Vukati

Nhlamuselo: I ku hlangana ka wanuna ni wansati leswaku va tshama swin’we tanihi nuna ni nsati hi ku ya hi ndlela leyi andlariweke eMatsalweni yo Kwetsima. Vukati i lunghiselelo ra Xikwembu. Byi nyika vuxaka lebyikulu exikarhi ka wanuna ni wansati swin’we ni nsirhelelo hikwalaho ka leswi ku nga ni rirhandzu ni hikwalaho ka leswi un’wana ni un’wana a tiendleleke xiboho. Loko a sungula vukati, Yehovha a nga swi endlelanga ku lunghiselela munghana lonkulu ntsena loyi a a ta hetisisa wanuna kambe u tlhele a endla lunghiselelo ra ku tswala vanhu vo tala ni leswaku sweswo swi endliwa elunghiselelweni ra ndyangu. Ku tsarisa vuxaka bya vukati lebyi amukelekaka evandlheni ra Vukreste swi fanerile etindhawini hinkwato laha swi kotekaka kona.

Xana i swa nkoka hakunene ku nghenela vukati hi ku ya hi swilaveko swa nawu?

Tito 3:1: “[Hambeta u va tsundzuxa, NW] ku tiveka ehansi ka tihosi ni tindhuna, hi ku ti yingisa.” (Loko vanhu va yingisa swiletelo leswi, vito ra un’wana ni un’wana eka vun’we lebyi ri tshama ri ri hava xisandzu, naswona vana va pona ku va ni xisandzu lexi telaka lava vatswari va vona va nga tekanangiki. Ku engetela kwalaho, ku tsarisa vukati hi nawu swi sirhelela timfanelo ta nhundzu ta swirho swa ndyangu loko ko tshuka ku fe un’wana.)

Hev. 13:4: “Ku tekana a ku ve loku xiximiwaka hi vanhu hinkwavo, vukati byi nga onhiwi hi ku kanganyisana, hikuva Xikwembu xi ta avanyisa timbhisa ni vaoswi.” (Ku tekana hi nawu swi endla xiphemu xa nkoka leswaku vukati byi amukeleka tanihi lebyi ‘xiximekaka.’ Loko hi hlamusela “vuoswi” ni “vumbhisa,” hi fanele hi tsundzuka leswi tsariweke eka Tito 3:1, leyi tshahiweke laha henhla.)

1 Pet. 2:12-15: “Hanyani hi mukhuva lowo saseka exikarhi ka vamatiko, leswaku loko va tshuka va mi lumbeta, va ku, mi vadyohi, va ta vona mintirho ya n’wina leyo saseka, va dzunisa Xikwembu, hi siku leri xi nga ta ta ha rona. Hikwalaho ka Hosi, tivekeni ehansi ka lava fambisaka tihuvo ta tiko, ku fana ni hosi leyikulu ya tiko leyi nge henhla ka tin’wana tihosi, hambi ti ri tindhuna leti rhumiweke hi yona ku avanyisa lava endlaka leswo biha ni ku dzunisa lava endlaka leswo lulama. Hikuva i ku rhandza ka Xikwembu leswaku, hi ku endla leswo lulama, mi ta miyeta lava nga tiviki nchumu, hi mhaka ya vuphukuphuku bya vona.”

Xana “maendlelo ya nawu” ma ve kona loko Adamu na Evha va sungula ku tshama swin’we?

Gen. 2:22-24: “Yehova Šikwembu a endla wansati hi rimbambu leri a nga ri teka ka munhu [Adamu], a ṅwi tisa ka munhu. Kutani munhu a ku: Ŝeŝi, yoloyi, i rambu ra marambu ya mina, ni nyama ya nyama ya mina; yoloyi o ta tšhyiwa wansati hikuv̌a o tekiwile ka wanuna. Hikwalaho-ke wanuna o ta siya tata wa kwe ni mana wa kwe, o ta namarela e nsati wa yena, v̌a ta endla nyama yi ri yiṅwe.” (Xiya leswaku i Yehovha Xikwembu hi byakwe, Hosi ya Vuako Hinkwabyo, loyi a hlanganiseke Adamu na Evha. Leyi a ku nga ri mhaka ya leswaku wanuna ni wansati va endla xiboho xa ku tshama kun’we handle ko anakanya hi matimba ya nawu. Nakambe, xiya ndlela leyi Xikwembu xi kandziyiseke ku tiya ka nhlangano lowu ha yona.)

Gen. 1:28: “Šikwembu ši v̌a katekisa [Adamu na Evha], ši ku ka v̌ona: Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a, mi yi fuma, mi fuma ni tinhlampfi ta lwandle, ni tinyanyana ta tilo, ni ŝiṅwana hikwaŝo le’ŝi hanyaka e misav̌eni.” (Laha ku hlangana loku ku katekisiwe hi Matimba lamakulu ya nawu, va nyikiwe matimba ya ku va ni vuxaka bya rimbewu naswona va nyikiwe xiavelo lexi a xi ta endla vutomi bya vona byi va bya nkoka.)

