“Ndzi Veke Marito Ya Mina Enon’wini Wa Wena”

1, 2. Ha yini u swi tshemba leswi u swi hlayaka eBibeleni?

“KU NI munghana la namarhelaka ku tlula makwavo.” (Swiv. 18:24) Xana u tshame u swi vona leswaku marito lawa, lama huhuteriweke ma vurisa hakunene? U nga swi tshemba leswi munghana wa wena wa ntiyiso a swi vulaka. Loko a ku byela nchumu wo karhi lowunene kumbe a ku byela leswi a nga ta swi endla, wa n’wi tshemba. Loko a ku byela nchumu wo karhi lowu u faneleke ku wu cinca, wa n’wi yingisa u tlhela u endla hilaha a vulaka hakona. U ku kombise minkarhi yo tala leswaku hakunene wa swi lava ku ku pfuna, hambiloko a ku laya. U lava leswaku swilo swi ku fambela kahle naswona na wena u n’wi navelela leswi fanaka leswaku vunghana bya n’wina byi ta tshama nkarhi wo leha.

² Minkarhi yo tala, vavanuna lava Xikwembu xi va tirhiseke leswaku va tsala Bibele va nga va vanghana vo tano eka wena. U nga swi kholwa leswi u swi twaka eka vona. U nga tiyiseka leswaku leswi va swi vulaka swi nga ku vuyerisa. Vaisrayele va khale a va fanele va titwe hi ndlela yoleyo hi “vanhu [lava] a va vulavula leswi humaka eka Xikwembu va ri karhi va susumetiwa hi moya lowo kwetsima.” (2 Pet. 1:20, 21) Un’wana loyi Xikwembu xi n’wi tirhiseke leswaku a tsala buku leyikulu ya vuprofeta i Yeremiya, loyi nakambe a tsaleke buku ya Swirilo ni tibuku tin’wana timbirhi ta le Bibeleni.

3, 4. Xana vanhu van’wana va yi languta njhani buku ya Yeremiya ni ya Swirilo naswona ha yini langutelo rero ri hoxile? Kombisa.

³ Hambiswiritano, swi nga endleka u swi xiyile leswaku vahlayi van’wana va Bibele va languta tibuku leti tsariweke hi Yeremiya ti ri leti nga va pfuniki. Va anakanya leswaku buku ya Yeremiya ni ya Swirilo ti vulavula hi swilemukiso swa makhombo ni vuprofeta lebyi nga tsakisiki.a Kambe, xana vonelo rero i ntiyiso hi buku ya Yeremiya ni ya Swirilo?

⁴ I ntiyiso leswaku Yeremiya u tsale hi switsundzuxo leswi kongomeke ni hi ndzayo, hambiswiritano wa swi tiva leswaku minkarhi yin’wana munghana u endla tano. Hambi ku ri Yesu a nga banga mariri loko vanghana va yena, ku nga vaapostola va va ni langutelo leri hoxeke; u va tshinyile. (Mar. 9:33-37) Nilokoswiritano, rungula ra Yesu a ri ri leri khutazaka, ri komba ndlela leyi hi nga amukelekaka ha yona eka Xikwembu ni ku kuma ntsako enkarhini lowu taka. (Mat. 5:3-10, 43-45) Swi tano ni hi leswi Yeremiya a swi tsaleke, leswi nga xiphemu xa “Matsalwa hinkwawo” lama pfunaka “ku lulamisa swilo.” (2 Tim. 3:16) Yeremiya u ri veke erivaleni langutelo ra Xikwembu hi vanhu lava a va vula leswaku va gandzela Yehovha kambe va faneriwaka hi ku tshovela vuyelo bya tindlela ta vona to biha. Hambiswiritano, buku ya Yeremiya ni ya Swirilo ti ni rungula leri chavelelaka ni leri kombaka ndlela leyi vumundzuku bya hina byi nga katekisiwaka ha yona. Yeremiya u katse ni vuprofeta lebyi a byi vulavula hi ndlela leyi Xikwembu a xi ta endla swilo ha yona, naswona namuntlha hi katseka hilaha ku heleleke eku hetisekeni koloko. Ku tlula kwalaho, eka tibuku letimbirhi u ta kuma swiga leswinene ni leswi khutazaka.—Hlaya Yeremiya 31:13, 33; 33:10, 11; Swirilo 3:22, 23.

