Ndzima 6

Ha Yini Hi Dyuhala Hi Tlhela Hi Fa?

1. Xana i yini leswi vativi va sayense va nga tsandzeka ku swi hlamusela hi vutomi bya munhu?

VATIVI va sayense a va swi twisisi leswaku ha yini vanhu va dyuhala va tlhela va fa. Swi tikomba onge tisele ta hina a ti fanele ti hambeta ti pfuxetiwa ni leswaku a hi fanele hi hanya hi laha ku nga heriki. Buku leyi nge Hyojun Soshikigaku (Dyondzo Ya Ntlawa Wa Tisele Leyi Simekiweke) yi ri: “Swa tika swinene ku twisisa ndlela leyi ku dyuhala ka tisele ku fambisanaka ha yona ni ku dyuhala ni ku fa ka munhu.” Vativi vo tala va sayense va pfumela leswaku ku ni mpimo wa vutomi wa “ntumbuluko, lowu munhu a tswariwaka na wona.” Xana u vona onge va tiyisile?

2. Xana van’wana va endle yini hikwalaho ka leswi vutomi byi helaka hi ku hatlisa?

² Vanhu i khale va navela vutomi byo leha naswona va ringete ku kuma ndlela yo hanya va nga fi. Ku sukela eka lembe-xidzana ra vumune B.C.E., swidzidzirisi leswi a ku vuriwa leswaku swi endleriwe ku endla leswaku vanhu va nga ha fi swi koke vafumi va le China. Vafumi van’wana va le ndzhaku va Machayina va ringete swilo leswi vuriwaka swilehisa-vutomi—leswi a swi endliwa hi mercury—va hetelele va file! Exirhendzevutaneni hinkwaxo xa misava, vanhu va anakanya leswaku rifu a hi makumu ya vukona bya vona. Vabudha, Vahindhu, Mamoslem ni van’wana, hinkwavo va ni ntshembo lowu vangamaka wa vutomi endzhaku ka rifu. EVujaganini, vo tala va ehleketa hi vutomi bya le ndzhaku ka rifu entsakweni lowukulu wa le tilweni.

3. (a) Ha yini vanhu va navela vutomi lebyi nga heriki? (b) Hi swihi swivutiso leswi faneleke ku hlamuriwa malunghana ni rifu?

³ Mianakanyo ya ntsako wa le ndzhaku ka rifu yi kombisa ku navela vutomi lebyi nga heriki. “Ši v̌ekile ku anakanya ka v̌utomi le’byi nga heriki e timbilwini ta v̌ona,” ku vula Bibele malunghana ni mhaka ya ku tshama hi masiku loku Xikwembu xi ku ngheniseke eka hina. (Eklesiasta 3:11) U vumbe vanhu vo sungula va ri ni ntshembo wa leswaku va nga swi kota ku hanya hi laha ku nga heriki emisaveni. (Genesa 2:16, 17) Kutani, ha yini vanhu va fa? Xana rifu ri nghenise ku yini emisaveni? Vutivi bya Xikwembu byi hlamula swivutiso leswi.—Pisalema 119:105.

KUNGU RA VUBIHI

4. Xana Yesu u xi hlamusele njhani xigevenga lexi vangeke leswaku munhu a fa?

⁴ Xigevenga xi ringeta ku fihla swiendlo swa xona. Leswi swi ve tano ni le ka loyi a vangeke vubihi lebyi tiseke rifu eka magidi ya timiliyoni. U endle matshalatshala yo endla rifu ra munhu ri va mhaka leyi nga twisisekiki. Yesu Kreste u paluxe xigevenga lexi loko A byela lava a va lava ku N’wi dlaya: “N’wina mi huma eka tata wa n’wina, a nga Diyavulosi, kutani mi tsakela ku endla ku navela ka tata wa n’wina. A a ri mudlayi ni le ku sunguleni. A nga yimanga entiyisweni, hikuva ku hava ntiyiso eka yena.”—Yohane 8:31, 40, 44.

5. (a) Xana loyi a hundzukeke Sathana Diyavulosi u sungule kwihi? (b) Xana marito lama nge “Sathana” na “Diyavulosi” ma vula yini?

