Myanmar (Burma)

TIKO ra Myanmar leri nga exikarhi ka matiko lamakulu ya le Asia, ku nga Indiya na Chayina ri ni swilo swo tala swo tsakisa.a Doroba lerikulu, ku nga Yangon (leri a ri vitaniwa Rangoon) ri ni miako leyi nga ni swithezi swo tala, switolo leswi tshamaka swi tele ni mphesamphesa ya timovha ni vanhu. Kambe ehandle ka doroba ra Yangon ku ni matiko-xikaya lama teleke hi tinyarhi, laha vanhu va hlamarisiwaka hi ku vona vanhu va le matikweni mambe naswona nkarhi wu hlayeriwa hi tinguva.

Namuntlha tiko ra Myanmar ri hi tsundzuxa ndlela leyi Asia a yi ri ha yona. Endhawini leyi, tibazi ta khale ti famba emagondzweni lawa ma nga ni magoji, ti ri karhi ti hundza swigolonyana leswi rhwaleke leswi tshoveriweke swi ya etimakete ni varisi va timbuti lava risaka mintlhambi ya vona enhoveni. Vavanuna vo tala va le Myanmar va ha ambala xiketi xa ntolovelo lexi bohiwaka kunene (lungi). Vavasati va tola swilo leswi endliweke hi mahanti ya murhi (thanaka) leswaku va tisasekisa. Vanhu va ndhawu leyi va rhandza vukhongeri swinene. Mabudha lama tinyiketeleke ma rhandza tinghwendza ku tlula vanhu lava dumeke naswona siku ni siku ku vonaka magandzelo ya nsuku lama nga eka xifaniso xa Budha.

Vanhu va le Myanmar va rhurile, va anakanyela naswona va rhandza ku vutisa. Ku ni tinxaka letikulu ta nhungu ni kwalomu ka 127 wa letitsongo etikweni leri. Ntlawa wun’wana ni wun’wana wu ni ririmi, swiambalo, swakudya ni ndhavuko wa wona. Vanhu vo tala va tshama erivaleni leri anameke leri nga ekusuhi ni Nambu lowukulu wa Ayeyarwady (Irrawaddy) lowu leheke tikhilomitara ta 2 170 ku suka etintshaveni ta Himalaya laha ku nga ni gwitsi ku ya eLwandle ra Andaman. Van’wana va timiliyoni va tshama ekusuhi ni nhlangasi wa le lwandle ni le tintshaveni leti nga ekusuhi ni ndzilakano wa Bangladesh, Chayina, Indiya, Laos na Thailand.

Ku ringana kwalomu ka malembe ya 100, Timbhoni ta Yehovha ta le Myanmar ti endle rhekhodo ya ripfumelo leri nga tsekatsekiki ni ku tiyisela. Hi nkarhi lowu a ku ri ni madzolonga ni mpfilumpfilu wa tipolitiki, ti hlayise vukala-tlhelo bya tona. (Yoh. 17:14) Ku nga khathariseki maxangu, ku kanetiwa hi ta vukhongeri ni ku va va nga ri ekusuhi ni vamakwerhu van’wana, vanhu va Yehovha va chumayele mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu va nga karhali. Rungula leri landzelaka ri hlamusela mhaka ya vona leyi tsakisaka.

Ku Sungula Ntirho

Hi lembe leri nga rivalekiki ra 1914, vavanuna vambirhi va Manghezi va khandziye xikepe va ya eYangon, laha ku hisaka. Hendry Carmichael ni phayona-kulobye va suke eIndiya leswaku va ya sungula ntirho lowu tikaka wa ku chumayela eBurma. Nsimu ya vona a yi katsa tiko hinkwaro.

Ku sukela eYangon, a swi tekanga nkarhi leswaku Hendry ni makwerhu loyi a a phayona na yena va hlangana ni vavanuna vambirhi va vaaka-tiko va Maindiya va le Britain, lava tsakeleke rungula ra Mfumo hi timbilu ta vona hinkwato.b Hi ku hatlisa, Bertram Marcelline na Vernon French va tshike Vujagana kutani va sungula ku chumayela vanghana va vona hi xitshuketa. Hi ku hatlisa, vanhu va kwalomu ka 20 a va hlangana nkarhi na nkarhi endlwini ya Bertram leswaku va dyondza Bibele hi ku pfuniwa hi Xihondzo xo Rindza.c

Hi 1928 phayona ra Munghezi leri humaka eIndiya, George Wright, ri endzele eBurma kutani ri famba-famba etikweni rero ku ringana malembe ya ntlhanu ri ri karhi ri fambisa tibuku to tala leti sekeriweke eBibeleni. A swi kanakanisi leswaku timbewu teto ta ntiyiso a ti katsa xibukwana lexi kandziyisiweke hi 1920 lexi nge Millions Now Living Will Never Die!—ku nga wun’wana wa minkandziyiso ya hina yo sungula ya Vukreste lowu hundzuluxeriweke hi Xiburma.

Endzhakunyana ka malembe mambirhi, Claude Goodman na Ronald Tippin lava nga maphayona va fike eYangon kutani va kuma ntlawa lowutsongo wa vamakwerhu wu ri karhi wu khoma minhlangano hi ku tshembeka kambe wu nga chumayeli. Claude u ri: “Hi khutaze vamakwerhu leswaku va chumayela Sonto yin’wana ni yin’wana. Makwerhu un’wana u vutisile loko swi ta koteka leswaku maphayona ma ya n’wi chumayelela ensin’wini kutani yena a ma nyika mali. Ron u n’wi byele a ku: ‘Tanihi leswi u nga ta ka u nga hakeli ku nghena emisaveni leyintshwa, u nge hakeli munhu un’wana leswaku a ku chumayelela.’” Xikhutazo xexo lexi nga biki mariri hi xona lexi ntlawa wolowo a wu xi lava. Hi ku hatlisa Claude na Ronald va ve ni vamakwerhu vo tala lava chumayelaka na vona.

“Rachel, Ndzi Kume Ntiyiso!”

Hi lembe leri fanaka, Ron na Claude va hlangane na Sydney Coote murhangeri wa xitichi xa xitimela eYangon. Sydney u amukele tibuku ta khume leti nga ni muhlovo lowu vangamaka. Endzhaku ko hlaya swiyenge swa buku yin’wana, Sydney u byele nghamu yakwe a ku: “Rachel, ndzi kume ntiyiso!” Hi ku hatlisa, ndyangu hinkwawo wa ka Coote a wu tirhela Yehovha.

Sydney a a ri xichudeni lexi hisekaka xa Matsalwa. N’wana wakwe wa nhwana Norma Barber, loyi ku nga khale a ri murhumiwa sweswi a tirhaka erhavini ra le Britain wa hlamusela: “Tata wa mina a tiendlele buku ya xikombo xa matsalwa. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko a kuma tsalwa leri hlamuselaka dyondzo ya Bibele, a a ri nghenisa ebukwini yoleyo ehansi ka nhloko-mhaka leyi faneleke. U thye buku yoleyo vito leri nge, Where Is It?”

Sydney a a nga lavi ku dyondza Bibele ntsena kambe a a lava ku avela van’wana rungula ra yona. Kutani u tsalele rhavi ra le Indiya a vutisa loko ku ri ni Timbhoni eBurma. Hi ku hatlisa u kume bokisi lerikulu ra minkandziyiso ni nxaxamelo wa mavito. Norma u ri: “Tatana u tsalele un’wana ni un’wana loyi a nga eka nxaxamelo wolowo papila, a n’wi rhamba leswaku a hi endzela ku ringana siku. Endzhakunyana vamakwerhu va ntlhanu kumbe va tsevu va tile ekaya kutani va hi komba ndlela yo chumayela hi xitshuketa. Vatswari va mina va nambe va fambisela vanghana ni vaakelani minkandziyiso. Va tlhele va rhumela maxaka ya hina hinkwawo mapapila ni minkandziyiso.”

Loko Daisy D’Souza sesi wa Sydney, loyi a a tshama eMandalay a kuma papila ra Sydney ni xibukwana lexi nge, The Kingdom, the Hope of the World, u nambe a tsala papila a kombela minkandziyiso leyi engetelekeke ni Bibele. Phyllis Tsatos, loyi a nga n’wana wakwe wa nhwanyana u ri: “Manana a a rhandza ku hlaya minkandziyiso kukondza ku va matakuxa. Kutani u hlengelete hina vana vakwe va tsevu a hi byela xitiviso xo hlamarisa a ku: ‘Ndzi tshika Kereke ya Khatoliki hikuva ndzi kume ntiyiso!’” Endzhakunyana, nuna wa Daisy ni vana va vona na vona va amukele ntiyiso. Namuntlha xitukulwana xa vumune xa ndyangu wa ka D’Souza xi tirhela Yehovha Xikwembu hi ku tshembeka.

Maphayona Lama Nga Ni Xivindzi

Eku sunguleni ka va-1930, maphayona lama hisekaka a ma ri karhi ma hangalasa mahungu lamanene etlhelo ka xitichi lexikulu xa xitimela xa le n’walungu lexi sukaka eYangon xi ya eMyitkyina, ku nga doroba leri nga ekusuhi na ndzilakano wa Chayina. Ma tlhele ma chumayela eMawlamyine (eMoulmein) na Sittwe (Akyab) ku nga madoroba lama nga eribuweni leri nga evuxeni ni le vupela-dyambu bya Yangon. Hikwalaho ka sweswo, hi ku hatlisa ku simekiwe mavandlha lamatsongo eMawlamyine ni le Mandalay.

Hi 1938, mulanguteri wa ntirho eBurma u hundze hi le rhavini ra le Indiya a kongoma erhavini ra le Australia naswona maphayona lama humaka eAustralia ni le New Zealand ma sungule ku fika eBurma. Vatirhi volavo lava tshembekaka a va katsa Fred Paton, Hector Oates, Frank Dewar, Mick Engel na Stuart Keltie. Vamakwerhu lava hinkwavo a va tirha tanihi maphayona.

Fred Paton u ri: “Eka malembe ya mune lawa ndzi ma heteke eBurma ndzi chumayele ndhawu leyikulu ya tiko rero. Hi nkarhi wolowo, ndzi tiyiselele dari, thayifodi, nchuluko ni swiphiqo swin’wana swa rihanyo. Endzhaku ko heta siku ndzi ri karhi ndzi tirha, hakanyingi a ndzi pfumala ko lata rivambu. Kambe minkarhi hinkwayo Yehovha a a khathalela swilaveko swa mina ni ku ndzi endla ndzi ya emahlweni hi matimba ya moya wakwe.” Frank Dewar, loyi a humaka eNew Zealand, u ri: “A ndzi hlangana ni vayivi, vapfukeri ni vatirhela-mfumo lava tinyungubyisaka. Kambe ndzi kume leswaku ku vulavula hi ndlela leyinene, ku va ni ku rhula, ku titsongahata ni ku anakanyela, a swi herisa swiyimo swo tika. Hi ku hatlisa vanhu vo tala va xiye leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti na khombo.”

Maphayona a ma hambana ni vanhu vambe lava a va tshama etikweni rero, lava a va nga kombisi xichavo eka vanhu va kwalaho. Maphayona a ma kombisa vanhu xichavo ni rirhandzu. Ndlela leyi a ma vulavula ni vanhu ha yona yi tsakise vanhu va le Burma lava titsongahataka, lava a va lava vuxiyaxiya ni ku ngheneka lokunene. Hi marito ya wona ni swiendlo, ma kombise leswaku Timbhoni ta Yehovha i Vakreste va ntiyiso.—Yoh. 13:35.

Ntsombano Lowu Nga Rivalekiki

Endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana maphayona ma fikile, rhavi ra le Australia ri hlele leswaku ku khomiwa ntsombano eYangon. Ndhawu leyi hlawuriweke a ku ri eYangon City Hall, ku nga muako lowu nga wukulu swinene wu tlhela wu saseka lowu nga ni switepisi leswi endliweke hi mavulu ni mavanti lamakulu ya koporo. Vapfhumba va ntsombano a va huma eThailand, Malaysia ni le Singapore loko Alex MacGillivray loyi a nga nandza wa rhavi ra le Australia a tise ntlawa wa vamakwerhu vo huma eSydney.

Loko nyimpi yi ri karhi yi hisa, vanhu a va tsakisiwa ngopfu hi nkulumo leyi navetisiweke ngopfu leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge, “Universal War Near.” Fred Paton u ri: “A ndzi nga si tshama ndzi vona holo yi tele hi ndlela yoleyo. Loko ndzi pfula mavanti ya le mahlweni, ntshungu wa vanhu a wu tshame ehenhla ka switepisi ni le holweni. Ehansi ka timinete ta khume, vanhu vo tlula 1 000, a va gandlanile endzeni ka holo leyi nga ni switulu swa 850.” Frank Dewar u ri: “Hi boheke ku pfala mavanti hikwalaho ka vanhu lava a va tele, hi siya vanhu van’wana va 1 000 ehandle. Hambiloko hi endle tano, vafana lava nga ni matimba va kote ku manyukuta va nghena hi mavanti lamatsongo ya le tlhelo.”

Vamakwerhu a va tsakisiwanga hi ku vona ndlela leyi vanhu va tsakeleke nkulumo leyi ntsena kambe va tsakisiwe hileswi a ku ri ni vanhu va tinxaka to hambana-hambana, laha a ku katseka vanhu vo tala lava humaka eka mintlawa ya tinxaka ta le ndhawini yoleyo. Ku ta fikela enkarhini wolowo, a va talanga vanhu va kwalaho lava kombiseke ku tsakela ntiyiso, tanihi leswi vo tala va vona a va ri Mabudha lama tinyiketeleke. Vanhu volavo va le ndhawini yoleyo lava a va ri Vakreste—lava vo tala va vona a va ri Vakayin (Vakaren), Vakachin ni Vachin—a va tshama etindhawini ta le kule laha a swi nga talanga leswaku ku chumayeriwa mahungu lamanene. A swi tikomba leswaku nsimu ya kwalaho a yi lunghekile leswaku yi tshoveriwa. Hi ku hatlisa “ntshungu lowukulu” wa vanhu va tindzimi hinkwato lowu profetiweke eBibeleni a wu ta katsa ni mintlawa yo tala ya rixaka ra Vaburma.—Nhlav. 7:9.

Vadyondzisiwa Vo Sungula Va Le Kayin

Hi 1940 phayona leri vuriwaka Ruby Goff a a ri chumayela Insein, ku nga xidorobana lexi nga ehandle ka Yangon. Leswi a nga kumangiki munhu loyi a tsakela siku rero, Ruby u khongele eka Yehovha a ku: “Yehovha, ndzi kombela ku kuma ‘nyimpfu’ yin’we ntsena ndzi nga si tlhelela ekaya.” Eka yindlu leyi landzelaka, u hlangane na Hmwe Kyaing loyi a nga Mukayin la nghenaka kereke ya Baptist loyi a a tiyimisele ku yingisela rungula ra Mfumo. Hi ku hatlisa, Hmwe Kyaing ni vana vakwe va vanhwanyana, ku nga Chu May (Daisy) na Hnin May (Lily), a va dyondza Bibele ni ku endla nhluvuko lowunene hi tlhelo ra moya. Hambileswi Hmwe Kyaing a feke endzhakunyana ka sweswo, Lily, n’wana wakwe wa nhwanyana, u ve munhu wo sungula wa le Kayin ku khuvuriwa a va Mbhoni ya Yehovha. Endzhakunyana, Daisy na yena u khuvuriwile.

Lily na Daisy va ve maphayona lama hisekaka naswona va siye ndzhaka leyi nga heriki. Namuntlha, vatukulu va vona lava endlaka madzana ni swichudeni swa vona swa Bibele va tirhela Yehovha eMyanmar ni le matikweni man’wana ya le ntsungeni.

