyambu wolawo, ndzi n’wi byele leswaku enkarhini lowu hundzeke, xihloko lexi nge “Swivutiso Swa Vahlayi” eka Xihondzo xo Rindza, xi tshama xi hlamusela leswaku munhu u va a khuvuriwe hi ndlela leyi faneleke loko a khuvuriwe hi makwerhu wa xinuna la nga Mukreste. Maria u nkhensile. Yoleyo yi ve nhlamulo ya swikhongelo swa yena. Hiloko a khuvuriwa ebhavhini kutani a titwa a enerisekile. Se a ku hundze malembe ya 50 endzhaku ka loko a tinyiketerile hi 1944.”

KU YISIWA KA MINKANDZIYISO ETINDHAWINI LETI NGA NI MINKARHI YO HAMBANA YA 11

Ku sukela hi 1991, minkandziyiso a yi rhumeriwa eRhaxiya hi maphasela lamatsongo yi suka eJarimani kumbe eFinland. Hi July 1993, ku fike lori yo sungula eSolnechnoye, yi huma eJarimani naswona yi rhwale tithani ta 20 ta minkandziyiso. Tilori leti humaka erhavini ra le Rhaxiya ti sungule ku yisa minkandziyiso eMoscow, eBelarus ni le Kazakhstan. Kambe a ku nga ri matlangwana. Hi xikombiso, loko vamakwerhu va yisa minkandziyiso eKazakhstan, a va fanele va famba mpfhuka wo ringana tikhilomitara ta 5 000 ku ya ntsena. A va hlwerisiwa emindzilakanini naswona hi xixika tilori a ti baja hikwalaho ka gamboko.

Sweswi ku rhumeriwa tithani ta kwalomu ka 200 ta minkandziyiso eSolnechnoye. Vamakwerhu lava chayelaka tilori ta le Bethele va tirhisa nkarhi wun’wana ni wun’wana lowu va wu kumaka leswaku va chumayela varindzi va le mindzilakanini kumbe vatirhi va kona. Van’wana va vona va tsakela ku hlaya minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni. Siku rin’wana loko ku ri karhi ku sechiwa, phorisa rin’wana ri vone leswaku lorhi ya Bethele i ya vukhongeri hiloko ri sungula ku huwelela ri hlekula vukhongeri. Ri vule leswaku ri tshama ri rhukaniwa hi mufundhisi loko ri n’wi tsala thikithi hileswi a a tlule nawu wa pato. Vamakwerhu va ri hlamusele ndlela leyi Xikwembu xi va khomaka ha yona vanhu ni xikongomelo xa xona hi misava ni vanhu. Phorisa leri ri sungule ku vohla kutani ri sungula ku vulavula kahle ni vamakwerhu. Ri sungule ni ku vutisa swivutiso kutani vamakwerhu va humesa Tibibele ta vona naswona va va ni bulo leri akaka na rona. Bulo rero ri tsakise phorisa leri lerova ri ku: “Ndzi ta lava Timbhoni leswaku hi ta ya emahlweni ni bulo leri.”

Ku sukela hi 1995 ku ya fika hi 2001, rhavi ra le Japani a ri yisa minkandziyiso emavandlheni ya le Vladivostok, le Far East. Loko minkandziyiso yi fika eVladivostok, vamakwerhu a va yi rhumela emavandlheni ya le Kamchatka hi xikepe. Vamakwerhu va le Vladivostok a va tolovelane ni vatlutisi va swikepe leswi yaka eKamchatka. Mutlutisi un’wana u kale a pfumela ku layicha minkandziyiso ekamareni rakwe ra xikepe mahala naswona a pfuna vamakwerhu loko va yi layicha. U byele vamakwerhu a ku: “Hambileswi ndzi nga riki mupfumeri kambe ndzi lava ku endla swilo leswinene. Ndza ti rhandza Timbhoni naswona ndzi rhandza ndlela leyi ti hlelekeke ha yona. Loko ndzi fika laha nhundzu yi chichiwaka kona a ndzi rindzi nkarhi wo leha leswaku minkandziyiso yi chichiwa. Vanhu va n’wina a hi malolo.”

KU ANDZA KU ENDLA LESWAKU KU VA NI XILAVEKO

Ku hundze malembe yo tala Xihondzo xo Rindza xa Xirhaxiya xi huma kan’we hi n’hweti xi ri ni matluka ya 16, naswona matluka ya xona a ma ri makulu eka lawa ma tirhisiwaka sweswi. Swihloko hinkwaswo leswi dyondziwaka evandlheni a swi hundzuluxeriwa hi Xirhaxiya kutani swi rhumeriwa eka vamakwerhu va le Soviet Union, kambe a va swi kuma endzhaku ka nkarhi wo leha loko swa Xinghezi swi kandziyisiwile. Vamakwerhu a va kuma swihloko leswi dyondziwaka endzhaku ka tin’hweti ta tsevu ku ya eka malembe mambirhi kutani swihloko leswin’wana a va swi kuma endzhaku ka nkarhi wo leha. Ku sukela hi 1981, Xihondzo xo Rindza xa Xirhaxiya xi sungule ku kandziyisiwa kan’we hi n’hweti xi ri ni matluka ya 24 kutani hi 1985 xi sungula ku huma kambirhi hi n’hweti. Xihondzo xo Rindza xa June 1, 1990 xi ve xo sungula ku huma nkarhi wun’we ni xa Xinghezi xi ri ni mivalavala naswona xi ri ni matluka ya 32.

Tanja, un’wana wa vahundzuluxeri u ri: “Loko hi languta ntirho wo hundzuluxela lowu hi wu endleke enkarhini lowu hundzeke, a hi swi tiva leswaku leswi hi swi hundzuluxeleke ni ku swi kandziyisa a swi nga hlayeki hi ku olova naswona a swi tika ku swi twisisa. Kambe hi swona leswi a hi kota ku swi endla hi nkarhi wolowo. Nakambe a swi ri swakudya swa moya leswi vanhu lava lavaka ku aka vuxaka bya vona na Yehovha a va swi pfumala hi nkarhi wolowo.”

Loko vamakwerhu va sungula ku chumayela erivaleni ematikweni lawa khale a ma fumiwa hi Soviet Union, minkandziyiso ya hina yi sungule ku fambisiwa hi xitalo. Vahundzuluxeri va le Rhaxiya lava a va hundzuluxela va ri erhavini ra le Jarimani a va lava ku pfuniwa. Ku tekiwe magoza mambirhi lama endleke leswaku ntirho wo hundzuluxela wu antswisiwa. Ro sungula, ku tekiwe vamakwerhu vo hlayanyana va le Rhaxiya ni va le Ukraine, va yisiwa erhavini ra le Jarimani leswaku va ya leteriwa ku va vahundzuluxeri, sweswo swi va tsakise ngopfu. Ntlhanu wa vona va fike hi September 27, 1991 kutani van’wana va landzela hi ku famba ka nkarhi. Vahundzuluxeri va le Rhaxiya va dyondzisiwe tindlela letintshwa to hundzuluxela. Kambe a swi nga olovi. ‘Ntsandza ni maribye’ ya vona a swi hatlanga swi hundzuka “nsuku” kambe swi hundze eka swiyimo hinkwaswo leswi hlamuseriweke eka Esaya 60:17.

Goza ra vumbirhi, vahundzuluxeri va le Rhaxiya va sungule ku pfuneka eka ntirho lowu a wu endliwa hi Ndzawulo ya Ntirho wo Hundzuluxela, leyi a ya ha ku simekiwa hi nkarhi wolowo. Ku khomiwe khoso ya vahundzuluxeri erhavini ra le Jarimani, hi nkarhi lowu vamakwerhu vo sungula va le Rhaxiya va fikeke ha wona eSelters, le Jarimani.

Leswaku ntirho wo hundzuluxela wu famba kahle, wu fanele wu endliwa etikweni leri ku vulavuriwaka ririmi leri hundzuluxeriwaka. Kutani hi January 1994, vahundzuluxeri va le Rhaxiya a va tsake ngopfu loko va rhurha erhavini ra le Jarimani kutani va ya tshama eBethele ya le Solnechnoye, leyi a ya ha akiwa.

Hambiswiritano, a swi tika leswaku va hambana ni vahundzuluxeri lava heteke makume ya malembe va ri karhi va hundzuluxela minkandziyiso ya vamakwerhu va le Soviet Union, kambe lava swiyimo swa vona a swi nga va pfumeleli leswaku na vona va rhurhela eRhaxiya. Hi Sonto, January 23, 1994, vahundzuluxeri va 17 swin’we ni vamakwerhu vambirhi lava a va ta va maphayona yo hlawuleka, va suke eSelters va ri karhi va rila naswona va angarhana.

“NDZI XIKWEMBU EKA MUVABYI”

Ku hundze makume ya malembe, madokodela ni vaongori va le Rhaxiya va kandziyela vukhongeri bya vavabyi, hi ku va sindzisa leswaku va amukela tidyondzo ta vona ta leswaku Xikwembu a xi kona ni ku va tshungula hi ku tirhisa ngati, tanihi leswi a ku ri mukhuva lowu tolovelekeke ematikweni ya Soviet Union. Hikwalaho, loko Timbhoni ti lava ku tshunguriwa handle ko tirhisa ngati, madokodela a ma endla onge a ma swi twisisi kumbe ma ti holovela.

Minkarhi yin’wana madokodela a ma ku: “Laha ndzi Xikwembu eka muvabyi!” Loko muvabyi a nga pfumelelani ni leswi dokodela a n’wi byelaka swona, a a namba a hlongoriwa exibedlhele. Ku tlula kwalaho, langutelo ra Timbhoni emhakeni ya ku pomperiwa ngati, leri sekeriweke eBibeleni, a ri tala ku tirhisiwa hi lava va ti kanetaka loko va lava ku sivela mintirho ya tona eRhaxiya.

Rhavi ra le Rhaxiya ri simeke Ndzawulo ya Rungula ra Swibedlhele hi 1995, leswaku yi ta nyika va ta vutshunguri rungula leri kongomeke ra ndlela leyi Timbhoni ta Yehovha ti faneleke ti tshunguriwa ha yona. Ku khomiwe tikhoso to hlayanyana leti eka tona vakulu lava humaka eka Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele to tlula 60, va leteriweke ndlela yo vulavurisana ni va ta vutshunguri ni ku kuma madokodela lama nga tsakelaka ku tshungula Timbhoni handle ko tirhisa ngati.

Le Moscow hi 1998, madokodela ya le Rhaxiya ni madokodela-kulobye lama humaka ematikweni mambe, ma khome nhlangano wa matiko yo hambana-hambana lowu nga ni xihloko lexi nge, “Ku Endla Vuhandzuri Handle Ko Tirhisa Ngati,” naswona a ku ri ro sungula wu khomiwa eRhaxiya. Madokodela yo tlula 500 lama humaka eswifundzheni swo tala swa le Rhaxiya ma tile eka nhlangano lowu. Ntokoto lowu madokodela ya le Rhaxiya ma wu kumeke ku sukela hi 1998 ku ya fika hi 2002, wu ma pfunile leswaku ma kota ku khoma minhlangano yo tala yo fana ni lowu emadorobeni lamakulu ya le Rhaxiya. Ku ve ni vuyelo lebyinene hikwalaho ka minhlangano leyi.

Loko Dokodela A. I. Vorobyov, loyi a nga tshama a va holobye wa ta rihanyo tlhelo a ri dokodela-nkulu la nga ni vutshila hi ngati ni swiaki swa yona eka Mfumo wa Rhaxiya, a tsalela magqweta lama yimelaka timfanelo ta vavabyi lava nga Timbhoni, u vule leswaku hikwalaho ka leswi madokodela ma tlheleke ma yi kambisisa kahle mhaka leyi ya ku pompela ngati, “nhlayo ya vamanana lava faka loko va veleka etikweni yi hungutekile swinene.” Hiloko Dokodela Vorobyov a ku: “Loko mhaka leyi ya ku pomperiwa ngati yi nga si kambisisiwa kahle, swiviko swa hina swi kombisa leswaku etikweni leri a ku fa vamanana vo tala loko va veleka ku tlula va le Yuropa hikwalaho ka leswi tisungukati a ti va pompela ngati swi nga fanelanga.”

Hi 2001, ndzawulo ya ta rihanyo ya Mfumo wa Rhaxiya yi rhumele swileriso swa ta vutshunguri eswibedlhele swo hambana-hambana etikweni hinkwaro. Eka swileriso leswi a ku tsariwe leswaku loko muvabyi a ala ku pomperiwa ngati hikwalaho ka vukhongeri bya yena, madokodela ma fanele ma xixima xiboho xa yena. Hi 2002, ndzawulo ya ta rihanyo eRhaxiya yi humese broxara leyi nge Instructions on the Use of Blood Components. Broxara leyi yi vule leswaku muvabyi a nga pomperiwa ngati loko a rhange hi ku tsala ehansi leswaku wa pfumela. Yi tlhele yi vula leswaku loko muvabyi a ala ku pomperiwa ngati hikwalaho ka vukhongeri bya yena, ku fanele ku tirhisiwa tindlela tin’wana to tshungula.

Madokodela yo tala ma cince langutelo ra wona emhakeni ya ku tirhisa ngati, endzhaku ka loko ma tirhisane ni vamakwerhu lava tirhaka eka Ndzawulo ya Rungula ra Swibedlhele. Dokodela un’wana u te: “N’wina ni vavabyi van’wana [lava nga Timbhoni] mi swi veke erivaleni eka mina leswaku ku ala ka n’wina ku pomperiwa ngati a hi mhaka leyi mi ngo tisungulela yona kambe i nawu lowu humaka eBibeleni. Ndzi lave ku tivonela hi ya mina. Hiloko ndzi hlaya matsalwa hinkwawo lama kombisiweke eka tibroxara leti mi ndzi nyikeke tona. Endzhaku ko anakanyisisa hi mhaka leyi, ndzi swi vonile leswaku hakunene leswi mi swi pfumelaka swi tsariwe eBibeleni. Kambe ha yini vafundhisi va hina va nga vuli nchumu hi mhaka leyi? Loko mina ni madokodela man’wana hi ri karhi hi bula hi mhaka leyi, ndzi ma byela leswaku Timbhoni hi tona ti yingisaka Bibele.” Namuntlha, madokodela yo tlula 2 000 eRhaxiya ma tshungula Timbhoni handle ko tirhisa ngati.

VA TIPHINILE EXIAVELWENI XA VONA

Arno na Sonja va ka Tüngler, mathwasana ya Xikolo lexi Pfunetaka xa le Giliyadi lexi nga eJarimani, va chumayele emadorobeni yo hambana-hambana ya le Rhaxiya ku sukela hi October 1993. Xana ntirho wa Yehovha wu ye emahlweni hi ndlela yihi emasin’wini lawa va chumayeleke eka wona? Twana leswaku va ri yini.

Arno u ri: “Hi fike exiavelweni xa hina le Moscow. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, hi nyikele tinkulumo ta hina to sungula eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni. Ndzi nyikele nkulumo ya mina yo sungula enhlengeletanweni, endzhaku ka mavhiki ya tsevu hi ri eRhaxiya. Vandlha leri a hi averiwe eka rona a ri ri ni vahuweleri va 140 lava khuvuriweke naswona nsimu ya rona a yi ringana ni xifundzha lexi endzeriwaka hi mulanguteri wa xifundzha eJarimani! Nsimu ya hina yo sungula a yi ri ekusuhi ni laha hi tshamaka kona. A swi tsakisa ngopfu ku va Timbhoni to sungula ku chumayela hi yindlu ni yindlu!”

Sonja u ri: “Hambileswi a hi nga xi tivi Xirhaxiya, minkarhi yin’wana a hi chumayela exitarateni hi ri hexe, hi fambisa swiphephana ni minkandziyiso. Vamakwerhu va le Rhaxiya a va hi pfuna ngopfu naswona a va tshama va lunghekele ku huma na hina nsimu. A va ri ni musa va tlhela va lehisa mbilu naswona a va hi tshika hi tilumaluma hi Xirhaxiya. Vini va miti na vona a va lehisa mbilu swinene. Leswi mfumo wa Soviet Union a wu herisiwile, vanhu se a va swi lava hi mahlo-ngati ku twa timhaka leti khumbaka vukhongeri.”

Arno u ya emahlweni a ku: “Nchumu lowu hi pfuneke ngopfu leswaku hi dyondza Xirhaxiya a ku ri ku chumayela hi yindlu ni yindlu ni ku fambisa tidyondzo ta Bibele. Hi January 1994 a hi ri ni tin’hweti ta mune hi ri eRhaxiya kutani se a hi fambisa tidyondzo ta Bibele ta 22, leswi swi endle leswaku hi twa ni ku vulavula Xirhaxiya lexi vanhu va xi vulavulaka siku ni siku.

“Hi nkarhi wolowo, a ku khuvuriwa vanhu vo tala etinhlengeletanweni ni le mintsombanweni; hi xiringaniso, eka vanhu va khume lava teke enhlengeletanweni kumbe entsombanweni, a ku khuvuriwa munhu un’we kumbe ku tlula. Mavandlha yo tala a ma nga ri na vakulu ni malandza ya vutirheli. Nkulu un’wana a a ri mulanguteri la ungamelaka wa mavandlha ya ntlhanu. U ndzi kombele leswaku ndzi nyikela nkulumo ya Xitsundzuxo eka rin’wana ra mavandlha lawa. A ku ri ni vanhu va 804 naswona a va fanele va huma hi ku hatlisa loko nkulumo yi hela hikuva vandlha rin’wana a ri ta tirhisa holo leyi. Khombo ra kona, xivulavuri lexi a xi fanele xi nyikela nkulumo eka vandlha lerin’wana xi humeleriwe hi mhangu ya movha endleleni, kutani ndzi boheke ku yi nyikela. Eka vandlha leri ku ve ni vanhu va 796! Eka mavandlha mambirhi ntsena, ku ve ni vanhu va 1 600 eXitsundzuxweni, leswi kombisaka leswaku vanhu a va ri ni torha ra ntiyiso hi nkarhi wolowo.”

YEHOVHA U “HATLISISA” NTIRHO WO TSHOVELA

ERitweni rakwe, Yehovha u tshembisa ku “hatlisisa” ntirho wo hlengeleta ‘swilo swa yena leswi navelekaka.’ (Esa. 60:22; Hag. 2:7) Hi 1980, a ku ri ni vahuweleri va 65 eSt. Petersburg, lava a va vulavula ni vaaki va le dorobeni rero hi timhaka leti humaka eBibeleni, hambileswi swirho swa KGB a swi tshama swi va veke tihlo. Hi 1990, Timbhoni leti tlulaka 170 a ti chumayela exitarateni hi vutlhari etindhawini to hambana-hambana ta doroba. Hi March 1991, Timbhoni ta Yehovha eRhaxiya ti tsarisiwe ximfumo kutani ti namba ti simeka mavandlha ya ntlhanu edorobeni. Ntsombano wa matiko yo hambana-hambana lowu khomeriweke eSt. Petersburg hi 1992 swin’we ni minhlangano yin’wana yo hlawuleka, swi endle leswaku ntirho wu ya emahlweni hi ku hatlisa. Hi 2006 se a ku ri ni mavandlha lama tlulaka 70 eSt. Petersburg.

Hi 1995 a ku ri ni vandlha rin’we edorobeni ra Astrakhan leri nga ekusuhi ni ndzilakana wa Kazakhstan. Vandlha leri a ri nga ri na nkulu kumbe nandza wa vutirheli. Hambiswiritano, vamakwerhu lava va swi kotile ku va ni nhlengeletano ya xifundzha ni siku ra nhlengeletano yo hlawuleka. Tinkulumo a ti nyikeriwa hi vakulu lava humaka eKabardino-Balkaria, ku nga mpfhuka lowu tlulaka 700 wa tikhilomitara. Vakulu lava a va nga swi tivi leswaku ku ta khuvuriwa vanhu vangani etinhlengeletanweni leti. Roman Skiba u ri: “Mina ni nkulu un’wana hi fike ka ha sele mavhiki mambirhi leswaku nhlengeletano yi sungula, leswaku hi ta huma nsimu ni vandlha ni ku vutisa lava lavaka ku ya khuvuriwa swivutiso leswi va vutisiwaka swona. Tanihi leswi a ku ri ni vanhu va 20 lava a va lava ku ya khuvuriwa, a ha ha wu kumanga nkarhi wo ya ensin’wini!”

Hi 1999 le Yekaterinburg, vamakwerhu va rhambe vaxavisi va le makete leswaku va ta eXitsundzuxweni. Vaxavisi va vutisile loko va nga ta ni vanghana va vona. Timbhoni ti hlamarile loko ku fika vanhu va kwalomu ka dzana eholweni! Hambileswi holo leyi hiriweke a yi ri yikulu, van’wana va boheke ku yima hi milenge.

MUNHU UN’WE U FAMBISA TIDYONDZO TA BIBELE NI VANHU VA 50

Ntirho wo chumayela eXifundzheni xa Ivanovo, lexi nga le kusuhi ni le Moscow, wu sungule eku heleni ka lembe ra 1991 loko Pavel na Anastasia va ka Dimov va rhurhela exifundzheni lexi. Ntirho lowukulu lowu a va langutane na wona a ku ri ku chumayela ndhawu leyi nga ni vanhu vo tlula miliyoni. Xana a va ta sungula kwihi? Va endle xiboho xo tirhisa ndlela yo olova: ku nga ku veka minkandziyiso eka khabodo. A va veka khabodo leyi laha ku nga tala vanhu edorobeni kutani va veketela tibroxara, timagazini ni tibuku eka yona. Vanhu a va fika va yima naswona vo tala a va tsakela ntiyiso. Hinkwavo lava tsakelaka a va rhamberiwa eka tidyondzo ta Bibele leti ku vaka ni vanhu vo tala. Tidyondzo toleto ta Bibele a ti vitaniwa nhlangano hikuva a ku ta vanhu va kwalomu ka 50 naswona a va hlangana eholweni leyi hiriweke. Tidyondzo leti a ti khomiwa ku fana ni minhlangano naswona a ti va ni swiyenge swimbirhi. A ku rhanga ku dyondziwa buku leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni ivi ku landzela dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. Minhlangano leyi a yi khomiwa kanharhu hi vhiki naswona ha wun’we a wu teka tiawara tinharhu. Minhlangano yin’wana yinharhu leyi fanaka ni leyi a yi khomiwa etindhawini to hambana-hambana edorobeni. Minkarhi hinkwayo loko Pavel a tsala xiviko xa yena xa ntirho wa nsimu, a a tsala leswaku u fambise tidyondzo tinharhu ta Bibele. Loko a vutisiwa leswaku ha yini a nga ri na tidyondzo to tala ta Bibele kasi vahuweleri van’wana va fambisa tidyondzo ta kwalomu ka 10 ku ya eka 20, u vule leswaku eka dyondzo ha yin’we leyi a yi fambisaka ku va ni vanhu va kwalomu ka 50! A swi ri erivaleni leswaku Yehovha u katekisa lunghiselelo leri hikuva ku nga ri khale, vanhu lava vaka kona etidyondzweni leti va vule leswaku va tsakela ku chumayela mahungu lamanene. Siku rin’wana loko va heta ku dyondza, Pavel u tivise leswaku lava lavaka ku va vahuweleri va sala. A ku fambanga munhu naswona hinkwavo va ve vahuweleri. Tikhabodo to veka minkandziyiso ti ye ti engeteleka edorobeni naswona ku nga ri khale a ti kumeka kun’wana ni kun’wana laha ku nga ni vanhu vo tala edorobeni ni le tiphakini.