5. Xana hi nga vuyeriwa njhani eka leswi Yeremiya a swi tsaleke?

⁵ Ntsako lowu hi nga na wona sweswi tanihi leswi hi nga vanhu va Xikwembu swin’we ni vumundzuku bya hina swi fambisana ni leswi tsariweke hi Yeremiya. Xikombiso lexinene i vun’we bya hina bya Vukreste. Leswi Yeremiya a swi tsaleke swi ta hi pfuna leswaku hi tiyisa vun’we bya hina leswi hi nga vamakwerhu nileswaku hi tirhisa ndzayo ya muapostola Pawulo leyi nge: “Vamakwerhu, yanani emahlweni mi tsaka, mi ololoxeka, mi chaveleleka, mi ehleketa hi ku twanana, mi hanya hi ku rhula; kutani Xikwembu xa rirhandzu ni ku rhula xi ta va na n’wina.” (2 Kor. 13:11) Nakambe leswi Yeremiya a swi tsaleke swi fambisana hi ku kongoma ni rungula leri hi ri chumayelaka. Hambileswi hi byelaka van’wana hi masiku yo hetelela ni ku va lemukisa hi ku tshinela ka makumu ya mafambiselo ya swilo, rungula leri hi ri chumayelaka i rinene naswona ri nyika vanhu ntshembo. Tlhandlakambirhi, leswi Yeremiya a swi tsaleke swi nga hi pfuna hi tindlela to hambana-hambana. Xiyimo lexi hi langutanaka na xona xi fana hi tindlela to tala ni vutomi bya yena ni rungula ra yena. Leswaku u twisisa sweswo, anakanyisisa hi ndlela leyi muprofeta loyi, la nga xikombiso lexinene, a kuleke ha yona swin’we ni ntirho wa yena, loyi Xikwembu xi n’wi byeleke xi ku: “Ndzi veke marito ya mina enon’wini wa wena.”—Yer. 1:9.

6, 7. Ha yini hi nga tiyisekaka leswaku Xikwembu a xi n’wi tsakela Yeremiya naswona a ku endleka yini eYuda loko a velekiwa?

⁶ Nuna ni nsati lava rindzeleke ku velekiwa ka n’wana wa vona wa mufana (kumbe wa nhwanyana) va tshama va ri karhi va ehleketa hi vumundzuku bya yena. Xana u ta va n’wana wa njhani naswona u ta endla yini hi vutomi bya yena—swilo leswi a nga ta swi rhandza, leswi a nga ta lava ku swi endla ni leswi a nga ta kota ku swi hetisisa? Kumbexana vatswari va wena a va ehleketa hi swilo leswi fanaka. Swi nga endleka leswaku a swi ri tano ni hi vatswari va Yeremiya. Hambiswiritano, xiyimo xa yena a xi hlawulekile. Ha yini? Muvumbi wa misava ni matilo ni swilo hinkwaswo leswi nga kona, a a tsakisiwa ngopfu hi vutomi bya Yeremiya ni hi swilo leswi a a ta swi endla.—Hlaya Yeremiya 1:5.

⁷ Loko Yeremiya a nga si velekiwa, Xikwembu xi tirhise vutivi bya xona byo tiva swilo swa le mahlweni. Xi xiyisise mufana loyi a a ta velekeriwa endyangwini wa vaprista lava a va tshama en’walungu wa Yerusalema. Hi nkarhi wolowo a ku ri exikarhi ka lembe-xidzana ra vunkombo B.C.E. naswona a ku nga ri nkarhi wo tsakisa eYuda hikwalaho ka ku fuma ko biha ka Hosi Manase. (Vona tluka 19.) Hi nkarhi wa ku fuma ka yena ka malembe ya 55, Manase u endle swo biha emahlweni ka Yehovha. Endzhaku ka sweswo, n’wana wa yena Amoni na yena u endle leswi endliweke hi tata wa yena. (2 Tih. 21:1-9, 19-26) Ku ve ni ku cinca lokukulu loko ku fuma hosi leyi landzelaka ya le Yudiya. Entiyisweni, Hosi Yosiya u lavisise Yehovha. Hi lembe ra vu-18 ra ku fuma ka yena, Yosiya u basise tiko eka vugandzeri bya swikwembu swa hava. Hakunene sweswo swi tsakise vatswari va Yeremiya; a ku ri nkarhi wa ku fuma ka Yosiya loko Xikwembu xi nyika n’wana wa vona xiavelo.—2 Tikr. 34:3-8.