⁵ Ina, Diyavulosi i “mudlayi” la nga ni vuxisi. Bibele yi paluxa leswaku i munhu wa xiviri, ku nga ri vubihi lebyi nga embilwini ya munhu. (Matewu 4:1-11) Hambi leswi a vumbiweke a ri ntsumi yo lulama, “ku hava ntiyiso eka yena.” Kunene swa fanela leswi a vitaniwaka Sathana Diyavulosi! (Nhlavutelo 12:9) U vitaniwa “Sathana,” kumbe “mukaneti,” hikuva u landzule ni ku kaneta Yehovha. Xigevenga lexi nakambe xi vitaniwa “Diyavulosi,” leswi vulaka “mulumbeti,” hikuva u hembele Xikwembu.

6. Ha yini Sathana a xandzukele Xikwembu?

⁶ I yini lexi susumeteleke Sathana leswaku a xandzukela Xikwembu? I makwanga. Hikwalaho ka makwanga u navele vugandzeri bya Yehovha lebyi a byi huma evanhwini. Diyavulosi a nga ku papalatanga ku navela ka vugandzeri byo tano, lebyi a byi fanela Muvumbi. (Ringanisa Ezekiyele 28:12-19.) Ematshan’weni ya sweswo, ntsumi leyi hundzukeke Sathana yi kurise ku navela loku ka makwanga ku kondza ku kolwa ivi ku tswala xidyoho.—Yakobo 1:14, 15.

7. (a) I yini lexi vangaka leswaku munhu a fa? (b) Xidyoho i yini?

⁷ Hi n’wi vonile munhu loyi vugevenga byakwe byi vangeke leswaku vanhu va fa. Kambe hi ku kongoma i yini lexi vangaka leswaku munhu a fa? Bibele yi ri: “Ndzhombo wa rifu i xidyoho.” (1 Vakorinto 15:56) Kutani xidyoho i yini? Leswaku hi twisisa rito leri, a hi kambisiseni nhlamuselo ya rona ya tindzimi to sungula ta Bibele. Maendli ya Xiheveru ni Xigriki lawa hi ntolovelo ma hundzuluxeriwaka va ku, “ku dyoha” ma vula “ku hupa” hi ndlela yo hupa pakani kumbe ku ka u nga fikeleli pakani. Hi yihi pakani leyi hinkwerhu hi tsandzekaka ku yi fikelela? I pakani ya ku yingisa Xikwembu hi ku hetiseka. Kambe, xana xidyoho xi nghenise ku yini emisaveni?

NDLELA LEYI KUNGU RI ENDLIWEKE HA YONA

8. Xana Sathana u ringetise ku yini leswaku vanhu va n’wi gandzela?

⁸ Sathana u endle kungu hi vukheta, leri a a anakanya leswaku a ri ta endla leswaku a fuma vanhu hinkwavo ni ku gandzeriwa hi vona. U kunguhate ku xisa mpatswa wo sungula wa vanhu, Adamu na Evha, leswaku wu dyohela Xikwembu. Yehovha a a nyike vatswari va hina vo sungula vutivi lebyi a byi ta va yisa evuton’wini lebyi nga heriki. A va swi tiva leswaku Muvumbi wa vona a a lulamile hikuva a a va veke entangeni wo saseka wa Edeni. Adamu ngopfu-ngopfu u vone vunene bya Tata wakwe wa le tilweni loko Xikwembu xi n’wi nyika wansati wo xonga, loyi a ta n’wi pfuna. (Genesa 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) Leswaku mpatswa wo sungula wa vanhu wu ya emahlweni wu hanya a swi titshege hi ku yingisa Xikwembu.

9. Hi xihi xileriso lexi Xikwembu xi xi nyikeke munhu wo sungula, naswona ha yini a xi faneleka?

⁹ Xikwembu xi lerise Adamu: “U ta tidyela miri hikwayo ya ntanga; kambe loko wu ri muri wo tiv̌isa ŝo saseka ni ŝo biha, u nga ṭhuki u dya; hikuv̌a siku u dyaka, u ta fa.” (Genesa 2:16, 17) Tanihi Muvumbi, Yehovha Xikwembu a ri ni mfanelo yo veka mimpimanyeto ya mahanyelo ni ku kombisa leswi a swi ri swinene ni leswi a swi bihile eka swivumbiwa swakwe. Xileriso xa yena a xi twisiseka hikuva Adamu na Evha a va ntshunxekile ku dya mihandzu ya mirhi leyin’wana hinkwayo entangeni. A va ta kombisa ku tlangela ka vona vulawuri lebyi fanelekaka bya Yehovha hi ku yingisa nawu lowu ematshan’weni yo tivekela mimpimanyeto ya vona ya leswinene hi vutikukumuxi.