Sweswi a ku ri nkarhi wa leswaku va tirhisa ndlela yin’wana yo chumayela, ku nga ku famba hi yindlu ni yindlu. Kambe, xana a va ta swi endlisa ku yini tanihi leswi a a nga ri kona ni un’we eka vahuweleri lava, la nga tshama a chumayela hi yindlu ni yindlu? Lava a va lava ku dyondza ku chumayela hi ndlela leyi a va famba ni va ka Dimov ensin’wini. Hi xitalo vahuweleri lava a va lava ku dyondza a va tele. Minkarhi yin’wana Pavel a a heleketiwa hi vahuweleri va khume hi nkarhi wun’we! Nkateko wa kona, vini va miti a va nga chavi naswona a va swi tsakela ku vulavula na vona hinkwavo. Van’wana a va va nghenisa hinkwavo endlwini.

Vahuweleri lavantshwa a va tiyimisele ku ya chumayela ni le handle ka doroba ra Ivanovo, kutani ku hleriwe maendzo yo ya emadorobeni man’wana eXifundzheni xa Ivanovo. Vamakwerhu a va famba va ri hi mintlawa ya vanhu va 50 naswona a va sungula ku chumayela exitimeleni loko va ri endleleni kutani loko va fika a va famba hi vambirhi-mbirhi. Loko va ri karhi va chumayela emiakweni leyi nga swithezi, a va rhambela vanhu eminhlanganweni leyi nga ta khomiwa madyambu wolawo. Enhlanganweni lowu, vamakwerhu a va komba tivhidiyo leti humesiweke hi Timbhoni ta Yehovha va tlhela va nyikela nkulumo. Endzhaku ka nhlangano, hinkwavo lava rhambiweke a va byeriwa leswaku loko va lava dyondzo ya Bibele va nga yi kuma naswona lava swi tsakelaka a va nyika vamakwerhu tiadirese ta vona. Hikwalaho ka matshalatshala lawa, ku simekiwe mavandlha ya ntlhanu emadorobeni yo hlayanyana eXifundzheni xa Ivanovo.

Hi 1994, a ku ri ni vahuweleri va 125 edorobeni ra Ivanovo ntsena naswona ku ve ni vanhu va 1 008 eXitsundzuxweni. Ku tlhele ku khuvuriwa vanhu va 62 entsombanweni wa muganga hi rona lembe rero, va huma eIvanovo. Sweswo a swi fana niloko ku simekiwe vandlha lerintshwa hi siku rin’we! Sweswi ku ni vahuweleri va Mfumo va 1 800, eXifundzheni xa Ivanovo, lava hisekaka entirhweni wa Hosi.

VA YE EMINHLANGANWENI HAMBILOKO VA KANETIWA

Emadorobeni man’wana a swi tika ku kuma mpfumelelo wo khoma mintsombano eswitediyamu. Hi xikombiso eNovosibirsk, vakaneti lava a va seketeriwa hi vafundhisi va be dada va pfala gede ra xitediyamu lexi vamakwerhu a va ta khoma ntsombano eka xona. A va khome mfungho lowu tsariweke hi Xirhaxiya wu ku: “Tivoneleni eka Timbhoni ta Yehovha.” Kambe a va nga swi xiyi leswaku marito yo sungula eka mfungho wa vona a ma nga vonaki kahle lerova a ma hlayeka hi ndlela leyi: “Khathalelani Timbhoni ta Yehovha.”

Hi 1998 vamakwerhu va ringete ku khoma nhlengeletano ya xifundzha eOmsk kambe va ve ni swiphiqo. Loko se ku lo sala masiku ma nga ri mangani leswaku nhlengeletano yi khomiwa, valawuri va sindzise mukongomisi wa holo leswaku a sula ntwanano lowu a wu endleke ni Timbhoni wo tirhisa holo. Vamakwerhu va sungule ku fika kutani va yima ekusuhi ni holo. Leswi mukongomisi wa holo a a chava leswaku u ta hlaseriwa swin’we ni holo ya yena, u kombele vamakwerhu lava rhangelaka leswaku va kombela lava yimeke ehandle ka holo leswaku va nga n’wi pfukeli. Vamakwerhu va n’wi byele leswaku a nga chavi nchumu, a ku na xo biha lexi nga ta endleka. Vamakwerhu va teke swifaniso leswaku va ta tsundzuka xiendlakalo lexi kutani va hangalaka. Mukongomisi u swi vonile leswaku Timbhoni ta Yehovha i vanhu vo rhula. Endzhaku ka mavhiki mambirhi, nhlengeletano leyi yi khomiwe eholweni yin’wana. Vakaneti va tsandzekile ku sivela nhlengeletano leyi hikuva loko va twa hi ta yona se a yi sungurile naswona loko va fika nongonoko se a wu ya eku heleni.

KU VONINGERIWA HI SWIVONI ENTSOMBANWENI

Ku sukela hi August 22 ku ya fika hi ti-24, 2003, a ku ta khomiwa wun’wana wa mintsombano ya muganga wa ririmi ra mavoko edorobeni ra Stavropol’ eCaucasia. Ku te vanhu lava humaka emadorobeni ya 70 ya le Rhaxiya. Hambiswiritano, ku sele katsongo ntsombano lowu wu nga khomiwanga hikwalaho ko kanetiwa hi valawuri va doroba. Loko ku sele siku leswaku ntsombano wu sungula, mukongomisi wa holo u sule ntwanano wo tirhisa holo. Kambe hi Ravuntlhanu, August 22, vamakwerhu va kombele mukongomisi wa holo ya serekisi leswaku va khoma ntsombano eka yona.

Nongonoko wu sungule hi awara ya nharhu nindzhenga kambe endzhaku ka nkarhi wo wisa, gezi ri timiwile. Lava teke entsombanweni va tshamile kukondza gezi ri vuya endzhaku ka awara, kutani nongonoko wu ya emahlweni hiloko wu hela hi 9:30 nivusiku.

Hi siku leri landzelaka ra ntsombano, gezi ri timiwe hi 9:30 nimixo. Endzhaku ka sweswo hiloko ku pfariwa ni mati. Xana vamakwerhu a va ta swi kotisa ku yini ku ya emahlweni ni ntsombano handle ka mati kumbe gezi? Hi 10:50, Komiti ya Ntsombano yi pfule minyangwa hinkwayo ya holo hikuva dyambu a ri xe kahle. Vamakwerhu va tirhise vutlhari kutani va teka swivoni leswikulu va swi yimisa ehandle hiloko ku voninga eholweni ni le xitejini. Hambileswi vayingiseri a va vona eholweni kambe xivulavuri a xi nga koti ku vona maphepha ya nkulumo ya xona. Hiloko va teka swivoni swin’wana, va kongomisa ku vonakala loku esilin’ini laha a ku ri ni swivoni swin’wana. Swivoni leswi a swi ri esilin’ini swi endle leswaku holo hinkwayo yi ku nghee, kutani vayingiseri hinkwavo va kota ku yingisa nongonoko. A ku ri ntsombano wo hlawuleka laha ku voningiweke hi swivoni.

Hiloko ku fika meyara ni vatirhela-mfumo van’wana eholweni. Va hlamarile loko va vona leswaku Timbhoni ti ya emahlweni ni ntsombano wa tona. Lexi va hlamariseke ngopfu i ndlela leyi vanhu a va tikhome ha yona entsombanweni. Hinkwavo ka vona a va yingisele tinkulumo, a nga kona loyi a a gungula. Leswi swi khumbe kaputeni wa maphorisa loyi a a khoma Timbhoni hi ndlela yo biha lerova a ku: “Ndzi rhandza ndlela leyi mi tikhomaka ha yona kambe vanhu a va mi rhandzi.”

Loko vatirhela-mfumo va ha ku famba gezi ri vuyile eholweni. Hambileswi ntsombano wu heleke nivusiku eka masiku mambirhi yo sungula, lava teke entsombanweni va tshamile kukondza nongonoko wu pfala hi xikhongelo. Ku ve ni swiphiqo entsombanweni lowu kambe nhlayo ya lava veke kona a yi engeteleka siku rin’wana ni rin’wana, hi Ravuntlhanu a va ri 494 kutani va va 535 hi Mugqivela kasi hi Sonto va ve 611. Eka xikhongelo xo pfala, ku nkhensiwe Yehovha hileswi a va pfumeleleke ku khoma ntsombano lowu wo hlawuleka. Lava teke entsombanweni va ye emakaya va tsakile naswona va tiyimisele ku tirhela Tata wa hina la nge matilweni ni ku kwetsimisa vito ra yena.

LAVA FEKE TINDLEVE VA DZUNISA YEHOVHA

Eka magidi-gidi ya lava humaka eSoviet Union, lava veke kona eka ntsombano wo hlawuleka lowu khomiweke le Poland hi 1990, a ku ri ni lava feke tindleve. Entsombanweni lowu, lava feke tindleve va khutaziwe ku tiyisa vuxaka bya vona ni Xikwembu kutani va tiyimisela ku chumayela van’wana. Ku sukela hi 1992, swi tikombile leswaku nsimu ya lava feke tindleve yi lunghekele ku tshoveriwa nileswaku ‘ntshovelo wa kona wu ta va wukulu.’ (Mat. 9:37) Hi 1997, ku simekiwe vandlha ro sungula ra lava feke tindleve ku tlhela ku simekiwa mintlawa yo tala etikweni. Hi 2002, ku ve ni xifundzha xa lava feke tindleve, lexi kuleke ku tlula swifundzha hinkwaswo emisaveni loko ku pimanisiwa hi ku ya hi vukulu bya ndhawu. Hi 2006, muhuweleri un’we la feke tindleve a a fanele a chumayela vanhu va 300 hi xiringaniso kasi muhuweleri la twaka a a fanele a chumayele vanhu va gidi.

A ku laveka vuhundzuluxeri bya xiyimo xa le henhla bya minkandziyiso ya lava feke tindleve. Hi 1997, rhavi ra le Rhaxiya ri sungule ku hundzuluxela minkandziyiso ya lava feke tindleve. Yevdokia, un’wana wa vahundzuluxeri va minkandziyiso leyi, u ri: “Eka mina i lunghelo lerikulu ku va xirho xa ndyangu wa Bethele, ndzi hundzuluxela minkandziyiso ya lava feke tindleve. Vanhu lava nga riki Timbhoni a va va tshembi vanhu lava feke tindleve naswona va va langutela ebodlheleni. Kambe Timbhoni a ti tano. Xo sungula, Yehovha wa hi tshemba leswaku hi nga swi kota ku hundzuluxela ntiyiso hi ririmi ra mavoko. Xa vumbirhi, vanhu va Yehovha va hi rhandza naswona ha tsaka ku va swirho swa ndyangu wa yena lowukulu.”

MAHUNGU LAMANENE HI TINDZIMI TO HAMBANA-HAMBANA

Hambileswi hi nkarhi wa Soviet Union a ku tirhisiwa Xirhaxiya eka swa mabindzu ni le swikolweni, a ku vulavuriwa tindzimi tin’wana ta kwalomu ka 150. Hi 1991, tiko ra Soviet Union ri avanile ri va matiko ya 15 kutani vanhu vo tala lava vulavulaka tindzimi leti va sungule ku tsakela ntiyiso, ngopfu-ngopfu ematikweni lama ha ku kumaka ntshunxeko. Hi ku pfumelelana ni Nhlavutelo 14:6, ku endliwe matshalatshala yo chumayela vanhu va “matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni tindzimi hinkwato,” ematikweni lawa yo hambana-hambana. Leswi swi endle leswaku Xihondzo xo Rindza xi humesiwa hi tindzimi tin’wana ta 14 erhavini ra le Rhaxiya leswaku magidi-gidi ya vadyondzisiwa lavantshwa va kota ku tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha. Leswaku mahungu lamanene ma hambeta ma chumayeriwa, rhavi ra le Rhaxiya ri kongomisa ku hundzuluxeriwa ka minkandziyiso hi tindzimi to tlula 40, leswaku ntiyiso wa Bibele wu hatla wu fikelela timbilu ta vanhu.

Vunyingi bya tindzimi leti ti vulavuriwa hi tinxaka leti welaka eka Ntwanano wa Matiko ya le Rhaxiya. Hi xikombiso, u nga twa vanhu va vulavula Xiossentia eswitarateni swa doroba ra Beslan ni ra Vladikavkaz; ekusuhi ni Tiva ra Baikal, u nga twa Xiburyat lexi laveke ku fana ni Ximongolia; nakambe u nga twa Xiyakut, ku nga ririmi ra le Altaic-Turkic, leri vulavuriwaka hi vafuwi va timhofu ni vanhu van’wana va le Far East; u nga twa ni tindzimi tin’wana ta kwalomu ka 30 eCaucasia. Ririmi leri landzelaka Xirhaxiya i Xitatar naswona ri vulavuriwa hi vanhu lava tlulaka timiliyoni ta ntlhanu, ngopfu-ngopfu lava tshamaka endhawini leyi vuriwaka Tatarstan.

Hakanyingi lava vulavulaka Xitatar va rhandza ku hlaya minkandziyiso hi ririmi ra rikwavo hambileswi van’wana va amukelaka minkandziyiso hi Xirhaxiya. Loko ku fambisiwa xiphephana xa Kingdom News No. 35, wansati un’wana la tshamaka etindhawini ta le makaya u nyikiwe xiphephana lexi kutani a tsala papila a kombela broxara leyi nge Leswi Xi Swi Languteleke hi Xitatar. Makwerhu un’wana u n’wi rhumele broxara leyi ni papila hiloko wansati loyi a tsala papila ro nkhensa leri a ri lehe matluka ya nhungu. Ku nga ri khale va sungule ku n’wi dyondzela Bibele hi minkandziyiso ya Xitatar. Wanuna un’wana la kumeke broxara leyi nge Xana Xikwembu Xa Hi Khathalela Hakunene? hi Xitatar, u vule leswaku yi n’wi pfune ku twisisa swiyimo leswi nga kona la misaveni. Vanhu lava va pfuniwe hi ku hlaya minkandziyiso hi ririmi leri vulavulaka ni timbilu ta vona.

Wansati la vulavulaka Ximari, u kume xiphephana xa Kingdom News No. 35. Endzhaku ko xi hlaya, u lave ku dyondza leswi engetelekeke kambe emugangeni wa ka vona a ku nga ri na Timbhoni. Siku rin’wana loko a ri edorobeni u hlangane ni Timbhoni ta Yehovha kutani ti n’wi nyika buku leyi nge Vutivi ni minkandziyiso yin’wana hi Xirhaxiya. Endzhaku ko hlaya minkandziyiso leyi, u sungule ku chumayela emugangeni wa ka vona naswona ku nga ri khale a a ri ni vanhu lava a a dyondza na vona. Hiloko a twa leswaku ku ta va ni siku ra nhlengeletano yo hlawuleka eIzhevsk kutani a ya a ri ni ntshembo wa leswaku u ta khuvuriwa. Kambe loko a fika enhlengeletanweni u byeriwe leswaku lava lavaka ku khuvuriwa va fanele va tiva tidyondzo ta xisekelo ta Bibele naswona vamakwerhu va endle malunghiselelo ya leswaku a dyondzeriwa. Na yena u pfuniwe hi ku hlaya xiphephana xa Kingdom News hi ririmi ra rikwavo.

Le Vladikavkaz, a ku ri ni vandlha rin’we leri ku vulavuriwaka Xiossentia eka rona naswona loko ku ri ni nhlengeletano ya xifundzha ni ntsombano wa muganga tinkulumo a ti nga tolokiwi. Hambiswiritano, hi 2002 tinkulumo ti sungule ku tolokiwa. Vamakwerhu lava vulavulaka Xiossentia a va tsake ngopfu. Hambi ku ri lava va xi twaka kahle Xirhaxiya, va vule leswaku ku yingisela rungula ra Bibele hi ririmi ra rikwavo swi va tsakisile. Leswi swi endle leswaku swirho swa vandlha swi tiyisa vuxaka bya swona ni Xikwembu ni ku pfuna vo tala lava vulavulaka Xiossentia leswaku va rhandza ntiyiso. Hi 2006, ku hlanganisiwe mavandlha lama vulavulaka ririmi leri le Ossetia, kutani ku khomiwa nhlengeletano yo sungula ya xifundzha hi Xiossentia.

Siku rin’wana loko mulanguteri wa xifundzha ni wa muganga va endzele ntlawa wun’wana eximutanini xa Aktash le Altai, a ku hlangane vanhu va kwalomu ka 30 endlwini yo karhi hambileswi ntlawa wolowo wu nga ni vahuweleri vatsongo. Hinkwavo va tshame hansi loko mulanguteri wa xifundzha a nyikela nkulumo ya le rivaleni kambe loko mulanguteri wa muganga a nyikela nkulumo ya yena, hafu ya vayingiseri va hume va famba. Endzhaku ka nhlangano, mulanguteri wa muganga u vutise vamakwerhu leswaku ha yini vanhu vo tala va fambile? Mukhegula un’wana wa rixaka ra Altaic u hlamule hi Xirhaxiya xo tshoveka a ku, “Ntirho lowu mi wu endlaka i wa nkoka kambe a ndzi twanga nchumu!” Loko mulanguteri wa xifundzha a tlhela a endzela ntlawa lowu, tinkulumo ti tolokiwile kutani hinkwavo va tshamile va yingisela.

Edorobeni ra Voronezh ku ni swichudeni swo tala leswi humaka ematikweni mambe. Hi lembe ra 2000, nandza wa vutirheli la nga Muchayina u sungule ku dyondzisa vamakwerhu Xichayina. Vamakwerhu vo tala va swi xiyile leswaku ku ni xilaveko hiloko va dyondza Xichayina kutani va sungula ku chumayela swichudeni swa Machayina. Swi tika ngopfu ku dyondza Xichayina kambe vamakwerhu a va lan’wanga. Hi February 2004, ku simekiwe dyondzo ya buku ya vandlha yo sungula hi Xichayina edorobeni. Ivi hi April 2004, ku khuvuriwa xichudeni xo sungula xa Bibele xa Muchayina naswona endzhaku ka tin’hweti timbirhi ku khuvuriwa xin’wana. Sweswi ku ni vanhu lava tsakelaka, lava vaka kona eka dyondzo leyi ya buku ya vandlha naswona Machayina ya kwalomu ka 15 ma dyondzeriwa Bibele. Loko mahungu lamanene ma ri karhi ma fikelela vanhu lava vulavulaka Xichayina, rhavi ra le Rhaxiya ri hambeta ri kuma swikombelo swa minkandziyiso hi tindzimi leti engetelekeke kutani ri yi rhumela.

MAPHAYONA MA LETERIWA

Se ku hundze malembe yo hlayanyana Xikolo xa Ntirho wa Vuphayona xi ri karhi xi khomiwa eRhaxiya. Exikolweni lexi ku va ni maphayona ya 20 ku ya eka 30, yo tala ya wona hi lama tshamaka ekusuhi ni laha xikolo xi khomeriwaka kona leswaku ma nga fambi mpfhuka wo leha. Kambe a swi nga ri tano loko xikolo lexi xi khomiwa ro sungula eRhaxiya. Roman Skiba u ri: “A ndzi nge pfuki ndzi rivale Xikolo xa Ntirho wa Vuphayona lexi khomiweke eYekaterinburg hi 1996. A ku ri ni maphayona lama tlulaka 40. Leswaku ma ta exikolweni, man’wana ma boheke ku famba mimpfhuka yo leha, man’wana ma fambe tikhilomitara leti laveke ku va gidi.”

Svetlana u sungule ku va phayona ra nkarhi hinkwawo evandlheni ra lava feke tindleve hi 1997. Hi January 2000, u ye exikolweni xa maphayona lama feke tindleve. Endzhaku ko ya exikolweni, Svetlana u hlamusele ndlela leyi xi n’wi pfuneke ha yona leswaku a antswisa ndlela leyi a chumayelaka ha yona, ni ku twisisa leswi ku va Mukreste swi yi khumbaka ha yona ndlela leyi munhu a hanyaka ha yona ekaya ni le vandlheni. U ri: “Ndzi sungule ku va rhandza ngopfu vanhu. Nakambe ndzi sungule ku vona nkoka wa ku tirhisana ni vamakwerhu naswona sweswi ndzi yi amukela hi mbilu hinkwayo ndzayo. Tanihi leswi ndzi sunguleke ku tirhisa swifaniso loko ndzi dyondzisa, swichudeni swa mina swa Bibele swi endla nhluvuko.”

Alyona i phayona leri pfunaka vanhu lava feke tindleve leswaku va dyondza ntiyiso edorobeni ra Khabarovsk, le Far East. A a navela ku ya exikolweni xa maphayona lama feke tindleve leswaku a ta kota ku va pfuna kahle. Hi swihi swihinga leswi a a fanele a swi hlula? Alyona u ri: “Xikolo lexi a xi ri ekusuhi a xi ta khomiwa eMoscow, ku nga mpfhuka lowu ringanaka tikhilomitara ta 9 000 ku suka eKhabarovsk. Leswaku ndzi ya exikolweni lexi a ndzi fanele ndzi famba hi xitimela masiku ya nhungu, ku ya ntsena.” Kambe a nga tisolanga nikatsongo!