XIKWEMBU XI HLAWULA MUVULAVULERI

8. Xana Yeremiya u lerisiwe ku endla yini naswona u angule njhani?

⁸ A hi swi tivi leswaku Yeremiya a a ri ni malembe mangani loko Xikwembu xi n’wi byela xi ku: “Ndzi ku endle muprofeta wa matiko.” Swi nga ha endleka leswaku a a ri kusuhi ni malembe ya 25 hi vukhale, ku nga malembe lawa muprista a a sungula ku endla ntirho wa yena wo sungula ha wona. (Tinhl. 8:24) Swi nga khathariseki leswaku u sungule a ri ni malembe mangani, Yeremiya u te: “Oho, Wena Yehovha, Hosi leyi Lawulaka! Phela entiyisweni a ndzi swi tivi ku vulavula, hikuva ndza ha ri mufana.” (Yer. 1:6) A a kanakana, kumbexana a a ehleketa leswaku wa ha ri ntsongo kumbe a a tivona a nga faneleki ku byarha vutihlamuleri byebyo ni ku tivona a nga faneleki ku vulavula erivaleni tanihi muprofeta.

9, 10. Xana swiyimo a swi ri njhani loko Yeremiya a sungula ntirho wa yena naswona ha yini hi ku famba ka nkarhi xiavelo xexo xi n’wi tikerile?

⁹ Yeremiya u nyikiwe ntirho wa yena hi nkarhi lowu Hosi Yosiya a ri karhi a herisa vugandzeri lebyi nyenyetsaka bya mavunwa niloko a ri karhi a kondletela vugandzeri bya ntiyiso. Ku nga khathariseki leswaku Yeremiya na Yosiya va vulavurisane nkarhi wo tanihi kwihi, nkarhi wolowo a wu ri nkarhi lowunene eka muprofeta loyi. Nakambe Sofaniya na Nahume a va ri vaprofeta eYuda loko Yosiya a ha ku sungula ku fuma.b Hulida na yena a a ri muprofeta wa xisati kambe u profete hi minkarhi ya makhombo leyi a ya ha ta fika. Kutani Yeremiya u yi vonile minkarhi yoleyo. (2 Tih. 22:14) Entiyisweni, minkarhi yin’wana vanghana vo fana na Ebedi-meleke na Baruku va ponise Yeremiya eku feni kumbe va n’wi sirhelela eka valala lava a va lava ku tirihisela eka yena.

¹⁰ Xana a wu ta titwa njhani loko Xikwembu a xi vule leswaku u hlawuriwe hilaha ku hlawulekeke tanihi muprofeta leswaku u ta twarisa rungula leri nga ni matimba? (Hlaya Yeremiya 1:10.) Anakanyisisa hi xikombiso xin’we xa leswi Yeremiya a a fanele a swi twarisa. Hi 609 B.C.E., mavuthu ya le Babilona a ma ri karhi ma tshinela eYerusalema. Hosi Sedekiyasi a a lava leswaku Yeremiya a n’wi byela rungula leri tsakisaka leri humaka eka Xikwembu. Kambe rungula leri Xikwembu a xi ta ri byela hosi yoleyo a ri nga ri rinene.—Hlaya Yeremiya 21:4-7, 10.

MUNHU LA FANAKA NA HINA

11. Ha yini Yeremiya swi nga ha vaka swi n’wi tikerile ku hetisisa xiavelo xa yena naswona hi xihi xitiyisekiso lexi a xi kumeke?