Ku Kayakaya Hi Nkarhi Wa Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava

Hi 1939, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungurile eYuropa, yi vangela vanhu ku chava emisaveni hinkwayo. Hi nkarhi wa nyimpi yoleyo leyi chavisaka, vafundhisi va vukhongeri bya Vujagana eBurma a va kucetela hulumendhe ya le ntsungeni leswaku yi hisa minkandziyiso ya hina. Loko a hlamusela, Mick Engel loyi a khathalela ku hlayisiwa ka minkandziyiso eYangon, u landze mutirhela-mfumo wa le Amerika kutani a kuma papila ra mfanelo yo fambisa minkandziyiso ya kwalomu ka tithani timbirhi eka tilori ta mavuthu ya masocha leti hundzaka hi le Gondzweni ra le Burma ti kongoma eChayina.

Fred Paton na Hector Oates va teke minkandziyiso exitichini xa xitimela va yi yisa eLashio, ku nga doroba leri nga ekusuhi ni ndzilakano wa Chayina. Loko va hlangana ni mutirhela-mfumo loyi a lawulaka ntlawa wa tilori leti yaka eChayina, a va hlundzukile swinene! U huwelele a ku: “Yini? Xana ndzi nga mi nyika njhani ndhawu yo hlawuleka eka tilori ta mina hikwalaho ka swiphephana swa n’wina leswi nga ni khombo ndzi ri hava ndhawu leyi eneleke ya swilo leswi lavekaka hi ku hatlisa swa nyimpi ni switirhisiwa swa vutshunguri leswi nga le ku boleni laha ehandle?” Fred u yimile, ivi a humesa papila ra mfanelo eka putumende yakwe kutani a byela mutirhela-mfumo leswaku ku ta va mhaka leyikulu loko o honisa xileriso xa mutirhela-mfumo wa le Yangon. Kwalaho, valawuri va gondzo va nyike makwerhu xilorana lexi a xi ri ni muchayeri ni switirhisiwa. Va fambe tikhilomitara ta kwalomu ka 2 400 va ya eChongqing (Chungking), edzonga-xikarhi wa Chayina, laha va fambiseke minkandziyiso hambi ku ri ku chumayela Chiang Kai-shek, presidente wa hulumendhe ya le Chayina.

Eku heteleleni, hi May 1941, hulumendhe ya le ntsungeni leyi a yi fuma Indiya, yi lerise valawuri va le Yangon leswaku va teka minkandziyiso ya hina. Vamakwerhu vambirhi lava a va tirha ehofisini va vone thelegiramu kutani hi ku hatlisa va tivisa Mick Engel. Mick u vitane Lily na Daisy kutani hi ku hatlisa va ya laha minkandziyiso yi hlayiseriwaka kona, laha va fikeke va layicha mabokisi ya 40 ya minkandziyiso lawa a ma sele kutani va ma tumbeta etindlwini leti hlayisekeke leti nga eYangon. Loko valawuri va fika, minkandziyiso a yi nga ha ri kona.

Hi December 11, 1941, endzhaku ka masiku ya mune tiko ra Japani ri hlasele Pearl Harbor, tibomo ta le Japani ti sungule ku hlasela eBurma. Hi mahelo-vhiki wolawo, ntlawa lowutsongo wa Timbhoni wu hlengeletanile exiyindlwanini lexi nga ehenhla ka Xitichi xa Xitimela xa le Yangon. Endzhaku ka mabulo lama tsakisaka ya Matsalwa, Lily u khuvuriwile endlwini ebhavhini.

Endzhaku ka mavhiki ya 12, vuthu ra Majapani ri nghene eYangon laha ri kumeke doroba hinkwaro ri nga ri na munhu. Vanhu vo tlula dzana ra magidi a va balekele eIndiya. Vanhu va magidi va file endleleni hikwalaho ka ndlala, ku karhala ni vuvabyi. Sydney Coote loyi a balekeke ni ndyangu wakwe, u dlaye hi dari ekusuhi ni ndzilakano wa Indiya. Makwerhu un’wana u duvuriwe hi masocha ya le Japani, loko un’wana a feriwe hi nsati wakwe ni ndyangu loko kaya ra vona ri hlaseriwa hi bomo.

A ku lo sala Timbhoni titsongo eBurma. Lily na Daisy va rhurhele ePyin Oo Lwin (Maymyo), ku nga doroba leri rhuleke leri nga etintshaveni leri nga ekusuhi ni le Mandalay laha va byaleke mbewu ya ntiyiso leyi endzhakunyana yi tswaleke mihandzu. Mbhoni ya vunharhu, Cyril Gay, yi ye yi ya tshama eThayarwaddy, ku nga ximutana lexi nga eka tikhilomitara ta kwalomu 100 hi le n’walungwini wa Yangon, laha yi fikeke yi tshama kona ku fikela loko nyimpi yi hela.

Va Tlhela Va Hlangana

Loko nyimpi yi hela, vamakwerhu vo tala lava a va balekele eIndiya va sungule ku tlhelela eBurma. Hi April 1946, Vandlha ra Yangon a ri ri ni vahuweleri va nhungu lava hisekaka. Eku heleni ka lembe, loko vandlha ri kurile ri ri ni vahuweleri va 24, vamakwerhu va endle xiboho xo khoma nhlengeletano.

Nhlengeletano ya masiku mambirhi yi khomeriwe exikolweni xa le Insein. Theo Syriopoulos loyi a dyondzeke ntiyiso eYangon hi 1932 u ri: “Loko ndzi vuya eIndiya ndzi kume leswaku a ndzi averiwe ku nyikela nkulumo ya rivala leyi tekaka awara. Ku fikela hi nkarhi wolowo, a ndza ha lo nyikela tinkulumo timbirhi ta ntlhanu wa timinete eminhlanganweni eIndiya. Hambiswiritano, ntsombano wu humelerile naswona a ku ri ni vanhu vo tlula 100.”

Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, murhangeri wa vaaki wa Mukayin loyi a a tsakela ntiyiso u nyike vandlha xitandi eAhlone laha ku nga ndhawu leyi nga etlhelo ka nambu ekusuhi ni ntsindza wa Yangon. Kwalaho vamakwerhu va ake Holo ya Mfumo hi musengele leyi nga ni switulu swo ringana vanhu va kwalomu ka 100. Vandlha a ri tsakile swinene. Vamakwerhu va tiyisele nyimpi hi ripfumelo ra vona hinkwaro naswona a va swi lunghekerile ku ya emahlweni ni ntirho wo chumayela.

Varhumiwa Vo Sungula Va Le Giliyadi Va Fika

Eku sunguleni ka 1947, ntlawa wa vamakwerhu lava tsakeke a wu hlengeletanile ehlalukweni ra Yangon leswaku wu amukela Robert Kirk, murhumiwa wo sungula loyi a leteriweke eGiliyadi ku nghena eBurma. Endzhakunyana ka sweswo, ku fike varhumiwa vanharhu lava engetelekeke—Norman Barber, Robert Richards na Hubert Smedstad—ku katsa na Frank Dewar loyi a phayoneke eIndiya hi nkarhi wa nyimpi.

Varhumiwa va fike edorobeni leri onhiweke swinene hi nyimpi. Miako ya ntsandza-vahlayi a yi hisiwile. Magidi ya vanhu lava a va tshama etindlwini leti endliweke hi musengele a va ri eka swiyindlwana leswi nga etlhelo ka magondzo. Vanhu a va sweka, va hlantswa ni ku tshama eswitarateni. Kambe, varhumiwa a va tele ku dyondzisa ntiyiso lowu nga eBibeleni, kutani va lulamise swiyimo swa vona kutani va khomeka hi ku tirha nsimu.

Hi September 1, 1947, ku simekiwe rhavi ra Watch Tower Society ekaya ra varhumiwa leri nga eSignal Pagoda Road, ekusuhi ni le xivindzini xa doroba. Robert Kirk u averiwe ku va mulanguteri wa rhavi. Ku nga si hundza nkarhi wo leha, Vandlha ra Yangon ri rhurhe eka holo leyi a yi akiwe hi musengele eAhlone ri ya eka muako lowu nga ni swithezi eBogalay Zay Street. Ku ya kona a wo famba timinete ti nga ri tingani ku suka eka Ndzawulo, ku nga muako wo saseka lowu a wu ri wa hulumendhe ya le Britain—ku nga mfumo lowu a wu salele hi nkarhi wutsongo!

Nyimpi Ya Xin’wana-manana Yi Sungula!

Hi January 4, 1948, Britain yi hundzisele mfumo eka hulumendhe leyintshwa ya Burma. Endzhaku ka malembe ya 60 ri ri karhi ri fumiwa tanihi koloni, tiko ra Burma ri kume ntshunxeko. Kambe tiko a ri tshikileriwe hi nyimpi ya xin’wana-manana.

Mintlawa ya tinxaka to hambana-hambana yi lwile leswaku yi simeka mimfumo leyi tilawulaka, loko hi hala tlhelo mavuthu lama nga riki ya mfumo ni mintlawa ya swigevenga yi lwela tindhawu leti yi nga ta ti lawula. Eku sunguleni ka 1949, masocha lama pfukelaka a ma lawula tiko hinkwaro naswona ku sungule nyimpi ehandle ka Yangon.

Loko tinyimpi leti ti ri karhi ti lwiwa ti pfa ti yima, vamakwerhu a va chumayela hi vuxiyaxiya. Hofisi ya rhavi yi rhurhisiwile yi suka ekaya ra varhumiwa eSignal Pagoda Road yi ya eka ndhawu leyikulu leyi nga ni swithezi e39th Street, ku nga ndhawu leyi hlayisekeke leyi a ku ri ni vayimeri va nga ri vangani va matiko ya le handle naswona yi ri endhawini leyi a wo famba timinete tinharhu ku ya eposweni.

Hakatsongo-tsongo, vuthu ra Burma ri sungule ku lawula, ri endla leswaku vaxandzuki va balekela etintshaveni. Exikarhi ka 1950, hulumendhe a yi lawula tindhawu to tala ta tiko. Hambiswiritano, nyimpi ya xin’wana-manana a ya ha ri ekule ni ku hela. Yi hambete yi ya emahlweni hi muxaka wun’wana ku ya eka wun’wana ku sukela loko va kume ntshunxeko ku fikela namuntlha.

Ku Chumayela Ni Ku Dyondzisa Hi Xiburma

Ku fikela exikarhi ka va-1950, vamakwerhu va le Burma a va chumayela ngopfu hi Xinghezi ntsena, ku nga ririmi leri a ri vulavuriwa hi vanhu lava dyondzekeke emadorobeni lamakulu. Kambe vanhu va timiliyoni to tala a va vulavula Xiburma (Ximyanmar), Xikayin, Xikachin, Xichin, kumbe tindzimi tin’wana ta kwalaho ntsena. Xana a va ta fikeleriwa njhani hi mahungu lamanene?

Hi 1934, Sydney Coote u hlele leswaku mudyondzisi wa xikolo loyi a nga Mukayin a hundzuluxela swibukwana swo hlayanyana hi Xiburma ni Xikayin. Endzhakunyana, vahuweleri van’wana va hundzuluxele buku leyi nge “Let God Be True” ni swibukwana swo hlayanyana hi Xiburma. Kutani hi 1950, Robert Kirk u kombele Ba Oo leswaku a hundzuluxela swihloko leswi dyondziwaka evandlheni leswi nga eka Xihondzo xo Rindza hi Xiburma. Vuhundzuluxeri lebyi tsariweke hi voko a byi thayipiwa ni ku kandziyisiwa hi michini ya van’wamabindzu lava gandlisaka eYangon kutani yi nyikiwa lava a va hlanganyela eminhlanganweni ya vandlha. Endzhakunyana, rhavi ri xave muchini wo thayipa leswaku ri hatlisisa ntirho wo hundzuluxela.

Vahundzuluxeri volavo vo sungula va langutane ni swiphiqo swo hlayanyana. Naygar Po Han loyi a yeke emahlweni ni ntirho wo hundzuluxela loko Ba Oo a nga ha swi koti u ri: “Ninhlikanhi a ndzi ya entirhweni leswaku ndzi ta wundla ndyangu wa mina kutani nivusiku ndzi hundzuluxela swihloko hi rivoni ra gezi leri a ri nga voningi kahle. A ndzi nga xi tivi kahle Xinghezi, kutani swi nga ha endleka leswaku vuhundzuluxeri byebyo a byi nga pakanisi kahle. Kambe a hi swi lava swinene leswaku timagazini ta hina ti fikelela vanhu vo tala hilaha hi nga kotaka hakona.” Loko Robert Kirk a kombela Doris Raj leswaku a hundzuluxela Xihondzo xo Rindza hi Xiburma, u hlamarile lerova a rila. Doris wa hlamusela: “A ndzo va ni dyondzo ya xisekelo ntsena naswona a ndzi nga ri na ntokoto wo hundzuluxela. Kambe Makwerhu Kirk u ndzi khutaze leswaku ndzi ringeta. Xisweswo, ndzi khongele eka Yehovha kutani ndzi sungula ku tirha.” Namuntlha, endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 50, Doris wa ha tirha tanihi muhundzuluxeri eBethele ya le Yangon. Sweswi Naygar Po Han u ni malembe ya 93 a tlhela a va eBethele naswona ku tlula rini na rini u hisekela ku yisa ntirho wa Mfumo emahlweni.

Hi 1956, Nathan Knorr wo huma eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo u endzele eBurma kutani a tivisa ku humesiwa ka Xihondzo xo Rindza hi Xiburma. U tlhele a khutaza varhumiwa leswaku va dyondza ririmi leswaku va ta chumayela hi ndlela leyi humelelaka swinene. Hikwalaho ko khutaziwa hi marito yakwe, varhumiwa va engetele matshalatshala ya vona yo dyondza Xiburma. Eka lembe leri landzelaka, Frederick Franz, muendzi un’wana loyi a humaka eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo, a a ri xivulavuri-nkulu eka nhlengeletano wa masiku ya ntlhanu lowu khomeriweke eYangon Railway Institute Hall. U khutaze vamakwerhu ku ndlandlamuxa ntirho wo chumayela hi ku rhumela maphayona emadorobeni ya muganga wolowo. Ndhawu yo sungula leyi vuyeriweke eka maphayona lamantshwa a ku ri khale ka ntsindza wa Burma tlhelo doroba ra vumbirhi hi vukulu, ra Mandalay.

Vuyelo Bya Ntirho Wo Chumayela eMandalay

Eku sunguleni ka 1957, maphayona yo hlawuleka ya tsevu lamantshwa ma fike eMandalay ma joyina mpatswa wa varhumiwa lava ha ku tekanaka, Robert Richards ni nghamu yakwe ya Mukayin, ku nga Baby, lowu ana se a wu ri kwalaho. Maphayona ma kume nsimu ya doroba rolero yi ri leyi tikaka. Mandalay i ntsindza lowukulu wa Xibudha ni kaya leri nga ni hafu ya tinghwendza ta Mabudha. Hambiswiritano, maphayona ma xiye leswaku ku fana ni le Korinto wa khale, Yehovha a ri ni “vanhu vo tala emutini lowu.”—Mint. 18:10.

Un’wana wa vanhu volavo a ku ri Robin Zauja loyi a nga xichudeni xa Mukachin loyi a nga ni malembe ya 21, u ri: “Siku rin’wana nimixo Robert na Baby Richards va tile ekaya ka mina kutani va vula leswaku i Timbhoni ta Yehovha. Va vule leswaku a va chumayela mahungu lamanene hi yindlu ni yindlu, hi ku landza xileriso xa Yesu xo chumayela. (Mat. 10:11-13) Va ndzi byele rungula ra vona kutani va ndzi nyika adirese ya vona swin’we ni timagazini to hlayanyana ni tibuku. Nimadyambu ndzi teke yin’wana ya tibuku teto kutani ndzi yi hlaya vusiku hinkwabyo kukondza ndzi yi heta loko ri xa. Siku rero, ndzi ye emutini wa Robert, kutani ndzi n’wi vutisa swivutiso ku ringana tiawara to hlayanyana. U hlamule xivutiso xin’wana ni xin’wana hi ku tirhisa Bibele.” Ku nga si hundza nkarhi wo leha, Robin Zauja u ve Mukachin wo sungula ku amukela ntiyiso. Endzhakunyana, u ve phayona ro hlawuleka ku ringana malembe en’walungu wa Burma, a pfuna vanhu va kwalomu ka dzana leswaku va dyondza ntiyiso. Vana vakwe vambirhi va tirha eBethele ya le Yangon.