Xana munhu a nga ha teka tshengwe loko nawu wa ndhawu wu swi pfumelela?

1 Tim. 3:2, 12, NW: “Hikwalaho mulanguteri u fanele ku pfumala xisolo, a va wanuna wa nsati un’we . . . Malandza ya vutirheli a ma ve vavanuna va nsati un’we.” (Vavanuna lava a va rhwexiwe vutihlamuleri na swona a va fanele ku va swikombiso leswi nga ta tekeleriwa hi van’wana evandlheni ra Vukreste.)

1 Kor. 7:2: “Hikwalaho ka leswi vuoswi byi nga tala, wanuna un’wana ni un’wana a a ve ni nsati loyi a nga wa yena, ni wansati un’wana ni un’wana a a ve ni nuna loyi a nga wa yena.” (Laha ku hava mpfumelelo wa vanghana vo tala eka matlhelo hamambirhi.)

Ha yini Xikwembu xi pfumelele Abrahama, Yakobo na Solomoni leswaku va va ni vavasati vo tlula un’we?

Yehovha a hi yena a nga sungula tshengwe. U nyike Adamu nsati un’we ntsena. Endzhaku, Lameke, ntukulu wa Kayini, u tekile vasati vambirhi. (Gen. 4:19) Hi ku famba ka nkarhi van’wana va tekelele xikombiso xakwe, naswona van’wana va teke malandza ya xisati ma va vasati va vona lavatsongo. Xikwembu xi wu lehisele mbilu mukhuva lowu, naswona ehansi ka Nawu wa Muxe xi tlhele xi veka ni nawu wo tiyisekisa leswaku vavasati lava a va ri ni vuxaka byo tano va khomiwa hi mfanelo. Leswi xi swi endle ku fikela loko vandlha ra Vukreste ri simekiwa, kutani enkarhini wolowo xi lave leswaku malandza ya xona ma tlhelela eka mpimanyeto lowu xi wu vekeke aEdeni.

Abrahama yena, u teke Sarayi (Sara) a va nsati wakwe. Loko Sarayi a ri ni malembe ya 75 hi vukhale, naswona a anakanya leswaku a nge he tswali n’wana, u kombele nuna wakwe leswaku a hlangana ni nandza wa yena leswaku ha yena Sarayi a ta va ni n’wana. Abrahama u swi endlile sweswo, kambe swi vange swiphiqo leswikulu endyangwini wakwe. (Gen. 16:1-4) Yehovha u hetisise xitshembiso xakwe eka Abrahama malunghana ni “mbewu” hi ku endla leswaku Sara hi byakwe a tika. (Gen. 18:9-14) Abrahama u teke nsati un’wana endzhaku ka loko Sara a file.—Gen. 23:2; 25:1.

Yakobo u teke tshengwe hikwalaho ka vukanganyisi bya mukon’wana wa yena. A ku nga ri swona leswi Yakobo a lava swona loko a ya lava nsati ePedani-Aramu. Bibele yi nyika vuxokoxoko bya ku holovisana loku nga tsakisiki exikarhi ka vasati va yena.—Gen. 29:18–30:24.

Swi tiviwa kahle leswaku Solomoni a a ri ni vasati vo tala ni vasati lavatsongo. Kambe van’wana a va swi lemuki leswaku, hi ku endla tano, a a tlule xileriso xa Yehovha lexi vekiweke erivaleni xa leswaku hosi “[yi] nga ṭhuki, na ŝona, [yi] v̌a ni v̌asati la’v̌o tala, e mbilu ya [yona] yi nga ti ṭhuka yi hambuka.” (Det. 17:17, xiitaliki i xerhu.) Nakambe hi fanele ku xiya leswaku, hikwalaho ka nkucetelo wa vasati vakwe va matiko mambe, Solomoni u hundzukele evugandzerini bya swikwembu swa mavunwa naswona “a endla le’ŝo biha e mahlweni ka Yehova . . . Kutani Yehova a karihela Salomon.”—1 Tih. 11:1-9.

Loko vanghana va vukati va nga swi koti ku tshamisisana hi ku rhula, xana swi fanerile leswaku va hambana?