¹¹ Anakanya loko a swi lava leswaku hi twarisa xigwevo ni ku avanyisiwa ko vava eka tihosi to homboloka, vaprista lava kanganyisaka swin’we ni vaprofeta va mavunwa. Yeremiya a a fanele a endla tano. Kambe Xikwembu xi ta hi seketela hilaha xi n’wi seketeleke hakona Yeremiya. (Yer. 1:7-9) Xikwembu xi tshembe Yeremiya loyi a a ha ri muntshwa hi ku n’wi khutaza hi marito lama nge: “Namuntlha ndzi ku endle muti lowu tiyisiweke ni phuphu ya nsimbi ni marhangu ya koporo ku lwisana ni tiko hinkwaro, eka tihosi ta Yuda, eka tihosana ta wona, eka vaprista va wona ni le ka vanhu va tiko. Kunene va ta lwa na wena, kambe a va nge ku hluli, hikuva ‘mina ndzi na wena,’ ku vula Yehovha, ‘leswaku ndzi ku kutsula.’”—Yer. 1:18, 19.

12. Hi swihi swivangelo swin’wana leswi hi fanaka na Yeremiya ha swona?

¹² A ku na munhu la faneleke a anakanya leswaku Yeremiya a a ri munhu la nga ni matimba swinene. A a ri munhu la fanaka na hina. Tlhandlakambirhi, i swa nkoka ku xiya leswaku hambileswi Yeremiya a hanyeke eka lembe-xidzana rin’wana, u langutane ni swiyimo leswi fanaka ni swa hina. Hi tirhisana ni vanhu vo hambana-hambana evuton’wini bya hina bya siku ni siku ni le mintirhweni ya le vandlheni hilaha Yeremiya a a tirhisana hakona ni vanhu lava a a tshama na vona. Leswi hinkwaswo swa fambisana ni leswi hi nga swi dyondzaka eka Yeremiya, loyi ku fana ni muprofeta Eliya, a a “ri munhu la nga ni mintlhaveko yo fana ni ya hina.” (Yak. 5:17) Anakanyisisa hi swikombiso swin’wana leswi hi nga swi dyondzaka eka Yeremiya.

13, 14. Ha yini Vakreste van’wana va nga ha ku twisisaka kahle ku xaniseka loku Yeremiya a ku vangeriweke hi Paxahuru, hilaha swi kombisiweke hakona eka tluka 10?

¹³ A swi kanakanisi leswaku evuton’wini bya wena swilo swi tshame swi ku fambela kahle swi tlhela swi ku fambela ximatsi! Hambi ku ri Yeremiya u langutane ni swiyimo leswi fanaka. Siku rin’wana, muprista un’wana la tiviwaka, loyi a vuriwaka Paxahuru, u khome Yeremiya hi ndlela yo biha a tlhela a n’wi hoxa etingoleni. Ku ringana tiawara to karhi, Yeremiya a a boheleriwe milenge, mavoko ni nhamu emhandzini, leswi endleke leswaku a nga ntshunxeki. Ku engetela eka ku vava loku a ku tweke, swi nga endleka leswaku a a fanele a tiyisela ku hlekuriwa hi vakaneti. Xana u ehleketa leswaku u nga swi kota ku tiyisela ku hlekuriwa hi ndlela yo vava hambi ku ri ku khomiwa hi ndlela yo biha?—Yer. 20:1-4.

¹⁴ Tanihi leswi Yeremiya a langutaneke ni swiyimo leswi hinkwaswo, swa twisiseka leswaku ha yini a vule marito lama landzelaka: “A ku rhukaniwe siku leri ndzi velekiweke ha rona! . . . Ha yini ndzi hume embelekweni ku ta vona ntirho wa ku tikarhata hi matimba ni gome nileswaku masiku ya mina ma hela hi tingana letikulu?” (Yer. 20:14-18) Swi le rivaleni leswaku a a ri ni swivangelo swo va ni gome. Xana u tshame u heleriwa hi ntshembo lerova u tivona u nga pfuni nchumu, u vona onge a wu endli nchumu kumbe u vona onge a swi pfuni nchumu ku hambeta u tirhela Yehovha? Hinkwavo lava tshameke va titwa hi ndlela yoleyo va nga pfuneka loko vo twisisa kahle leswi Yeremiya a langutaneke na swona ni ndlela leyi swilo swi n’wi fambeleke ha yona.