Mudyondzisiwa un’wana la hisekaka a ku ri Pramila Galliara, nhwanyana la nga ni malembe ya 17 loyi a ha ku dyondza ntiyiso eYangon. Pramila u ri: “Tata wa mina, loyi a a ri xirho xa vukhongeri bya Vujayini u hise Bibele ya mina ni minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni ku ringana kambirhi naswona u ndzi be erivaleni ku ringana minkarhi yo hlayanyana. U tlhele a ndzi pfalela ekaya leswaku a ndzi tshikisa ku ya eminhlanganweni ya Vukreste naswona u xungete ku hisa yindlu ya Makwerhu Richards. Kambe loko a vona leswaku a nga swi koti ku herisa ripfumelo ra mina, u tshike ku ndzi kaneta hakatsongo-tsongo.” Endzhaku ko heta tidyondzo takwe ta le yunivhesiti, Pramila u ve phayona leri hisekaka naswona endzhakunyana u tekane na Dunstan O’Neill loyi a a ri mulanguteri wa xifundzha. Ku sukela kwalaho, u pfune vanhu va 45 leswaku va kuma ntiyiso.

Loko ntirho wu ri karhi wu ya emahlweni eMandalay, hofisi ya rhavi yi rhumele varhumiwa kumbe maphayona etindhawini tin’wana to tanihi le Pathein (Bassein), Kalaymyo, Bhamaw, Myitkyina, Mawlamyine ni le Myeik (Mergui). Swi le rivaleni leswaku Yehovha u katekise ntirho, tanihi leswi rin’wana ni rin’wana ra madoroba wolawo ri veke ni mavandlha lama tiyeke.

Varhumiwa Va Hlongoriwa!

Loko ntirho wo chumayela wu ri karhi wu kula, tiko ri hlangavetane ni ku nga twanani eka tipolitiki ni le ka tinxaka. Eku heteleleni, hi March 1962, vuthu ri sungule ku fuma. Madzana ya magidi ya Maindiya ni Maindiya ya le Britain va tlheriseriwe eIndiya ni le Bangladesh (leyi hi nkarhi wolowo a yi ri Pakistan Vuxa), naswona vanhu vambe lava endzeke a va nyikiwa vhisa ya tiawara ta 24 ntsena. Tiko ra Burma a ri endla swi tika leswaku vanhu va tihlanganisa ni vanhu va le matikweni mambe.

Vamakwerhu va langute nhluvuko lowu hi ku chava lokukulu. Hulumendhe leyi lawuriwaka hi masocha a yi tshembise leswaku vanhu va nga va ni ntshunxeko wa vukhongeri ntsena loko byi tihambanisa ni swa tipolitiki. Naswona hilaha a swi languteriwe hakona, varhumiwa va Vujagana va ye emahlweni va nghenelela eka swa tipolitiki. Eku heteleleni, hi May 1966, hulumendhe a yi nga ha ta tiyiselela ku ya emahlweni—yi nyike varhumiwa hinkwavo lava humaka ematikweni mambe xileriso xa leswaku va huma etikweni! Varhumiwa lava nga Timbhoni a va kalanga va nghenelela eka swa tipolitiki; hambiswiritano, a swi tekanga nkarhi leswaku na vona va hlongoriwa.

Vamakwerhu va le ndhawini yoleyo a va tsemeke nhlana kambe a va hetiwanga matimba. A va swi tiva leswaku Yehovha Xikwembu u na vona. (Det. 31:6) Kambe, vamakwerhu van’wana a va tivutisa ndlela leyi ntirho wa Mfumo a wu ta ya emahlweni ha yona.

A swi tekanga nkarhi leswaku voko ra Yehovha leri kongomisaka ri vonaka. Maurice Raj, khale ka mulanguteri wa xifundzha loyi a kumeke ndzetelo erhavini, u hatle a vekiwa ku langutela rhavi. Maurice a nga hlongoriwanga hambileswi a ri wa rixaka ra Maindiya. U ri: “Eka malembe yo hlayanyana ya le mahlweni ka kwalaho, a ndzi endle xikombelo xo va muaka-tiko wa le Burma. A ndzi fanele ndzi hakela 450 kyatsd kambe a ndzi nga ri na yona kutani ndzi vone swi antswa leswaku ndzi yimanyana. Siku rin’wana loko ndzi ri karhi ndzi hundza ehofisini ya khampani leyi a ndzi tirha eka yona eka malembe lama hundzeke, mininjhere wa mina wa khale u ndzi vonile. U ndzi huwelele a ku: ‘Raj, hundza hi haleno u ta teka mali ya wena. Loko u tshika ntirho u rivale ku teka mali ya wena ya penceni.’ Mali ya kona a ku ri 450 kyats.

“Loko ndzi huma ehofisini a ndzi ri karhi ndzi ehleketa hileswi a ndzi ta swi endla hi 450 kyats. Leswi mali leyi a yi ringana ni leyi a ndzi fanele ndzi yi hakela leswaku ndzi kuma mpfumelelo wo va muaka-tiko wa le Burma, ndzi tibyele leswaku Yehovha hi yena la ndzi nyikeke mali leyi leswaku ndzi ta hakela ha yona. Xiboho xexo a xi nga ta vuyerisa mina ntsena. Loko Maindiya man’wana ma hlongoriwa eBurma, a ndzi ta kota ku tshama etikweni, ndzi famba ndzi ntshunxekile, ndzi amukela minkandziyiso leyi humaka ematikweni mambe ni ku endla mintirho yin’wana leyi a yi ta pfuna entirhweni wo chumayela, ntsena hileswi a ndzi ri muaka-tiko wa le Burma.”

Maurice na Dunstan O’Neill va fambe ni tiko hinkwaro leswaku va khutaza mavandlha hinkwawo ni mintlawa leyi nga yoxe. Maurice u ri: “Hi byele vamakwerhu hi ku: ‘Mi nga vileli, Yehovha u na hina. Loko hi tshembeka eka yena u ta hi pfuna.’ Hakunene Yehovha u hi pfunile! Hi ku hatlisa ku vekiwe maphayona yo tala yo hlawuleka naswona ntirho wo chumayela wu andze hi ku hatlisa swinene.”

Namuntlha, endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 46, Maurice, loyi a nga xirho xa Komiti ya Rhavi wa ha famba-famba ni tiko ra Myanmar leswaku a tiyisa mavandlha. Ku fana na Kalebe loyi a kuleke wa le Israyele wa khale, ku hisekela kakwe ntirho wa Xikwembu ka ha tiyile.—Yox. 14:11.

Ntirho Wu Sungula Ni Le Xifundzheni Xa Chin

Yin’wana ya tindhawu to sungula ku va ni maphayona yo hlawuleka a ku ri Xifundzha xa Chin, ku nga ndhawu leyi nga tintshava ekusuhi ni le ndzilakaneni wa Bangladesh na Indiya. Endhawini yoleyo ku tshama vanhu vo tala lava tivulaka Vakreste hikwalaho ka leswi varhumiwa va Baptist va tshameke va ya kona hi nkarhi wa mfumo wa koloni wa le Britain. Xisweswo, vanhu vo tala va le Chin va xixima Bibele ni vanhu lava dyondzisaka Bibele.

Eku heleni ka 1966, Lal Chhana, loyi khale a ri socha kambe sweswi a nga phayona ro hlawuleka u fike eFalam, ku nga doroba lerikulu eXifundzheni xa Chin. Kwalaho u joyiniwe hi Dunstan na Pramila O’Neill na Than Tum, khale ka socha leri a ra ha ku khuvuriwa. Vatirhi lava, lava hisekaka va kume mindyangu yi nga ri yingani leyi tsakelaka kutani hi ku hatlisa va simeka vandlha leritsongo kambe leri hisekaka.

Eka lembe leri landzelaka, Than Tum u rhurhele eHakha, ku nga doroba leri nga edzongeni wa Falam laha a sunguleke ku phayona kutani a simeka ntlawa lowutsongo. Endzhakunyana u ye emahlweni a chumayela eXifundzheni xa Chin kutani a pfuneta leswaku ku simekiwa mavandlha eVanhna, Surkhua, Gangaw ni le tindhawini tin’wana. Namuntlha, endzhaku ka malembe ya 45, Than Tum wa ha ri phayona ro hlawuleka eximutanini lexi a humaka eka xona xa Vanhna.

Loko Than Tum a rhurha eHakha, Donald Dewar loyi a nga phayona ro hlawuleka loyi a nga ni malembe ya 20 u ye emahlweni ni ntirho wakwe. Leswi vatswari va Donald, ku nga Frank na Lily (loyi khale a ku ri Lily May, Dewar, a va ha ku hlongoriwa, buti wa Donald, ku nga Samuel, la nga ni malembe ya 18 u n’wi joyinile kwale. Donald u ri: “A hi tshama exiyindlwanini xa mazenge lexi a xi hisa swinene hi ximumu ivi xi titimela swinene hi xixika. Kambe a ndzi dlawa hi xivundza. Nkarhi na nkarhi a ndzi tirha ndzexe naswona a ndzi nga swi koti ku vulavula ririmi ra le ndhawini ya kwalaho, ku nga Xihakha Chin. A ko va mina na Samuel ni muhuweleri un’we kumbe vambirhi lava a hi va kona eminhlanganweni. Hakatsongo-tsongo, ndzi sungule ku karhateka lerova ndzi ehleketa ku tshika xiavelo xa mina.

“Hi nkarhi wolowo, ndzi hlaye rungula leri khutazaka eka Buku Ya Lembe ra vamakwerhu va le Malawi, lava tshameke va tshembekile ehansi ka nxaniso wa tihanyi.e Ndzi tivutise leswi, ‘Loko ndzi nga swi koti ku tiyisela xivundza, ndzi nga wu tiyisela njhani nxaniso?’ Ndzi tiphofule eka Yehovha hi xikhongelo kutani ndzi titwe ndzi antswa. Ndzi tlhele ndzi kuma matimba hi ku hlaya ni ku anakanyisisa hi Bibele ni swihloko swa Xihondzo xo Rindza. Loko ndzi endzeriwa hi Maurice Raj na Dunstan O’Neill, ndzi twe onge a ndzi vona tintsumi timbirhi! Hakatsongo-tsongo, ndzi sungule ku va ni ntsako.”

Endzhakunyana, loko a ri karhi a tirha tanihi mulanguteri la famba-fambaka, Donald u hlamusele ntokoto wa yena leswaku a khutaza Timbhoni tin’wana leti nga toxe. Matshalatshala yakwe eHakha ma tswale mihandzu. Sweswi tiko ra Hakha ri tibuma hi mavandlha lama andzaka naswona nkarhi na nkarhi ri khoma tinhlengeletano ni mintsombano ya Vukreste. Vahuweleri vambirhi lava veke kona eminhlanganweni eHakha, ku nga Johnson Lal Vung na Daniel Sang Kha va ve maphayona yo hlawuleka lama hisekaka lama pfuneteke ku hangalasa mahungu lamanene eXifundzheni hinkwaxo xa Chin.

‘Ku Famba Ehenhla Ka Tintshava’

Xifundzha xa Chin xi nave timitara ta 900 ku ya eka 1 800 ehenhla ka vuandlalo bya lwandle ni tintshava tin’wana leti tlakukeke ku ya fika eka timitara ta 3 000. Tintshava to tala ti funengetiwe hi makhwati yo tlhuma lama nga tala hi misinya yo leha, mintlawa ya misinya, swiluva swa mihlovo-hlovo leswi vuriwaka rhododendrons ni ti-orchid to saseka. Ndhawu ya kona i nhova yi tlhela yi saseka naswona yi endla leswaku ku famba swi tika. Madoroba lama nga endhawini yoleyo ma hlanganisiwa hi magondzo lama nga riki ni xikontiri lama jikajikaka lama swi tikaka ku famba eka wona loko ku na mpfula ni loko ma khukhuriwile. Swimitana swo tala leswi nga ekule ku ya eka swona ku fambiwa hi milenge ntsena. Hambiswiritano, swihinga leswi a swi tshikisanga malandza ya Yehovha lama tiyimiseleke ku fikelela vanhu vo tala hilaha swi nga kotekaka hakona hi mahungu lamanene.

Aye Aye Thit, loyi a tirheke ni nuna wakwe entirhweni wo endzela mavandlha eXifundzheni xa Chin u ri: “Ndzi kulele endhawini leyi nga riki na tintshava ya Ayeyarwady Delta naswona a ndzi hlamarisiwa hi Tintshava to xonga ta le Chin. Ndzi khandziye ntshava ro sungula hi mahika, ivi ndzi fika ndzi helela hi moya loko ndzi fika ehenhla ka ntshava. Endzhaku ka switsunga swi nga ri swingani, a ndzi karhele lerova a ndzi anakanya leswaku ndzi ta fa. Eku heteleleni, ndzi tive ndlela ya ku khandziya tintshava—hi ku ringeta ku nga tikarhati ngopfu ni ku pfa ndzi wisa. Swi nga si ya kwihi, ndzi fambe tikhilomitara ta 32 hi siku eka maendzo lama hetaka masiku ya tsevu kumbe ku tlula.”

Emalembeni lama hundzeke, vamakwerhu va le Xifundzheni xa Chin va tirhise tindlela to hambana-hambana ta swo famba ha swona, ku katsa timeyila, tihanci, swikanyakanya naswona sweswinyana ku tirhisiwe swithuthuthu, tilori leti rhwalaka vanhu ni timovha leti kokaka hi mavhilwa ya mune. Kambe minkarhi yo tala va famba hi milenge. Hi xikombiso, leswaku va fikelela tindhawu leti nga ekusuhi ni le Matupi, Kyaw Win na David Zama lava nga maphayona yo hlawuleka va fambe tikhilomitara to tala va khandziya tintshava leswaku va kota ku va kona emintsombanweni ya Vukreste eHakha, naswona eka tikhilomitara to tlula 270 ku suka kwalaho, Vandlha ra Matupi ri hete masiku ya tsevu ku ya eka nhungu leswaku ri kota ku fika entsombanweni wolowo ri tlhela ri heta masiku lama fanaka leswaku ri tlhelela ekaya. Loko va ri karhi va famba a va yimbelela tinsimu ta Mfumo leti a ti twala etintshaveni.

Maendzo wolawo yo tika a ma endlanga leswaku vamakwerhu va langutana ni maxelo lama nga tsakisiki ya le ntshaveni ntsena kambe ma tlhele ma endla leswaku va langutana ni tinsuna ni switsotswana swa mixaka hinkwayo leswi lumaka, ngopfu-ngopfu hi nkarhi wa mpfula. Myint Lwin, loyi a nga mulanguteri wa xifundzha u ri: “Loko ndzi ri karhi ndzi famba enhoveni, ndzi vone swivungu leswi tswongaka ngati swi ri milengeni ya mina. Loko ndzi swi susa, swimbirhi swi tlhele swi ndzi khandziya. Ndzi tlulele ehenhla ka murhi lowu weke, kambe swivungu sweswo swi sungule ku khandziya murhi wolowo. Leswi a ndzi khomiwe hi rhumbyana, ndzi tseme ndzi ri vona. Loko eku heteleleni ndzi fika egondzweni, ndzi kume leswaku a ndzi khandziyiwe hi swivungu sweswo.”