1 Kor. 7:10-16: “Lava tekaneke, ndza va lerisa—ndzi nga ku, va lerisiwa hi Hosi, ku nga ri hi mina—ndzi ri, nsati a nga tshuki a hambana ni nuna. Hambiswiritano loko a tshuka a hambanile ni nuna, a a tshamise sweswo a nga ha tekiwi, kumbe a a tlhele a vuyelelana ni nuna wa yena; nuna na yena a nga tshuki a tshika nsati. Loko va ri lavan’wana, mina—ku nga ri Hosi—ndzi ri [kambe, hi laha ndzimana 40 yi kombisaka ha kona, Pawulo a a kongomisiwa hi moya lowo kwetsima]: Loko makwerhu un’wana eHosini a ri ni nsati la nga riki mupfumeri, kutani loko nsati loyi a nkhensa ku ya emahlweni a hanya na yena, nuna wa kona a nga n’wi tshiki; ni loko wansati a ri ni nuna la nga riki mupfumeri kutani nuna loyi a nkhensa ku ya emahlweni a hanya na yena, nsati wa kona a nga tshiki nuna. Hikuva nuna la nga riki mupfumeri ú endliwa muhlawuriwa wa Xikwembu hikwalaho ka nsati, ni nsati la nga riki mupfumeri u endliwa muhlawuriwa wa Xikwembu hileswi nuna wa yena a nga mukriste. Loko swi nga ri tano, vana va n’wina a va ta va va le handle, kasi sweswi i va Xikwembu. Hambiswiritano, loko loyi a nga riki mupfumeri a lava ku hambana ni loyi a nga mupfumeri, a a hambane na yena: mukriste wa xinuna kumbe wa xisati, a nga bohekanga loko timhaka ti famba hi ndlela yoleyo. Kambe loko mi ri n’wina, Xikwembu xi mi vitanile ku hanya hi ku rhula. Hikuva wena nsati, u swi tivisa ku yini, kumbexana u nga ponisa nuna wa wena? Na wena nuna, u swi tivisa ku yini, kumbexana u nga ponisa nsati wa wena?” (Ha yini mupfumeri a nga ha kotaka ku tiyiselela ku nonon’hweriwa ni ku endla matshalatshala yo hlayisa vukati? Hi ku xixima leswaku vukati byi sunguriwe hi Xikwembu ni hi ntshembo wa leswaku hi ku famba ka nkarhi loyi a nga riki mupfumeri a nga ha pfuniwa ku va nandza wa Xikwembu xa ntiyiso.)

Hi rihi langutelo ra Bibele malunghana ni ku dlaya vukati leswaku munhu a ta nghenela vukati byin’wana?

Mal. 2:15, 16: “Tiv̌oneleni e mimoyeni ya ṅwina; u nga ṭhuki u endla hi ku kanganyisa wansati wa v̌untŝha bya wena. Hikuv̌a nḍi v̌engile ku tšukumeta, ku v̌ula Yehova, Šikwembu ša Israel.”

Mt. 19:8, 9: “[Yesu] a ku ka vona: ‘Muxe ú mi pfumelerile ku tshika vasati va n’wina hikwalaho ka ku nonon’hwa ka timbilu ta n’wina, kambe eku sunguleni a swi nga ri tano. Mina ndzi ri: Un’wana ni un’wana la tshikaka nsati wa yena, loko ku nga ri hi mhaka ya vunghwavava [vuxaka bya rimbewu ehandle ka vukati], kutani a teka un’wana, wa oswa.’” (Xiitaliki i xerhu.) (Kutani munghana wa vukati la nga dyohangiki u pfumeleriwile, kambe a nga bohekanga, ku dlaya vukati ni munghana loyi a endlaka “vunghwavava.”)

Rhom. 7:2, 3: “Wansati la tekiweke: U bohekile eka nuna wa yena hi nawu, loko nuna a ha hanya; kambe loko nuna a file, wansati loyi ú ntshunxekile enawini lowu a wu n’wi boha eka nuna wa yena. Hikokwalaho, loko a tekana ni wanuna un’wana, kasi nuna wa yena wa ha hanya, ú ta vuriwa muoswi; kambe loko nuna wa yena a file, ú ntshunxekile enawini; swi vula leswaku loko a tekana ni wanuna un’wana, a nga ka a nga vuriwi muoswi.”

1 Kor. 6:9-11: “Mi nga tshuki mi tikanganyisa: Loko ti ri timbhisa, ni lava gandzelaka swikwembu swa hava, ni vaoswi, ni vavanuna lava endlaka swa tingana ni vavanuna-kulobye, . . . va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu. Hi leswi van’wana va n’wina a mi ri swona; kambe sweswi mi basisiwile, naswona mi endliwile lava hlawulekeke ni lava lulameke, hi vito ra Hosi Yesu Kriste ni Moya wa Xikwembu xa hina.” (Leswi swi kandziyisa nkoka wa mhaka leyi. Vaoswi lava nga hundzukiki a va nge vi na xiphemu eMfun’weni wa Xikwembu. Kambe, vanhu lava osweke eku sunguleni, kumbexana va nghenele vukati hi ndlela leyi nga fanelangiki, va nga rivaleriwa hi Xikwembu ni ku va ni xiyimo lexi baseke loko va hundzuka hakunene va tlhela va kombisa ripfumelo eka nkoka wa gandzelo ra Yesu lowu rivalelaka swidyoho.)