15. Ha yini swi hi vuyerisa ku xiya leswaku a ku pfa ku va ni minkarhi leyi Yeremiya a a tsaka ni ku hela matimba ha yona?

¹⁵ Swiga swa ku va ni gome leswi hi swi hlayaka eka Yeremiya 20:14-18 swi landzela endzhaku ka loko muprofeta loyi a vulavule hi ku yimbelelela Yehovha ni ku n’wi dzunisa. (Hlaya Yeremiya 20:12, 13.) Ku vuriwa yini hi wena, xana minkarhi yin’wana u tshame u swi xiya leswaku ndlela leyi u titwaka ha yona yi hatla yi cinca? Swi nga endleka leswaku a wu tsake swinene ivi ndlela leyi u titwaka ha yona yi cinca endzhaku ka loko nchumu wo karhi wu ku hete matimba. A swi kanakanisi leswaku hinkwerhu hi nga vuyeriwa hi ku kambisisa ntokoto wa Yeremiya. Swi le rivaleni leswaku a a titwa hi ndlela leyi hina vanhu hi titwaka ha yona. Kutani hi nga vuyeriwa swinene hi ku kambisisa swiendlo ni vuyelo bya wanuna loyi Muvumbi a n’wi tirhiseke swinene tanihi muvulavuleri wa yena.—2 Tikr. 36:12, 21, 22; Ezra 1:1.

16. Xana i vamani lava nga kumaka mhaka ya ku nga teki ka Yeremiya yi ri ya nkoka?

¹⁶ Xivangelo xin’wana lexi endlaka van’wana va fana na Yeremiya xi fambisana ni mhaka ya yena ya vukati. Xana a a tekile kumbe a a nga tekanga? Xikwembu xi nyike Yeremiya nkongomiso lowu nga tolovelekangiki, kumbexana wo tika, xi te: U nga teki nsati. (Hlaya Yeremiya 16:2.) Ha yini Yehovha a byele Yeremiya sweswo naswona swi n’wi khumbe njhani? Xana vamakwerhu va xisati ni va xinuna lava nga tekangiki kumbe ku tekiwa hikwalaho ka leswi va swi lavaka kumbe hikwalaho ka swiyimo swo karhi, va nga dyondza yini eka rungula leri? Entiyisweni, xana swi kona swilo swo karhi leswi Xikwembu xi swi byeleke Yeremiya, leswi Timbhoni leti sweswi ti tekaneke, ti nga anakanyisisaka ha swona? Naswona, xana ku vuriwa yini hi mimpatswa leyi tekaneke leyi nga riki na “vana va majaha ni va vanhwanyana”? Xana rungula ra Yeremiya ri nga yi pfuna njhani?

17. Xana marito ya muprofeta loyi, lama kumekaka eka Yeremiya 38:20, ma nga endla leswaku hi ehleketa ha yini?

¹⁷ I swa nkoka ku xiya leswaku Yeremiya u tshame a byela hosi leyi a yi fuma eYudiya, a ku: “Ndzi kombela u yingisa rito ra Yehovha eka leswi ndzi ku byelaka swona, kutani swi ta ku fambela kahle, moya-xiviri wa wena wu ta hambeta wu hanya.” (Yer. 38:20) Rungula leri ri ni nkongomiso wa kahle swinene hi ndlela leyi hi nga vulavurisanaka ha yona ni van’wana. Leswi swi katsa ku tirhisana ni vanhu lava nga si tirhelaka Yehovha kambe hi nga kotaka ku va pfuna. Nakambe, ndlela leyi Yeremiya a a va khoma ha yona vanhu lava a va xixima Xikwembu, yi hi vekela xikombiso lexinene namuntlha. Ina, hi nga dyondza swo tala eka Yeremiya.

XANA HI TA DYONDZA YINI EBUKWINI LEYI?