Hambiswiritano, vafambi va le Xifundzheni xa Chin va tiyiselele swilo swo tala ku tlula swivungu. Tiko ra Myanmar ri tlhela ri va ni tinguluve ta nhova, tibere, tiyingwe ni swin’wana swo fana ni sweswo ni tinyoka to hambana-hambana leti nga ni vuxungu ku tlula leti nga ematikweni man’wana. Loko va ri karhi va khandziya tintshava leswaku va ya emavandlheni lama nga eXifundzheni xa Chin, mulanguteri wa muganga Gumja Naw ni nsati wakwe, Nan Lu, a va tshivela ndzilo wu va rhendzela nimadyambu ku endlela leswaku swiharhi swa nhova swi fambela ekule!

Vavuri volavo va evhangeli va siye ndzhaka leyi nga rivalekiki. Maurice Raj u ri: “Va tirhele Yehovha hi matimba ya vona hinkwawo. Hambiloko va sukile eXifundzheni xa Chin, a va ha navela ku tlhelela. Hakunene matshalatshala ya vona ma kwetsimise Yehovha!” Namuntlha, ku nga khathariseki leswi Xifundzha xa Chin xi nga riki ni vaaki vo tala, ku ni mavandlha ya nkombo ni mintlawa yo hlayanyana leyi nga yoxe.

“Ku Hava ‘Tinyimpfu’ eMyitkyina”

Hi 1966 ku fike maphayona yo hlawuleka yo hlayanyana eMyitkyina, ku nga xidorobana lexitsongo xo saseka lexi nga etlhelo ka Nambu wa Ayeyarwady eXifundzheni xa Kachin, ekusuhi ni le China. Eka malembe ya tsevu ya le mahlweni ka kwalaho, Robert na Baby Richards va tshame va chumayelanyana kwalaho. Va te: “Ku hava ‘tinyimpfu’ eMyitkyina.” Kambe, maphayona lamantshwa ma kume vanhu lava nga ni ndlala ya ntiyiso.

Un’wana wa vanhu volavo a ku ri Mya Maung, la nga ni malembe ya 19 loyi a nghenaka kereke ya Baptist loyi a khongela Xikwembu leswaku xi n’wi pfuna a twisisa Bibele. U ri: “Loko phayona ri ta laha ndzi tirhaka kona kutani ri kombela ku dyondza na mina Bibele, ndzi khapa-khape ntsako. Ndzi twe onge a ku ri nhlamulo ya swikhongelo swa mina. Mina ni ndzisana ya mina San Aye a hi dyondza kambirhi hi vhiki naswona hi hatle hi endla nhluvuko hi tlhelo ra moya.

“Hi pfuniwe hi mudyondzisi lonene—Wilson Thein. Ematshan’weni yo hi byela leswi hi faneleke hi swi endla, a hi komba ndlela leyi hi faneleke hi swi endla ha yona! Hi ku endla minkombiso, hi dyondze ku tirhisa Bibele hi ndlela leyi humelelaka, ku chumayela hi xivindzi, ku langutana ni nkaneto ni ku lunghiselela ni ku nyikela tinkulumo ta vandlha. Wilson Thein a hi yingisela loko hi ri karhi hi titoloveta nkulumo yin’wana ni yin’wana kutani a hi nyika swiringanyeto swa ndlela leyi hi nga antswisaka ha yona. Ku hi letela ka yena hi ndlela ya musa swi hi khutaze leswaku hi kota ku fikelela tipakani ta moya.

“Hi 1968, mina na San Aye hi sungule ku phayona, hi endla leswaku nhlayo ya maphayona eMyitkyina yi va nhungu. Swichudeni swa hina swo sungula swa Bibele a swi katsa mana wa hina ni tindzisana ta hina ta nkombo, leswi hinkwaswo ka swona eku heteleleni swi amukeleke ntiyiso. Hi tlhele hi chumayela emadorobeni ni le swimitanini leswi nga etlhelo ka xiporo lexi sukaka eMyitkyina xi ya eMandalay, ku nga riendzo leri heteke siku rin’we ku ya eka manharhu. Timbewu leti hi ti byaleke ti tswale mihandzu endzhakunyana. Namuntlha, madoroba ya Namti, Hopin, Mohnyin na Katha lama nga etlhelo ka xiporo hinkwawo ka wona ma ni mavandlha lama kulaka.”

Loko a ri karhi a tirha ensin’wini ya mabindzu eMyitkyina, San Aye u hlangane na Phum Ram, loyi a nghenaka kereke ya Baptist eKachin loyi a tirhaka ehofisini ya mfumo. Phum Ram u amukele ntiyiso hi mahika kutani a rhurhela ePutao, ku nga xidorobana lexi nga eku sunguleni ka ntshava ya Himalaya. Kwalaho u chumayele maxaka yakwe yo tala naswona hi ku hatlisa vanhu va 25 a va va kona eminhlanganweni ya Vukreste. Loko a ri phayona, Phum Ram u pfune nsati wakwe ni vana va vona va nkombo ni maxaka yo tala leswaku va dyondza ntiyiso. Sweswi i nkulu la nga phayona eMyitkyina.

Matorokisi Lama Siyiweke

Ku engeteleka ka vahuweleri eXifundzheni xa Kachin swi endle leswaku rhavi ri endla leswaku hi 1969 ku khomiwa Nhlengeletano ya Matiko yo hambana-hambana eMyitkyina leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Ku Rhula eMisaveni” ematshan’weni yo va yi khomiwa eYangon, ku nga ndhawu leyi tolovelekeke. Leswaku ri tleketla vapfhumba va ntsombano ku suka eYangon ku ya eMyitkyina, laha ku nga tikhilomitara to tlula 1 100 ku ya en’walungwini, rhavi ri kombele Rhalaweyi ya le Burma leswaku yi va nyika matorokisi ya tsevu. Xikombelo lexi a xi nga tolovelekanga nikatsongo. Xifundzha xa Kachin a xi tele hi vapfukeri naswona vanhu lava nghenaka ni lava humaka a va vekiwa tihlo. Vamakwerhu a va nga ha tikoti hi ku tsaka loko valawuri va ka rhalaweyi va amukela xikombelo xa vona.

Hi siku leri xitimela lexi rhwaleke vapfhumba va ntsombano a xi fanele xi fika ha rona eMyitkyina, Maurice Raj ni ntlawa wa vamakwerhu va ye exitichini xa xitimela leswaku va ya amukela vapfhumba. Maurice u ri: “Loko ha ha rindzile, murhangeri wa xitichi xexo u te hi ku ganyula kutani a hi byela leswaku ka ha ku fika thelegiramu leyi a yi vula leswaku valawuri va suse matorokisi ya tsevu lama rhwaleke vapfhumba va hina, va va siya va ri karhi va kayakaya exikarhi ka le Mandalay ni le Myitkyina. Swi vonaka onge xitimela a xi nga ta swi kota ku gonya switsunga xi ri ni matorokisi lama engetelekeke.

“A hi nga swi tivi leswi hi faneleke hi swi endla. Nchumu wo sungula lowu teke emiehleketweni ya hina a ku ri ku cinca masiku ya ntsombano. Kambe leswi a swi ta boha leswaku hi tlhela hi kombela mpfumelelo wo tirhisa rivala ra ntsombano, leswi na swona a swi ta teka mavhiki! Hi te loko ha ha khongela eka Yehovha, hiloko xitimela xi fika. Hi twe onge ho lorha loko hi vona matorokisi ya tsevu ma tele hi Timbhoni! A ti n’wayitela ni ku hi yimisela mavoko. Loko hi ti vutisa leswaku ku humelele yini, yin’wana ya tona yi te, ‘I ntiyiso leswaku va ma susile matorokisi ya tsevu, kambe a va susanga ya hina!’”

Ntsombano wa le Myitkyina wu fambe kahle. Hi nkarhi wa nongonoko, ku humesiwe minkandziyiso yinharhu leyintshwa hi Xiburma ivi ntlhanu wa yona hi Xinghezi. Loko varhumiwa va hlongoriwa emalembeni manharhu lama hundzeke, ndlela leyi swilo swa moya a swi ri ha yona eBurma yi sungule ku hunguteka. Sweswi swilo swi famba kahle!

Ku Dyondzisa Managa

Endzhaku ka tin’hweti ta mune ntsombano wa le Myitkyina wu hundzile, hofisi ya rhavi yi amukele papila leri a ri huma eka matsalana wa le posweni ya le Khamti, ku nga doroba leri nga etlhelo ka nambu leri nga ehansi ka switsunga leswi nga en’walungu-vupela-dyambu bya ndzilakano wa Burma na Indiya. Ndhawu leyi ku tshama Managa, ku nga ntlawa wa vanhu va tinxaka to hambana-hambana leti a ti ri vahloti lava chaviwaka swinene. Epapileni rakwe, Ba Yee, loyi a a nghena kereke ya Seventh Day Adventist u kombele ku pfuniwa hi tlhelo ra moya. Rhavi ri rhumele maphayona mambirhi yo hlawuleka, Aung Naing na Win Pe.

Win Pe u ri: “Erivaleni ra swihaha-mpfhuka ra khamti, hi chuhise hi ku vona tinhenha ta Managa ti yimile ti ambale tinjhovo ntsena. Kutani Ba Yee u tsutsume a ta hi xeweta kutani a endla leswaku hi hatla hi ya hlangana ni vanhu van’wana lava tsakelaka. Hi ku hatlisa se a hi dyondza ni vanhu va ntlhanu.

“Hambiswiritano, valawuri va kwalaho va ehlekete leswaku hi vafundhisi va Baptist lava tirhisanaka ni vapfukeri va ndhawu yoleyo. Hambiloko hi va tiyisekisa leswaku a hi katseki eka tipolitiki va hi lerise leswaku hi suka endhawini yoleyo hambileswi a hi nga si heta ni n’hweti hi fikile.”

Endzhaku ka malembe manharhu, loko se ku ri ni valawuri lavantshwa, Biak Mawia, ku nga phayona leri nga ni malembe ya 18, u ye a ya hetisa ntirho lowu maphayona lama tshameke ma ya endhawini yoleyo ma wu siyeke. Hi ku hatlisa Ba Yee u tshike ku tirha eposweni kutani a sungula ku phayona. Kutani ku fike maphayona man’wana yo hlayanyana. A swi tekanga nkarhi leswaku ntlawa lowu, lowu hisekaka wu simeka vandlha eKhamti ni mintlawa yo hlayanyana leyitsongo eswimitanini swa le kusuhi. Biak Mawia u ri: “Vamakwerhu va Managa a va nga dyondzanga naswona a va nga swi koti ku hlaya ni ku tsala. Kambe a va rhandza Rito ra Xikwembu naswona a va ri vachumayeri lava hisekaka lava hi vutshila a va tirhisa swifaniso leswi nga eminkandziyisweni ya hina. Nakambe va nhlokohate matsalwa yo tala ni ku tiva tinsimu ta Mfumo hi nhloko.”

Namuntlha, mintsombano ya muganga yi khomiwa nkarhi na nkarhi eKhamti, laha ku taka ni vapfhumba lava humaka ekule ko tanihi le Homalin, ku nga doroba leri swi lavaka leswaku munhu a famba tiawara ta 15 hi xikepe.

Ku Va Ni Nkaneto

Hi nkarhi wolowo, etlhelo lerin’wana ra tiko, ntirho a wu ri karhi wu ndlandlamuka wu nghena eChayina, Laos ni le Thailand. Ndhawu leyi i xifundzha lexi sasekeke lexi nga ni switsunga ni minkova leyi teleke hi vanhu lava endlaka swidzidziharisi, vapfukeri va mfumo ni swilo swin’wana leswi nga riki enawini. Maphayona lama yisaka ntiyiso endhawini leyi, leyi nga ni khombo a ma ri ni vuxiyaxiya. (Mat. 10:16) Kambe ntirho wa wona wo chumayela a wu kanetiwa hi ntlawa wun’we wa vanhu—vafundhisi va Vujagana!

Loko Robin Zauja na David Abraham lava nga maphayona va fika eLashio, ku nga doroba leri nga ni mphesamphesa eXifundzheni xa Shan, mufundhisi wa kwalaho u vule leswaku a va ri vapfukeri. Robin u te: “Hi khomiwile kutani hi yisiwa ekhotsweni laha hi kombeke maphorisa maphepha ya hina ya ku va vachumayeri. Ku nga si hela nkarhi wo leha, ku nghene ndhuna ya vuthu. Yi te: ‘Xewani Nkulukumba Zauja. Ndza swi vona leswaku Timbhoni ta Yehovha ti te laha Lashio!’ Ndhuna leyi, leyi khale a ndzi nghena na yona xikolo yi hi ntshunxile hi ku hatlisa.”

Maphayona lamambirhi ma nambe ma sungula ku tirha kutani ma simeka vandlha lerikulu. Kutani ma ake Holo ya Mfumo. Endzhaku ka malembe mambirhi, ma lerisiwe ku ya eyindlu-nkulu ya hulumendhe ya le ndhawini yoleyo laha a ku hlangane tindhuna to tlula 70 ta masocha, varhangeri va tinxaka ni vafundhisi. Robin u ri: “Vafundhisi va hi hehle va karihile va vula leswaku hi sindzisa vanhu leswaku va tshika mindhavuko ya vona ya vukhongeri. Loko mutshama-xitulu wa nhlengeletano yoleyo a hi byela leswaku hi tihlamulela, ndzi n’wi vutise loko ku ri hileswaku ndzi nga tirhisa Bibele leswaku ndzi tiyimelela. U pfumerile. Ndzi nambe ndzi ba xikhongelo xo koma hi mbilu kutani ndzi hlamusela langutelo ra Bibele loko swi ta eka mindhavuko ya vukhongeri bya mavunwa, ku nghenelela eka nyimpi ni minkhuvo ya tiko. Loko ndzi heta, mutshama-xitulu u yimile kutani a vula leswaku nawu wa le Burma wu pfumelela vukhongeri hinkwabyo ku gandzela hi ku ntshunxeka. Hi ntshunxiwile kutani hi pfumeleriwa ku hambeta hi chumayela, hiloko mufundhisi a wa mapa.”

Endzhakunyana, eMongpaw, ku nga ximutana lexi nga ekusuhi ni ndzilakano wa Chayina, ntshungu wa vapfukeri lowu hlundzukeke wa Baptist wu hise Holo ya Mfumo. Loko wu tsandzeke ku chavisa Timbhoni ta kwalaho hi xiendlo xa wona xo biha, ntshungu wolowo wa vapfukeri wu hise kaya ra phayona ro hlawuleka kutani wu sungula ku chavisa vamakwerhu emakaya ya vona. Vamakwerhu va yise xirilo xa vona eka murhangeri wa ndhawu yoleyo, kambe u wu seketerile. Hambiswiritano, eku heteleleni, hulumendhe yi nghenelerile kutani yi nyika vamakwerhu mpfumelelo wo aka Holo leyintshwa ya Mfumo—ku nga ri ehandle ka ximutana xexo kambe exikarhi ka xona!

Ku hundza kwalaho edzongeni, eLeiktho, ku nga ximutana lexi nga xoxe lexi nga entshaveni leyi nga eXifundzheni xa Kayin, lexi nga endzilakaneni wa matiko ya Chayina, Laos na Thailand, Gregory Sarilo u hlangane ni nkaneto lowukulu eka Kereke ya Khatoliki. Gregory u ri: “Muprista wa ximutana xexo u lerise valandzeri vakwe leswaku va onhetela xirhapa xa mina xa matsavu. Kutani va ndzi nyike swakudya, kambe munghana wa mina u ndzi lemukisile leswaku swakudya sweswo a swi ri ni chefu. Siku rin’wana, valandzeri va muprista yoloye va ndzi vutise ndlela leyi a ndzi ta famba ha yona siku leri landzelaka. Siku rero ndzi fambe hi gondzo rin’wana kutani ndzi papalata makungu ya vona ya ku ndzi hlasela va ndzi dlaya. Loko ndzi mangale mhaka leyi eka valawuri, va lerise muprista yoloye ni valandzeri vakwe leswaku va ndzi sukela. Yehovha u ndzi sirhelerile eka lava ‘hlotaka moya-xiviri wa mina.’”—Ps. 35:4.