Ku engetela eka swikolo swo pfuna maphayona lama feke tindleve, ku khomiwe Swikolo swo tala swa Ntirho wa Vuphayona eRhaxiya ku sukela hi 1996 ku ya fika hi 2006. Ku leteriwa ka maphayona ku hoxe xandla leswaku ntirho wo chumayela wu ya emahlweni nileswaku nhlayo ya vahuweleri yi andza emavandlheni. Marcin, loyi sweswi a nga mulanguteri wa xifundzha u ri: “Hi 1995, ndzi hlawuriwe ku va phayona ro hlawuleka eVandlheni ra Kuntsëvo, le Moscow. Ndzi ye eka nhlangano wa nkulumo ya le rivaleni ni Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza, a ku tele onge hi le nhlengeletanweni! A ku ri ni vanhu va kwalomu ka 400 eholweni. Hi nkarhi wolowo vandlha rero a ri ri ni vahuweleri va 300. Kute ku nga si hela ni malembe ya khume, ku va se ku simekiwe mavandlha ya khume!

“Loko ndzi ri mulanguteri wa xifundzha hi 1996 na 1997, ndzi vone ku andza lokukulu exifundzheni lexi. Ndzi endzele vandlha leri nga edorobeni ra Volzhskiy, le Xifundzheni xa Volgograd kutani ndzi tlhela ndzi ri endzela endzhaku ka tin’hweti ta tsevu. Ndzi kume ku ri ni vahuweleri lavantshwa va 75. A swi fana niloko ku simekiwe vandlha lerintshwa! Ndlela leyi vahuweleri lava lavantshwa va hisekaka ha yona a yi hlamuseleki. Loko hi khoma minhlangano ya ntirho wa nsimu emuakweni lowu nga ni swithezi, a ku va ni vamakwerhu va kwalomu ka 80. Vo tala a va yima eswitepisini hikuva a ku tele endlwini.”

VANTSHWA VA DZUNISA YEHOVHA

Vantshwa vo tala va tsakela rungula ra Mfumo hambiloko vatswari va vona va va kaneta. Makwerhu un’wana la nga ni malembe ya 20 hi vukhale u ri: “Hi 1995 loko ndzi ri ni malembe ya kaye, Timbhoni ta Yehovha ti chumayele vatswari va mina kambe a va wu amukelanga ntiyiso. A ndzi lava ku tiva swo tala hi Xikwembu. Nkateko wa kona, munghana wa mina, loyi a ndzi nghena na yena xikolo u sungule ku dyondza Bibele hiloko ndzi hlanganyela na yena loko a dyondza. Loko vatswari va mina va twa leswaku ndzi dyondza ni Timbhoni, va ndzi alerile. Minkarhi yin’wana a va ndzi pfalela endlwini leswaku ndzi nga yi ndzi ya dyondza. Va endle tano kukondza ndzi suka ekaya ndzi ya nghena xikolo edorobeni rin’wana laha ndzi fikeke ndzi hlangana ni Timbhoni. Ndzi tsake ngopfu ku tlhela ndzi sungula ku dyondza Bibele! Ndzi sungule ku rhandza Yehovha hi mbilu ya mina hinkwayo naswona ndzi khuvuriwe entsombanweni wa muganga hi 2005. Endzhaku ko khuvuriwa ndzi ve phayona ra nkarhinyana. Sweswi vatswari va mina va ti twisisa tidyondzo leti veke ta risima eka mina ku sukela loko ndza ha ri ntsongo.”

Makwerhu un’wana u ri: “Hi 1997 loko ndzi ri ni malembe ya 15 hi vukhale, Timbhoni ti ndzi nyike magazini wa Xalamuka! Ndzi ri rhandzile vito ra magazini lowu ni leswi wu vulavulaka hi swona kutani a ndzi lava ku hamba ndzi rhumeriwa wona. Loko tatana a kuma leswaku ndzi dyondza magazini lowu, u byele Timbhoni leswaku ti nga ha ti ekaya. Hi ku famba ka nkarhi, muzala wa mina u sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha naswona eku sunguleni ka lembe ra 2002, ndzi sungule ku famba na yena eHolweni ya Mfumo. Loko hi ri eholweni, ndzi twe leswaku ku ni Timbhoni ta Yehovha leti nga varhumiwa kutani a ndzi swi navela hi mbilu hinkwayo ku pfuna van’wana va tiva Xikwembu. Kambe muzala wa mina u ndzi byele leswaku ndzi fanele ku tshika ku dzaha kutani ndzi hanya hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Xikwembu ndzi tlhela ndzi va nandza wa xona. Ndzi n’wi yingisile kutani endzhaku ka tin’hweti ta tsevu ndzi khuvuriwa ivi ndzi hatla ndzi va phayona ra nkarhinyana. Ndza tsaka leswi ndzi hanyaka vutomi lebyi nga ni xikongomelo.”

KU LAVA “SWILO LESWI NAVELEKAKA” ESAKHA

Mavandlha man’wana lawa mulanguteri wa xifundzha a a ma endzela a ma ri eXifundzheni xa Amur ni le riphabliki hinkwaro ra Sakha. Hi lembe ra ntirho ra 2005, ku khomiwe nhlengeletano yo sungula ya xifundzha ni siku ra nhlengeletano yo hlawuleka edorobeni ra Yakutsk, leri nga entsindza wa Sakha. A swi tsakisa ngopfu ku vona vanhu lava velekeriweke etikweni leri va ri kona eka tinhlengeletano leti.

Leswaku vamakwerhu va nga fambi mimpfhuka yo leha, mavandlha ya xifundzha lexi ma aviwile ma va swiyenge swa ntlhanu kutani xiyenge ha xin’we xi khoma nhlengeletano ya xona. Ku suka eka nhlengeletano yin’wana ku ya eka yin’wana a swi lava leswaku valanguteri va swifundzha ni va miganga va teka riendzo ra tiawara ta 24 hi xitimela, va tlhela va famba tiawara ta 15 hi movha ivi va khandziya xihaha-mpfhuka kambirhi, mpfhuka wa tiawara tinharhu.

Ndhawu leyi yi titimela ngopfu hi xixika. Hambileswi ku titimelaka, vahuweleri va chumayela emiakweni leyi nga ni swithezi va tlhela va chumayela hi yindlu ni yindlu.

Hi 2005, ku simekiwe mintlawa yimbirhi ya vahuweleri. Ntlawa wun’wana a wu ri eximutanini xa Khayyr lexi nga eka mpfhuka wa tikhilomitara ta 80 ku suka eribuweni ra Lwandle ra Laptev ehenhla ka Arctic Circle. Ximutana lexi xi ni vanhu va 500, naswona exikarhi ka vona ku ni mune wa Timbhoni. Hi 2004, a ku ri ni vanhu va 76 eXitsundzuxweni. Loko mulanguteri wa xifundzha a lava ku endzela ntlawa lowu, u rhanga hi ku famba tikhilomitara ta kwalomu ka 900 hi xihaha-mpfhuka, kutani a tlhela a famba mpfhuka wa tikhilomitara ta 450 hi movha emapatwini lama nga ni gamboko.

Ntlawa lowun’wana wu kumeka eximutanini lexi nga le kule xa Ust’-Nera, lexi nga eka mpfhuka wa tikhilomitara ta dzana ku suka eximutanini xa Oymyakon. Hi xixika a ku titimeli ku ri tanani mi ta vona. N’wexemu vamakwerhu va le ximutanini lexi va ye enhlengeletanweni ya xifundzha hi timovha timbirhi. A va ta famba mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka 2 000 ku ya ntsena, naswona lomu a va famba kona a ku nga tshami vanhu naswona a ku titimela swinene.

Mulanguteri un’wana wa xifundzha u vike ntokoto wun’wana lowu tsakisaka lowu endlekeke endzeni ka xihaha-mpfhuka. U ri: “Hi nkarhi lowu a ku fambisiwa broxara leyi nge Tshamani Mi Rindzile! a ku ri nkarhi wa tinhlengeletano exifundzheni xa hina. Mina ni mulanguteri wa muganga a hi ri endleleni yo ya eka yin’wana ya tinhlengeletano leti hi famba hi xihaha-mpfhuka. Khombo ra kona se a hi heleriwe hi broxara leyi fambisiwaka hiloko hi nyika un’wana wa lava tirhaka endzeni ka xihaha-mpfhuka broxara leyi nge I Yini Leswi Xikwembu Xi Swi Languteleke Eka Hina? Mutirhi loyi u hi byele leswaku ana se a kume broxara yin’wana hiloko a hi komba broxara leyi nge Tshamani Mi Rindzile! Leswi swi hi tsakisile hikuva a swi komba leswaku vamakwerhu va khomekile hi ntirho wo chumayela. Loko hi ri karhi hi bula, mupfuni wa loyi a hahisaka xihaha-mpfhuka u te laha a hi tshame kona. U tsakele leswi a hi bula hi swona hiloko hi sungula ku bula na yena nkarhi wo leha. Bulo ra hina ri n’wi tsakisile lerova a teka timagazini to hlayanyana leswaku a ya nyika vatirhi-kulobye.”

MAHUNGU LAMANENE LE SAKHALIN

Timbhoni ti fike ro sungula eku heleni ka va-1970 exihlaleni xa Sakhalin lexi kumekaka ekusuhi ni xihlala xa Hokkaido, lexi nga en’walungwini wa Japani. Vamakwerhu va le Vladivostok lava a va langutela ntirho wo chumayela exihlaleni lexi, va khutaze makwerhu Sergey Sagin leswaku a ndlandlamuxa ntirho wa yena wo chumayela hi ku rhurhela exihlaleni lexi. Sergey u kume ntirho le hlalukweni hiloko a sungula ku chumayela vatirhi-kulobye. Ku nga ri khale a a ri ni tidyondzo ta Bibele to hlayanyana. Hambileswi Sergey a heteleleke a sukile exihlaleni lexi, mbewu ya ntiyiso leyi a yi byaleke yi ve ni mihandzu.

Mintsombano leyi veke kona hi 1989 na 1990 le Poland yi khutaze vamakwerhu vo tala va le Rhaxiya ku ndlandlamuxa ntirho wa vona wo chumayela ni ku rhurhela etindhawini leti nga ni xilaveko. Hi 1990, Sergey na Galina va ka Averin va rhurhe eKhabarovsk le Far East, va ya eKorsakov le xihlaleni xa Sakhalin. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, maphayona mambirhi ni vahuweleri va nga ri vangani va rhurhele eYuzhno-Sakhalinsk, laha a ku ri ni Mbhoni yin’we ntsena.

Pavel Sivulsky, n’wana wa Pavel Sivulsky, loyi ku vulavuriweke ha yena eka matluka lama hundzeke, un’wana wa maphayona mambirhi loyi sweswi a tirhaka le Bethele u ri: “Loko mina ni makwerhu un’wana hi fika le Yuzhno-Sakhalinsk, a hi tshama ehotela hikuva a hi nga si kuma ndhawu yo tshama. Hi sungule ku chumayela hi yindlu ni yindlu ekusuhi ni le hotela kutani hi vutisa vanhu lava a hi bula na vona loko va tiva ndhawu leyi hi nga yi hirhaka. Hi hlangane ni vanhu lava a va lava ku dyondza swo tala hi Bibele, hiloko hi va byela leswaku hi ta va rhamba loko se hi kume ndhawu yo tshama. Hi khongele Yehovha leswaku a hi pfuna hi kuma ndhawu yo tshama ni ntirho wa ku tihanyisa. Yehovha u hlamule swikhongelo swa hina. Ku nga ri khale hi kume ndhawu ni ntirho. Wansati un’wana u hi rhambe ku ta tshama endlwini ya yena. A a nga hi hakerisi nchumu naswona a a hi swekela swakudya, leswi swi hi pfunile leswaku hi kota ku heta nkarhi wo tala ensin’wini. Yehovha u hi seketerile hakunene. Ku nga ri khale a hi ri ni tidyondzo ta Bibele to tala naswona hi simeke mintlawa ya dyondzo ya buku ya vandlha. Endzhaku ka tin’hweti timbirhi hi hirhe yindlu kutani hi khomela minhlangano eka yona.”

Loko vandlha ri ri karhi ri kula, vahuweleri vo tala lava nga vantshwa entiyisweni va sungule ku phayona. Va tirhe hi ku tiyimisela kutani va rhurhela etindhawini tin’wana ta xihlala ku ya chumayela kona. Yehovha u katekise matshalatshala ya vona lerova hi 1993, endzhaku ka malembe manharhu, ku ve ni mavandlha ya nhungu lamantshwa.

Hi ku famba ka nkarhi, vahuweleri van’wana va sukile exihlaleni lexi hikwalaho ka ku pfumaleka ka mintirho ni leswaku va ta ndlandlamuxa ntirho wa vona wo chumayela. Hilaha a swi ri hakona eku sunguleni ku ve ni ku andza. Sweswi ku ni Holo ya Mfumo yo saseka exikarhi ka doroba ra Yuzhno-Sakhalinsk, naswona ku ni mavandlha ya kaye exihlaleni lexi ku katsa ni mintlawa ya mune, leswi endlaka xifundzha xin’we.

NTIRHO WU YA EMAHLWENI HAMBILOKO KU RI NI VAKANETI VO TALA

Eka lembe-xidzana ro sungula muapostola Pawulo u te: “Ndzi pfulekeriwe hi nyangwa leyikulu leyi yisaka entirhweni, kambe ku ni vakaneti vo tala.” (1 Kor. 16:9) Se ku hundze malembe ya 2 000 naswona vakaneti va ha tele. Ku sukela hi 1995 ku ya eka 1998 vachuchisi va le Moscow va hehle Timbhoni ka mune. Timbhoni ta Yehovha ti hehliwe hi ku hlohlotela vanhu ku venga vukhongeri byin’wana, ku hahlula mindyangu, ku lwisana ni Mfumo ni ku kavanyeta timfanelo ta vanhu. Hi 1998, loko vachuchisi va vona leswaku a ku na vumbhoni lebyi sekelaka swihehlo swa vona, va hehle Timbhoni hi ku tlula nawu wa tiko hi milandzu leyi fanaka leyi nga riki na vumbhoni.

Endzhaku ka lembe, ndzawulo ya vululami yi tlhele yi tsarisa Timbhoni ta Yehovha ta le Rhaxiya, hi ku xiya leswaku tona kumbe tibuku ta tona a ti na nchumu lexi nga hlohlotelaka vanhu ku venga vukhongeri byin’wana, ku hahlula mindyangu kumbe ku kavanyeta timfanelo ta vanhu. Hambiswiritano, vachuchisi va tlhele va hehla Timbhoni hi nandzu lowu fanaka.

Vaprofesa van’wana va ta vukhongeri va xiye leswaku Timbhoni ta Yehovha ti sekela tidyondzo ta tona eBibeleni ntsena. Dokodela N. S. Gordienko, la nga profesa wa ta vukhongeri eYunivhesiti ya Herzen Russian State Pedagogical le St. Petersburg, u ri: “Loko vanhu lava dyondzekeke va hehla Timbhoni ta Yehovha hikwalaho ka tidyondzo ta tona, va va va hehla Bibele hi ku kongoma.”

Hambiswiritano, Huvo ya le Moscow yi tekele Timbhoni ta Yehovha lunghelo ra tona ro tsarisiwa ximfumo eMoscow. Kambe, sweswo a swi va sivelanga vamakwerhu leswaku va ya emahlweni va yingisa xileriso xa Bibele xa ku chumayela mahungu lamanene eka vanhu van’wana. Timbhoni ta Yehovha ta swi tiva leswaku vanhu va le Moscow va fanele va tihlawulela vukhongeri lebyi va byi lavaka. Ku va sivela mfanelo yoleyo ku ta va ku ri ku kavanyeta ntshunxeko lowu muaki un’wana ni un’wana wa le Moscow a nga na wona. Hikwalaho, Timbhoni ta le Moscow ti ta ya emahlweni ti yingisa xileriso xa Yesu Kreste xa ku chumayela ni ku endla vadyondzisiwa. (Mat. 28:19, 20) Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu yi karhi yi kambisisa xiboho lexi endliweke hi Huvo ya le Moscow.

Hi September 1998, loko nandzu wa ku ringeta ku sula ku tsarisiwa ka Timbhoni ta Yehovha ximfumo eMoscow wu yingisiwa ro sungula, a ku ri ni mavandlha ya 43 ya Timbhoni ta Yehovha. Endzhaku ka malembe ya nhungu se a ma ri 93! Yehovha u tshembise vanhu va yena a ku: “Tlhari rihi ni rihi leri nga ta endleriwa ku ku hlasela a ri nge humeleli.” (Esa. 54:17) Hi 2007, Timbhoni ta Yehovha ti khome ntsombano wa tona le Moscow eXitediyamu xa Luzhniki, lexi ku nga tshama ku va ni mintlangu ya Olimpiki. Entsombanweni lowu a ku ri ni vanhu va 29 040 kutani ku khuvuriwe vanhu va 655!

VITO RA XIKWEMBU I RIKULU ERHAXIYA

Hilaha swi tsariweke hakona eka Malakiya 1:11, Yehovha Xikwembu u te: “Ku sukela eku humeni ka dyambu ku ya eku peleni ka rona, vito ra mina ri ta va rikulu exikarhi ka matiko.” Siku rin’wana ni rin’wana loko dyambu ri huma, vamakwerhu va kuma nkarhi wo kuma vanhu van’wana lava fanaka ni tinyimpfu etikweni leri lerikulu. Eka lembe ra ntirho ra n’wexemu, ku khuvuriwe vanhu lava tlulaka magidi ya nkombo eRhaxiya. Lebyi i vumbhoni lebyi nga lo dlaa, erivaleni bya leswaku Yesu Kreste, “Hosi ya Tihosi” hilaha a vitaniwaka hakona eBibeleni, u seketela vanhu va yena loko va ri karhi va chumayela mahungu lamanene.—Mat. 24:14; Nhlav. 19:16.

Muapostola Petro u te: “Siku ra Yehovha ri ta ta ku fana ni khamba.” (2 Pet. 3:10) Hikwalaho, vanhu va Yehovha eRhaxiya va tiyimisele ku tirhisa nkarhi lowu nga sala leswaku va lava vanhu va timbilu letinene eka matiko hinkwawo, tinxaka hinkwato ni le ka tindzimi hinkwato.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 110]

“Loko a ku lo kumiwa swo karhi mayelana na n’wina, hambi ku twa leswaku mi suse munhu nsisi wunene, a hi ta va hi mi duvurile hinkwenu”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 128]

“Loko ho ku tshika u famba, ku ni vanhu vo tala lava nga ta ku joyina. Hi yona mhaka leyi hi ku vonaka u ri nxungeto lowukulu eka Mfumo”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 219]

“Vanhu va n’wina a hi malolo”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 69]

Xana Tiko Ra Siberia I Ndhawu Ya Njhani?

Xana u anakanya yini loko u twa hi vito leri nge Siberia? Xana u anakanya hi ndhawu leyi nga makhwati lama tlhumeke laha xirhami xa kona xi vuyisaka ni n’wana evukatini? Xana u anakanya hi ndhawu leyi pfumalaka vaaki ni leyi titimelaka, leyi vanhu lava lwisanaka ni mfumo wa Soviet a va hlongoleriwa eka yona? U nga ha va u tiyisile, kambe leyi ko va nhlamuselo leyi nga helelangiki ya Siberia.

Siberia i tiko lerikulu, leri tlulaka tiko ra Canada hi vukulu, ku nga tiko ra vumbirhi hi vukulu emisaveni. Namuntlha tiko ra Siberia ri lehe swikwere-khilomitara swa 13 000 000, ku suka eTintshaveni ta Ural leti nga le vuxeni ku ya eLwandle ra Pacific ni ku suka eMongolia na Chayina hi le tlhelo ra n’walungu, ku ya eLwandle ra Arctic. I tiko leri nga ni rifuwo ro tala ra ntumbuluko—ku ni timhandzi, oyili ni gasi. Le Siberia ku ni tintshava, timbala, tindhawu leti nga nhlangasi, mativa ni milambu leyikulu.

Ku ringana malembe ya kwalomu ka 150, Siberia a yi ri ndhawu ya vabohiwa, vanhu lava tirhisiwaka hi ku sindzisiwa swin’we ni vanhu lava hlongoriweke emakaya. Hi va-1930 na va-1940, Joseph Stalin u yise vanhu va timiliyoni leswaku va ya tirha etikampeni ta kwale. Hi 1949 na hi 1951, Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 9 000 leti humaka eMoldova, eUkraine ni le ka tirhiphabliki ta Baltic, ti hlongoriwe emakaya ivi ti yisiwa eSiberia.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 72, 73]

Nkatsakanyo

Tiko ra kona

Rhaxiya i tiko lerikulu emisaveni hinkwayo, ri lehe tikhilomitara ta 7 700 ku suka evuxeni ku ya evupela-dyambu naswona ri lehe tikhilomitara ta 3 000 ku suka en’walungwini ku ya edzongeni kutani vukulu bya tiko hinkwaro i swikwere-khilomitara swa kwalomu ka 17 075 800. Tiko ra Rhaxiya ri lave ku hlanganisa Xiphemu xa le N’walungwini wa Ekhweyita naswona swifundzha swa rona swi ni minkarhi yo hambana ya 11. Le Rhaxiya ku ni tintshava letikulu swinene ni milambu yo leha ngopfu le Yuropa naswona ku ni tiva leri enteke ku tlula hinkwawo lama nga kona emisaveni.

Vanhu va kona

Vanhu lava nga Marhaxiya va endla 80 wa tiphesente ta vaaka-tiko. Hambiswiritano, ku ni vanhu va tinxaka tin’wana leti tlulaka 70 lava tshamaka eRhaxiya. Tin’wana ta tinxaka leti to va ni magidi ma nga ri mangani ntsena ya vanhu, kasi tin’wana ti tlula miliyoni.