10. (a) Xana Sathana u tise ku yini eka vanhu leswaku a va kokela etlhelweni rakwe? (b) I swihehlo swihi leswi Sathana a swi yiseke eka Yehovha? (c) Xana i yini leswi u swi ehleketaka hi nhlaselo wa Sathana eka Xikwembu?

¹⁰ Diyavulosi u endle kungu ro hambukisa vanhu vo sungula eka Xikwembu. Sathana u hembile, leswaku a va yenga va yima na yena. Hi ku tirhisa nyoka, hi laha mutivi wo endla swilo swi vulavula a tirhisaka xipopana ha kona, Diyavulosi u vutise Evha a ku: “Kunene Šikwembu ši te: Mi nga ṭhuki mi dya muri ni wuṅwe wa ntanga?” Loko Evha a boxa xileriso xa Xikwembu, Sathana u te: “Loko ku ri ku fa, mi nga ka mi nga fi.” Kutani u yise swihehlo eka Yehovha hi ku vula a ku: “Šikwembu ši tiv̌a leŝaku siku mi nga ta dya, mahlo ya ṅwina ma ta pfuleka, mi ta kotisa Šikwembu, mi tiv̌a ŝo saseka ni ŝo biha.” (Genesa 3:1-5) Xisweswo Diyavulosi u ringanyete leswaku Xikwembu a xi va tsona swin’wana leswinene. Kunene a ku ri nhlaselo wa vulumbeti, eka Yehovha, Tata wa le tilweni, wa ntiyiso ni rirhandzu!

11. Xana Adamu na Evha va ve vaseketeri va Sathana hi ndlela yihi?

¹¹ Evha u tlhele a languta murhi, naswona enkarhini wolowo mbhandzu wa wona a wu tikomba wu navetisa ngopfu. Kutani u khe mbhandzu a dya. Endzhakunyana, nuna wakwe na yena u hlanganyerile hi vomu eka xiendlo lexi xa ku nga yingisi Xikwembu. (Genesa 3:6) Hambi leswi Evha a yengiweke, yena na Adamu va seketele kungu ra Sathana ra ku fuma rixaka ra vanhu. Entiyisweni, va hundzuke vaseketeri vakwe.—Varhoma 6:16; 1 Timotiya 2:14.

12. Xana i yini leswi vangiweke hi ku xandzuka ka vanhu eka Xikwembu?

¹² Adamu na Evha va boheke ku langutana ni vuyelo bya swiendlo swa vona. A va fananga ni Xikwembu, hi vutivi byo hlawuleka. Ematshan’weni ya sweswo, va khomiwe hi tingana ivi va tumbela. Yehovha u tengise Adamu kutani a humesa xigwevo xakwe: “U ta dya v̌uŝa hi nyuku wa mombo wa wena, u ko u tlhelela misav̌eni, hikuv̌a u humesiwile ka yona. Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.” (Genesa 3:19) “Siku” leri vatswari va hina vo sungula va dyeke ha rona emurhini wa ku tiva leswinene ni leswo biha, va gweviwile hi Xikwembu va tlhela va fa hi ku ya hi langutelo ra xona. Kutani va hlongoriwile eParadeyisini ivi va sungula ku hanya vutomi lebyi makumu ya byona ku nga ta va rifu.

NDLELA LEYI XIDYOHO NI RIFU SWI HANGALAKEKE HA YONA

13. Xana xidyoho xi hangalake njhani eka rixaka hinkwaro ra vanhu?

¹³ A swi tikomba onge Sathana u humelerile eka kungu rakwe ra ku gandzeriwa hi vanhu. Kambe, a a nga ta swi kota ku endla leswaku vagandzeri vakwe va hambeta va hanya. Loko xidyoho xi sungula ku endla ntirho wa xona eka mpatswa wo sungula wa vanhu, a va nga ta swi kota ku tswala vana lava hetisekeke. Ku fana ni vutsari lebyi kovotliweke eribyeni, xidyoho a xi nghene hi vuenti eka swiaki swa xitekela swa vatswari va hina vo sungula. Xisweswo, a va ta tswala vana lava nga hetisekangiki ntsena. Tanihi leswi vana va vona hinkwavo va tswariweke endzhaku ka loko Adamu na Evha va dyohile, vana va vona va tswariwe va ri ni xidyoho ni ku fa.—Pisalema 51:5; Varhoma 5:12.

14. (a) Xana lava landzulaka xidyoho xa vona hi nga va fanisa na mani? (b) Xana Vaisrayele va lemukisiwe vudyoho bya vona hi ndlela yihi?