Va Ale Ku Nghenelela Eka Tipolitiki Ni Le Ka Nyimpi

Ku ringana malembe yo hlayanyana, vamakwerhu va le Burma va hlayise vutshembeki bya vona hi ndlela yin’wana leyi xiyekaka. Hakanyingi tinyimpi ta rixaka ni madzolonga ya swa tipolitiki swi ringe vukala-tlhelo bya Vakreste.—Yoh. 18:36.

Edorobeni ra Thanbyuzayat, ku nga doroba leri nga edzongeni, leri dumeke hikwalaho ka xitichi xa xitimela lexi nga akiwa hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Hla Aung loyi a nga phayona ro hlawuleka u tikume a ri exikarhi ka nyimpi leyi a ku lwa vanhu lava pfukelaka mfumo ni masocha ya mfumo. U ri: “Masocha a ma famba nivusiku ma lavana ni vavanuna kutani ma va khayima ma ri karhi ma va kombetele hi swibamu leswaku va ya tirha tanihi masocha. Vo tala va vona a va ha tlhelanga va voniwa. Siku rin’wana nivusiku, masocha ma sungule ku hlasela ximutana xa hina loko mina na Donald Dewar hi ri karhi hi vulavula endlwini ya mina. Nsati wa mina u hatle a kalakala leswaku a hi lemukisa, kutani hi kuma nkarhi wo hatla hi balekela enhoveni. Endzhaku ka ku baleka, ndzi ake ndhawu yo tifihla ya le xihundleni endlwini ya mina, laha a ndzi ta hatla ndzi titumbeta loko ma tlhela ma vuya.”

Loko Rajan Pandit loyi a nga phayona ro hlawuleka a fika eDawei, laha ku nga doroba leri nga edzongeni wa Thanbyuzayat, u sungule tidyondzo ta Bibele to hlayanyana eximutanini xa le kusuhi lexi a xi ri ni vapfukeri vo tala. U ri: “Loko ndzi ri karhi ndzi vuya eximutanini, ndzi pfaleriwe ni ku biwa hi masocha lama ndzi hehleke hi ku va ndzi tirhisana ni vapfukeri volavo. Loko ndzi va byela leswaku ndzi Mbhoni ya Yehovha, va lave ku tiva leswaku ndzi te njhani eDawei. Ndzi va kombe thikithi ra mina ra xihaha-mpfhuka leri a ndzi ri hlayisile tanihi xitsundzuxo. Ri swi tiyisekisile leswaku a ndzi te hi xihaha-mpfhuka, ku nga xo famba lexi vapfukeri va nga xi tirhisiki. Sweswo swi endle leswaku ndzi nga ha biwi naswona eku heteleleni va ndzi tshike ndzi famba. Hambiswiritano, masocha ma konanise xin’wana xa swichudeni swa mina swa Bibele, lexi tiyisekiseke leswaku a ndzi dyondza Bibele ntsena. Endzhaku ka sweswo, masocha a ma ha tlhelanga ma ndzi karhata naswona man’wana ma sungule ku amukela timagazini eka mina.”

Minkarhi yin’wana vatirhela-mfumo va doroba a va ringeta ku tikisela vamakwerhu leswaku va landzula ripfumelo ra vona hi ku nghenela nhlawulo ni ku hlanganyela eka minkhuvo ya tiko. Loko vatirhela-mfumo va le Zalun, ku nga doroba leri nga eka tikhilomitara ta 130 en’walungwini wa Yangon, va tikisele Timbhoni ta kwalaho leswaku ti nghenela nhlawulo, vamakwerhu va yime va tiyile va ala ku vhota, va tshaha Bibele tanihi leyi va lawulaka. (Yoh. 6:15) Vatirhela-mfumo va kombele valawuri va xifundzha xexo leswaku va lerisa Timbhoni leswaku ti vhota. Kambe valawuri va xifundzha xexo a va swi tiva kahle leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti hlanganyeli eka swa tipolitiki. Vamakwerhu va ntshunxekile eka fambiselo ra politiki.

Loko vana lava nga Timbhoni lava endlaka 23 va le Khampat, ku nga doroba leri nga endzilakaneni wa Burma na Indiya, va ala ku losa mujeko wa tiko, nhloko ya xikolo xa kwalaho yi va hlongorile exikolweni. Kutani va vitane vakulu vambirhi va vandlha leswaku va ya emahlweni ka ntlawa lowukulu wa vatirhela-mfumo, lowu a wu katsa vamajistarata va doroba ni ndhuna ya nyimpi. Paul Khai Khan Thang, un’wana wa vakulu volavo u ri: “Loko hi hlamusele swivangelo swa Matsalwa malunghana ni xiyimo xa hina, vatirhela-mfumo van’wana va hi kanetile. Kutani hi va kombe kopi ya nawu wa hulumendhe lowu a wu vula leswaku Timbhoni ta Yehovha ti pfumeleriwa ‘ku yima ntsena hi ndlela ya xichavo ti nga vuli nchumu loko ku yimisiwa mujeko.’ Vatirhela-mfumo va sale va hlamarile. Vatirhela-mfumo va tsemeke nhlana, lerova ku ringana nkarhi wo karhi a ku ri hava ni un’we wa vona loyi a a tiva leswi a a ta swi vula kutani ndhuna ya masocha yi lerise nhloko ya xikolo leswaku yi vuyisela swichudeni leswi a swi hlongoriwile. Mudyondzisi u tlhele a nyika ndzawulo yin’wana ni yin’wana ya xikolo tikopi ta nawu.”

Namuntlha, vatirhela-mfumo lava nga eswiyin’weni swa le henhla va hulumendhe ya le Myanmar va swi tiva kahle leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti ngheneleli eka swa tipolitiki. Hi ku titshega hi milawu ya Bibele, malandza ya Yehovha ma nyikele vumbhoni hilaha Yesu Kreste a swi vuleke hakona ka ha ri emahlweni.—Luka 21:13.

Masocha Ya Va Vakreste

Hi nkarhi wa mpfilumpfilu eMyanmar, vaaki vo tala va kwalaho va ve masocha kumbe vapfukeri va mfumo. Ku fana na Korneliyo ndhuna ya vuthu ra Varhoma leyi hanyeke hi lembe-xidzana ro sungula, van’wana va vona i vanhu ‘lava tinyiketeleke, lava chavaka Xikwembu.’ (Mint. 10:2) Loko va dyondza ntiyiso, va tirha hi matimba leswaku va endla vutomi bya vona byi pfumelelana ni milawu yo lulama ya Yehovha.

Un’wana wa vanhu va kona i Hlawn Mang, loyi a ri mutirhela-mfumo wa le ka vuthu ra le matini loyi a dyondzeke ntiyiso loko a ha ri eka xikhundlha xakwe xa le Mawlamyine. U ri: “A ndzi lava ku namba ndzi sungula ku chumayela. Kambe loko ndzi ri ekusuhi ni ku tshika ntirho evusocheni, ndzi twe leswaku a va lava ku ndzi tlakusa entirhweni naswona a va lava ndzi ya exikolweni xa vusocha etikweni leri fuweke ra le Vupela-dyambu. Kambe, a ndzi tiyimisele ku hoxa xandla entirhweni wa Xikwembu. Varhangeri va mina va hlamarile loko ndzi va nyika papila ro tshika ntirho kutani ndzi sungula ku tirhela Yehovha. Namuntlha hambileswi se ku hundzeke malembe ya kwalomu ka 30, ndza ha tiyiseka leswaku ndzi endle xiboho lexinene. I yini lexi nga ringanisiwaka ni lunghelo ro tirhela Xikwembu xa ntiyiso?”

La Bang Gam a a ri eku hlakarheleni exibedlhele xa masocha loko Robin Zauja a n’wi komba buku leyi nge, From Paradise Lost to Paradise Regained.f La Bang Gam u tsakisiwe hi buku leyi kutani a vutisa loko swi ta koteka leswaku a sala na yona. Kambe tanihi leswi Robin a a ri ni kopi yoleyo ntsena, u pfumele ku yi lomba La Bang Gam vusiku byin’we ntsena. Hi siku leri landzelaka loko Robin a tlhela a vuya, La Bang Gam u huwelerile a ku: “Hi leyi buku ya wena. Sweswi ndzi ni buku ya mina!” A a hete vusiku hinkwabyo a ri karhi a kopa buku leyi ya matluka ya 250 eka swibukwana swo hlayanyana hi voko! Endzhakunyana ka sweswo, La Bang Gam u tshike vusocha kutani a tirhisa buku yakwe leyi nge “Paradise” ku pfuna vanhu van’wana vo tala leswaku va dyondza ntiyiso.

Endhawini ya tintshava ya le Xifundzheni xa Shan, Sa Than Htun Aung, murhangeri wa vuthu ra le Burma na Aik Lin, ndhuna ya Vuthu leri Hlanganeke ra Xifundzha xa Wa, a va lwa eka mavuthu yo hambana eka tinyimpi to hlayanyana leti a ti hisa. Loko mavuthu lawa ma hetelele ma veke matlhari hansi, vavanuna lava havambirhi ka vona va ye va ya tshama eXifundzheni xa Shan. Endzhakunyana, un’wana ni un’wana wa vona u dyondze ntiyiso, va tshika mintirho ya vona ya vusocha kutani va khuvuriwa. Khale ka valala lava vambirhi va hlanganile enhlengeletanweni ya xifundzha naswona va vukarhane va tsakile tanihi vamakwerhu lava nga Vakreste! Leswi a va nga ha lawuriwi hi rivengo, a va hlanganisiwe hi rirhandzu hikwalaho ka matimba lama ntshunxaka ya Rito ra Xikwembu.—Yoh. 8:32; 13:35.

Ku Burisana Ni “Vanhu Va Mixaka Hinkwayo”

Exikarhi ka lembe ra 1965 ni ra 1976, nhlayo ya vahuweleri eBurma yi engeteleke hi tiphesente to tlula 300. Vanhu vo tala lava amukeleke ntiyiso va hume eka Vujagana. Kambe, vamakwerhu a va swi tiva leswaku ku rhandza ka Xikwembu hileswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” (1 Tim. 2:4) Hikokwalaho, ku sukela exikarhi ka va-1970 ku ya emahlweni, va engetele matshalatshala ya vona yo ya chumayela vapfumeri van’wana vo tala va vukhongeri va le Burma, lava katsaka Mabudha, Mahindu ni lava vulaka leswaku moya wu hambeta wu hanya endzhaku ka rifu.

A ku ri ni swihinga swo tala. Mabudha a ma pfumeli leswaku ku ni Xikwembu kumbe Muvumbi, Mahindu ma gandzela swikwembu swo tala naswona vanhu vo tala va le Burma lava vulaka leswaku moya wu hambeta wu hanya endzhaku ka rifu va tshemba leswaku ku ni mimoya ya matimba leyi faneleke yi gandzeriwa. Vukholwa-hava, ku hlahluva ni vungoma swi tinyike matimba evukhongerini lebyi. Hambileswi vanhu vo tala lava tinyiketeleke va tekaka Bibele tanihi buku yo kwetsima, hakanyingi va tiva swilo switsongo kumbe a va tivi nchumu hi ku helela hileswi nga eBibeleni ni leswi yi swi dyondzisaka.

Hambiswiritano, vamakwerhu a va swi tiva leswaku ntiyiso lowu nga ni matimba lowu nga eRitweni ra Xikwembu wu nga khumba timbilu ta vanhu hinkwavo. (Hev. 4:12) A ko laveka leswaku va titshega hi moya wa Xikwembu naswona va tirhisa “vutshila byo dyondzisa”—leswi swi vula ku burisana ni vanhu hi ndlela leyi nga ta koka rinoko eka timbilu ta vona kutani yi va khutaza ku cinca vutomi bya vona.—2 Tim. 4:2.

Hi xikombiso, xiya ndlela leyi Rosaline, loyi ku nga khale a ri phayona ro hlawuleka a kotaka ku burisana ni Mabudha ha yona. U ri: “Loko Mabudha ma dyondzisiwe leswaku ku ni Muvumbi, hakanyingi ma vutisa ma ku, ‘Kambe i mani loyi a vumbeke Muvumbi?’ Mabudha ma teka swiharhi tanihi vanhu lava hanyaka vutomi bya vumbirhi, kutani ndzi burisana na vona hi ku tirhisa swifuwo swa vona tanihi swikombiso.

“Ndzi vutisa ndzi ku: ‘Xana xifuwo xa le ndlwini xa swi tiva leswaku n’wini wa xona u kona?’

“‘Ina.’

“‘Kambe xana xa wu xiya ntirho wa n’wini wa xona, vukati kumbe ndyangu lowu a humaka eka wona?’

“‘Doo!’

“‘Hilaha ku fanaka, leswi vanhu va nga faniki ni Xikwembu, lexi nga Moya, xana hi fanele hi langutela ku twisisa xin’wana ni xin’wana malunghana ni vukona kumbe masungulo ya xona?’

“‘Nikatsongo.’”

Ku burisana koloko ku khorwise Mabudha yo tala ya timbilu letinene leswaku ma kambisisa vumbhoni lebyi engetelekeke lebyi kombisaka leswaku Xikwembu xi kona. Vanhu va amukela ntiyiso ku nga ri hikwalaho ka ndlela leyi vamakwerhu va burisanaka ni vanhu ha yona ntsena kambe ni hileswi va va kombisaka rirhandzu ra xiviri ra Vukreste. Ohn Thwin, loyi a a ri Mubudha, u ri: “Loko ndzi ringanisa tidyondzo ta mina ta Vubudha le Nirvana ni xitshembiso xa Bibele xa paradeyisi emisaveni, ndzi kume Paradeyisi yi ri leyi tsakisaka. Kambe hikwalaho ka leswi a ndzi tshemba leswaku magondzo yo tala ma ya entiyisweni, a ndzi nga voni xilaveko xo endla leswi ndzi swi dyondzeke. Kutani ndzi sungule ku ya eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha. Ndzi tsakisiwe hi rirhandzu leri vamakwerhu va ndzi kombiseke rona. Rirhandzu rero ri ndzi susumetele leswaku ndzi hanya hileswi a ndzi swi tiva leswaku i ntiyiso.”

I ntiyiso leswaku ku pfuna vanhu leswaku va cinca leswi va pfumelaka eka swona swi lava vuxiyaxiya ni ku lehisa mbilu. Kumar Chakarabani a ri ni malembe ya 10 loko tata wakwe, loyi a a ri Muhindu a pfumelela Jimmy Xavier, loyi a a tirha eBethele leswaku a dyondzisa Kumar ku hlaya. U ri: “Tatana u n’wi byele leswaku a ndzi dyondzisa ku hlaya ntsena, ku nga ri vukhongeri. Kutani Jimmy u n’wi byele leswaku Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele i buku leyinene ku dyondzisa vana ku hlaya. Nakambe endzhaku ka dyondzo ya mina, Jimmy u vulavule na Tatana a kombisa leswaku wa n’wi tsakela. Loko tatana a sungula ku vutisa swivutiso malunghana ni vukhongeri, hi vuxiyaxiya Jimmy u n’wi byele a ku: ‘Bibele yi na tona tinhlamulo. A hi ti kambisise swin’we.’ Hi ku famba ka nkarhi a hi tata wa mina ntsena loyi a amukeleke ntiyiso kambe ni swirho swa ndyangu wa ka hina swa 63 swi ve Timbhoni ta Yehovha.”

Ku Khoma Mintsombano Hi Nkarhi Wa Nkitsikitsi

Exikarhi ka va-1980, vanhu va le Burma va sungule ku dyela hulumendhe makala. Eku heteleleni, hi 1988, vanhu va makume ya magidi va sungule ku kombisa ku vilela hikwalaho ka hulumendhe eswitarateni. Hambiswiritano, masocha ma tirhise madzolonga leswaku ma hangalasa vanhu volavo naswona tindhawu to tala ti sungule ku lawuriwa hi masocha.