Ririmi ra kona

Xirhaxiya i ririmi ra ximfumo naswona a va talanga lava nga xi tiviki. Ku engetela kwalaho, ku vulavuriwa tindzimi tin’wana to tlula dzana, leti tin’wana ta tona ku nga ririmi leri vulavuriwaka hi vanhu va kwalomu ka miliyoni.

Ndlela yo tihanyisa

Rhaxiya hi rin’wana ra matiko lama fambaka emahlweni hi ku humesa oyili ni gasi ya ntumbuluko. Swin’wana leswi nghenisaka mali swinene etikweni i timhandzi, swicelwa ni swilo swin’wana swo hambana-hambana.

Swakudya swa kona

Hakanyingi nyama, nhlampfi, khavichi kumbe rivomba ra ntswamba swi dyiwa ni xinkwa xo endliwa hi tindzoho, mazambhana ni mavele-mixiji. Swakudya leswi swekiwaka eRhaxiya swi tele mafurha ni tikhabohaydreti leti nyikaka matimba yo tiyisela xixika xo leha lexi vuyisaka ni n’wana evukatini. Swakudya leswi tolovelekeke i pelmeni (dombholo leri nga ni nyama) leri dyiwaka ni murhu kumbe ri totiwa rivomba ro dzunga kumbe piroshki (makokisi) leyi dyiwaka ni khavichi, nyama, chizi kumbe mazambhana. Murhu lowu rhandziwaka ngopfu i borscht, kumbe murhu lowu endliweke hi tibetiruti ni shchi kumbe murhu lowu endliweke hi khavichi.

Maxelo

Hi ximumu ka hisa naswona hi xixika ku dzwiharile ku tlhela ku titimela. Ximun’wana ni xixikana swa kona swi hundza hi ku hatlisa, kambe xixika ni ximumu swi heta nkarhi wo leha.

(Mimepe ya Rhaxiya yi kumeka eka matluka 116 na 167)

[Swifaniso]

Ntsindza wa mfumo, eMoscow

Ntshava ya El’brus, le Kabardino-Balkaria

Bere ya buraweni eNhlonhle ya Kamchatka

[Bokisi leri nga eka tluka 92, 93]

Ku Lwela Ku Hundzula Timbhoni

Mfumo wa Soviet a wu nga lavi ku herisa Timbhoni. Xikongomelo xa wona a ku ri ku ti hundzula, hi ku ti khorwisa kumbe ku ti kucetela kumbe hi ku ti sindzisa leswaku ti seketela mafumelo ya wona ni leswi a wu swi kholwa. Leswaku mfumo wu kota ku endla sweswo, wu thole ntlawa wa KGB—ku nga tinhlori ta mfumo ni ntlawa wa varindzi. Hi leti tindlela tin’wana leti tinhlori leti ti ti tirhiseke:

Ku secha: Makaya ya Timbhoni a ma sechiwa hambi byi ri vusiku. Mindyangu yin’wana yi boheke ku rhurha lomu a yi tshama kona hikwalaho ka leswi makaya ya wona a ma tshamela ku sechiwa.

Ku veka tihlo: Maphorisa a ma hlanganisa tintambu ta tinqingho ta wona ni ta vamakwerhu, ma teka mapapila ya vona ni ku vekela swilo swo kota ku yingisela leswi vamakwerhu a va swi vulavula emakaya ya vona.

Ku rihisa ni ku kavanyeta minhlangano: Etikweni hinkwaro, valawuri a va tshamela ku hlota lomu vamakwerhu va khomaka minhlangano kona. Hinkwavo lava a va va kona eminhlanganweni a va rihisiwa. Hi xiringaniso, ndziho wa kona a wu tala ku va hafu ya muholo lowu munhu a a wu hola n’hweti ni n’hweti kumbe ku tlula.

Xifumbarheriso kumbe ku xungeta: Tinhlorhi ta KGB ti tshembise ku nyika Timbhoni tin’wana tindlu leti nga entsindza wa Moscow swin’we ni timovha leswaku ti tirhisana na tona. Hakanyingi, vamakwerhu a va byeriwa leswaku va ta gweviwa malembe yo tala etikampeni ta nxaniso loko va ala ku tirhisana na tona.

Rungula leri soholotiweke: Tifilimi, thelevhixini ni maphepha-hungu a swi hlamusela Timbhoni tanihi vanhu lava nga ni khombo etikweni. Le makhotsweni ni le tikampeni ta vabohiwa vanhu a va dyondzisiwa leswaku vamakwerhu i vanhu vo biha hikuva va tirhisa Bibele leswaku va hlohlotela vanhu eka swa tipolitiki. Rungula rero leri soholotiweke ri endle leswaku vamakwerhu va vengiwa; mathicara a ma feyirisa vana va Timbhoni naswona vathori a va ala ku nyika vamakwerhu timali ta ndzindza-khombo ni ta penceni kumbe masiku yo wisa lawa a va ri ni mfanelo yo ma kuma.

Ku va tinhlorhi: Tinhlori ta KGB leti a ti tiendla onge ti tsakela rungula ra Mfumo a ti dyondzeriwa kutani ti khuvuriwa. Tin’wana ti kote ku kuma ni malunghelo enhlengeletanweni. Xikongomelo xa tona a ku ri ku yimisa ntirho wo chumayela hi ku endla leswaku vamakwerhu va nga tshembani kutani ku va ni ku avana exikarhi ka Timbhoni.

Ku hlongoriwa emakaya: Timbhoni a ti rhumeriwa etindhawini leti nga ekule ni tiko. Loko vamakwerhu va ri kwale a va hanya hi rikoko ra xilondza ni ku tirhisiwa bya timbhongolo ku ringana 12 wa tiawara hi siku. Hi xixika a va dlayiwa hi xirhami; kasi hi ximumu a va dyiwa hi tinsuna ni hi mabawa.

Ku tekeriwa nhundzu ni ku hambanisiwa ni mindyangu ya vona: Vamakwerhu a va tekeriwa nhundzu, tindlu ni rifuwo. Minkarhi yin’wana vana a va hambanisiwa ni vatswari va vona.

Ku hlekuriwa ni ku biwa: Timbhoni to tala, ku katsa ni vavasati, a va tseketseriwa ni ku hlekuriwa. Van’wana a va bukuteriwa hi ndlela ya tihanyi swinene.

Ku khotsiwa: Xikongomelo xa tinhlori a ku ri ku sindzisa Timbhoni leswaku ti landzula ripfumelo ra tona kumbe ti hambanisiwa ni Timbhoni-kulobye.

Tikampa ta vuhlonga: Timbhoni leti yisiweke etikampeni teto ku sale katsongo ti file hikwalaho ko tirhisiwa hi ndlela ya tihanyi. Hakanyingi a ti fanele ti cela swikundzu swa mirhi leyikulu. Vamakwerhu va tlhele va tirha etimayini ta malahla, va aka mapato ni swiporo. Vatirhi va le tikampeni lava hambanisiweke ni mindyangu ya vona a va tshama emiakweni ya xiyimo xa le hansi swinene.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 96, 97]

Ndzi Gweviwe Rifu Kambirhi

PYOTR KRIVOKULSKY

U VELEKIWE HI 1922

U KHUVURIWE HI 1956

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Loko a nga si dyondza ntiyiso u ye exikolweni xo dyondzela vufundhisi. U hete malembe ya 22 a ri emakhotsweni ni le tikampeni ta nxaniso naswona u fe hi 1998.

HI 1940, Timbhoni ta le Poland ti sungule ku chumayela eUkraine laha a ndzi tshama kona. Ndzi endzeriwe hi Korney, makwerhu la totiweke. Hi vulavule vusiku hinkwabyo, naswona ndzi khorwile leswaku leswi a ndzi byeleke swona mayelana ni Xikwembu i ntiyiso.

Hi 1942 vuthu ra le Jarimani ri sungule ku hlasela hi matimba kutani masocha ya mfumo wa Soviet ma huma emugangeni lowu a ndzi tshama eka wona. A ku ri ni mpfilumpfilu. Vaseketeri-nkulu va tiko ra Ukraine va ndzi sindzise ku va joyina leswaku hi lwa ni vuthu ra Majarimani ni ra mfumo wa Soviet. Loko ndzi ala, va ndzi bile kukondza ndzi titivala kutani va ndzi tshika ndzi lo lakahlaa, exitarateni. Hi vusiku byebyo, va ndzi rhwarile va ndzi yisa endhawini leyi vanhu va dlayiwaka eka yona. Loko hi ri kwale va tlhele va ndzi vutisa loko ndzi ta seketela vanhu va le Ukraine. Ndzi va hlamule hi ku tiyimisela ndzi tlhela ndzi vulavulela ehenhla ndzi ku: “Ndzi ta tirhela Yehovha Xikwembu ntsena!” Hiloko va ndzi gweva rifu. Loko rin’wana ra masocha ri lerisa leswaku ndzi duvuriwa, rin’wana ri wutle xibamu kutani ri huwelela ri ku: “Mi nga n’wi duvuli! Kumbexana a nga hi pfuna hi swin’wana.” Hi ku hlundzuka, wanuna un’wana u sungule ku ndzi bukutela. U ndzi tshembise leswaku vhiki a ri nge heli a nga si ndzi duvula, kambe ku dlayiwe yena vhiki rero ri nga si hela.

Hi March 1944, vuthu ra mfumo wa Soviet ri tlhele ri vuya emugangeni wa ka hina naswona masocha ma teke vavanuna hinkwavo ku katsa na mina. Enkarhini wolowo, vuthu ra mfumo wa Soviet hi rona a ri lava masocha. Laha a va hi hlengelete kona, ndzi hlangane na Korney, makwerhu loyi a ndzi dyondzeleke ntiyiso. A ku ri ni Timbhoni tin’wana ta 70 kwale. Hi yime etlhelonyana ka vabohiwa lavan’wana kutani hi khutazana. Hiloko socha rin’wana ri ta eka hina kutani ri hi vutisa leswaku ha yini hi nga yimanga ni lavan’wana. Korney u ri hlamusele leswaku hina hi Vakreste kutani a hi nge yi enyimpini. Hi ku hatlisa, masocha ma n’wi tekile ma famba na yena kutani ma hi byela leswaku u ya eku duvuriweni. A ha ha tlhelanga hi n’wi vona. Ma sungule ku hi xungeta, ma hi byela leswaku ma ta hi duvula hinkwerhu ku fana na Korney naswona ma hi kombele ha un’we-un’we leswaku hi joyina vuthu ra wona. Leswi ndzi aleke, masocha manharhu ni phorisa va ndzi tekile va ya na mina enhoveni. Ndhuna ya masocha yi ndzi hlayele xigwevo lexi a xi huma ehubyeni ya masocha, lexi a xi ku: “Leswi u alaka ku ambala yunifomo ni ku khoma xibamu, u ta dlayiwa hi ku duvuriwa.” Ndzi khongele Yehovha hi mbilu hinkwayo ndzi tlhela ndzi tivutisa loko a ta amukela ntirho lowu ndzi n’wi endleleke wona tanihi leswi a ndzi nga si khuvuriwa. Hi xitshuketa, ndzi twe xileriso lexi nge, “Duvulani nala!” Kambe masocha ma duvule emoyeni. Hiloko phorisa ri sungula ku ndzi bukutela. Ndzi gweviwe khume ra malembe ekhotsweni naswona ndzi hetelele ndzi ri eka yin’wana ya tikampa ta nxaniso eXifundzheni xa Gorki, le ntsindza wa Rhaxiya.

Ndzi ntshunxiwe hi 1956 naswona endzhakunyana ndzi tekane na Regina, Mbhoni yo tshembeka. Hi tshame tin’hweti ta tsevu ntsena hiloko ndzi khomiwa ndzi nga swi langutelanga, laha ndzi gweviweke ku tshama ekhotsweni khume ra malembe.

Endzhaku ka loko ndzi ntshunxiwile, phorisa rin’wana ri ndzi byele leswaku, “A hi ku lavi laha Soviet Union.” A ri hoxisile. Swa tsakisa ku tiva leswaku misava i ya Yehovha naswona hi yena la tivaka leswaku i vamani lava nga ta hanya hilaha ku nga heriki eka yona!—Ps. 37:18.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 104, 105]

“He N’wina Tintombhi, Xana Ku Ni Mbhoni Ya Yehovha Exikarhi Ka N’wina?”

YEVGENIA RYBAK

U VELEKIWE HI 1928

U KHUVURIWE HI 1946

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U velekiwe eUkraine kutani a yisiwa eJarimani hi nkani, laha a dyondzeke ntiyiso kona. U hambeta a tirhela Yehovha hi ku tshembeka eRhaxiya.

SIKU rin’wana hi Sonto ndzi twe mpfumawulo wa vuyimbeleri lebyi tsakisaka. A ku yimbelela Timbhoni ta Yehovha. A swi tekanga nkarhi leswaku na mina ndzi sungula ku va kona eminhlanganweni ya tona. A ndzi nga swi twisisi leswaku ha yini Majarimani ma xanisa Majarimani-kulobye hikwalaho ka ripfumelo ra wona. Vanghana va mina va le Ukraine lava a ndzi yisiwe na vona eJarimani va sungule ku ndzi venga hikwalaho ka leswi a ndzi tolovelana ni Majarimani. Siku rin’wana un’wana wa vona u ndzi rhukanile a tlhela a ndzi phamasa hi mpama. Hiloko lavan’wana va ba xikhiyana.

Endzhaku ka loko ndzi ntshunxiwile hi 1945, ndzi tlhelele eUkraine. Hiloko kokwana a ku: “Mana wa wena u hlangane nhloko. U cukumete swifaniso swa swikwembu swakwe naswona sweswi u gandzela Xikwembu xin’wana.” Loko kokwana a nga ri kona, manana u humese Bibele kutani a ndzi komba leswaku Xikwembu xi venga vugandzeri bya swikwembu swa hava. Hiloko a ndzi byela leswaku u ya eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha. Ndzi n’wi angarhile ndzi ri karhi ndzi xiririka mihloti, ivi ndzi ku, “Manana, na mina ndzi Mbhoni ya Yehovha!” Hiloko havumbirhi bya hina hi rila mihloti ya ntsako.

Manana a a hiseka swinene ensin’wini. Leswi vamakwerhu vo tala va xinuna a va pfaleriwe etikampeni, u vekiwe ku va mulanguteri wa Dyondzo ya Buku ya Vandlha. Ku hiseka ka yena ku endle leswaku na mina ndzi hiseka.

Hi 1950, ndzi pfaleriwe ekhotsweni hikwalaho ko chumayela naswona huvo yi ndzi gweve khume ra malembe ekampeni ya vabohiwa. Mina ni vamakwerhu va mune va xisati hi yisiwe edorobeni ra Usol’ye-Sibirskoye, le Siberia. Ku sukela hi April 1951, a hi tirha ku aka swiporo. A hi rhwala timhandzi to tika leti xiporo xi tshamaka ehenhla ka tona hi makatla, hi khomisana mhandzi yin’we hi ri vambirhi. A hi tlhela hi rhwala swiporo leswi ha xin’we xa swona a xi tika 320 wa tikhilogiramu kutani hi swi veka ehenhla ka timhandzi letiya swi tshamaka ehenhla ka swona, swiporo leswi a swi lehe khume wa timitara. A hi sala hi lo lakahlaa, hi ku karhala. Siku rin’wana loko hi vuya entirhweni hi karhele, xitimela lexi a xi tele hi vabohiwa xi fike xi yima ekusuhi na hina. Wanuna un’wana u humese nhloko hi fasitere kutani a hi vutisa a ku, “He n’wina tintombhi, xana ku ni Mbhoni ya Yehovha exikarhi ka n’wina?” Hiloko ku karhala loku a hi ri na kona ku hela. Kutani hi huwelela hi ku: “Hi vuntlhanu bya hina hi Timbhoni!” Vabohiwa volavo a va ri vamakwerhu lava rhandzekaka lava a va hlongoriwe eUkraine. Loko xitimela xa ha yimile, va hi rungulele leswi humeleleke va tsakile ni leswaku swi tise ku yini leswaku va hlongoriwa. Hiloko vana va Timbhoni teto va hi hlayela swiphato leswi vamakwerhu va swi tsaleke. Ku hava socha ni rin’we leri hi kavanyeteke, naswona hi kote ku khutazana ni vamakwerhu.

Ku suka eUsol’ye-Sibirskoye, hi rhumeriwe ekampeni leyikulu ekusuhi ni le Angarsk. Hi kume ku ri ni vamakwerhu va xisati va 22. Va hi lunghisele hinkwaswo, ku katsa ni nsimu yo chumayela eka yona. Leswi swi hi pfune leswaku hi tiyisa vuxaka bya hina na Yehovha.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 108, 109]

Ndzi Pfaleriwe Ko Tala Exitokisini Lexi Munhu A Pfaleriwaka Yexe

NIKOLAI KALIBABA

U VELEKIWE HI 1935

U KHUVURIWE HI 1957

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Hi 1949 u hlongoleriwe eXifundzheni xa Kurgan, le Siberia.

A HI vona onge Mbhoni yin’wana ni yin’wana eSoviet Union yi tshama yi vekiwe tihlo. Vutomi a byi tika, kambe Yehovha u hi nyike vutlhari. Hi April 1959, ndzi pfaleriwe ekhotsweni hikwalaho ka timhaka ta vukhongeri. Leswi a ndzi nga lavi ku dlayisa ni un’we wa vamakwerhu, ndzi endle xiboho xa ku ala hinkwaswo leswi ndzi vutisiwaka swona. Fokisi ri ndzi kombe swifaniso swa vamakwerhu kutani ri ndzi vutisa mavito ya vona. Ndzi ri byele leswaku a ndzi tivi ni un’we wa vona. Hiloko ri ndzi komba xifaniso xa buti wa mina kutani ri ku, “Xana loyi i buti wa wena?” Ndzi ri hlamule ndzi ku: “A ndzi swi tivi loko ku ri yena kumbe ku nga ri yena.” Endzhaku ka sweswo, ri ndzi kombe xifaniso xa mina kutani ri ku, “Xana hi wena loyi?” Hiloko ndzi ku, “Munhu loyi u vonaka a fana na mina, kambe a ndzi swi tivi loko ku ri mina kumbe ku nga ri mina.”

Ndzi lave ku heta tin’hweti tinharhu ndzi pfaleriwe exitokisini. Mixo wun’wana ni wun’wana, a ndzi pfuka ndzi nkhensa Yehovha hikwalaho ka tintswalo ta yena ta rirhandzu. Kutani ndzi titsundzuxa tsalwa ra Bibele, ivi ndzi anakanyisisa ha rona. Loko ndzi hetile a ndzi yimbelela risimu ra Mfumo hi mbilu, tanihi leswi a swi nga pfumeleriwanga ku yimbelela exitokisini. Endzhaku ka sweswo a ndzi pfuxeta rungula ro karhi ra Bibele.

A ku ri ni Timbhoni to tala ekampeni leyi a ndzi rhumeriwe eka yona. Swilo a swi tika ekhotsweni naswona a hi nga pfumeleriwanga ku vulavula. Hakanyingi vamakwerhu a va rhumeriwa eka kamara ra khotso leri munhu a a pfaleriwa a ri yexe. Ndzi rhumeriwe ekamareni rolero ko hlayanyana. Vabohiwa lava a va yisiwa kwalaho a va nyikiwa ntsena xinkwa lexi lavaka ku ringana ni hafu ya lofo. A ndzi etlela ehenhla ka mapulanga lama a ku vekiwe tinsimbi ehenhla ka wona. Mafasitere ya kona a ma fayekile kutani a ku nghena tinsuna to tala. Loko ndzi etlela a ndzi khigela mabutsu ya mina.

Hi ntolovelo, makwerhu un’wana ni un’wana a a ti lavela ndhawu yo tumbeta minkandziyiso. Mina a ndzi yi tumbeta endzeni ka nkukulu lowu a ndzi kukula ha wona. Loko ku sechiwa a swi nga ti emianakanyweni ya murindzi leswaku a secha nkukulu, hambileswi a a sechisisa hinkwako. Minkandziyiso yin’wana a hi yi fihla ni le makhumbini. Ndzi dyondze ku tshemba nhlengeletano ya Yehovha. Yehovha u vona a tlhela a tiva xin’wana ni xin’wana naswona u pfuna malandza ya yena hinkwawo yo tshembeka. U ndzi pfunile minkarhi hinkwayo.

Hambiloko ndyangu wa ka hina wu nga si hlongoriwa etikweni hi 1949, tatana u vule leswaku Yehovha u ta endla malunghiselelo ya leswaku vanhu lava nga le kule le Siberia va kuma ntiyiso. A hi tivutisa leswaku, ‘Xana swi ta endleka njhani sweswo?’ Kambe valawuri hi voxe va endle leswaku vanhu va magidi va timbilu letinene eSiberia va tiva ntiyiso.

Loko swiyimo swi cinca etikweni, vamakwerhu va tirhise nkarhi wolowo ku ya entsombanweni wa matiko yo hambana-hambana, lowu a wu khomeriwe ePoland hi 1989. A ndzi nge ma rivali masiku wolawo. Endzhaku ka xikhongelo xo pfala, hi tame hi yimile naswona hi phokotele mavoko nkarhi wo leha. Hi tiphinile hakunene! Ndzi hete malembe yo tala ndzi ri karhi ndzi tshwimbirisana ni maxangu ni swiphiqo, kambe a ndzi nga tali ku rila. Hambiswiritano, loko hi hambana ni vamakwerhu lava rhandzekaka ePoland, hi ririle naswona a nga kona loyi a a lava ku miyela.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 112, 113]

Ndzi Endle Hinkwaswo Hikwalaho Ka Mahungu Lamanene

PYOTR PARTSEY

U VELEKIWE HI 1926

U KHUVURIWE HI 1946

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Pyotr u hlangane ni Timbhoni ta Yehovha ro sungula hi 1943. U tshame etikampeni timbirhi ta nxaniso ta Manazi naswona u tirhe ekampeni ya le Rhaxiya. Hi ku famba ka nkarhi u ve mulanguteri wa xifundzha hi nkarhi lowu ntirho a wu yirisiwile.