Enkarhini lowu hundzeke, ha yini Xikwembu xi pfumelele ku tekana ka vamakwavo?

Rhekhodo ya Bibele yi kombisa leswaku Kayini u teke un’wana wa vamakwavo va xisati (Gen. 4:17; 5:4) kumbe n’wana wa makwavo, ni leswaku Abrama u tekane ni makwavo wakwe hi tatana. (Gen. 20:12) Kambe endzhaku ka nkarhi, eNawini lowu nyikiweke hi ku tirhisa Muxe, ku tekana ko tano a ku nga pfumeleriwi hi ku helela. (Levh. 18:9, 11) A ku amukeleki exikarhi ka Vakreste namuntlha. Ku tekana ni xaka ra le kusuhi swi vanga khombo lerikulu hikuva swilo swa xitekela leswi nga vangaka khombo swi ta hundzela eka vana va vona.

Ha yini ku tekana ka vana va munhu un’we a ku amukeleka eku sunguleni ka matimu ya vanhu? Xikwembu xi vumbe Adamu na Evha va hetisekile naswona a xi lava leswaku vanhu hinkwavo va huma eka vona. (Gen. 1:28; 3:20) Swi le rivaleni leswaku ku tekana ka maxaka ya le kusuhi, ngopfu-ngopfu eka tinxaka ti nga ri tingani to sungula, a ku ta va kona. Hambi ku ri endzhaku ka loko xidyoho xi nghenile, a ku nga ri na khombo lerikulu ra leswaku vana va lamala etinxakeni to sungula, hikuva rixaka ra vanhu a ri ri kusuhi swinene ni ku hetiseka loku Adamu na Evha a va ri na kona. Leswi swi tiyisekisiwa hi ku leha ka vutomi bya vanhu enkarhini wolowo. (Vona Genesa 5:3-8; 25:7.) Kambe emalembeni ya kwalomu ka 2 500 endzhaku ka loko Adamu a dyohile, Xikwembu xi sivele ku tekana ka maxaka. Leswi swi sirhelele rixaka naswona swi antswise ku tikhoma hi tlhelo ra rimbewu ka malandza ya Yehovha ehenhla ka vanhu lava a va hanya na vona lava a va endla swilo hinkwaswo swa manyala.—Vona Levhitika 18:2-18.

I yini lexi nga pfunaka ku antswisa vukati?

(1) Ku dyondza Rito ra Xikwembu swin’we nkarhi na nkarhi ni ku khongelela mpfuno wa Xikwembu eku tlhantlheni ka swiphiqo.—2 Tim. 3:16, 17; Swiv. 3:5, 6; Flp. 4:6, 7.

(2) Ku twisisa nsinya wa nawu wa vunhloko. Leswi swi veka ndzhwalo lowukulu eka wanuna. (1 Kor. 11:3; Ef. 5:25-33; Kol. 3:19) Nakambe swi lava matshalatshala lamakulu ya wansati.—Ef. 5:22-24, 33; Kol. 3:18; 1 Pet. 3:1-6.

(3) Ku ringanisela ku navela ka rimbewu eka munghana wa vukati ntsena. (Swiv. 5:15-21; Hev. 13:4) Ku khathalela swilaveko swa munghana wa wena hi rirhandzu swi nga ku pfuna ku n’wi sirhelela endzingweni wa vudyoho.—1 Kor. 7:2-5.

(4) Ku vulavurisana hi musa, ni hi nkhathalelo; ku papalata vukarhi, vuxapi ni marito yo tlhava lama nga akiki.—Ef. 4:31, 32; Swiv. 15:1; 20:3; 21:9; 31:26, 28.

(5) Ku gingiriteka ni ku tshembeka eku hlayiseni ka ndhawu yo tshama eka yona ya ndyangu ni swiambalo, ni ku sweka swakudya swo xawula.—Tito 2:4, 5; Swiv. 31:10-31.

(6) Ku tirhisa ndzayo ya Bibele hi ku titsongahata ku nga khathariseki leswaku u vona onge un’wana u endla hinkwaswo leswi a faneleke a swi endla kumbe e-e.—Rhom. 14:12; 1 Pet. 3:1, 2.

(7) Ku khathalela ku kula ka timfanelo ta moya ta munhu hi yexe.—1 Pet. 3:3-6; Kol. 3:12-14; Gal. 5:22, 23.

(8) Ku nyika rirhandzu, vuleteri ni ku tshinya loku lavekaka eka vana, loko va ri kona.—Tito 2:4; Ef. 6:4; Swiv. 13:24; 29:15.