Kyaw Win la tirhaka eBethele u ri: “Valawuri va veke nawu leswaku vanhu va fanele va tshama endzeni ka tindlu ta vona naswona tinhlengeletano ta vanhu lava tlulaka ntlhanu a ti nga ha pfumeleriwi. A hi tivutisa loko ku ri hi leswaku hi fanele hi yimisa ntsombano lowu a hi ta va na wona. Kambe hi ri ni ripfumelo eka Yehovha, hi ye eka ndhuna ya masocha ya le Yangon Division kutani hi yi kombela mpfumelelo wa leswaku hi khoma ntsombano wa vanhu va 1 000. Endzhaku ka masiku mambirhi hi nyikiwe mpfumelelo wolowo! Loko hi komba valawuri va le tindhawini tin’wana papila rolero ra mpfumelelo, swi endle leswaku va pfumela leswaku ku khomiwa minhlangano ni le tindhawini leti va ti lawulaka. Hi ku pfuniwa hi Yehovha, ntsombano hinkwawo wu humelerile!

Ku Nga Tshiki Ku Hlengeletana Ka Vakreste

Endzhaku ka nkitsikitsi wa 1988, xiyimo xa ikhonomi xa le Burma xi ye xi nyanya. Hambiswiritano, vamakwerhu va kombise ripfumelo leri enteke eka Xikwembu hi ku hambeta va rhangisa Mfumo emahlweni evuton’wini bya vona.—Mat. 6:33.

Xiya xikombiso xa Cin Khan Dal, loyi a a tshama ni ndyangu wakwe eximutanini xa le kule lexi nga eSagaing. U ri: “A hi lava ku ya entsombanweni wa muganga lowu khomeriweke eTahan, ku nga riendzo leri a ri ta teka masiku mambirhi ku ya kona hi xikepe ni lori. Kambe ku hava loyi a a ta khathalela tihuku ta hina loko hi fambile. Hambiswiritano, hi veke ntshembo wa hina eka Yehovha kutani hi ya entsombanweni. Loko hi tlhelela ekaya, hi kume leswaku tihuku ta hina ta 19 ti file—ku nga ku lahlekeriwa lokukulu. Kambe endzhaku ka lembe, tihuku ta hina letitsongo ti engetelekile ti hundza 60. Hambileswi vaaki vo tala va feriweke hi tihuku lembe rero, ku hava ni yin’we eka tihuku ta hina leyi feke.”

Mpatswa wun’wana lowu tshameke wu xalamukile hi tlhelo ra moya a ku ri Aung Tin Nyunt ni nsati wakwe, Nyein Mya, lava tshamaka ni vana va vona va kaye eKyonsha, ku nga ximutana lexitsongo lexi nga en’walungu-vupela-dyambu bya Yangon, laha ku nga tikhilomitara ta 64 ku ya kona. Aung Tin Nyunt u ri: “Hakanyingi, ndyangu wa ka hina a wu dya rhayisi ni matsavu ntsena. A hi ri hava mali ni swilo swo xavisa. Hambiswiritano, a hi nga karhateki. Ndzi byele ndyangu wa mina ndzi ku: ‘Yesu a nga ri ni ndhawu yo veka nhloko yakwe. Hambiloko ndzo boheka ku tshama ehansi ka murhi kumbe ndzi fa hi ndlala, ndzi ta gandzela Xikwembu hi ku tshembeka.’

Kambe siku rin’wana, mhisi yi tlakule tshuri ekaya ka hina. Nsati wa mina ni vana va hina va ndzi langute va karhatekile. Ndzi va tiyisekise ndzi ku: ‘Mi nga vileli, Xikwembu xi ta hi pfuna.’ Endzhaku ka loko ndzi ye ensin’wini mixo wolowo, ndzi teke vana va mina va majaha hi ya phasa tinhlampfi. Kambe hi phase tinhlampfi leti a hi ta ti dya kan’we swi helela kwalaho. Hi siye tibasikiti ta hina ta tinhlampfi enambyeni ekusuhi ni makhon’wa kutani ndzi byela majaha ya mina ndzi ku: ‘Hi ta tlhela hi vuya endzhaku ka minhlangano.’ Nhlikanhi wolowo a ku ri ni moya swinene. Loko hi tlhela hi kume leswaku tinhlampfi to tala a ti ri ehansi ka makhon’wa wolawo hikwalaho ka moya. Kutani hi pete tibasikiti ta hina ematini kutani hi phasa tinhlampfi to tala, leti hi ti xaviseke leswaku hi xava swakudya swa vhiki hinkwaro.”

Nkarhi na nkarhi, malandza ya Yehovha ya le Myanmar ma vone ku hetiseka ka xitshembiso xa Xikwembu xo tsakisa lexi nge: “Ndzi nga ka ndzi nga ku tshiki naswona ndzi nga ka ndzi nga ku fularheli.” Kutani va vula va nga tipfinyingi va ku: “Yehovha i mupfuni wa mina; ndzi nga ka ndzi nga chavi. Xana munhu a nga ndzi endla yini?”—Hev. 13:5, 6.

Nhluvuko Wo Kandziyisa

Ku sukela hi 1956 vanhu va le Myanmar va vuyeriwe hi ku phameriwa swakudya swa nkarhi na nkarhi eka nkandziyiso wa Xihondzo xo Rindza wa Ximyanmar (Xiburmese). Ku nga khathariseki tinyimpi ta rixaka, madzolonga ya tiko ni ku wa ka ikhonomi, a ku si tshama ku kayivela nkandziyiso ni wun’we. Xana timagazini a ti kandziyisiwa njhani?

Ku ringana malembe yo tala, rhavi a ri rhumela mixaka yin’wana ya tikopi leti ta timagazini leti hundzuluxeriweke eka valawuri va hulumendhe. Loko valawuri va yi amukela, rhavi a ri kombela mpfumelelo wo xava phepha ro printa. Endzhaku ka loko ri kume phepha, makwerhu a a ri teka a tlhela a teka ndzimana ya magazini a swi yisa eka vanhu va misava lava printaka, laha a va thayipa eka tluka rin’wana ni rin’wana—letere hi letere hi Ximyanmar (Xiburmese). Kutani makwerhu a a tlhela a hlaya swilo sweswo leswaku a tiyiseka loko swi tsariwe kahle naswona vakandziyisi a va kandziyisa magazini hi muchini lowu a wu nga ri exiyin’weni lexinene. Kutani tikopi ta magazini a ti rhumeriwa eka valawuri, lava nyikeke mpfumelelo wa leswaku magazini wu kandziyisiwa. Swi le rivaleni leswaku ntirho lowu a wu teka mavhiki yo hlayanyana naswona phepha ni ndlela yo kandziyisa a swi nga ri exiyin’weni lexinene.

Hi 1989, rhavi ri kume endlelo lerintshwa ro kandziyisa leri yi cinceke hi ku helela ndlela yo gandlisa ha yona. Endlelo Ro Hlawuleka Ra Khompyuta Ra Elektroniki Ro Thayipa Tindzimi To Tala ([Multilanguage Electronic Phototypesetting System] MEPS) leri endliweke eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo a ri tirhisa tikhompyuta, tiprogreme ta yona ni michini yo gandlisa leswaku ri endla marito lama printekaka hi tindzimi ta 186—ku katsa ni Ximyanmar!g

Mya Maung loyi a a tirha erhavini u ri: “Entiyisweni, Timbhoni ta Yehovha a ku ri vanhu vo sungula eMyanmar ku tsala ni ku kandziyisa minkandziyiso hi ku tirhisa tikhompyuta. Endlelo ra MEPS leri a ri tirhisa marito yo saseka leri endliweke erhavini ra hina ri endle leswaku ku va ni ku cinca eka ndlela leyi tikhampani ta le ndhawini yoleyo a ti kandziyisa ha yona. Vanhu a va nga swi twisisi leswaku hi endle njhani leswaku marito lawa ma va lama langutekaka kahle!” MEPS a yi tlhela yi endla swi koteka leswaku ku tirhisiwa tindlela letintshwa to kandziyisa leswi antswiseke ndlela leyi a ku printiwa ha yona. Ku tlula kwalaho, MEPS a yi endla swi koteka leswaku ku tirhisiwa swifaniso swa xiyimo xa le henhla, leswi endleke leswaku Xihondzo xo Rindza xi koka rinoko.

Hi 1991, hulumendhe ya le Myanmar yi pfumelele ku kandziyisiwa ka Xalamuka! naswona vamakwerhu a va tsakile. Ni vanhu a va tsakile! Mutirhela-mfumo wa Hofisi ya Rungula u phofule ndlela leyi vanhu vo tala a va titwa ha yona loko a ku: “Xalamuka! yi hambanile ni timagazini tin’wana ta vukhongeri. Yi vulavula hi tinhloko-mhaka to tala to tsakisa naswona ya olova ku yi twisisa. Ndza yi rhandza swinene.”

Eka malembe yo tlula 20 lama hundzeke, nhlayo ya timagazini leti rhavi ra le Myanmar ri ti kandziyiseke yi suke eka 15 000 yi ya eka to tlula 141 000, ku nga ku andza hi tiphesente ta kwalomu ka 900. Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! swi tolovelekile eYangon naswona vanhu etikweni hinkwaro va swi tsakela.

Xilaveko Xa Hofisi Ya Rhavi Lerintshwa

Endzhaku ka nkitsikitsi wa 1988, valawuri va masocha va kombele minhlangano ya ntshamisano wa vanhu ni ya vukhongeri eMyanmar leswaku yi titsarisa eka hulumendhe. Rhavi a ri bangi mariri ku va ri endla sweswo. Endzhaku ka malembe mambirhi, hi January 5, 1990, “Jehovah’s Witnesses (Watch Tower) Society” yi tsarisiwe ximfumo hi hulumendhe ya le Myanmar.

Hi nkarhi lowu, vamakwerhu a va suse hofisi ya rhavi ku suka e39th Street yi ya eka muako wa swithezi swimbirhi lowu a wu ri eka jarata ra tihekitara ta 0,2 eInya Road, laha a ku ri ndhawu leyi ku tshamaka vanhu lava dyaka va xurha. Hambiswiritano, ndhawu leyintshwa se a yi tele lerova ku nga ha ri ni ndhawu. Viv Mouritz, loyi hi nkarhi wolowo a a endzele eMyanmar tanihi mufamberi wa marhavi u ri: “Swirho swa 25 swa ndyangu wa Bethele a swi tirha eswiyin’weni leswi tikaka. Ekhixini a ku nga ri na xitofu—makwerhu wa xisati a sweka hi xitofu lexitsongo xa gezi. A ku nga ri na muchini wo hlantswa swiambalo, kutani makwerhu wa xisati a a hlantswa swiambalo egojini leri a ri ceriwe ehansi. Vamakwerhu a va lava ku xava xitofu ni muchini wo hlantswa kambe a swi nga ta koteka leswaku swilo leswi swi xaviwa ematikweni mambe.”

Swi le rivaleni leswaku vamakwerhu a va lava rhavi lerikulu. Xisweswo, Huvo leyi Fumaka yi pfumerile leswaku ku fayiwa yindlu ya swithezi swimbirhi kutani ku akiwa ya swithezi swa mune leyi a yi ta va ni tikamara to tshama eka tona ni hofisi endhawini yin’we. Nilokoswiritano, loko vamakwerhu va nga si sungula ku endla ku cinca koloko, a va fanele va hlula swiphiqo swo karhi leswikulu. Xo sungula, a ku laveka mpfumelelo eka vatirhela-mfumo va tsevu. Xa vumbirhi, tikhampani ta kwalaho to aka a ti nga ta swi kota ku endla ntirho wolowo hileswi a ti nga swi koti ku aka hi tinsimbi. Xa vunharhu, vatirhi va ku tirhandzela lava humaka ematikweni mambe lava nga Timbhoni a va nga ta nghena etikweni. Xo hetelela, switirhisiwa swo aka a swi nga kumeki endhawini yoleyo naswona a swi nga ta koteka leswaku swi xaviwa ematikweni mambe. A swi tikomba onge tsima leri a ri nga ta humelela. Nilokoswiritano, vamakwerhu va tshembele eka Yehovha. Loko Yehovha a swi lava, rhavi lerintshwa a ri ta akiwa!—Ps. 127:1.

‘Ku Nga Ri Hi Matimba, Kambe Hi Moya Wa Mina’

Kyaw Win, loyi a tirhaka eka Ndzawulo ya swa le Nawini erhavini u ri: “Xikombelo xa hina xi fambe kahle eka vatirhela-mfumo va ntlhanu eka va tsevu ku katsa ni Ndzawulo ya Timhaka ta Vukhongeri. Komiti ya ku Akiwa ka Doroba ra Yangon yi vule leswaku muako wa swithezi swa mune wu ta va wu lehe ngopfu kutani yi ala xikombelo xa hina. Loko hi tlhela hi yisa xikombelo xi tlhele xi bakanyeriwa etlhelo. Komiti ya Rhavi yi ndzi khutaze ku tiyisela. Kutani ndzi khongele Yehovha hi mbilu ya mina hinkwayo kutani ndzi yisa xikombelo ra vunharhu. Xi amukeriwile!

“Endzhaku ka sweswo hi landze Ndzawulo ya ku Rhurha. Kwalaho, vatirhela-mfumo va hi byele leswaku vanhu lava humaka ematikweni mambe va nga nghena etikweni ntsena hi vhisa ya vanhu lava valangaka ya masiku ya nkombo. Kambe loko hi va byela leswaku vatirhi va hina va ku tirhandzela lava nga ni vutshila lava humaka ematikweni mambe va ta letela vanhu va le ndhawini yoleyo ku aka hi ndlela ya manguva lawa, va nyike vatirhi va hina va ku tirhandzela tivhisa ta tin’hweti ta tsevu!

“Kutani hi ye eka Ndzawulo ya swa Bindzu ivi hi kuma leswaku swilo hinkwaswo leswi xaviweke ematikweni mambe a swi nga pfumeleriwi ku nghena etikweni. Hambiswiritano, loko hi byele vatirhela-mfumo malunghana ni tsima ra hina, va hi nyike mpfumelelo wo xava switirhisiwa swo aka swa le matikweni mambe swo tlula nhungu wa timiliyoni ta tirhandi. Ku vuriwa yini hi xibalo xo xava ematikweni mambe? Loko hi ya eka Ndzawulo ya swa Timali hi pfumeleriwe ku xava switirhisiwa leswi handle ka xibalo! Hikwalaho ka leswi ni swin’wana, hi vone ntiyiso wa marito ya Xikwembu lama nge: ‘“Ku nga ri hi vandla ra nyimpi, kumbe hi matimba, kambe hi moya wa mina,” Yehovha wa mavuthu u vurile.’”—Zak. 4:6.

Hi 1997, ku fike vatirhi va ku tirhandzela laha a ku ta akiwa kona. Swo tala swa switirhisiwa swo aka swi nyikeriwe hi vamakwerhu va le Australia loko swilo swin’wana swi te hi le Malaysia, Singapore ni le Thailand. Bruce Pickering, loyi a pfuneke ku langutela tsima leri u ri: “Vamakwerhu vo hlayanyana vo huma eAustralia va endle fureme ya nsimbi leyi nga swiphemu-phemu va ha ri eAustralia kutani va ya eMyanmar leswaku va ya yi hlanganisa. Lexi hlamarisaka, fureme yoleyo a yi ringana kahle!” Vatirhi van’wana va ku tirhandzela va te va huma eBritain, Fiji, Germany, Greece, New Zealand ni le United States.