ENDZHAKU ko dyondza tidyondzo ta xisekelo ta le Bibeleni le Jarimani hi nkarhi wa Manazi, ndzi nambe ndzi sungula ku chumayela lava a ndzi va toloverile naswona vo tala va hlanganyele na mina evugandzerini byo tenga. Hi 1943 mufundhisi un’wana u ndzi vikile eka Magestapo, kutani ma ndzi khoma ma tlhela ma ndzi hehla hi leswaku ndzi kucetela vantshwa leswaku va pfuxa madzolonga. Ku nga ri khale ndzi tikume ndzi ri ekampeni ya le Maidanek leyi vanhu a va dlayeriwa eka yona le Poland. Swi ndzi tsakise ngopfu ku va swin’we ni vamakwerhu. Loko hi ri ekampeni hi tiyimisele ku ya emahlweni hi chumayela swinene. Vanhu vo tala lava a va ri kwalaho va tsakele ntiyiso naswona hi ringete ku kuma tindlela to chumayela hi Mfumo wa Yehovha. Siku rin’wana ndzi namuleriwe ka 25 hi nkharisa lowu nga ni mabandhi mambirhi lama endliweke hi dzovo. Endzhaku ka sweswo ndzi yimile kutani ndzi vula hi rito leri tlakukeke hi Xijarimani ndzi ku, “Danke schön!” (“Ndza nkhensa!”) Mujarimani un’wana u te: “Vonani ndlela leyi jaha leri ri tiyeke ha yona! Ha ri ba, kambe rona ra hi nkhensa!” Nhlana wa mina a wu ri ni mafela-ngati hikwalaho ko namuleriwa.

Ntirho wa kona a wu tika naswona wu hi hlakatile. Lava feke a va hisiwa laha ku hisiwaka kona mintsumbu, laha a yi hisiwa vusiku ni nhlikanhi. A ndzi ehleketa leswaku ku nga ri khale ku ta va ku ri mina la hisiwaka kwale. A swi vonaka onge ndzi ta huma ndzi ri ntsumbu ekampeni yoleyo. Ndzi ponisiwe hi ku vaviseka. Hinkwavo lava a va vonaka va hanye kahle va sindzisiwe ku tirha, kutani lavan’wana va rhumeriwe etikampeni tin’wana. Endzhaku ka mavhiki mambirhi, ndzi rhumeriwe ekampeni ya nxaniso eRavensbrück.

Loko nyimpi yi ri kusuhi ni ku hela, ndzi twe mavarivari ya leswaku ku nga ri khale Majarimani ma ta hi duvula hinkwerhu. Hiloko hi twa leswaku varindzi va balekile. Loko vabohiwa va twa leswaku va ntshunxekile, hinkwavo ka vona va suke va famba. Ndzi hetelele ndzi ri eAustria, laha ndzi byeriweke leswaku ndzi fanele ndzi va socha. Ndzi nambe ndzi ala, ndzi vula leswaku ndzi tshame etikampeni ta nxaniso hikwalaho ka tidyondzo ta mina ta vukhongeri. Ndzi pfumeleriwe ku tlhelela ekaya eUkraine, laha hi nkarhi wolowo a ku ri xiphemu xa mfumo wa Soviet Union. Hi 1949, ndzi tekane na Yekaterina, loyi hi tshameke swin’we vutomi bya hina hinkwabyo. Hi 1958, ndzi khomiwile kutani ndzi rhumeriwa ekampeni ya le Mordvinia.

Endzhaku ka loko ndzi ntshunxiwile, ndzi hoxe xandla eka ntirho wo kandziyisa tibuku leti sekeriweke eBibeleni. Siku rin’wana hi 1986, hi tirhe vusiku hinkwabyo hi kandziyisa matluka ya 1 200. Leswi a ma tele hi ma pake ehansi, emibedweni ni kun’wana ni kun’wana laha a ku ri na ndhawu. Hiloko ku fika phorisa ra KGB hi nga swi langutelanga, ri vula leswaku ri “tele ku ta bula na hina ntsena.” Yekaterina u ri vutise leswaku ri lava ku bula na hina ri ri kwihi, a a nga ehleketi leswaku ri nga ha lava ku nghena endlwini. Nkateko wa kona ri lave ku vulavula na hina ri yime ehandle ka nyangwa wa khixi. Loko a ri lo nghena endlwini, a hi ta va hi khomiwile.

Ku ta fikela ninamuntlha, hi ringeta ku hanya hi ku pfumelelana ni ku tinyiketela ka hina naswona hi endla hinkwaswo hikwalaho ka mahungu lamanene. Vana va hina va tsevu, vatukulu va 23 swin’we ni vatukulu-xinguwe vambirhi va tirhela Yehovha hi ku tshembeka naswona hi nkhensa Yehovha leswi vana va hina va hambetaka va famba entiyisweni.

[Bokisi leri nga eka tluka 122]

Xitokisi Lexi Munhu A Pfaleriwaka A Ri Yexe Eka Xona

Emakhotsweni ya mfumo wa Soviet, a swi tolovelekile leswaku munhu la kumiwaka a ri ni nandzu wo ala ku lahla tibuku ta vukhongeri, a xupuriwa hi ku pfaleriwa yexe exitokisini. Vabohiwa a va nyikiwa swiambalo swo hlakala naswona a va pfaleriwa eswitokisini.

Anakanya ndlela leyi xitokisi a xi languteka ha yona. A xi ri xitsongo—tlhelo ha rin’we ri ri timitara tinharhu. A xi dzwiharile, xi tsakama naswona xi thyakile, nakambe xirhami a xi vuyisa ni n’wana evukatini, ngopfu-ngopfu hi xixika. Makhumbi ya kona lama a ma semendheriwile a ma khwaxa. Ekhumbini a ku ri ni xifasiterana lexi a xi vekeriwe exikarhi ka khumbi leri vuanamo bya rona a ku ri mitara. Manghilazi man’wana a ma fayekile. A ku ri ni rivoni ra gezi, leri a ri vekiwe ekhonweni ya khumbi naswona a ri funengetiwe hi zenge leri a ri ri ni swimbhovana. Loko u nga lavi ku tshama esemendheni, a wu nga tshama ehenhla ka bence ro lala ra semendhe leri akeleriweke ekhumbini. A wu nga ta tshama nkarhi wo leha eka rona. Milenge ni nhlana a swi karhala hi ku hatlisa swi tlhela swi vava, naswona khumbi leri a ri ta ku khuhla nhlana.

Nivusiku, varindzi a va hoxela un’wana ni un’wana wa hina bokisi ra mapulanga ro etlela eka rona. A ri tiyisiwe hi tinsimbi. A wu ta etlela ehenhla ka bokisi rolero leri tiyisiweke hi tinsimbi, kambe a byi nga ta phaha hikwalaho ka xirhami. A ku nga ri na minkumba. Hi ntolovelo, vabohiwa lava pfaleriweke va ri voxe a va kuma hafu ya lofo ra xinkwa hi siku ni sopo leyi ngo va mati, kan’we endzhaku ka masiku manharhu.

Xihambukelo xa kona a xi ri xitsongo swinene naswona a xi ri ni risema leri pfalaka tinhompfu. Switokisi swin’wana a swi ri ni michini leyi hungelaka risema rero endzeni ka xitokisi. Minkarhi yin’wana varindzi a va lumeka michini leyi yo hungela moya leswaku va khawurisa vabohiwa.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 124, 125]

Kampa Ya Le Mordvinia #1

Exikarhi ka 1959 na 1966, vamakwerhu vo tlula 450, va tshame nkarhi wo leha ekampeni leyi, leyi a yi ri ni vabohiwa va 600. A yi ri yin’wana ya tikampa ta nxaniso ta 19 exifundzheni xa Mordvinia, leyi a yi biyeriwe hi darata leyi tlhavaka ya gezi leyi a yi lehe kwalomu ka timitara tinharhu. Darata leyi a yi rhendzeriwe hi tidarada tin’wana ta 13 leti tlhavaka. Misava leyi nga le handle ka jarata ra kampa a yi tshama yi rimiwile ni ku kukuriwa leswaku loko munhu o baleka va ta vona mikondzo yakwe.

Valawuri va ringete ku lawula ni ku dyisa Timbhoni mbitsi hi ku ti hambanisa ni vanhu hilaha ku heleleke. Nilokoswiritano vamakwerhu va swi kotile ku endla mintirho leyi endliwaka evandlheni va ri ekampeni.

Kampa yoleyo yi ve xifundzha lexi a xi ri ni mulanguteri wa xifundzha. Xifundzha xa kona a xi ri ni mavandlha ya mune lama nga ni mintlawa ya 28 ya Dyondzo ya Buku ya Vandlha. Leswaku vamakwerhu va tiyisa vuxaka bya vona ni Xikwembu, va endle xiboho xo khoma minhlangano ya nkombo hi vhiki. Eku sunguleni vamakwerhu a vo va ni Bibele yin’we ntsena, kutani va endle xiyimiso xa leswaku mavandlha ma cincana ha yona. Va te loko va kuma nkarhi wo endla tikopi ta Bibele, a va ha yimayimanga. Va kopululele tibuku to hambana-hambana ta Bibele eka tibuku tin’wana kutani va teka Bibele leyi heleleke va yi tumbeta hi vukheta endhawini leyi hlayisekeke. Hi ndlela yoleyo, vamakwerhu a va kota ku va ni xiyimiso xa ku hlaya ka Bibele lexi a xi endleriwe mavandlha wolawo ya mune. Va tlhele va khoma ni Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. Vamakwerhu va xisati lava a va endzela vanuna va vona ekampeni a va ta ni tikopi ta timagazini leti a ti endliwe ti va letitsongo swinene, va ti hoxe enon’wini kumbe endzeni ka swirhendze swa tintangu kumbe va ti tumbeta emisisini ya vona. Vamakwerhu lava a va kumiwa va endla tikopi ta timagazini a va pfaleriwa voxe siku rin’we ku ya eka 15 wa masiku.

Ndhawu leyi a va pfaleriwa eka yona a yi ri ekule ni laha vabohiwa lavan’wana a va pfaleriwe kona. Varindzi va yona a va tiyiseka leswaku Timbhoni ti nga vi na nchumu lowu ti nga wu hlayaka loko ti pfaleriwe kwale. Hambiswiritano, vamakwerhu van’wana va kunguhate tindlela to va tisela minkandziyiso leyi va nga yi hlayaka. Makwerhu wo karhi a a khandziya lwangu ra muako lowu langutaneke ni rivala leri vamakwerhu lava pfaleriweke voxe a va famba-famba eka rona leswaku va beriwa hi moya. A a khandziya ni swiphephana leswi nga ni tindzimana ta Bibele leswi finyiweke swi va swibolwana. Kutani a a hoxa xibolwana endzeni ka phayiphi yo leha, a yi fufutela ivi xi haha xi ya kwale ku nga ni Timbhoni leti nga le ku beriweni hi moya. Mbhoni yin’wana a yi endla onge yi boha tintambhu ta tintangu ta yona kutani yi teka xibolwana xexo swi nga xiyiwanga hi munhu.

Vabohiwa a va fihlula ni ku lalela hi mukapu lowu teleke mati wu tlhela wu cheriwa mafurha. Swakudya swa ninhlikanhi a swi katsa sopo leyi tatiweke mati, leyi endliweke hi tibetiruti kumbe muxaka wun’wana wa sopo swin’we ni swakudya swin’wana. Xinkwa lexi a xi dyiwa hi vabohiwa, a xi fana ni dzovo leri omeke! Ivan Mikitkov u ri, “Ndzi tshame malembe ya nkombo ekampeni leyi naswona minkarhi yo tala makhwiri ya hina a ma lumaluma swinene.”

Vamakwerhu va tshame va tiyile eripfumelweni. Ku pfaleriwa ka malandza yo tshembeka ya Xikwembu ma ri woxe, a ku byi dlayanga vuxaka bya wona ni Xikwembu, hikuva ma hambete ma ri ni ripfumelo leri tiyeke ni rirhandzu lerikulu eka Xikwembu swin’we ni le ka vaakelani va wona.—Mat. 22:37-39.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 131, 132]

U Ndzi Vutise A Ku, “U Rilela Yini?”

POLINA GUTSHMIDT

U VELEKIWE HI 1922

U KHUVURIWE HI 1962

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U ve nsati wa Viktor Gutshmidt. Loko Polina a ri ekhotsweni u xiye ndlela leyi Timbhoni ta Yehovha ti nga ni musa ha yona.

NDZI seketele tidyondzo ta Makhomunisi hi ku tshembeka. Kambe hi May 1944 Makhomunisi ma ndzi khomile kutani ma ndzi rhumela ekampeni ya le Vorkuta. Ku hele malembe manharhu ndzi nga si byeriwa xivangelo xa ku khomiwa ka mina. Eku sunguleni a ndzi ehleketa leswaku va endle xihoxo kutani a ndzi rindzele leswaku va ta ndzi ntshunxa. Ku ri na sweswo, ndzi gweviwe ku tshama khume ra malembe ekhotsweni hikwalaho ka leswi a ndzi hehliwa hi ku rhukana mfumo wa Soviet.

Eka malembe ma nga ri mangani loko ndza ha ku khotsiwa ndzi tirhe exibedlhele xa le kampeni tanihi leswi a ndzi tiva swa vutshunguri. Hi 1949, ndzi rhumeriwe ekampeni ya le Inta leyi a yi ri ya vabohiwa va swa tipolitiki. Milawu ya le kampeni leyi a yi tika swinene. Vabohiwa va kampa leyi a va ri ni vukarhi, nsele, mahanyelo yo biha, va delela naswona a va nga ri na xikongomelo evuton’wini. Lexi nambeke xi nyanyisa xiyimo hi leswaku a ku ri ni mavarivari ya leswaku un’wana ni un’wana ekhotsweni u ta duvuriwa ku nga ri khale kumbe a gweviwa ku tshama ekhotsweni vutomi hinkwabyo. Vabohiwa vo hlayanyana va hlangane tinhloko, hikwalaho ko tshikileriwa hi timhaka to fana ni leti. Vabohiwa a va nga tshembani naswona a va vengana bya kondlo ni ximanga, tanihi leswi a ku ri ni tinhlori to tala ekampeni. Vo tala a va nga lavi ku tolovelana ni van’wana naswona a va nga ri na mhaka ni van’wana va tlhela va va ni makwanga.

Kambe a ku ri ni ntlawa wun’wana lowu a wu ri ni vabohiwa va xisati va kwalomu ka 40, lowu a wu hambanile swinene ni lavan’wana. Minkarhi hinkwayo a va tshama swin’we naswona lexi hlamarisaka hi leswaku a va sasekile, va basile, va ri ni musa naswona a va toloveleka. Vo tala va vona a va ri vanhwanyana ni swinhwanyetana. Ndzi kume leswaku a va ri vanhu va vukhongeri, ku nga Timbhoni ta Yehovha. Vabohiwa lavan’wana a va nga va khomi kahle kasi van’wana a va va venga. Van’wana a va navela mahanyelo ya vona, ngopfu-ngopfu ndlela leyi a va rhandzana ha yona. Hi xikombiso, loko Mbhoni yin’wana yi vabya, letin’wana a ti cincana hi ku yi khathalela. Ekampeni, leswi a swi nga tolovelekanga nikatsongo.

Ndzi hlamarisiwe hileswi ntlawa lowu a wu ri ni vanhu vo tala va tinxaka leti nga faniki, kambe a va rhandzana swinene. Hi nkarhi wolowo, a ndzi nga ha lavi nchumu evuton’wini. Siku rin’wana loko ndzi titwa ndzi hele mongo, ndzi tshame ehansi ndzi rila. Un’wana wa vanhwanyana volavo u te eka mina kutani a ku, “Polina, u rilela yini?”

Hiloko ndzi ku, “Ndzi karhele hi vutomi.”

Nhwanyana loyi la vuriwaka Lidia Nikulina u ndzi chavelerile. U ndzi byele hi xikongomelo xa vutomi ni ndlela leyi Xikwembu xi nga ta tlhantlha swiphiqo hinkwaswo swa vanhu ha yona ni swilo swin’wana swo tala. Ndzi ntshunxiwe hi July 1954. Hi nkarhi wolowo se a ndzi dyondze swo tala eka Timbhoni ta Yehovha naswona ndzi tsakile leswi ndzi veke un’wana wa tona.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 140, 141]

Ndzi Tshike Ku Va Munjhiniyara eVusocheni Ndzi Va Muchumayeri Wa Mahungu Lamanene

VLADIMIR NIKOLAEVSKY

U VELEKIWE HI 1907

U KHUVURIWE HI 1955

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U rhurhisiwe ka 256 a yisiwa etikampeni ni le makhotsweni yo hambana-hambana. U fe hi 1999.

HI 1932 ndzi thwase eXikolweni xa Vunjhiniyara bya swa Mbulavurisano wa swa Elektroniki le Moscow. A ndzi ri munjhiniyara tlhelo murhangeri wa vampfampfarhuti va mintirho leyi khumbaka swilo swa elektroniki le xikolweni xa le Moscow ku fikela hi 1941. Ndzi endle matlhari yo hlawuleka lama tirhisiwaka eswikepeni swa nyimpi. Hiloko ndzi yisiwa ekhotsweni hi nkarhi wa nyimpi naswona eku heteleleni ndzi rhumeriwe ekampeni ya le ximutanini xa Kengir exikarhi ka Kazakhstan.

Loko ndzi ri ekhotsweni ndzi tsakisiwe hi ntlawa wun’wana wa Timbhoni ta Yehovha. A ti hambanile ni vabohiwa lavan’wana. A ti ri kwalomu ka 80 exikarhi ka vabohiwa va kwalomu ka 14 000 lava a va ri emiakweni yinharhu ya vabohiwa le kampeni. Ndlela leyi Timbhoni a ti hambane ha yona ni vabohiwa lavan’wana yi vonake kahle loko vabohiwa va le Kengir va pfukela mfumo hi 1954. Timbhoni ta Yehovha a ti hlanganyelanga eka ku pfukela koloko naswona a ti nga tiyimiselanga ku endla tano. Ndlela leyi a ti rhule ha yona a yi hlamarisa naswona ti ringete ku hlamusela vabohiwa lavan’wana xivangelo xo va ti endla tano. Ndzi tsakisiwe ngopfu hi ndlela leyi ti tikhomeke ha yona lerova ndzi ti vutisa hi vukhongeri bya tona. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi nyiketele vutomi bya mina eka Yehovha. Le kampeni ripfumelo ra Timbhoni ri ringiwile, ngopfu-ngopfu leswi lava ringeteke ku pfukela mfumo va hluriweke hi masocha lama hlomeke, lama teke hi mimovha ya nyimpi.

Siku rin’wana ndzi byeriwe leswaku ndzi ni vaendzi, a ku ri tindhuna-nkulu timbirhi ta masocha leti humaka eMoscow. Yin’wana ya tona yi te: “Vladimir, tshika miharihari leya wena. Wena u munjhiniyara tlhelo muendli wa matlhari. U fanele ku lwela tiko ra rikwenu. Hi lava u tlhelela entirhweni wa wena. U titwa njhani loko u tshame ni vanhu lava nga dyondzekangiki?”

Ndzi yi hlamule ndzi ku: “A wu kona nchumu lowu ndzi nga tibumaka ha wona. Tinyiko hinkwato ta vanhu ti huma eka Xikwembu. Lava va xi yingisaka va ta tiphina hi nkarhi wa Ku Fuma Ka Gidi Ra Malembe ka Mfumo wa Kreste, laha vanhu va nga ta va lava hetisekeke va tlhela va va lava dyondzekeke hakunene.”

A ndzi tsake ngopfu hikuva ndzi kote ku chumayela tindhuna-nkulu leti. Ti ndzi kombele ko talanyana leswaku ndzi tlhelela entirhweni wa mina. Hambiswiritano, ndzi ti byele leswaku ti nga ha ndzi karhati kambe ti ndzi tshika ekampeni ni vamakwerhu, lava a ndzi va rhandza ngopfu.

Hi 1955, xigwevo xa mina xi suriwile. Hiloko ndzi kuma ntirho eka ndzawulo yin’wana ya vumpfampfarhuti kambe ntirho lowu a wu nga fambisani ni swa vusocha. Leswi a ndzi endla matshalatshala yo haxa mbewu ya ntiyiso hi xitalo, ndzi sungule ku dyondza Bibele ni ndyangu wa munjhiniyara un’wana. Ku nga ri khale yena ni ndyangu wakwe hinkwawo va ve Timbhoni ta Yehovha tlhelo vachumayeri lava hisekaka. Kambe ntlawa wa KGB a wu ndzi veke tihlo, kutani siku rin’wana loko wu secha endlwini ya mina wu kume tibuku ta Bibele. Huvo yi ndzi gweve malembe ya 25, naswona ndzi rhumeriwe ekampeni ya le Siberia edorobeni ra Krasnoyarsk. Ndzi rhurhiseriwe ko tala etikampeni ni le makhotsweni yo hambana-hambana. Loko ndzi hlayela ndzi kume leswaku ndzi rhurhisiwe ka 256.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 147, 148]

A Swi Lava Leswaku Hi Va Ni Tibege Letikulu

NADEZHDA YAROSH

U VELEKIWE HI 1926

U KHUVURIWE HI 1957

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U dyondze ntiyiso ekampeni ya vabohiwa ya le Ravensbrück. Endzhaku ko tlhelela eSoviet Union, u tirhe malembe yo tala a yisela vamakwerhu tibuku ni mapapila. Sweswi u tshama eCaucasia.

LOKO ndzi fika ekampeni ya vabohiwa hi 1943, a ndzi nga ha swi lavi ku hanya. Ndzi titwe tano kukondza ndzi hlangana ni Timbhoni ta Yehovha. A ndzi tsake ngopfu loko ndzi tlhelela ekaya le Ukraine ndzi ri na ntshembo lowu tiyeke wo hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi! Ndzi sungule ku tsalelana ni vamakwerhu van’wana va xisati leswaku ndzi tiyisa vuxaka bya mina ni Xikwembu. Hambiswiritano, ntlawa wa KGB a wu pfula mapapila ya mina hiloko ndzi khomiwa kutani ndzi gweviwa malembe ya 15 ekampeni.