¹⁴ Hambi swi ri tano, namuntlha vanhu vo tala a va pfumeli leswaku i vadyohi. Etindhawini tin’wana ta misava, hakanyingi a swi tiviwi leswaku ku ni xidyoho lexi vanhu va tswariwaka na xona. Kambe sweswo a swi vuli leswaku xidyoho a xi kona. Mufana loyi a thyakeke xikandza a nga ha vula leswaku u basile, kambe a nga kholwa ntsena loko o tivona exivonini. Vaisrayele va khale a va fana ni mufana yoloye loko va amukela Nawu wa Xikwembu wu huma eka muprofeta wa xona Muxe. Nawu wu swi veke erivaleni leswaku xidyoho a xi ri kona. Muapostola Pawulo wa hlamusela: “A ndzi nga ta tiva leswi ku dyoha ku nga swona, loko Nawu a wu nga vanga kona.” (Varhoma 7:7-12) Ku fana ni mufana la langutaka exivonini, hi ku tilanguta eNawini, Vaisrayele a va kota ku vona leswaku a va nga basanga emahlweni ka Yehovha.

15. I yini leswi paluxiwaka hi ku languta exivonini xa Rito ra Xikwembu?

¹⁵ Hi ku languta exivonini xa Rito ra Xikwembu ni ku xiya mimpimanyeto ya rona, hi nga swi vona leswaku a hi hetisekanga. (Yakobo 1:23-25) Hi xikombiso, anakanya hi leswi Yesu Kreste a swi byeleke vadyondzisiwa vakwe malunghana ni ku rhandza Xikwembu ni vaakelani va vona, hi laha swi tsariweke ha kona eka Matewu 22:37-40. Minkarhi yo tala vanhu va hoxisa swinene etimhakeni leti! Vo tala a va karhatiwi ni hi ripfalo ra vona loko va tsandzeka ku kombisa rirhandzu eka Xikwembu kumbe eka vaakelani va vona.—Luka 10:29-37.

TIVONELE EKA MARHENGU YA SATHANA!

16. Xana hi nga swi papalata njhani ku phasiwa hi marhengu ya Sathana, naswona ha yini leswi swi nonon’hwa?

¹⁶ Sathana u lava ku endla leswaku hi endla xidyoho hi vomu. (1 Yohane 3:8) Xana yi kona ndlela yo papalata ku phasiwa hi marhengu yakwe? Ina, kambe leswi swi lava leswaku hi lwisana ni mimboyamelo ya ku dyoha hi vomu. Leswi a swi olovi hikuva mboyamelo lowu hi tswariweke na wona wu ni matimba swinene. (Vaefesa 2:3) Pawulo a a fanele ku lwa hi matimba. Ha yini? Hikuva xidyoho a xi tshame eka yena. Loko hi lava ku amukeriwa hi Xikwembu, na hina hi fanele hi lwisana ni mimboyamelo ya vudyoho leyi nga endzeni ka hina.—Varhoma 7:14-24; 2 Vakorinto 5:10.

17. I yini lexi endlaka leswaku swi hi nonon’hwela swinene ku lwisana ni mimboyamelo ya vudyoho?

¹⁷ Tanihi leswi Sathana nkarhi na nkarhi a lavaka tindlela ta ku hi hambukisa leswaku hi tlula milawu ya Xikwembu, nyimpi ya hina yo lwisana ni xidyoho a yi olovi. (1 Petro 5:8) Hi ku kombisa nkhathalelo eka Vakreste-kulobye, Pawulo u te: “Kukota leswi nyoka yi kanganyiseke Evha hi mano ya yona, ndza chava leswaku hi tindlela tin’wana mianakanyo ya n’wina yi nga onhiwa, kutani mi nga ha swi koti ku landzela Kriste hi ku tinyiketa ni ku tenga.” (2 Vakorinto 11:3) Sathana u tirhisa tindlela leti fanaka namuntlha. U ringeta ku byala timbewu ta ku kanakana malunghana ni vunene bya Yehovha ni vuyelo bya ku yingisa milawu ya Xikwembu. Diyavulosi u ringeta ku tirhisa mimboyamelo ya vudyoho leyi hi tswariweke na yona kutani a hi vangela leswaku hi teka ndlela ya vutikukumuxi, ya makwanga, ya rivengo ni ya xihlawuhlawu.