A ku ri ro sungula endzhaku ka malembe ya 30 leswaku vamakwerhu vo tala va hlangana ni vamakwerhu vo tala va le matikweni mambe. Donald Dewar u ri: “A hi tsake ngopfu; a hi twa onge ho lorha. Rirhandzu leri vamakwerhu va ri kombiseke eka Yehovha swin’we na hina ni ku tinyiketela ka vona leswaku va hi pfuna swi hi khutazile.” Makwerhu un’wana u ri: “Hi dyondze ndlela leyinene yo aka. Vahuweleri lava a va tirhisa makhandlhela ntsena va dyondze ku endla tintambhu ta mavoni ya gezi. Van’wana lava a va tirhisa tifene to khoma hi voko ntsena va dyondze ku hoxa ti-air-conditioner. Hi dyondze hambi ku ri ku tirhisa michini ya gezi!”

Hilaha ku fanaka, vatirhi va ku tirhandzela va le matikweni mambe va tsakisiwe swinene hi ripfumelo ni rirhandzu ra vamakwerhu va le Myanmar. Bruce Pickering u ri: “Vamakwerhu a va ri swisiwana kambe a va hanana. Vo tala va vona va hi rhambe emakaya ya vona leswaku hi ta dya na vona swakudya leswi a va ta swi dya ni mindyangu ya vona masiku yo hlayanyana. Swikombiso swa vona swi hi tsundzuxe swilo leswi nga swa nkoka evuton’wini—ndyangu, vuxaka ni Xikwembu, vumakwerhu bya hina ni mikateko ya Xikwembu.”

Hi January 22, 2000, muako wa rhavi lowuntshwa wu nyiketeriwile eka xiendlakalo xo hlawuleka lexi a xi khomeriwe eNational Theatre. Vamakwerhu va kwalaho a va tsakile ku va na John E. Barr wa Huvo leyi Fumaka loko a nyikela nkulumo ya ku nyiketela muako.

Ku Akiwa Ka Tiholo Ta Mfumo Letintshwa

Loko ntirho wa ku akiwa ka rhavi lerintshwa wu ri ekusuhi ni ku hela, vamakwerhu va sungule ku aka Tiholo tin’wana ta Mfumo leti a ti fanele ti akiwa hi xihatla. Hi 1999, Nobuhiko na Aya Koyama va fike va huma hi le Japani. Nobuhiko u pfunete ku hlela Ndzawulo yo Aka Tiholo ta Mfumo erhavini. U ri: “Hina vamakwerhu hi sungule ku kambela tindhawu ta minhlangano ya vandlha etikweni hinkwaro, leswi a swi katsa ku famba hi bazi, xihaha-mpfhuka, xithuthuthu, xikanyakanya, byatso ni hi milenge. Tanihi leswi a swi nga tolovelekanga leswaku hulumendhe yi pfumelela vanhu vambe leswaku va endzela tindhawu to tala leti a hi lava ku aka tiholo letintshwa eka tona, hakanyingi a hi fanele hi kuma maphepha lawa a ma hi pfumelela ku famba. Loko hi kamberile loko ku ri hileswaku ku laveka tiholo letintshwa, hi musa Huvo leyi Fumaka yi lulamise mali yo aka leyi humaka eka nkwama wo aka tiholo ematikweni lama sweleke.

“Endzhaku ka sweswo, Ndzawulo yo Aka Tiholo ta Mfumo erhavini yi hlawule ntlawa wa vatirhi va ku tirhandzela naswona wu hlangane eShwepyitha, edorobeni ra Yangon leswaku wu ta aka holo yo sungula leyintshwa. Vamakwerhu va le matikweni mambe ni va kwalaho va tirhe swin’we eka tsima rero, va ri karhi va hlamarisa maphorisa ya kwalaho lawa ma yimiseke ku akiwa koloko ku ringana minkarhi yo hlaya ku vona loko vanhu va le Myanmar va pfumeleriwile ku tirha ni vanhu vambe. Van’wana lava swi voneke hi mahlo va bumabumele vamakwerhu. Wanuna un’wana u te: ‘Ndzi vone munhu wumbe a ri karhi a basisa xihambukelo. A ndzi si tshama ndzi vona munhu wumbe a endla ntirho wo tano. Hakunene a mi fani ni vanhu van’wana!’

“Hi nkarhi wolowo, ntlawa wun’wana wo aka wu sungule ntirho wo aka holo leyintshwa ya le Tachileik, ku nga doroba leri nga endzilakaneni wa Myanmar na Thailand. Timbhoni to tala ta le Thailand a ti tsemakanya ndzilakano siku ni siku leswaku ti ya tirha swin’we ni vamakwerhu va le Myanmar eka tsima ro aka. Mintlawa leyimbirhi yi tirhe hi vun’we hambileswi a yi vulavula tindzimi to hambana. Loko holo yi ri ekusuhi ni ku hela, mintlawa ya masocha lama kanetaka lawa a ma ri endzilakaneni ma sungule ku lwa. Tibomo ni makulu a swi buluka ekusuhi ni holo, kambe a yi onhiwanga. Loko nyimpi yi hela, vanhu va 72 va hlengeletane eholweni leswaku va ta nyiketela muako eka Yehovha Xikwembu xa ku rhula.”

Ku sukela hi 1999, mintlawa yo aka Tiholo ta Mfumo yi ake Tiholo letintshwa ta Mfumo to tlula 65 etikweni hinkwaro. Xana vahuweleri va kwalaho va titwe njhani? Marito lama landzelaka lama kombisaka ku tlangela ma vuriwe hi makwerhu un’wana wa xisati loyi a nga ha tikoti hi ku tsaka: “A ndzi nga si tshama ndzi anakanya leswaku hi ta pfuka hi ve ni holo leyintshwa yo saseka! Sweswi ndzi ta tirha hi matimba leswaku ndzi rhambela vanhu lava tsakelaka eminhlanganweni. Ndzi nkhensa Yehovha ni nhlengeletano yakwe hi musa lowu va hi kombeke wona!”

Varhumiwa Va Fika

Hi va-1990, swi tlhele swi koteka leswaku vanhu vambe va nghena etikweni ra Myanmar. Hikokwalaho ka sweswo, rhavi ri lave mpfumelelo eka hulumendhe wa leswaku varhumiwa va tlhela va nghena etikweni rero. Eku heteleleni, hi January 2003, Hiroshi na Junko Aoki lava nga mathwasana ya Giliyadi lava humaka eJapani va ve varhumiwa vo sungula ku nghena eMyanmar endzhaku ka malembe ya 37.

Hiroshi u ri: “Leswi a ku nghena vanhu vambe vo tala etikweni, a hi fanele hi tirhisa vutlhari leswaku valawuri va nga wu teki hi ndlela leyi nga riki yinene ntirho wa hina wo chumayela. Kutani hi sungule ku famba ni vamakwerhu va kwalaho eka maendzo ya vona yo vuyela ni le ka tidyondzo ta Bibele. Hi hatle hi swi xiya leswaku vanhu va le Myanmar va rhandza ku vulavula hi Xikwembu. Eka mixo wo sungula loko hi ri karhi hi endla ntirho wa hina wa nsimu, hi kume tidyondzo letintshwa ta ntlhanu ta Bibele!”

Junko u ri: “Hakanyingi hi wu vonile nkongomiso wa Yehovha. Loko hi ri karhi hi vuya hi xithuthuthu eka dyondzo ya Bibele leyi nga ekusuhi ni le Mandalay, thayere ra hina ri phyile. Hi xi susumetele eka fektri leyi nga ekusuhi, hi kombela ku lunghiseriwa rona. Murindzi u tshike Hiroshi ni xithuthuthu xakwe va nghena, kambe a ndzi fanele ndzi yima laha murindzi a tshamaka kona. Murindzi a a lava ku tiva.

“U ndzi vutise a ku: ‘Xana u lava yini laha?’

“Ndzi n’wi hlamule ndzi ku: ‘Ndzi endzele van’wana va vanghana va mina.’

“U sindzise a ku: ‘U va endzela hi xikongomelo xihi? U va endzela hi swa vukhongeri?’

“Leswi a ndzi nga tiyiseki leswaku ha yini a ndzi vutisa, ndzi swi papalatile.

“U ndzi sindzise a ku: ‘Vulavula ntiyiso! Xana u le ka nhlengeletano yihi?’

“Ndzi teke kopi ya Xihondzo xo Rindza ebegeni ya mina kutani ndzi n’wi komba yona.

“U te: ‘Ndzi swi tivile.’ Loko a ya eka vatirhi-kulobye u te: ‘Vonani! Ntsumi yi phyise thayere leswaku yi rhumela Timbhoni ta Yehovha eka hina!’

“Wanuna u teke bege yakwe kutani a humesa Bibele ni xin’wana xa swiphephana swa hina. U dyondze ni Timbhoni endhawini yin’wana kambe a nga ha hlangananga na tona loko a rhurhela eMandalay. Hi ku hatlisa hi sungule dyondzo ya Bibele na yena. Endzhakunyana, van’wana va vatirhi-kulobye va yena va sungule ku dyondza.”

Hi 2005, varhumiwa va mune va fike eMyanmar, sweswi a va huma eXikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli (lexi sweswi xi vitaniwaka Xikolo xa Bibele xa Vamakwerhu Lava Nga Tekangiki) ePhilippines. Un’wana wa vamakwerhu ku nga Nelson Junio u langutane ni ntlhontlho lowu tolovelekeke eka varhumiwa vo tala—ku nga ku kumbuka ekaya. U ri: “Hakanyingi a ndzi rila kutani ndzi khongela ndzi nga si etlela. Kutani hi musa makwerhu u ndzi kombe Vaheveru 11:15, 16. Yi hlamusele ndlela leyi Abrahama na Sara va rivaleke hi kaya ra vona leri a ri ri eUra kutani va hambeta va dzika eku tirheleni ka Xikwembu. Endzhaku ka loko ndzi hlaye tsalwa rero, a ndza ha tlhelanga ndzi rila. Ndzi sungule ku languta xiavelo xa mina tanihi kaya ra mina.”

Swikombiso Leswinene Swi Vuyerisa Vo Tala

Hi lembe-xidzana ro sungula, muapostola Pawulo u nyike Timotiya ndzayo leyi nge: “Swilo leswi u swi tweke eka mina . . . swi nyike vanhu vo tshembeka, lava, na vona, va nga ta faneleka kahle ku swi dyondzisa van’wana.” (2 Tim. 2:2) Hi ku tirhisa nawu lowu, varhumiwa va landzele xikombiso xa Timotiya hi ku letela vamakwerhu va vona va le Myanmar leswaku va landzela nkongomiso lowu nyikeriweke hi nhlengeletano ya Yehovha eka vamakwerhu emisaveni hinkwayo.

Hi xikombiso, varhumiwa va xiye leswaku vamakwerhu vo tala va kwalaho va dyondzisa swichudeni swa vona swa Bibele hi ku swi pfumelela leswaku swi phindha tinhlamulo hi ku kongoma eka buku—ku nga endlelo leri a ri tirhisiwa eka swikolo swo tala swa le Myanmar. Joemar Ubiña u ri: “Hi khutaze vahuweleri leswaku va tirhisa swivutiso leswi lavaka langutelo ra munhu leswaku va twa mavonelo ni ndlela leyi xichudeni xi titwaka ha yona. Vahuweleri va tirhise xiringanyeto lexi naswona eku heteleleni va ve vadyondzisi lava humelelaka.”

Varhumiwa va tlhele va xiya leswaku mavandlha yo tala ya ni nkulu un’we kumbe nandza wa vutirheli un’we. Van’wana va vamakwerhu lava hlawuriweke, hambileswi a va tshembekile va tlhela va tirha hi matimba, a va endlela vamakwerhu milawu yo tala leyi tikaka. Entiyisweni, swi nga ha endleka leswaku mboyamelo wa munhu lowu fanaka a wu ri kona hi lembe-xidzana ro sungula, loko muapostola Petro a khutaza vakulu a ku: “Risani ntlhambi wa Xikwembu lowu khathaleriwaka hi n’wina . . . ku nga ri ku tikisela lava nga ndzhaka ya Xikwembu, kambe mi va swikombiso entlhambini.” (1 Pet. 5:2, 3) Xana varhumiwa a va ta va pfuna njhani vamakwerhu? Benjamin Reyes u ri: “Hi ringete hi matimba hinkwawo leswaku hi veka xikombiso lexinene hi ku va ni musa, ku va ni ku rhula ni ku ngheneka.” Swikombiso swa vona swi tekeleriwile hakatsongo-tsongo. Vakulu va cince mahanyelo ya vona kutani va sungula ku khathalela ntlhambi hi mukhuva lowunene.

Vuyelo Lebyi Tisiweke Hi Vuhundzuluxeri Lebyi Antswisiweke

Ku hundze malembe yo tala vamakwerhu va le Myanmar va ri karhi va tirhisa Bibele ya xintu ya lembe-xidzana ya ra vu-19 leyi hundzuluxeriweke hi varhumiwa va Vujagana hikwalaho ka mpfuno wa tinghwendza ta Mabudha. Vuhundzuluxeri lebyi byi ni marito lama hundzeriweke hi ririmi ra khale ra Xipali naswona swa tika ku ma twisisa. Kutani loko ku humesiwa Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki hi ririmi ra Ximyanmar hi 2008, vamakwerhu a va tsakile. Maurice Raj u ri: “Vayingiseri va phokotele mavoko nkarhi wo leha naswona van’wana va kale va rila mihloti ya ntsako loko va kuma kopi ya vona. Vuhundzuluxeri lebyintshwa byi olovile naswona bya pakanisa. Hambi ku ri Mabudha swa ma olovela ku byi twisisa!” Endzhakunyana ka loko vuhundzuluxeri bya ha ku humesiwa, nhlayo ya tidyondzo ta Bibele etikweni yi andze hi tiphesente leti tlulaka 40.

Ku fana ni tindzimi tin’wana to tala, ririmi ra Ximyanmar ri vulavuriwa hi tindlela timbirhi—mavulavulelo lama tsariwaka kunene lama humaka eka ririmi ra Xipali ni Xisanskrit ni mavulavulelo lama tirhisiwaka siku ni siku. Tindlela leti hinkwato ta mavulavulelo ta vulavuriwa ni ku tsariwa. Yo tala ya minkandziyiso ya hina ya khale a yi tirhisa mavulavulelo lama tsariwaka kunene, lama nhlayo leyi andzaka ya vanhu sweswi swi yi tikelaka ku ma twisisa. Hi ri karhi hi anakanya hi leswi, sweswinyana rhavi ri sungule ku hundzuluxela minkandziyiso hi mavulavulelo ya siku ni siku hi Ximyanmar, lawa vanhu vo tala swi va olovelaka ku ma twisisa.

Minkandziyiso leyi, leyintshwa yi hatle yi va ni vuyelo lebyinene. Mulanguteri wa Ndzawulo ya Vuhundzuluxeri, ku nga Than Htwe Oo, u ri: “Vanhu a va tala ku vula va ku, ‘Minkandziyiso ya n’wina i ya xiyimo xa le henhla, kambe a hi nge yi twisisi.’ Kambe sweswi va tsaka loko va kuma minkandziyiso naswona va namba va yi hlaya. Vo tala va ri: ‘Minkandziyiso leyi swa olova ku yi twisisa!’” Hambi ku ri ku nyikela tinhlamulo eminhlanganweni ya vandlha a swa ha fani, tanihi leswi sweswi vayingiseri va twisisaka leswi tsariweke eka minkandziyiso ya hina.

Sweswi, Ndzawulo ya Vuhundzuluxeri yi ni vahundzuluxeri va nkarhi hinkwawo va 26 lava tirhaka eka mintlawa ya tindzimi tinharhu—ku nga Ximyanmar, Xihakha Chin ni Xisgaw Kayin. Nakambe minkandziyiso yi hundzuluxeriwe hi tindzimi tin’wana ta 11 ta kwalaho.

Xidzedze Lexi Vuriwaka Nargis

Hi May 2, 2008, Xidzedze lexi vuriwaka Nargis, ku nga xidzedze lexikulu lexi nga ni moya lowu hungaka tikhilomitara ta 240 hi awara xi hlasele Myanmar, kutani xi dlaya vanhu ni ku onha ku suka eAyeyarwady Delta ku ya fika endzilakaneni wa Thailand. Xidzedze xexo xi hlasele vanhu vo tlula timiliyoni timbirhi naswona van’wana va 140 000 va file kumbe ku lahleka.