Hi November 1947, ndzi yisiwe ekampeni ya le Kolyma, laha ndzi heteke xigwevo xa mina ndzi nga vonanga Mbhoni ni yin’we. Yehovha u ndzi pfunile leswaku ndzi chumayela. Mubohiwa un’wana loyi va nge i Yevdokia, u tsakele ku dyondza Bibele. Hi sungule ku va vanghana ni ku khutazana naswona a hi seketelana leswaku vuxaka bya hina na Yehovha byi tshama byi tiyile. A ndzi nga ri na vutivi byo tala hi Bibele, kambe leswi ndzi swi dyondzeke a swi ringene leswaku ndzi kota ku tshama ndzi tshembekile eka Yehovha.

Eku sunguleni ka lembe ra 1957, ndzi ntshunxiwile kutani ndzi rhurhela eSuyetikha, le Xifundzheni xa Irkutsk. Vamakwerhu va ndzi amukele hi malwandla. Va ndzi pfunile leswaku ndzi kuma ntirho ni ndhawu yo tshama. Kambe lexi ndzi tsakiseke ngopfu hileswi va ndzi kombeleke ku hlanganyela eka mintirho ya vandlha. Leswi a ndzi nga si khuvuriwa, ndzi khuvuleriwe ebhavhini lerikulu. Hiloko ndzi fanelekela ku tirhisiwa enhlengeletanweni ya Yehovha. Ntirho wa mina a wu katsa ku yisa tibuku ta Bibele ni mapapila eka vamakwerhu.

Tibuku a ti fanele ti yisiwa eka vamakwerhu hinkwavo va le Siberia, va le xikarhi ka Rhaxiya ni lava nga le vupela-dyambu bya Ukraine. A hi fanele ku hlela nchumu wun’wana ni wun’wana ka ha ri na nkarhi. Loko hi yisa tibuku le vupela-dyambu bya Ukraine, a swi lava leswaku hi va ni tibege letikulu. Siku rin’wana, le Xitichini xa le Yaroslavl eMoscow, ku tshoveke loko ra bege yin’wana ya mina kutani tibuku hinkwato ti ku n’walala! Hiloko ndzi ti rhwalela ndzi lo hwii, ndzi nga jahanga naswona ndzi ri karhi ndzi khongela. Ndzi kote ku ti bohelela hinkwato kutani ndzi hatla ndzi nyamalala exitichini. Nkateko wa kona, a nga kona loyi a ndzi tekeleke enhlokweni.

Siku rin’wana ndzi rhwale tibege timbirhi leti teleke hi tibuku ndzi suka eUkraine ndzi ya eSiberia ndzi hundza hi le Moscow. Ndzi hoxe bege yin’wana ehansi ka xitulu exitimeleni. Ku nga ri khale, ku nghene vavanuna vambirhi—ku nga swirho swa KGB, ekamareni ra torokisi leri a ndzi ri eka rona. Loko va ri karhi va vulavula, va vulavule hi Timbhoni, va vula leswaku “ti hangalasa tibuku ni ku hlohlotela vanhu leswaku va lwisana ni mfumo wa Soviet.” Ndzi ringete ku tikhoma leswaku va nga ndzi ehleketeleli. Phela, tibuku a ti ri kusuhi na vona lerova a swo fana ni loko va tshame ehenhla ka tona!

Loko ndzi ri karhi ndzi yisa tibuku kumbe ndzi endla xiavelo xin’wana, a ndzi tshama ndzi rindzele ku khomiwa. Ku ve ni swiyimo swo tala leswi ndzi dyondziseke ku tshembela eka Yehovha etimhakeni hinkwato.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 158, 159]

“Vanhu Va N’wina Va Hambane Ngopfu Ni Vanhu Lavan’wana”

ZINAIDA KOZYREVA

U VELEKIWE HI 1919

U KHUVURIWE HI 1958

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U hete malembe yo tala a ri etikampeni to hambana-hambana naswona u fe hi 2002.

KU SUKELA evutsongwanini bya mina a ndzi navela ku tirhela Xikwembu. Hi 1942, munghana wa mina loyi a a ndzi rhandza u ndzi rhambile leswaku hi famba swin’we ekerekeni ya Orthodox ya le Rhaxiya, hi ku vula ka yena, a a nga lavi leswaku ndzi “ya etiheleni.” Kambe, loko mufundhisi a twe leswaku ndzi huma eOssetia, u ale ku ndzi khuvula. Hiloko a pfumela ku ndzi khuvula endzhaku ka loko munghana wa mina a n’wi nyike mali. Loko ndzi ri karhi ndzi lavisisa ntiyiso, ndzi ye ekerekeni ya Savata, ya Pentecostal ni ya Baptist. Hikwalaho ka sweswo, valawuri va ndzi khomile va ndzi yisa ekampeni. Loko ndzi ri ekampeni, ndzi hlangane ni Timbhoni kutani ndzi hatla ndzi swi vona leswaku i malandza ya Xikwembu. Endzhaku ko ntshunxiwa hi 1952, ndzi tlhelele ekaya kutani ndzi sungula ku chumayela mahungu lamanene.

Siku rin’wana nimixo swinene hi December 1958, ndzi twe ku gongondza enyangweni ya yindlu ya ka hina. Hiloko masocha ma pfula nyangwa kutani ma sungula ku secha kaya ra hina, kasi man’wana mambirhi a ma ndzi rindzile ekhonweni. Tatana u pfukile kutani a lava ku sirhelela ndyangu wakwe, ngopfu-ngopfu vana vakwe va majaha. Ekaya a ku ri ni vana va ntlhanu va majaha na nhwanyana un’we, ku nga mina. Loko tatana a vona ndlela leyi masocha a ma ngundzuvanya ha yona emakamareni hinkwawo ni le xikamaranini xa le henhla, u ehleketelele vukhongeri bya mina. Hiloko a teka xibalesa kutani a ba nkalanga a ku: “Muxengi ndziwena!” U ringete ku ndzi balesela kambe masocha ma n’wi vutlele xibamu. Swi ndzi hete matimba ku vona tatana a lava ku ndzi balesela. Loko masocha ma heta ku secha, ma ndzi hoxe elorini leyi funengetiweke hi seyila, kambe nkateko wa kona a ma ndzi dlayanga. Ndzi gweviwe khume ra malembe ekhotsweni hikwalaho ka mintirho leyi khumbaka vukhongeri bya mina.

Hi December 1965, ndzi ntshunxiwile ndzi nga si heta xigwevo xa mina. Vatswari va mina a va tsakile loko va ndzi vona, kambe tatana a a nga lavi leswaku ndzi tshama ekaya. Lexi hlamarisaka, ntlawa wa KGB wu sindzise tatana leswaku a ndzi tsarisa leswaku ndzi tshama ekaya naswona wu tlhele wu ndzi pfuna leswaku ndzi kuma ntirho. Tatana a a nga ndzi rhandzi nisweswi, kambe hi ku famba ka nkarhi u cincile. U vulavurisane ni vamakwerhu loko va ndzi endzerile. Vabuti wa mina a va nga tirhi, kambe a va ri swidakwa naswona a va rhandza timholovo. Siku rin’wana, tatana u te: “Ndza swi vona leswaku vanhu va n’wina va hambane ngopfu ni vanhu lavan’wana. Ndzi lava ku ku nyika kamara ra wena n’wini leswaku mi kota ku khomela minhlangano eka rona.” A ndzi swi kholwanga! Tatana u ndzi nyike kamara lerikulu kutani a ku: “U nga chavi nchumu. Loko mi hlanganile, ndzi ta mi rindza naswona a nga kona loyi a nga ta nghena.” Hakunene swi ve tano hikuva vanhu hinkwavo a va swi tiva leswaku tatana a a nga ri yena wo tlangela eka yena.

Kutani hi kote ku khomela minhlangano ya Vukreste ekamareni ra mina hileswi a hi sirheleriwa hi Yehovha na hi tatana. Eka minhlangano ya kona a ku va ni vanhu va kwalomu ka 30 hikuva a ku ri yona nhlayo ya Timbhoni ta le Ossetia hi nkarhi wolowo. A swi ndzi tsakisa ngopfu loko ndzi languta ehandle hi fasitere kutani ndzi vona vatswari va mina va tshamile exitarateni, va ri eku hi rindzeni. Namuntlha le Ossetia, ku ni vachumayeri lava hisekaka va kwalomu ka 2 600 lava huwelelaka Mfumo wa Yehovha.—Esa. 60:22.

[Nhlamuselo ya xifaniso lexi nga eka tluka 162]

Timbhoni Hinkwato Ti Ntshunxiwile Ku Sala Mina Ntsena eKampeni

KONSTANTIN SKRIPCHUK

U VELEKIWE HI 1922

U KHUVURIWE HI 1956

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U dyondze ntiyiso hi 1953 ekampeni naswona u khuvuriwe kwale hi 1956. U hete malembe ya 25 ekhotsweni a ri Mbhoni ya Yehovha. U fe hi 2003.

LOKO ndzi ri ekhotsweni eku sunguleni ka 1953, ndzi hlangane ni makwerhu la vuriwaka Vasily. U vule leswaku u pfaleriwe hikwalaho ka ripfumelo rakwe eka Xikwembu. A ndzi nga swi twisisi leswaku ha yini munhu a pfaleriwa ekhotsweni hikwalaho ka ripfumelo ra yena. Mhaka leyi yi ndzi karhate ngopfu lerova yi ndzi tsone vurhongo. Hi xa mundzuku xa kona u ndzi hlamusele timhaka hinkwato. Hakatsongo-tsongo ndzi khorwile leswaku Bibele i buku leyi humaka eka Xikwembu.

Ndzi khuvuriwe hi 1956. Eku heleni ka rona lembe rero, varindzi va khotso va hi sechile kutani va kuma leswaku hi ni minkandziyiso yo tala ya Bibele. Nandzu wa kona wu hete tin’hweti to tala wu ri karhi wu kambisisiwa kutani hi 1958 huvo yi ndzi gweve malembe ya 23 hikwalaho ko endla mintirho ya vukhongeri. Hi nkarhi wolowo, ana se a ndzi hete ntlhanu wa malembe na hafu ndzi ri etikampeni. Nkarhi hinkwawo lowu ndzi wu heteke ekhotsweni ni le kampeni i malembe ya 28 ni tin’hweti ta tsevu, naswona wu hele ndzi nga si tshama ndzi ntshunxiwa nikan’we.

Hi April 1962 huvo yi vule leswaku ndzi “xigevenga lexi nga ni khombo swinene,” hiloko ndzi yisiwa ekampeni leyi vabohiwa va yona va tshamaka va vekiwe tihlo, laha ndzi heteke malembe ya 11 kona. Ku ni swilo swo tala leswi endleke kampa leyi yi vuriwa leyi “hlawulekeke.” Hi xikombiso, munhu a a nyikiwa mali yo ringana 11 wa ti-kopeck leswaku a xava swakudya ha yona, hi nkarhi wolowo mali leyi a yi nga xavi ni lofo ra xinkwa. A ndzi lehe tisentimitara ta 192 naswona ndzi tika 59 wa tikhilogiramu. Nhlonge ya mina a yi khwanyanile ni ku huma magegetsu.

Leswi a ndzi wu tiva kahle ntirho wo aka, ko tala a ndzi rhumeriwa ku ya lunghisa tindlu ta varindzi va khotso. A nga kona ni un’we loyi a a ndzi chava, naswona vini va tindlu a va nga tikarhati hi ku tumbeta swilo swa vona. Loko nsati wa murindzi un’wana a twa leswaku ndzi ta tirha endlwini ya vona, u tshike ku yisa xifanyetana xa vona xa tsevu wa malembe hi vukhale exikolweni xa tindzumulo. Ku ve mhaka yo hlamarisa: “xigevenga lexi nga ni khombo swinene” xi tshama ni n’wana wa tsevu wa malembe siku hinkwaro endlwini. A swi ri erivaleni leswaku a nga kona loyi a a kholwa leswaku ndzi xigevenga, hi nga ha vuli nchumu hi ku va “xigevenga lexi nga ni khombo swinene.”

Hakatsongo-tsongo vamakwerhu hinkwavo lava a hi pfaleriwe swin’we ekampeni va ntshunxiwile. Hi 1974, a ku lo sala mina ndzi ri Mbhoni ekampeni. Ndzi tshame kwalaho malembe lama engetelekeke ya nkombo kukondza ndzi ntshunxiwa hi August 1981. Yehovha u hambete a ndzi pfuna leswaku ndzi tiyisa vuxaka bya mina na yena. Njhani? Eka malembe ya nkombo lama ndzi ma heteke ndzi ri ekampeni, a ndzi kuma Xihondzo xo Rindza hi mapapila. Nkarhi ni nkarhi makwerhu un’wana a a ndzi rhumela mapapila lawa, ma tamele swihloko leswi tsariweke kahle swa minkandziyiso leyintshwa. Nkarhi wun’wana ni wun’wana, mukamberi wa mapapila ekampeni a a ndzi nyika papila se ri pfuriwile. Mina na yena a hi tiva leswi nga endzeni ka papila. Ninamuntlha a ndzi xi tivi lexi n’wi susumeteleke ku tihoxa ekhombyeni hi ndlela leyi, kambe ndza tsaka leswi a tirheke kwalaho malembe wolawo ya nkombo. Hambiswiritano, ndzi nkhensa Yehovha swinene. Eka malembe wolawo hinkwawo, ndzi dyondze ku tshembela eka Yehovha ni le ka matimba yakwe.—1 Pet. 5:7.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 168, 169]

Endzhaku Ka Nyimpi Ndzi Tlhelele eRhaxiya

ALEKSEY NEPOCHATOV

U VELEKIWE HI 1921

U KHUVURIWE HI 1956

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Hi 1943 u dyondze ntiyiso ekampeni ya nxaniso ya le Buchenwald naswona u hete malembe ya 19 a ri ekhotsweni le Rhaxiya. U ve phayona ra nkarhi hinkwawo malembe yo tlula 30, naswona yo tala ya malembe wolawo ntirho a wu yirisiwile.

LOKO a ri ni malembe ya 20 hi vukhale, Aleksey u rhumeriwe ekampeni ya nxaniso ya Auschwitz le Jarimani ra Manazi. Hi ku famba ka nkarhi, u rhumeriwe ekampeni ya le Buchenwald laha a dyondzeke ntiyiso kona. Emahlweninyana ka ku ntshunxiwa ka yena, Timbhoni timbirhi leti nga vatotiwa ti vulavule na yena ti ku: “Aleksey, swi ta va kahle loko wo tlhelela eRhaxiya endzhaku ka nyimpi. I tiko lerikulu leri ku lavekaka vatshoveri vo tala. Xiyimo xa tika etikweni leriya, kutani ti lunghiselele ku hlangana ni miringo yo hambana-hambana. Hi ta ku khongelela hi tlhela hi khongelela ni lava nga ta ku yingisa.”

Mfumo wa Britain wu ntshunxe Aleksey hi 1945. U tlhelele eRhaxiya laha loko a fika a gweviweke khume ra malembe hikwalaho ko ala ku vhota. U te: “Eku sunguleni, a ko va mina ntsena Mbhoni ekhotsweni. Ndzi kombele Yehovha leswaku a ndzi kongomisa ndzi kuma lava nga tinyimpfu, kutani ku nga ri khale se a hi ri 13! Enkarhini wolowo hinkwawo, a hi pfumala minkandziyiso ya Bibele. A hi kopa matsalwa eka swibukwana leswi a hi swi lomba elayiburari ya le khotsweni.”

Aleksey u xi hetile xigwevo xa yena xa malembe ya khume. Loko se a ntshunxiwile, u ye endhawini yin’wana leyi a a tiva leswaku ku ni vanhu vo tala lava pfumelaka eka Yesu. U ri: “Vanhu va kona a va tsakela ku dyondza hi ta Xikwembu. A va ndzi endzela vusiku ni nhlikanhi va ta ni vana va vona. Nchumu wun’wana ni wun’wana lowu va wu twaka a va wu kamba eBibeleni.”

Eka malembe yo hlayanyana lama landzeleke, Aleksey u pfune vanhu vo tlula 70 leswaku va khuvuriwa. Un’wana wa vona a ku ri Maria loyi a veke nsati wakwe. U ri: “Ntlawa wa KGB a wu ri karhi wu hlotana na mina. Hiloko wu ndzi khoma kutani wu ndzi gweva malembe ya 25. Wu khome na Maria. Loko nandzu wa Maria wu nga si tengiwa, u hete tin’hweti ta nkombo a pfaleriwe a ri yexe. Loyi a a ri karhi a kambisisa nandzu wa yena u vule leswaku u ta n’wi ntshunxa loko o landzula Yehovha. Maria u arile. Huvo yi n’wi gweve malembe ya nkombo etikampeni ta nxaniso. Makwerhu un’wana wa xisati u teke xinhwanyetana xa hina a xi hlayisa.”

Aleksey na Maria va ntshunxiwile va nga si heta swigwevo swa vona. Va rhurhele eXifundzheni xa Tver’. Exifundzheni xexo valawuri ni vanhu va kona a va nga lavi no va vona, naswona muakelani un’wana wa vona u hise yindlu ya vona. Eka malembe lama landzeleke, va boheke ku rhurha ko tala; kambe eka ndhawu yin’wana ni yin’wana leyi a va rhurhela eka yona, a va endla vadyondzisiwa lavantshwa.

Aleksey u ri: “Eka malembe lawa a hi ri ekhotsweni, a hi nga swi koti ku hlaya Rito ra Xikwembu. Ku sukela loko hi ntshunxiwile, hi tivekele pakani yo hlaya Bibele siku ni siku. Mina na Maria se hi hlaye Bibele hinkwayo minkarhi yo tlula 40. Rito ra Xikwembu hi rona ri hi nyikaka matimba ni ku hi pfuna leswaku hi hiseka ensin’wini.”

Aleksey u hete mune wa malembe etikampeni ta nxaniso ta Manazi na 19 wa malembe emakhotsweni ni le tikampeni ta le Rhaxiya. Emalembeni ya 30 lawa a ma heteke a ri karhi a phayona, yena ni nsati wakwe va pfune vanhu vo tala leswaku va tiva ni ku rhandza Yehovha.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 177, 178]

Socha A Ri Tiyisile

REGINA KUKUSHKINA

U VELEKIWE HI 1914

U KHUVURIWE HI 1947

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Hambileswi a heteke malembe yo tala a nga swi koti ku vonana ni swirho swa vandlha, u hambete a chumayela mahungu lamanene hi ku tshembeka.

HI 1947, Mbhoni yin’wana yi vulavule na mina emakete. Hi wona madyambu wolawo ndzi yi endzerile ekaya ka yona, kutani hi hete tiawara to hlayanyana hi ri eku vulavuleni. Hi ku hatlisa ndzi sungule ku landzela xikombiso xa yona kutani ndzi tiyimisela ku tirhela Yehovha hi ku hiseka. Ndzi yi byerile ndzi ku: “Leswi u chumayelaka, na mina ndzi ta endla tano.”

Hi 1949, ndzi khomiwile eL’viv, le Ukraine, hikwalaho ko chumayela kutani ndzi hambanisiwa ni nuna wa mina xikan’we ni swinhwanyetana swa hina swimbirhi. Ndzi nghenisiwe ehubyeni leyi nandzu wa kona wu tengiwaka hi vaavanyisi vanharhu, kutani ndzi gweviwa ku baleseriwa hi masocha. Un’wana wa vaavanyisi lavanharhu a ku ri wansati naswona loko a ri karhi a hlaya xigwevo xa mina, u te: “Leswi u nga ni vana vambirhi, hi kunguhate ku cinca xigwevo xa wena xi nga vi xa rifu kambe u ta tshama malembe ya 25 ekhotsweni.”

Ndzi yisiwe exitokisini lexi a ku pfaleriwe vavanuna ntsena eka xona. Vabohiwa lava ana se a va swi tiva leswaku ndzi Mbhoni ya Yehovha. Loko va twa leswaku ndzi gweviwe malembe ya 25, va hlamarile leswi a ndzi nga vonaki ndzi karhatekile. Loko ndzi humesiwa ekhotsweni, socha rin’wana lera ha riki muntshwa ri ndzi nyike phasela ra swakudya kutani hi ku n’wayitela ri ku: “U nga chavi; hinkwaswo swi ta ku fambela kahle.”

Ndzi tirhele xigwevo xa mina ekampeni ya le Rhaxiya n’walungu ku fikela hi 1953. Ekampeni leyi a ku ri ni vamakwerhu vo tala va xisati lava humaka eka tirhiphabliki to hambana-hambana ta mfumo wa Soviet Union. A hi khomana onge hi vana va munhu.

Hi ringete ku tikhoma hi ndlela leyinene leswaku vabohiwa lavan’wana va susumeteleka ku tirhela Xikwembu. A hi tirha tiawara to tala naswona a ti vuya. Ndzi ntshunxiwe ekampeni xigwevo xa mina xi nga si hela, kambe ndzi tikume ndzi ri ni xivundza. Ndzi hete malembe yo tlula ntlhanu ndzi nga swi koti ku vonana ni vamakwerhu evandlheni. Leswi a swi tika ku tlula loko ndzi ri ekhotsweni. Hambileswi ndzi langutaneke ni swiyimo leswi, minkarhi hinkwayo Yehovha a a ndzi seketela naswona a a ndzi rhandza. Ndzi hlaye Bibele ko tala ni ku anakanyisisa hi leswi ndzi swi hlayaka, naswona sweswo swi tiyise vuxaka bya mina ni Xikwembu.

Yehovha u ndzi pfunile leswaku ndzi kota ku vonana ni Timbhoni hi ndlela leyi nga tolovelekangiki. Eka phepha-hungu rin’wana leri vuriwaka Soviet Russia, ndzi hlaye xihloko xin’wana lexi a xi poyila vamakwerhu va le Ossetia, le dzonga-vupela-dyambu bya Rhaxiya. Xihloko xa kona xi vule leswaku mintirho ya Timbhoni ta Yehovha a yi lwisana ni vanhu va mfumo wa Soviet. Xihloko lexi xi boxe swivongo swa vamakwerhu kutani xi tsala ni tiadirese ta vona. Sweswo swi ndzi tsakise ngopfu! Ndzi va tsalele mapapila ndzi va byela leswaku ndzi lava ku va vona. Loko se hi vonanile, vamakwerhu va ndzi khutazile swinene kutani va vula leswaku Yehovha u endle leswaku xihloko lexi xi kandziyisiwa leswaku ndzi kota ku hlangana ni vanhu va yena.