18, 19. Xana hi tihi tindlela tin’wana leti buku ya Yeremiya ni ya Swirilo ti nga kambisisiwaka ha tona?

¹⁸ Buku leyi yi ta ku pfuna leswaku u kambisisa buku ya le Bibeleni ya Yeremiya ni ya Swirilo ni leswi hi nga swi dyondzaka eka tona. Njhani? Muapostola Pawulo u huhuteriwe ku tsala a ku: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni.” (2 Tim. 3:16) Matsalwa lawa ma katsa tibuku timbirhi leti hi hetaka ku vulavula ha tona.

¹⁹ I ntiyiso leswaku buku ya Yeremiya ni ya Swirilo ti nga ha hlayiwa hi tindlela to hambana-hambana leti vuyerisaka. Hi xikombiso, munhu wo karhi a nga ha hlaya ndzimana yin’wana ni yin’wana ya tibuku leti, loko a lava ku twisisa swiyimo kumbe leswi vuriwaka hi ndzimana yo karhi. Kumbe un’wana a nga ha dzikisa mianakanyo eka swin’wana leswi yelanaka eka swiendlakalo leswi hlamuseriweke ebukwini ya Yeremiya ni ya Swirilo kumbe ku hambana ka swona ni swilo leswi endlekaka namuntlha. (Ringanisa na Yeremiya 24:6, 7; 1 Vakorinto 3:6) Ndlela yin’wana ku nga ha va ku dyondza hi matimu ya swiendlakalo leswi twisisekaka hi tibuku letimbirhi. (Yer. 39:1-9) Entiyisweni, rungula rero i ra nkoka loko hi lava ku vuyeriwa loko hi kambisisa buku ya Yeremiya ni ya Swirilo. Hikwalaho ka sweswo, Ndzima 2, leyi nge, Ku Tirha “eXiphen’wini Xo Hetelela Xa Masiku,” yi ta hi pfuna hi vona leswi endlekeke hi nkarhi lowu Yeremiya a hanyeke ha wona ni ndlela leyi Xikwembu xi kongomiseke timhaka ha yona.

20. Xana buku ya Yeremiya ni ya Swirilo hi ta ti kambisisa hi ndlela yihi ebukwini leyi?

²⁰ Kambe yinhla ya nkoka ya buku leyi yi hambanile. Hi ta kambisisa buku ya Yeremiya ni ya Swirilo tanihi tinyiko leti humaka eka Xikwembu leti hi pfunaka leswaku hi hanya tanihi Vakreste namuntlha. (Tito 2:12) Hakunene hi ta swi twisisa kahle leswaku tibuku letimbirhi ti ni rungula ro tala leri ‘pfunaka ku dyondzisa.’ Ti ni switsundzuxo leswi tirhaka swin’we ni swikombiso leswi nga hi pfunaka leswaku hi faneleka hi tlhela hi hlomiseriwa ku langutana ni swiphiqo swa vutomi. Sweswo swi tano ku nga khathariseki leswaku a hi si teka, hi tekile, hi vakulu, hi maphayona, hi ni mindyangu leyi hi yi wundlaka, hi vavasati lava nga tirhiki kumbe hi swichudeni eswikolweni. Hinkwerhu hi ta swi vona leswaku tibuku letimbirhi leti huhuteriweke ti ta hi pfuna leswaku hi “hlomisiwa hi ku helela eka ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 Tim. 3:17.

21. Ha yini u swi langutele hi mahlo-ngati ku hlaya rungula leri nga ta landzela?

²¹ Loko u ri karhi u kambisisa ndzima ha yin’we ebukwini leyi, kambisisa tinhla leti u nga ti tirhisaka. A swi kanakanisi leswaku buku ya Yeremiya ni ya Swirilo ti ta kandziyisa leswi Pawulo a swi vuleke loko a ku: “Swilo hinkwaswo leswi tsariweke enkarhini lowu hundzeke swi tsaleriwe ku letela hina, leswaku hi ta va ni ntshembo hikwalaho ka ku tiyisela ka hina ni hikwalaho ka nchavelelo lowu humaka eMatsalweni.”—Rhom. 15:4.