18. Xana Sathana u yi tirhisa njhani misava leswaku a hlohlotela xidyoho?

¹⁸ Yin’wana ya tindlela leti Diyavulosi a ti tirhisaka i misava, leyi nga le hansi ka matimba yakwe. (1 Yohane 5:19) Loko hi nga tivoneli, vanhu vo biha ni lava nga tshembekiki emisaveni va nga ha hi kucetela leswaku hi teka ndlela ya vudyoho leyi lwisanaka ni mimpimanyeto ya Xikwembu ya mahanyelo. (1 Petro 4:3-5) Vo tala va honisa milawu ya Xikwembu va tlhela va swi bakanyela etlhelo switsundzuxo swa ripfalo ra vona, va hetelela va ri tlanyatile. (Varhoma 2:14, 15; 1 Timotiya 4:1, 2) Van’wana hakatsongo-tsongo va teka ndlela leyi hambi ku ri ripfalo ra vona leri nga hetisekangiki a ri nga ta va pfumelela leswaku va yi teka eku sunguleni.—Varhoma 1:24-32; Vaefesa 4:17-19.

19. Ha yini swi nga enelanga ku hanya vutomi lebyi tengeke ntsena?

¹⁹ Ku hanya vutomi lebyi tengeke a swi olovi emisaveni leyi. Hambi swi ri tano, leswaku hi tsakisa Muvumbi wa hina ku laveka ni swin’wana. Hi fanele hi tlhela hi va ni ripfumelo eka Xikwembu ni ku titwa hi ri ni vutihlamuleri eka xona. (Vaheveru 11:6) Mudyondzisiwa Yakobo u tsarile: “Munhu loyi a tivaka leswo lulama leswi a fanelaka ku swi endla, kambe a nga swi endli, i mudyohi.” (Yakobo 4:17) Ina, ku honisa Xikwembu ni milawu ya xona hi vomu i muxaka wo karhi wa xidyoho.

20. Xana Sathana a nga ringeta njhani ku ku sivela ku endla leswinene, kambe i yini lexi nga ku pfunaka ku papalata mintshikilelo yo tano?

²⁰ Sathana a nga ha endla leswaku u kanetiwa eka matshalatshala ya wena yo kuma vutivi bya Xikwembu hi ku dyondza Bibele. Hi ni ntshembo lowu tiyeke wa leswaku a wu nge pfumeli leswaku mintshikilelo yo tano yi ku sivela ku endla leswi lulameke. (Yohane 16:2) Hambi leswi vafumi vo tala va veke ni ripfumelo eka Yesu enkarhini wa vutirheli byakwe, a va nga n’wi twarisi erivaleni hikuva a va chava ku vengiwa hi varikwavo. (Yohane 12:42, 43) Sathana u ringeta hi matimba ku chavisa un’wana ni un’wana loyi a lavaka vutivi bya Xikwembu. Hambi swi ri tano, nkarhi hinkwawo u fanele ku tsundzuka ni ku tlangela swilo swo hlamarisa leswi Yehovha a swi endleke. U nga ha pfuna ni vakaneti leswaku va va ni ku tlangela loku fanaka.

21. Xana hi nga yi hlula njhani misava swin’we ni mimboyamelo ya hina ya vudyoho?

²¹ Leswi hi nga hetisekangiki, ku dyoha kona hi ta dyoha. (1 Yohane 1:8) Hambi swi ri tano, hi ni mpfuno eka nyimpi leyi. Ina, swa koteka ku hlula enyimpini yo lwisana ni lowo biha, Sathana Diyavulosi. (Varhoma 5:21) Eku heleni ka vutirheli bya yena emisaveni, Yesu u khutaze valandzeri vakwe hi marito lawa: “La misaveni, mi ta va ni mahlomulo, kambe tiyani timbilu, ndzi hlurile misava.” (Yohane 16:33) Hambi vanhu lava nga hetisekangiki, swi nga koteka leswaku va hlula misava, hi ku pfuniwa hi Xikwembu. Sathana a nga na matimba eka lava n’wi kanetaka va tlhela va ‘titsongahata eka Xikwembu.’ (Yakobo 4:7; 1 Yohane 5:18) Hi laha hi nga ta swi vona ha kona, Xikwembu xi pfule ndlela yo huma evuhlongeni bya xidyoho ni rifu.

KAMBELA VUTIVI BYA WENA

Xana Sathana Diyavulosi i mani?

Ha yini vanhu va dyuhala va tlhela va fa?

Xidyoho i yini?

Xana Sathana u va koka njhani vanhu leswaku va dyohela Xikwembu hi vomu?

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 54]