Sweswi ndzi ni malembe ya 92 hi vukhale. Ina, socha leriya ra musa a ri tiyisile. Hambileswi ndzi langutaneke ni maxangu, swilo swi ndzi fambele kahle evuton’wini.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 188, 189]

Ku Tiyisa “Swikhomiso Swa Ntsonga” Wa Hina Hilaha Hi Nga Kotaka Hakona

DMITRY LIVY

U VELEKIWE HI 1921

U KHUVURIWE HI 1943

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U ve xirho xa Komiti ya Tiko eRhaxiya ku tlula malembe ya 20 naswona sweswi i nkulu evandlheni ra le Siberia.

A KU ri hi 1944 naswona a ku lo sala tin’hweti ta tsevu leswaku Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi hela. A ndzi tengisiwa hi muavanyisi wa masocha hikwalaho ka leswi ndzi nga hlanganyeliki eka swa tipolitiki. Ndzi gweveriwe rifu hi ku dlayiwa hi ku baleseriwa kambe xigwevo xa mina xi cinciwile xi va ku heta malembe ya khume ekampeni ya vuhlonga.

Hi January 1945, ndzi yisiwe ekampeni yin’wana le n’walungu wa Rhaxiya edorobeni ra Pechora, eRiphabliki ra Komi. Vamakwerhu va khume a va pfaleriwe ni vabohiwa va madzana-dzana. Khombo ra kona, Xihondzo xo Rindza xa mina xi tekiwile kutani a hi nga ri na nchumu lowu hi nga tiyisaka vuxaka bya hina na Yehovha ha wona. Ndlela leyi a ndzi ondze ha yona a ndzi nga koti ku endla nchumu. Loko hi ri eku hlambeni, makwerhu un’wana u vule leswaku ndzi lo sala hi marhambu ntsena. Hakunene a ndzi terisa vusiwana lerova ndzi yisiwe laha vavabyi va hlayisiwaka kona le Vorkuta.

Endzhaku ka nkarhi ndzi sungule ku hlakarhela kutani ndzi ya tirha laha ku hlengeletiwaka sava. Kute ku nga si hela ni n’hweti, ndzi tlhela ndzi ondza. Dokodela a a ehleketa leswaku ndzi xavisa swakudya swa mina leswaku ndzi kuma fole kambe ndzi n’wi byele leswaku ndzi Mbhoni ya Yehovha naswona a ndzi dzahi. Ndzi tshame kwalomu ka malembe manharhu ekampeni yoleyo. Hambileswi a ku ri mina ntsena la nga Mbhoni, a ku tshama ku ri ni lava lavaka ku twa leswi Bibele yi swi vulaka naswona van’wana va vona va ma yingisile mahungu lamanene.

Siku rin’wana maxaka ya mina ma ndzi rhumele Xihondzo xo Rindza lexi kopiweke hi voko. Xana a ndzi ta xi kumisa ku yini hikuva murindzi a a secha phasela ha rin’we hi vukheta? Matluka ya xona a ma petsiwe kambirhi kutani ma hoxiwa ethinini leri a ri kota ku fihla swilo etshakwini ivi ri tatiwa hi mafurha. Murindzi wa khotso u tlhavetele thini leri kambe ri twala ri nga tamelanga nchumu hiloko a ndzi nyika rona. ‘Mati lawa lama hanyaka’ ma ndzi pfunile swa nkarhinyana.—Yoh. 4:10.

Hi October 1949, ndzi ntshunxiwile xigwevo xa mina xi nga si hela kutani hi November ndzi tlhelela ekaya le Ukraine. Hi twe leswaku ku ni vamakwerhu lava yeke eMoscow leswaku va ya tsarisa ntirho wa hina, kambe a swi tikomba onge valawuri a va nga tiyimiselanga ku tsarisa Timbhoni ta Yehovha eSoviet Union.

Hi vusiku bya April 8, 1951, hi layichiwe ematorokisini ya xitimela ni mindyangu yin’wana ya Timbhoni ta Yehovha, hi yisiwa eSiberia. Endzhaku ka mavhiki mambirhi hi tikume hi ri exikarhi ka tiko ra Siberia, eximutanini lexi vuriwaka Khazan, le Xifundzheni xa Irkutsk.

Ndzimana leyi kumekaka eka Esaya 54:2, leyi nge, “Lehisa tintambhu ta ntsonga wa wena, u tiyisa swikhomiso swa ntsonga wa wena,” yi hi khumbile. A swi tikomba leswaku hi hetisisa vuprofeta lebyi. Phela a nga kona eka hina loyi a a ta rhurhela eSiberia hi ku tirhandzela! Leswi a ndzi vona leswaku hi fanele ku tiyisa swikhomiso swa ntsonga wa hina hilaha hi nga kotaka hakona, ndzi tshame eSiberia malembe yo tlula 55.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 191, 192]

A Ndzi Nga Ri Na Yona Ndhawu Yo Tshama Eka Yona

VALENTINA GARNOVSKAYA

U VELEKIWE HI 1924

U KHUVURIWE HI 1967

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U hete malembe ya 21 emakhotsweni ni le tikampeni, ya 18 eka wona u ma hete a nga si khuvuriwa. Valentina u fe hi 2001 naswona u pfune vanhu va 44 leswaku va dyondza ntiyiso.

MINA ni mana wa mina a hi tshama evupela-dyambu bya Belarus. Ndzi hlangane ni Timbhoni ta Yehovha hi February 1945. Makwerhu un’wana u hi endzele kanharhu ntsena ekaya kutani a hi komba tindzimana to karhi eBibeleni. Hambileswi ndzi nga tlhelangiki ndzi n’wi vona, ndzi sungule ku chumayela vaakelani ni vanhu lava ndzi va toloveleke. Valawuri va ndzi khomile kutani va ndzi gweva ku tshama malembe ya nhungu etikampeni. Va ndzi yise eXifundzheni xa Ulyanovsk.

Le kampeni ndzi xiye mahanyelo ya vabohiwa van’wana kutani ndzi va yingisa loko va ri karhi va vulavula, ndzi ri ni ntshembo wa leswaku ndzi ta hlangana ni Timbhoni ta Yehovha. Hi 1948, ndzi twe mubohiwa un’wana wa xisati a vulavula hi Mfumo wa Xikwembu. Vito ra yena a ku ri Asya. Ndzi tsake ngopfu leswi ndzi buleke na yena hi timhaka leti khumbaka Xikwembu. Ku nga ri khale ku tisiwe vamakwerhu van’wana va xisati vanharhu ekampeni. Minkandziyiso ya hina a yi nga nyawuli kutani hi ringete ku hlangana ko tala hilaha hi nga kotaka hakona.

Ndzi ntshunxiwe hi 1953 kambe endzhaku ka malembe manharhu ni hafu, ndzi khomiwile hikwalaho ko chumayela, kutani ndzi gweviwa malembe ya khume. Ndzi yisiwe ekampeni ya le Kemerovo hi 1957, laha a ku ri ni vamakwerhu va xisati va 180. A hi tshama hi ri ni minkandziyiso ya Bibele. Hi xixika a hi fihla minkandziyiso endzeni ka gamboko kasi hi ximumu a hi yi fihla ebyanyini ni ku yi celela ehansi. Loko ku sechiwa a ndzi teka maphepha lama tsariweke, ndzi ma fihla emavokweni ya mina kutani ndzi tifunengeta hi nguvu yo leha ivi ndzi khoma madziva ya yona. Loko ndzi ri karhi ndzi famba-famba ekampeni, a ndzi ambala kepisi leyi ndzi nga lo tirhungela kutani ndzi fihla minkandziyiso yo hlayanyana ya Xihondzo xo Rindza eka yona.

Ndzi hetelele ndzi yisiwe ekampeni ya le Mordvinia. Le kampeni leyi a ku ri ni Bibele leyi a yi fihliwile. A hi yi hlaya ntsena loko makwerhu loyi a yi fihleke a ri kona. A ndzi nga si vona Bibele ku sukela loko makwerhu luya a nga hi dyondzisa ntiyiso hi 1945 a hi endzerile le kaya.

Loko ndzi ntshunxiwa hi 1967, ndzi rhurhele eAngren, le Uzbekistan. Hi kona laha ndzi fikeke ndzi kombisa ku tinyiketela ka mina eka Yehovha hi ku khuvuriwa ematini. Leswi ndzi heteke nkarhi wo leha etikampeni ta vavasati, a ku ri ro sungula ndzi hlangana ni vamakwerhu va xinuna. Ndlela leyi vamakwerhu hinkwavo evandlheni a va wu hisekela ha yona ntirho wo chumayela yi endle leswaku ndzi va rhandza. Hi January 1969, ku khomiwe vamakwerhu va nhungu va xinuna ni va ntlhanu va xisati evandlheni ra hina hikwalaho ko chumayela naswona a ndzi ri un’wana wa vona. Ndzi gweviwe malembe manharhu ndzi vuriwa “xigevenga lexi nga ni khombo swinene.” Ndzi pfaleriwe ko tala ndzi ri ndzexe hikwalaho ko chumayela.

Ndzi dyondze Bibele ni vanhu lava tsakelaka, hi tifunengete hi nkumba. A hi nga pfumeleriwi ku vulavula loko hi ri karhi hi famba. Loko munhu o kumiwa a ri karhi a vulavula, a a xupuriwa hi ku pfaleriwa yexe. Minkandziyiso leyi a hi yi tirhisa a ku ri leyi kopiweke hi voko naswona a hi tshamela ku endla tikopi leti engetelekeke.

A ndzi nga ri na yona ndhawu yo tshama eka yona. Nhundzu ya mina hinkwayo a yi helela eka xikhwama xin’we kambe a ndzi tsakile naswona ndzi enerisekile hi ku tirhela Yehovha.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 200, 201]

Loyi A A Ndzi Tengisa U Tiyise Vuxaka Bya Mina Na Yehovha

PAVEL SIVULSKY

U VELEKIWE HI 1933

U KHUVURIWE HI 1948

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U sindzisiwe ko tala leswaku a landzula ripfumelo ra yena kutani sweswi i nkulu evandlheni ra le Rhaxiya.

HI 1958, ndzi khomiwile hikwalaho ka leswi a ndzi chumayela. Loko mutirhela-mfumo a ndzi heleketa exitimeleni u te: “Languta nsati wa wena ro hetelela hikuva a wu nge he tlheli u n’wi vona.”

Le Irkutsk, ndzi pfaleriwe exitokisini lexi a ndzo kota ku yima ntsena eka xona. Endzhaku ka sweswo ndzi hete tin’hweti ta tsevu ndzi pfaleriwe ndzexe loko ndza ha rindzele leswaku nandzu wa mina wu tengiwa. Ndzi konanisiwe vusiku hinkwabyo naswona lava a va ndzi konanisa va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku ndzi kanakana leswi Bibele yi swi vulaka ni leswaku ndzi nga yi tshembi nhlengeletano ya Xikwembu. Va ndzi hehle hi ku hlanganyela emintirhweni ya Timbhoni ta Yehovha leyi nga riki enawini. Minkarhi yin’wana a ndzi biwa kambe xikongomelo xa vona a ku ri leswaku ndzi landzula ripfumelo ra mina. Ndzi kombele Yehovha leswaku a ndzi nyika matimba yo tiyisela. Minkarhi hinkwayo a a ndzi seketela.

Loko va ri karhi va cincana ha mina ku ndzi konanisa, un’wana wa vona u ndzi vitanele ehofisini yakwe kutani a ku: “Ndzi lava ku ku komba leswi nhlengeletano ya n’wina yi swi endlaka. Kutani u ndzi byela loko ku ri mintirho ya Xikwembu kumbe ya munhu!”

U ndzi langute swa nkarhinyana kutani a ya emahlweni a ku: “Nan’waka entsombanweni wa n’wina lowu a wu khomiwe eNew York a ku ri ni vanhu va 253 000 eswitediyamu swimbirhi. Loko wo anakanyisisa hi xiendlakalo lexi, wa swi vona na wena leswaku a swi nga ta koteka ku hlanganisa vanhu vo tarisa xileswi handle ko pfuniwa hi mafokisi ya CIA. Ntsombano lowu wu hete masiku ya nhungu. Vanhu va te hi swihaha-mfhuka, switimela, swikepe ni hi tindlela tin’wana, va huma ematikweni yo hambana-hambana. Xana leswi hinkwaswo swi nga koteka handle ko pfuniwa hi mfumo? I mani la nga kotaka ku hakela mali ya ntsombano wa masiku ya nhungu, lowu khomiweke eswitediyamu leswikulu swonghasi?”

Hiloko a veketela swifaniso etafuleni. Eka xin’wana xa swona ndzi vone vamakwerhu lava teke entsombanweni va ambale tinguvu ta ndhavuko wa rikwavo, va angarhe van’wana. Kasi eka xin’wana a ku ri ni Makwerhu Knorr a ri karhi a nyikela nkulumo naswona swifaniso swin’wana a swi kombisa nkhuvulo ni Makwerhu Knorr a ri karhi a nyika lava khuvuriweke buku leyi nge “Your Will Be Done on Earth.” Buku leyi a hi nga si yi kuma kambe hi ku famba ka nkarhi Xihondzo xo Rindza xi tivise ku humesiwa ka yona. Mukonanisi wa mina u ndzi langute exikandzeni kutani a ku: “Xana buku leyi yi vulavula hi yini? Yi vulavula hi hosi ya le n’walungu ni ndlela leyi yi nga ta lovisiwa ha yona. Timbhoni ta Yehovha a ti nge swi koti ku tiva mhaka leyi ku nga ri na loyi a ti pfunaka! Ha swi tiva leswaku emintsombanweni ya n’wina ku va ni masocha ya le Amerika leswaku ma ta dyondza eka n’wina ndlela leyi ma nga hlelaka mavuthu ya wona ha yona. Nakambe ha swi tiva leswaku ku ni n’wankumi wo karhi la nyikeleke hi mali yo tala leswaku ku ta khomiwa ntsombano lowu. Van’wankumi a hi vanhu va ku tlanga hi mali ya vona!”

Mukonanisi loyi a a nga swi voni leswaku ndzi tsakile swinene. A ndzi twa onge ndzi le ntsombanweni hambileswi a ndzi ri ekhotsweni. Bulo leri ri ndzi khutazile naswona ri ve nkateko wo hlawuleka lowu humaka eka Yehovha. Ndzi tiyimisele ku ya emahlweni ndzi tiyisela.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 214, 215]

Holo A Yi Tele Hi Timbhoni Ta Yehovha

VENERA GRIGORYEVA

U VELEKIWE HI 1936

U KHUVURIWE HI 1994

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Hi va-1960 a a ri mutlangi eka filimi ya mfumo wa Soviet leyi a yi haxa mavunwa hi Timbhoni. U ve phayona ra nkarhi hinkwawo eSt. Petersburg ku sukela hi 1995.

HI 1960, loko ndzi sungula ku tlanga etifilimini, ndzi komberiwe ku va mutlangi wa xiyenge xa mutlangi-nkulu eka filimi leyi nge God’s Witnesses, leyi a yi tlangiwa etiholweni ta tifilimi ematikweni ya Soviet. Filimi leyi a yi kombisa “mpambukwa lowu chaviwaka wa Timbhoni ta Yehovha,” lowu dlayeke nghwazikati leyi vuriwaka Tanya, leyi a ndzi ri mutlangi wa xiyenge xa yona. Hi ku ya hi leswi tsariweke mayelana ni filimi leyi, Tanya u balekele “mpambukwa” lowu ekaya nivusiku kutani a biwa hi xidzedze lexi nga ni gamboko a nga ambalanga jazi. U nyamalarile exikarhi ka gamboko kutani ku twala rito ri ku, “U lovise xisweswo Tanya Veselova.” Ndzi xi rhandzile xiyenge lexi kutani ndzi swi teka ku ri lunghelo ku xi tlanga leswaku ku ta lwiwa ni Timbhoni ta Yehovha, hambileswi a ndzi nga tivi nchumu ha tona handle ka leswi a swi tsariwe eka maphepha ya filimi leyi.

Filimi leyi yi kombisiwe etiholweni ta tifilimi ni le ka tindhawu to tala emadorobeni yo tala ya le Soviet Union, laha vanhu va hlanganaka kona. Loko filimi leyi yi kombisiwa ro sungula endhawini yo karhi, a ndzi ya kutani loko yi hela ndzi humelela exitejini. Hi nkarhi wolowo vanhu va le matikweni ya Soviet a va kholwa hinkwaswo leswi va swi vonaka eka tifilimi. Kutani loko ndzi humelela exitejini, vanhu hinkwavo a va tsaka kutani va ku, “Wa ha hanya!” Hiloko ndzi va hlamusela ndlela leyi filimi leyi yi endliweke ha yona ni leswi mukongomisi ni vanhu lava a va tirha na yena a va swi endla leswaku ku va ni mimpfumawulo ni xidzedze lexi a xi ndzi susumetela eriweni kutani ndzi funengetiwa hi gamboko.

Siku rin’wana eVyshniy Volochek, le Xifundzheni xa Kalinin (laha sweswi ku nga Tver’), holo yin’wana ya mintlango a yi tele hi vanhu kambe swilo a swi fambanga hilaha ndzi toloveleke hakona. Loko filimi yi hela, mukhalabye un’wana u ndzi vutise swivutiso leswi khumbaka vukhongeri ntsena, kambe a ndzi yima ni vonelo ra leswaku vanhu a va vumbiwanga hi Xikwembu hikuva a ndzi nga pfumeli leswaku xi kona. A nga kona ni un’we la vuleke swo karhi hi filimi leyi. Hiloko ndzi tlhelela endzhaku ka xiteji kutani ndzi vutisa la hleleke leswaku filimi leyi yi ta kombisiwa eholweni leyi, ndzi ku: “I mani loyi ndzi hetaka ku vulavula na yena sweswi?”

U te: “I murhangeri wa mpambukwa lowu vuriwaka Timbhoni ta Yehovha. Holo leyi yi tele hi Timbhoni ntsena.” Hi yona ndlela leyi ndzi hlanganeke ni Timbhoni ta Yehovha ndzi nga swi lemukanga. Endzhaku ka sweswo a ndzi lava ku hlaya Bibele kambe a ndzi nga yi kumi. Ndzi catile kutani leswi nuna wa mina a a huma ePoland, hi rhurhele kona. Hi 1977, vamakwerhu vambirhi va xisati va ndzi endzerile kutani va sungula ku ndzi dyondzela Bibele. Ndzi sungule ku rhandza Bibele kutani mina ni nuna wa mina hi ve vanghana ni Timbhoni. Hi 1985, tata wa mina u sungule ku vabya kutani mina ni nuna wa mina hi n’wi endzerile laha a a tshama kona eLeningrad (laha sweswi ku nga St. Petersburg). Loko hi fika, ndzi khongele Yehovha ndzi n’wi kombela leswaku a ndzi pfuna ndzi hlangana ni Timbhoni ta Yehovha.

Ndzi hetelele ndzi ri Mbhoni ya Yehovha. Se ndzi ni malembe ya 12 ndzi ri phayona ra nkarhi hinkwawo naswona nuna wa mina, Zdzisław, i nandza wa vutirheli evandlheni ra le St. Petersburg.

Ndzi tivonele hi ya mina leswaku vaendli va tifilimi va nga hambukisa vanhu vo tala hi ‘vukanganyisi lebyi kunguhataka xidyoho.’ (Efe. 4:14) Loko ndza ha ri mutlangi eka filimi leyi haxaka mavunwa hi Timbhoni, a ndzi nga lorhi leswaku endzhaku ka malembe ya 30 ndzi ta va ndzi ri Mbhoni ya Yehovha.

[Bokisi leri nga eka tluka 237]

Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Hi Xirhaxiya

Se ku hundze malembe ya dzana Timbhoni ta Yehovha ti ri karhi ti tirhisa Tibibele to hambana-hambana ta Xirhaxiya. Yin’wana ya tona hi leyi huvo ya kereke yi nyikeke mpfumelelo wa leswaku yi kandziyisiwa. Hambileswi yi tsariweke hi ririmi ra khale nileswi vito ra Xikwembu ri nga kumekiki ko tala eka yona, yi pfune magidi yo tala ya vanhu va le Rhaxiya leswaku va tiva xikongomelo xa Xikwembu. Bibele ya Makarios, leyi vito ra Xikwembu ri kumekaka kwalomu ka 3 000 eka yona yi pfune ngopfu. Tanihi leswi Timbhoni ta le Rhaxiya a ti ya ti engeteleka, ku ve ni xilaveko xa Bibele ya ririmi ra manguva lawa leyi twisisekaka yi tlhela yi pakanisa.

Huvo leyi Fumaka yi hlele leswaku Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa yi hundzuluxeriwa hi Xirhaxiya. Vahundzuluxeri va le Rhaxiya va tirhe malembe yo tlula khume va ri karhi va yi hundzuluxela.

Hi 2001 ku humesiwe Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki hi Xirhaxiya. Hi 2007, vahlayi va Xirhaxiya emisaveni hinkwayo a va tsakile loko ku humesiwa Bibele leyi heleleke ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima hi Xirhaxiya. Theodore Jaracz wa Huvo leyi Fumaka u ve wo sungula ku tivisa ku humesiwa ka Bibele leyi eSt. Petersburg, kasi Stephen Lett, loyi na yena a nga wa Huvo leyi Fumaka u endle tano le Moscow. Lava a va ri kona va be mavoko. Hinkwavo lava kumeke Bibele leyi va hatle va phofula ndlela leyi va yi tsakeleke ha yona. Makwerhu un’wana u te: “Ya hlayeka naswona ya twisiseka! Se swi ndzi tsakisa ngopfu ku hlaya Matsalwa yo Kwetsima.” Vo tala va nkhense nhlengeletano hi ku tsala va ku: “Leyi i nyiko leyi humaka eka Yehovha!” kasi van’wana va te: “Hi ba mandla hi vuyelela.” A swi kanakanisi leswaku ku humesiwa ka Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa, i xiendlakalo lexi nga rivalekiki eka vanhu va le Rhaxiya ni va le matikweni man’wana, lava lavaka ku dyondza ntiyiso.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 244, 245]

Swiphiqo Swa Hina Swi Tlhantlheke Hi Siku Rin’we

IVAN NA NATALIA VA KA SLAVA

IVAN U VELEKIWE HI 1966

NATALIA U VELEKIWE HI 1969

VA KHUVURIWE HI 1989

MATIMU YA VONA HI KU KOMISA Tanihi maphayona va rhurhele laha ku nga ni xilaveko lexikulu. Sweswi Ivan i xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Rhaxiya.