Magidi ya Timbhoni ta Yehovha ya hlaseriwile hi xidzedze lexi, kambe lexi hlamarisaka ku hava ni un’we loyi a vavisekeke. Vo tala va pone hileswi va yeke va ya tumbela eka Tiholo ta vona ta Mfumo letintshwa. EBothingone, ku nga ximutana lexi nga eribuweni ra le Ayeyarwady Delta, Timbhoni ta 20 ni vaaki van’wana va 80 va tshame ku ringana tiawara ta kaye endzeni ka lwangu ra Holo ya Mfumo hileswi mati a ma lava ku fika esilingini.

Hi ku hatlisa rhavi ri rhumele ntlawa wo phalala etindhawini leti hlaseriweke ngopfu. Ntlawa wo phalala wu fike eximutanini ni swakudya, mati ni mirhi endzhaku ka loko wu fambe etindhawini leti omeke leti a ti tele hi mintsumbu. A ku ri ntlawa wo sungula wo phalala ku fika endhawini yoleyo. Endzhaku ko nyika vamakwerhu va kwalaho mphakelo, ntlawa wolowo wu va khutaze hi tinkulumo ta Matsalwa ni hi minkandziyiso ya Bibele, tanihi leswi swilo swa vona hinkwaswo a swi kukuriwe hi xidzedze.

Leswaku ku languteriwa ku phalariwa loku, lokukulu, rhavi ri simeke Tikomiti Ta Xilamulela-mhangu eYangon ni le Pathein. Tikomiti leti ti hlele madzana ya vatirhi va ku tirhandzela leswaku va tisa mati, rhayisi ni swilaveko swin’wana eka vanhu lava hlaseriweke hi xidzedze. Nakambe ti hlele mintlawa ya vatirhi va ku tirhandzela lava fambaka eka tindhawu tin’wana ni tin’wana va ri karhi va pfuxeta makaya ya Timbhoni lama onhiweke kumbe lama hlaseriweke hi xidzedze.

Tobias Lund, ku nga un’wana wa vatirhi va ku tirhandzela vo phalala u ri: “Mina ni nsati wa mina Sofia hi kume May Sin Oo la nga ni malembe ya 16, loyi ku nga yena ntsena muhuweleri endyangwini wa ka vona, a ri karhi a omisa Bibele yakwe edyambyini ekaya ra ka vona leri onhiweke. U n’wayiterile loko a hi vona, kambe mihloti a yi ri karhi yi xiririka emarhameni yakwe. Hi ku copeta ka tihlo, mintlawa yin’wana ya hina yo aka yi fikile ni magondolo, switirho ni swilo swo aka kutani yi sungula ku akela mindyangu tindlu tintshwa. Vaakelani va hlamarile! Vanhu va etlele masiku yo hlayanyana endhawini yoleyo, leyi veke ndhawu yo saseka kwalaho. Vahlaleri va vule marito lawa: ‘A hi si tshama hi vona nchumu wo fana ni lowu! Nhlengeletano ya n’wina yi ni vun’we ni rirhandzu. Na hina hi lava ku va Timbhoni ta Yehovha.’ Vatswari ni vamakwavo va May Sin Oo sweswi va ya eminhlanganweni naswona ndyangu hinkwawo wu endla nhluvuko hi tlhelo ra moya.”

Ntirho wo phalala wu ye emahlweni ku ringana tin’hweti to hlayanyana. Vamakwerhu va hangalase swilo swo phalala leswi ringanaka tithani va tlhela va lunghisa kumbe va pfuxeta makaya ya 160 ni Tiholo ta Mfumo ta 8. Xidzedze lexi vuriwaka Nargis xi tise khombo kambe hi nkarhi wolowo wo tika vanhu va swi vone kahle leswaku vanhu va Xikwembu va ni rirhandzu leri endlaka va va ni vun’we ni ku vangamisa vito ra Yehovha.

Xiendlakalo Lexi Nga Rivalekiki

Eku sunguleni ka 2007, rhavi ra le Myanmar ri kume papila leri tsakisaka. Jon Sharp, loyi a fikeke ni nsati wakwe Janet elembeni ra le mahlweni ka kwalaho, u ri: “Huvo leyi Fumaka yi hi kombele leswaku hi hlela ntsombano wa matiko yo hambana-hambana eYangon. Entsombanweni lowu wa 2009 a ku ta ta vapfhumba va madzana lava humaka ematikweni yo hambana-hambana yo ringana khume, ku nga leswi a swi nga si tshama swi humelela erhavini ra hina!”

Jon u ya emahlweni a ku: “Hi tivutise swivutiso swo tala hi ku: ‘Xana hi yihi ndhawu ya laha kusuhi leyi hi nga khomelaka ntsombano lowukulu? Xana vahuweleri va le tindhawini ta le kule va ta va kona? Va ta etlela kwihi? Va ta famba hi yini? Xana va ta swi kota ku xavela mindyangu ya vona swakudya? Naswona ku vuriwa yini hi valawuri va le Myanmar? Xana va ta pfumela leswaku hi khoma ntsombano lowukulu?’ A swi tikomba onge ku tele swihinga. Nilokoswiritano, hi tsundzuke marito ya Yesu lama nge: “Swilo leswi vanhu va nga swi kotiki Xikwembu xa swi kota.” (Luka 18:27) Kutani, hi ri ni ntshembo eka Xikwembu, hi sungule ku endla malunghiselelo ya ntsombano.

“Hi ku hatlisa hi lave ndhawu leyi faneleke leyi ntsombano a wu ta khomeriwa eka yona—ku nga xitediyamu lexi vuriwaka Myanmar National Indoor Stadium lexi rhwalaka vanhu va 11 000, lexi nga ni ti-air-conditioner ekusuhi ni le xikarhi ka doroba. Hi nambe hi kombela mpfumelelo wo tirhisa ndhawu yoleyo eka valawuri. Hambiswiritano, endzhaku ka loko ku hele tin’hweti hi endle xikombelo xexo, ku kale ku sala mavhiki ma nga ri mangani xi nga si amukeriwa. Kutani hi kume mahungu lama tsemaka nhlana: Valawuri va xitediyamu a va nyike vabi va xibakele xitediyamu hi masiku lawa a hi fanele hi khoma ntsombano wa hina! A ku nga ha ri na nkarhi wa leswaku hi kuma ndhawu yin’wana kutani hi ye hi ya vulavurisana ni loyi a a hlele ntlango wa xibakele leswaku hi lunghisa xiphiqo lexi. Eku heteleleni, muhleri u pfumele ku cinca masiku lawa ntsena loko lava a va fanele va tlanga xibakele va 16 va pfumela ku cinca. Loko vabi lava va xibakele va twe leswaku Timbhoni ta Yehovha ti lava ndhawu leyi leswaku ti va ni ntsombano wo hlawuleka, hinkwavo va pfumele ku cinca.”

Kyaw Win, loyi a nga xirho xa Komiti ya Rhavi u ri: “Hambiswiritano, a ha ha lava mpfumelelo wa hulumendhe wo tirhisa xitediyamu naswona xikombelo xa hina se a xi bakanyeriwe etlhelo ku ringana ka mune! Endzhaku ko khongela Yehovha hi ye eka jenerala loyi a a lawula switediyamu hinkwaswo swa le Myanmar. A ku lo sala mavhiki mambirhi ntsena leswaku hi va ni ntsombano naswona a ku ri ro sungula hi vulavula ni mutirhela-mfumo wa xiyimo xa le henhla ku fana na yena. Lexi tsakisaka, u pfumele xikombelo xa hina!”

Loko leswi swi ri eku humeleleni, magidi ya vapfhumba a va ri endleleni va suka etikweni hinkwaro ra Myanmar ni le matikweni mambe va ya eYangon hi swihaha-mpfhuka, switimela, swikepe, tibazi, tilori ni hi milenge. Mindyangu yo tala ya vanhu va le Myanmar a yi hete tin’hweti yi ri karhi yi hlayisa mali yo ya entsombanweni. Vamakwerhu van’wana a va rimile, van’wana a va fuwe tinguluve, van’wana va rhunga swiambalo kasi van’wana va ringete ku lava nsuku emilambyeni. Vo tala a va nga si tshama va ya edorobeni lerikulu kumbe ku vona vanhu vambe.

Vapfhumba vo tlula 1 300 vo huma en’walungwini wa Myanmar va ye eXitichini xa Xitimela xa le Mandalay leswaku va ya khandziya xitimela xo hlawuleka xi va yisa eYangon. Ntlawa wun’wana wo huma eNaga Hills wu fambe masiku ya tsevu, wu bebule vahuweleri vambirhi lava switulu swa vona swa lava lamaleke swi onhakeke loko va ha ku teka riendzo ra vona. Van’wana lava endlaka madzana va tshame exitichini, va bula, va hlekelela ni ku yimbelela tinsimu ta Mfumo. Pum Cin Khai, loyi a pfuneta eka swo famba u ri: “Un’wana ni un’wana a a tsakile. Hi va nyike swakudya, mati ni mimete yo etlela eka yona. Eku heteleleni, loko xitimela xi fika, vakulu va pfune ntlawa ha wun’we leswaku wu ya eka torokisi leri wu averiweke eka rona. Eku heteleleni, ku twakale rito leri tlakukeke leri nge: ‘Xitimela xa Timbhoni ta Yehovha xa famba!’ Ndzi langute loko ku ri hileswaku a ku ri ni loyi a sele naswona hi nkarhi lowu fanaka a ndzi swi langutele hi mahlo-ngati ku teka riendzo!”

Hi nkarhi wolowo, eYangon, vapfhumba va kwalomu ka 700 lava humaka ematikweni mambe a va ri eku yeni etihotela ta vona. Kambe, xana vapfhumba vo tlula 3 000 va le Myanmar a va ta etlela kwihi? Myint Lwin, loyi a tirha ni Ndzawulo ya Byetlelo u ri: “Yehovha u pfune Timbhoni ta le Yangon leswaku ti pfula makaya ya tona ti rhurhela vamakwerhu va tona. Mindyangu yin’wana yi rhurhele vaendzi vo ringana 15. Yi hakele mali leswaku vaendzi va yona va tsarisiwa eka valawuri yi tlhela yi va nyika swakudya swo fihlula hambi ku ri swo famba ha swona va ya exitediyamu masiku hinkwawo. Vaendzi vo tala a va tshama eTiholweni ta Mfumo; van’wana va madzana a va etlela efektri leyikulu. Hambiswiritano, ku nga khathariseki matshalatshala lawa, vapfhumba van’wana va 500 a va ha lava ndhawu yo etlela. Hi hlamusele valawuri va xitediyamu xiphiqo xa hina kutani va pfumerile leswaku vapfhumba va etlela exitediyamu!”

Leswi xitediyamu a xi nga ri exiyin’weni lexinene, vatirhi va ku tirhandzela vo tlula 350 va tirhe masiku ya khume leswaku va lunghiselela ntsombano. Htay Win, mulanguteri wa ntsombano u ri: “Hi lunghise tiphayiphi ta mati, gezi ni fambiselo ra air-conditioner kutani hi penda ni ku basisa ndhawu yoleyo hinkwayo. Ntirho lowu hinkwawo wo tika wu nyikele vumbhoni lebyinene. Ndhuna ya vuthu leyi a yi lawula xitediyamu yi te: ‘Ha nkhensa! Ha nkhensa! Ndzi khongela Xikwembu leswaku mi tirhisa xitediyamu xa hina lembe ni lembe!’”

Vanhu vo tlula 5 000 va ve kona eka ntsombano lowu khomiweke hi December 3-6, 2009. Hi siku ro hetelela, vapfhumba vo tala a va ambale swiambalo swa ndhavuko, leswi a swi endla leswaku ku vonaka mivala yo tala yo hambana-hambana. Makwerhu un’wana wa xisati u te: “Vanhu hinkwavo a va vukarhana va ri karhi va rila—ni loko xiyimiso xi nga si sungula!” Endzhaku ka loko Gerrit Lösch wa Huvo Leyi Fumaka a pfale hi xikhongelo, vayingiseri va be mavoko ni ku yimiselana mavoko ku ringana timinete to hlayanyana. Vanhu vo tala va titwe ku fana ni makwerhu un’wana wa xisati la nga ni malembe ya 86 loyi a nga te: “A ndzi twa onge hi le misaveni leyintshwa!”

Vatirhela-mfumo vo tala va hlamarile. Un’wana wa vona u te: “Nhlengeletano leyi yi hambane ni tin’wana. A ku na munhu loyi a rhuketelaka, ku dzaha kumbe ku ncakunya betel nut. Vanhu va tinxaka to hambana-hambana va ni vun’we. A ndzi si tshama ndzi vona ntlawa wo fana ni lowu!” Maurice Raj u vule leswaku, “Hambi ku ri mulawuri wa masocha wa xiyimo xa le henhla wa le Yangon u hi byele leswaku yena ni vatirhi-kulobye vakwe a va nga si tshama va vona xiendlakalo xo tsakisa ku fana ni lexi.”

Vapfhumba vo tala va pfumerile leswaku leswi va swi voneke a swi hlawulekile. Makwerhu un’wana wa le ndhawini yoleyo u ri: “Emahlweni ka ntsombano, a ho twa leswaku ku ni vamakwerhu va misava hinkwayo. Sweswi hi swi vone hi ya hina. Hi nge ri rivali rirhandzu leri vamakwerhu va hi kombeke rona.”

“Ma Basile Leswaku Ma Tshoveriwa”

Kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke, Yesu u byele valandzeri vakwe a ku: “Tlakusani mahlo ya n’wina mi languta masimu, ma basile leswaku ma tshoveriwa.” (Yoh. 4:35) Ku nga vuriwa leswi fanaka hi tiko ra Myanmar namuntlha. Sweswi, tiko leri ri ni vahuweleri va 3 790, leswi vulaka leswaku muhuweleri ha un’we u fanele a chumayela vanhu va 15 931—hakunene ku lava ku tshoveriwa! Naswona leswi ku veke ni vanhu va 8 005 eXitsundzuxweni xa 2012, ka ha ta va ni ku ndlandlamuka!

Vumbhoni byin’wana hi leswaku eXifundzheni xa Rakhine, ku nga xifundzha lexi nga ekusuhi ni ndzilakana wa Bangladesh, ku ni vanhu va kwalomu ka timiliyoni ta mune kambe ku hava ni Mbhoni ni yin’we ya Yehovha. Maurice Raj u ri: “N’hweti ni n’hweti hi kuma mapapila lama humaka exifundzheni lexi ya vanhu lava kombelaka minkandziyiso ni ku vutisa swivutiso malunghana ni Xikwembu ni Bibele. Nakambe, vanhu vo tala lava nga Mabudha va le Myanmar, ngopfu-ngopfu vantshwa va tsakela ntiyiso. Xisweswo, hi tshama hi ri karhi hi kombela N’wini leswaku a rhumela vatirhi entshovelweni.”—Mat. 9:37, 38.

Eka malembe lama lavaka ku endla 100, maphayona mambirhi lama nga ni xivindzi ma tise mahungu lamanene etikweni leri, leri teleke Mabudha. Ku sukela kwalaho, madzana ya vanhu lava humaka eka tinxaka to hambana-hambana va yime va tiyile entiyisweni. Ku nga khathariseki madzolonga, tipolitiki, ndlala leyi hangalakeke etikweni hinkwaro, ku xanisiwa ka vukhongeri, ku tihambanisa ni matiko man’wana ni timhangu ta ntumbuluko, Timbhoni ta Yehovha ti kombise ku tinyiketela loku tiyeke eka Yehovha Xikwembu ni N’wana wakwe, Yesu Kreste. Ti hambete ti tiyimisela ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo ni ku “tiyisela hi ku helela ni ku va ni mbilu yo leha hi ntsako.”—Kol. 1:11.