MINA ni nkatanga hi suke eUkraine hi rhurhela eRhaxiya eku sunguleni ka va-1990. EXifundzheni xa Belgorod, lexi nga ni vaaki va kwalomu ka miliyoni na hafu, a ku ri ni vahuweleri va kwalomu ka khume. A swi ri erivaleni leswaku endhawini leyi ‘ntshovelo a wu ri wukulu, kambe vatirhi a va nga ri vangani.’—Mat. 9:37.

A ha ha ku tekana naswona a hi fanele hi kuma ntirho wo tihanyisa. Hambiswiritano, mintirho yi ye yi kayivela lerova vanhu vo tala va tikume va heleriwe hi mintirho ya vona ya ku tihanyisa. Leswaku vanhu va kota ku xava swakudya, mfumo a wu va nyika mathikithi lawa a va ma kuma lomu va tirhaka kona. Leswi a hi nga tirhi a hi nga ri na wona. Hikwalaho a hi fanele hi xava swakudya leswi durhaka eswitolo. Nakambe leswi a hi nga ri na ndhawu yo tshama, hi boheke ku tshama ehotela. Endzhaku ko hakelela ku tshama masiku man’wana ya 20, mali leyi a hi sele na yona a yi ri yitsongo. Masiku hinkwawo a hi khongela Yehovha hi kombela leswaku a hi pfuna ku kuma ntirho ni ndhawu yo tshama leyi nga durhiki. Hi nkarhi lowu fanaka, a hi chumayela hi ku hiseka, hi lava vanhu lava tsakelaka. Hiloko ku fika siku ro hetelela, leri hi hakeleleke ku tshama ehotela. Hi mali leyi a yi sele hi xave xinkwa ni ntswamba. Loko hi ya eku etleleni vusiku byebyo, hi tlhele hi khongela Yehovha leswaku a hi pfuna hi kuma ntirho ni ndhawu yo tshama hikuva hi xamundzuku xa kona, a hi fanele hi huma ehotela.

Nimixo, mukongomisi wa hotela u hi bele riqingho, kutani hi hlamarile loko a hi byela leswaku muzala wa mina u hi rindzile laha vanhu va fikelaka kona ehotela. Muzala wa mina u ndzi nyike mali, a ndzi byela leswaku entirhweni va n’wi engetelele muholo kutani u lava ku ndzi nyika mali yo karhi eka wona. Kambe a swi helelanga kwalaho. Endzhakunyana ka nkarhi, makwerhu un’wana u hi bele riqingho a hi byela leswaku u hi kumele ndhawu yo tshama leyi nga durhiki. Nakambe, rona siku rero hi kume ntirho wo khathalela ntanga wa xikolo xa tindzumulo. Hi ndlela yoleyo swiphiqo swa hina swi va swi tlhantlhekile hi siku rin’we. Hi kume mali, ndhawu yo tshama ni ntirho. A swi kanakanisi leswaku Yehovha u swi twile swikhongelo swa hina.

Hi 1991 ku ve ni vanhu va 55 eXitsundzuxweni le Belgorod; haxawa xa kona a va ri 150. Hi 1993 a va ri 354. Hi 2006, a ku ri ni mavandlha ya tsevu edorobeni leri naswona a ku ri ni vahuweleri lava tlulaka 2 200 eXifundzheni xa Belgorod.

[Bokisi leri nga eka tluka 250]

Leswa Ha Ku Endlekaka Etimhakeni Leti Khumbaka Nawu

Hi January 2007, Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu (ECHR) yi pfumelelane na hina eka mfanelo leyi hi nga na yona yo gandzela hi nga kavanyetiwi hi mfumo, hi ku vula leswaku “ku hlangana ka Timbhoni ta Yehovha ti bula hi tibuku leti vulavulaka hi vukhongeri, i ndlela leyi tivekaka, leyi ti gandzelaka ni ku dyondzisa ha yona.”

Hambileswi ntirho wa vamakwerhu va le Moscow wu siveriweke ximfumo hi 2004, va hambeta va hlangana erivaleni ni ku chumayela hilaha va nga kotaka hakona. Tanihi leswi etindhawini to tala eRhaxiya vamakwerhu va kavanyetiwaka, hi 2007, vamakwerhu va le Moscow a va tsake ngopfu loko va tsundzuka Xilalelo xa Hosi ni ku khoma mintsombano ya muganga handle ko kavanyetiwa.

Maphorisa ma ya emahlweni ma karhata vamakwerhu, kambe va hambeta va tiyisela. Hi xikombiso, ka ha ku vikiwa nandzu wun’wana eka Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu hikwalaho ka leswi maphorisa ya le Lyublino ma kavanyeteke vamakwerhu loko va ri eXitsundzuxweni le Moscow hi April 12, 2006. Maphorisa ma khome vamakwerhu va 14 ma tlhela ma xungeta gqweta ra vona hi mukwana. Hambileswi huvo ya le Lyublino yi vuleke leswaku ku khomiwa ka vamakwerhu a ku nga ri enawini kambe a yi ma vonanga nandzu maphorisa leswi ma kavanyeteke Xitsundzuxo, kutani vamakwerhu va voniwe nandzu naswona loko va endla xivilelo va tlhele va voniwa nandzu. Nakambe ku vikiwe nandzu wun’wana hi July 2007, lowu khumbaka vatirhela-mfumo vo hambana-hambana lava kokaka milenge loko va kambisisa milandzu leyi khumbaka mintirho ya hina eSt. Petersburg.

[Chati/Grafu leyi nga eka tluka 228-230]

NXAXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA—Le Rhaxiya

1890

1891 Semyon Kozlitsky u hlongoleriwa exiphen’wini xa le vuxeni xa Mfumo wa Rhaxiya, hikwalaho ko chumayela hi xivindzi.

1904 Rhavi ra le Jarimani ri kuma mapapila lama humaka eRhaxiya lama nkhensaka minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni.

1910

1913 Mfumo wa Rhaxiya wu pfumela ku simekiwa ka hofisi ya Swichudeni swa Bibele le tikweni ra Finland, leri hi nkarhi wolowo a ri lawuriwa hi Mfumo wa Rhaxiya.

1923 Sosayiti ya Watch Tower yi sungula ku kuma mapapila yo tala lama kombelaka leswaku minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni yi rhumeriwa eRhaxiya.

1928 George Young u endla xikombelo eMoscow, xa leswaku mintirho ya Swichudeni swa Bibele yi tsarisiwa ximfumo eRhaxiya. Valawuri va ala ku n’wi nyika nkarhi lowu engetelekeke wo tshama etikweni.

1929 Ku sayiniwa mpfumelelo wo haxa eka xitichi xa xiya-ni-moya xa le Tallinn, le Estonia. Tinkulumo ta Bibele ti haxiwa eka xiya-ni-moya naswona ti twiwa eLeningrad ni le madorobeni man’wana.

1930

1939-40 Mfumo wa USSR wu teka xiphemu xa le vupela-dyambu bya Ukraine, Moldova ni tirhiphabliki ta Baltic. Timbhoni ta Yehovha ta magidi ti tikuma ti fumiwa hi USSR.

1944 Timbhoni to tala ti pfaleriwa emakhotsweni ni le tikampeni to hambana-hambana eRhaxiya.

1949 Timbhoni ta Yehovha ti rhurhiseriwa eSiberia ni le Far East ti suka eMoldova.

1950

1951 Timbhoni to tlula 8 500 ta le vupela-dyambu bya Ukraine, Belarus, Latvia, Lithuania ni le Estonia, ti rhurhiseriwa eSiberia.

1956/57 Vamakwerhu lava veke kona emintsombanweni ya 199 leyi khomiweke emisaveni hinkwayo va endla xikombelo eka Mfumo wa Soviet leswaku wu ntshunxa vamakwerhu lava pfaleriweke.

Eku heleni ka va-1950 Timbhoni leti tlulaka 600 ti pfaleriwa toxe ekampeni yo hlawuleka le Mordvinia laha a ti tshama ti vekiwe tihlo.

1965 Mfumo wa Soviet wu humesa xileriso xo hlawuleka xa leswaku Timbhoni hinkwato leti pfaleriweke ti ntshunxiwa. Timbhoni leti pfaleriweke eSiberia ti rhurhela etindhawini to hambana-hambana etikweni.

1970

1989-90 Swirho swa Huvo leyi Fumaka swi hlangana ni vamakwerhu va le Rhaxiya ro sungula. Vamakwerhu va le Rhaxiya va ya emintsombanweni yo hlawuleka le Poland.

1990

1991 Hi March 27, Timbhoni ta Yehovha ti tsarisiwa ximfumo eRhaxiya.

1992/93 Ku khomiwa mintsombano ya matiko yo hambana-hambana eSt. Petersburg ni le Moscow.

1997 Ku nyiketeriwa rhavi ra le Rhaxiya leri akiweke eximutanini xa Solnechnoye, ekusuhi ni le St. Petersburg.

1999 Ku nyiketeriwa Holo yo sungula ya Tinhlengeletano eRhaxiya le St. Petersburg.

2000

2003 Ku hela ku akiwa ka miako leyi engeteriweke.

2007 Ku ni mavandlha yo tlula 2 100 ni mintlawa eRhaxiya.

[Grafu]

(Hlaya nkandziyiso)

Ntsengo Wa Vahuweleri

Ntsengo Wa Maphayona

Ntsengo Wa Vahuweleri

Ntsengo Wa Maphayona

Ntsengo wa vahuweleri ematikweni ya 15 ya khale ka U.S.S.R.

360,000

300,000

240,000

180,000

120,000

60,000

40,000

20,000

1890 1910 1930 1950 1970 1990 1990 2000

[Dayagramu/Mepe lowu nga eka tluka 218]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Marhavi man’wana a ma pfuna ku yisa minkandziyiso etindhawini to hambana-hambana etikweni

GERMANY FINLAND

↓ ↓

Solnechnoye

↓ ↓ ↓ ↓

BELARUS KAZAKHSTAN MOSCOW RUSSIA

JAPAN

↓

Vladivostok

↓

KAMCHATKA

[Mimepe leyi nga eka tluka 116, 117]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

ARCTIC CIRCLE

ARCTIC OCEAN

North Pole

Barents Sea

Kara Sea

Laptev Sea

East Siberian Sea

Chukchi Sea

Bering Strait

SWEDEN

NORWAY

DENMARK

COPENHAGEN

GERMANY

POLAND

Lodz

WARSAW

Baltic Sea

FINLAND

ESTONIA

LATVIA

LITHUANIA

BELARUS

Brest

UKRAINE

L’viv

MOLDOVA

Caspian Sea

KAZAKHSTAN

ASTANA

Kengir

UZBEKISTAN

TASHKENT

Angren

CHINA

MONGOLIA

ULAANBAATAR

CHINA

Sea of Japan

JAPAN

TOKYO

Hokkaido

Sea of Okhotsk

Bering Sea

RUSSIA

Petrozavodsk

St. Petersburg

Solnechnoye

Kaliningrad

Novgorod

Vyshniy Volochek

MOSCOW

Tula

Orel

Kursk

Voronezh

Udarnyy

Vladimir

Ivanovo

Nizhniy Novgorod

Syktyvkar

Ukhta

Pechora

Inta

Novaya Zemlya

Vorkuta

URAL MTS.

SIBERIA

Yekaterinburg

Naberezhnye Chelny

Izhevsk

Saratov

Volzhskiy

Stavropol’

Pyatigorsk

Mt. El’brus

Nal’chik

Nartkala

Beslan

Vladikavkaz

CAUCASUS MTS.

Astrakhan

Volga River

Tomsk

Novosibirsk

Kemerovo

Krasnoyarsk

Novokuznetsk

Ust’-Kan

Aktash

Biryusinsk

Oktyabr’skiy

Bratsk

Vikhorevka

Tulun

Central Khazan

Zima

Zalari

Usol’ye-Sibirskoye

Kitoy

Angarsk

Irkutsk

Lake Baikal

Kirensk

Khabarovsk

Vladivostok

Korsakov

Yuzhno-Sakhalinsk

Sakhalin

Yakutsk

Oymyakon

Ust’-Nera

Kamchatka

Chukchi Peninsula

Kolyma River

Khayyr

Noril’sk

[Mepe lowu nga eka tluka 167]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Caspian Sea

Baltic Sea

Barents Sea

Kara Sea

ARCTIC OCEAN

North Pole

Laptev Sea

East Siberian Sea

Chukchi Sea

Bering Strait

Sea of Okhotsk

Sea of Japan

KAZAKHSTAN

CHINA

MONGOLIA

MURMANSK

PSKOV

TVER’

MOSCOW

BELGOROD

VORONEZH

ROSTOV

KABARDINO-BALKARIA

ALANIA

IVANOVO

NIZHEGOROD

MORDVINIA

ULYANOVSK

VOLGOGRAD

TATARSTAN

PERM’

KOMI REP.

URAL MTS.

SIBERIA

SVERDLOVSK

CHELYABINSK

KURGAN

TYUMEN’

OMSK

TOMSK

NOVOSIBIRSK

ALTAI

ALTAI REP.

KEMEROVO

KHAKASSIA REP.

KRASNOYARSK

TUVA REP.

IRKUTSK

BURYATIA

CHITA

SAKHA REPUBLIC

AMUR

KHABAROVSK

PRIMORSKIY KRAY

SAKHALIN

KAMCHATKA

[Xifaniso lexi nga eka tluka 66]

Ku huma ka dyambu eNhlohleni ya Chukchi

[Swifaniso leswi nga eka tluka 68]

Mfungho lowu hi Xikazakh ni hi Xirhaxiya, wu kombetela eximutanini xa le Siberia lexi vuriwaka Bukhtarma, laha Semyon Kozlitsky a a hlongoleriwe eka xona

[Swifaniso leswi nga eka tluka 71]

Va ka Herkendell va te loko va heta ku tekana va ya eRhaxiya leswaku va ya chumayela vanhu lava vulavulaka Xijarimani

[Swifaniso leswi nga eka tluka 74]

Kaarlo Harteva (exineneni) u hlawuriwe ku va muyimeri wa nhlengeletano ehubyeni kutani vayimeri va mfumo wa Rhaxiya le New York va gandla xitempe xa mfumo ku kombisa leswaku u nyikiwe mpfumelelo hi vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 80]

Eka ntsombano wa le Rhaxiya lowu a wu khomiwe hi May 1925, eCarnegie le Pennsylvania, a ku ri ni vanhu va 250 kutani ku khuvuriwa va 29

[Xifaniso lexi nga eka tluka 81]

Magazini lowu wu te: “Xifundzha xa Voronezh xi ni mimpambukwa yo tala”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 82]

George Young

[Swifaniso leswi nga eka tluka 84]

Aleksandr Forstman u hete malembe ya kwalomu ka khume a ri karhi a hundzuluxela swiphephana, swibukwana ni tibuku hi Xirhaxiya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 90]

Regina na Pyotr va ka Krivokulsky, hi 1997

[Swifaniso leswi nga eka tluka 95]

Olga Sevryugina u ve nandza wa Yehovha hikwalaho ka mapapila lawa Pyotr a ma tsaleke a ma bohelela emaribyeni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 100]

Ivan Krylov

[Swifaniso leswi nga eka tluka 101]

Timbhoni leti hlongoleriweke le Siberia ti fike ti tiakela tindlu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 102]

Magdalina Beloshitskaya ni ndyangu wakwe va yisiwe eSiberia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 110]

Viktor Gutshmidt

[Xifaniso lexi nga eka tluka 115]

Alla hi 1964

[Xifaniso lexi nga eka tluka 118]

Semyon Kostylyev namuntlha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 120]

Dyondzo ya Bibele yi letele Vladislav Apanyuk leswaku a kota ku hlula miringo

[Swifaniso leswi nga eka tluka 121]

Maphorisa ma kume xibukwana lexi, lexi nge “After Armageddon—God’s New World,” endlwini ya Nadezhda Vishnyak

[Xifaniso lexi nga eka tluka 126]

Boris Kryltsov

[Xifaniso lexi nga eka tluka 129]

Viktor Gutshmidt ni makwavo (ehenhla), ni vana vakwe va vanhwanyana swin’we ni nsati wakwe Polina, ka ha sele n’hweti leswaku a khomiwa hi 1957

[Xifaniso lexi nga eka tluka 134]

Ivan Pashkovski

[Xifaniso lexi nga eka tluka 136]

Hi 1959, magazini lowu vuriwaka “Crocodile” wu kandziyise xifaniso xa timagazini leti, leti kumiweke ebyanyini

[Xifaniso lexi nga eka tluka 139]

Ehansi ka yindlu leyi a ku ri ni kamara ro gandlisela leri ntlawa wa KGB wu ri kumeke hi 1959

[Xifaniso lexi nga eka tluka 142]

Aleksey Gaburyak u pfune ku hlanganisa vamakwerhu lava a va hangalakile

[Swifaniso leswi nga eka tluka 150]

Swilo Swo Gandlisa Ha Swona Leswi Vamakwerhu Va Tiendleleke Swona

Muchini wo gandlisa

Muchini wo kama moya emaphepheni

Muchini wo tsema maphepha

Muchini wo hlanganisa maphepha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 151]

Stepan Levitsky, loyi a a chayela bazi leri fambaka exiporweni, u kanye xivindzi a vulavula ni wanuna la tirhaka emuchinini wo gandlisa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 153]

Grigory Gatilov u chumayele van’wana lava a va pfaleriwe na yena exitokisini

[Swifaniso leswi nga eka tluka 157]

Swiluva swo leha a swi ri ndhawu ya kahle yo dyondza ni ku bula hi Bibele

[Xifaniso lexi nga eka tluka 161]

Magazini wa “Xihondzo xo Rindza” lowu a wu endliwe wu va xibukwana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 164]

“Xileriso xa Huvo leyi Tlakukeke ya le USSR xo ntshunxa vamakwerhu”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 170]

Vamakwerhu a va fihla minkandziyiso ematlhelo ya swikhwama ni le ndzeni ka tisoli ta tintangu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 173]

Ivan Klimko

[Xifaniso lexi nga eka tluka 175]

Bokisi ra mencisi a ri kota ku hlayisa tikopi ta tsevu ta “Swihondzo swo Rindza” leswi tsariweke hi voko

[Xifaniso lexi nga eka tluka 184, 185]

Eka malembe hinkwawo lama va ma heteke va ri ekampeni yin’wana ya le Mordvinia, a nga kona makwerhu ni un’we la nga vangiki kona eXitsundzuxweni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 194]

Nikolai Gutsulyak u tirhise vutlhari leswaku a chumayela nsati wa murhangeri wa kampa

[Swifaniso leswi nga eka tluka 199]

Mintsombano Ya Matiko Yo Hambana-hambana

Hi 1989, vamakwerhu va le Rhaxiya va ye emintsombanweni yinharhu ya matiko yo hambana-hambana ePoland

Warsaw

Chorzow

Poznan

[Xifaniso lexi nga eka tluka 202]

Xifaniso lexi xi tekiwe loko ntirho wu heta ku tsarisiwa ximfumo, ku sukela eximatsini ku ya exineneni: Theodore Jaracz, Michael Dasevich, Dmitry Livy, Milton Henschel, mutirhi wa ndzawulo ya vuavanyisi, Anany Grogul, Aleksey Verzhbitsky na Willi Pohl

[Swifaniso leswi nga eka tluka 205]

Milton Henschel a ri karhi a nyikela nkulumo eNtsombanweni wa Matiko yo Hambana-hambana lowu nge “Vabyarhi Va Ku Vonakala,” eXitediyamu xa Kirov eSt. Petersburg

[Xifaniso lexi nga eka tluka 206]

Ku xaviwe ndhawu yo aka eSolnechnoye le Rhaxiya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 207]

Aulis na Eva Lisa va ka Bergdahl a va ri eka ntlawa wo sungula wa vatirhi va ku tirhandzela lowu teke eSolnechnoye

[Xifaniso lexi nga eka tluka 208]

Hannu na Eija va ka Tanninen va averiwe eSt. Petersburg

[Xifaniso lexi nga eka tluka 210]

Roman Skiba u fambe mimpfhuka yo leha ni nkatakwe Lyudmila, va endzela miganga

[Xifaniso lexi nga eka tluka 220]

Vamakwerhu lava tirhaka ku paka minkandziyiso eswikepeni le hlalukweni ra Vladivostok

[Xifaniso lexi nga eka tluka 224]

Arno na Sonja va ka Tüngler va tiphine hi malunghelo yo tala exiavelweni xa vona le Rhaxiya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 226, 227]

Vandlha ri khome nhlangano ekhwatini ekusuhi ni le St. Petersburg, hi 1989

[Xifaniso lexi nga eka tluka 238]

Rhavi ra le Rhaxiya ri kongomisa ku hundzuluxeriwa ka minkandziyiso hi tindzimi to tlula 40

[Xifaniso lexi nga eka tluka 243]

Xikolo xo sungula xa Ntirho wa Vuphayona lexi khomiweke hi June 1996 le St. Petersburg

[Swifaniso leswi nga eka tluka 246]

Ku chumayela eRhaxiya

EXifundzheni xa Perm’ ni xa Nartkala

Eswitarateni swa le St. Petersburg

Hi yindlu ni yindlu le Yakutsk

Etindhaweni to xavisela ta le Saratov

[Swifaniso leswi nga eka tluka 252, 253]

Rhavi ra le Rhaxiya

Xifaniso lexi tekiweke emoyeni xa miako yo tshama eka yona ni mintanga ya kona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 254]

Entsombanweni wa muganga lowu khomiweke eMoscow hi 2006, a ku ri ni vanhu va 23 537

[Xifaniso lexi nga eka tluka 254]

Xitediyamu xa Luzhniki