Swikombo Swa Mikandziyiso Leyi Nga Eka Xiyimiso Xa Mihlangano Xa Mahanyelo Ni Ntirho Wa Hina Wo Chumayela
JANUARY 6-12
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | GENESA 1-2
“Yehovha A Tumbuluxa Vutomi eMisaveni”
(Genesa 1:3, 4) Kutani Xikwembu xi ku: “Ku vonakala a ku ve kona.” Hiloko ku vonakala ku va kona. 4 Endzhaku ka sweswo Xikwembu xi vona leswaku ku vonakala a ku ri kunene, hiloko Xikwembu xi endla ku va ni ku hambana exikarhi ka ku vonakala ni munyama.
(Genesa 1:6) Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Xibakabaka a xi ve kona exikarhi ka mati naswona a ku ve ni ku avana exikarhi ka mati ni mati.”
(Genesa 1:9) Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Mati lama nga ehansi ka matilo a ma hlengeletiwe endhawini yin’we naswona a ku humelele ndhawu leyi omeke.” Hiloko swi va tano.
(Genesa 1:11) Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Misava a yi mirise byanyi, swimila leswi vekaka mbewu ni mirhi leyi tswalaka mihandzu emisaveni hi ku ya hi mixaka ya yona, leyi timbewu ta yona ti kumekaka eka yona.” Hiloko swi va tano.
it-1-E 527-528
Ku Tumbuluxa
Loko hi Siku Ro Sungula Xikwembu xi ku “Ku vonakala a ku ve kona” ku vonakala ku tlhave ku hundza emapapeni, kambe swihlovo swa ku vonakala koloko a swi nga se vonaka emisaveni. Swi ti komba onge leswi a swi endleka hakatsongotsongo, hilaha muhundzuluxeri J. W. Watts a vuleke ha kona, a ku: “Ku vonakala ku ve kona hakatsongotsongo.” (Gn 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Xikwembu xi endle leswaku ku va ni ku hambana exikarhi ka ku vonakala ni munyama, xi vitana ku vonakala xi ku i Nhlikanhi munyama xi ku i Vusiku. Leswi swi kombisa leswaku misava a yi jikajika endhawini ya yona ni ku rhendzeleka hi dyambu, leswaku evuxeni ni le vupeladyambu ku va ni vonakala ni munyama.—Gn 1:3, 4.
Hi Siku Ra Vumbirhi Xikwembu xi endle xibakabaka ni ku endla leswaku ku va ni ku avana “exikarhi ka mati ni mati.” Mati man’wana ma sale emisaveni, kambe yo tala ma yisiwe ehenhla, naswona exikarhi ka swilo leswi ku na xibakabaka. Xikwembu xi vitane xibakabaka xi ku i Matilo naswona tilo leri ku vulavuriwa hi mpfhuka lowu nga ekusuhi ni misava, hikuva mati lama nga ehenhla a ku vuriwanga leswaku ma funengete tinyeleti ni swilo swin’wana leswi nga etilweni.—Gn 1:6-8.
Hi Siku Ra Vunharhu Xikwembu xi tirhise matimba ya xona hi singita kutani xi hlengeleta mati lama nga ehenhla ka misava kutani ku va ni ndhawu leyi omeke, leyi xi yi vitaneke Misava. Nakambe hi siku leri Xikwembu xi tlhele xi tirhisa matimba ya xona ku nga ri evolution leswaku emisaveni ku mila byanyi, swimila leswi vekaka mbewu ni mirhi leyi tswalaka mihandzu. Swilo leswi ha swinharhu ka swona a swi kota ku humesa swimilana swin’wana swo fana na swona hi ku ya hi “mixaka” ya swona.—Gn 1:9-13.
(Genesa 1:14) Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Timboni a ti ve kona exibakabakeni xa matilo leswaku ti ta hambanisa nhlikanhi ni vusiku; naswona ti ta va ta swikombiso ni ta tinguva, ta masiku ni ta malembe.
(Genesa 1:20) Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Mati a ma tale hi mimoya-xiviri leyinyingi leyi hanyaka naswona swivumbiwa leswi hahaka a swi hahe ehenhla ka misava ni le henhla exibakabakeni xa matilo.”
(Genesa 1:24) “Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Misava a yi humese mimoya-xiviri leyi hanyaka hi ku ya hi mixaka ya yona, swifuwo, swiharhi leswi famba-fambaka ni swivandzana swa misava hi ku ya hi mixaka ya swona.” Hiloko swi va tano.
(Genesa 1:27) Xikwembu xi ya emahlweni xi tumbuluxa munhu hi xifaniso xa xona, xi n’wi tumbuluxe hi xifaniso xa Xikwembu; xi va tumbuluxe va ri waxinuna ni waxisati.
it-1-E 528 ¶5-8
Ku Tumbuluxa
Nakambe i swa nkoka ku xiya leswaku eka Genesa 1:16 riendli ra Xiheveru leri nge ba·raʼʹ leri vulaka “ku vumba” a ri tirhisiwanga. Ematshan’wini ya sweswo ku tirhisiwe riendli ra Xiheveru leri nge ʽa·sahʹ, leri vulaka ku “endla.” Leswi dyambu, n’weti ni tinyeleti swi katsekaka eka “matilo” lama boxiweke eka Genesa 1:1, swi vumbiwe khale ku nga si fika Siku Ra Vumune. Hi siku ra vumune Xikwembu xi ye emahlweni xi “endla” leswaku swilo leswi swa le mpfhukeni swi sungula ku tirhisana ni misava ni xibakabaka lexi nga henhla hi ndlela leyintshwa. Loko ku vuriwa leswaku, “Xikwembu xi ti veka exibakabakeni xa matilo leswaku ti ta voninga emisaveni,” leswi swi vula leswaku timboni leti se a ti vonakala kahle emisaveni, onge hiloko ti ri exibakabakeni. Nakambe timboni a “ti ta va ta swikombiso ni ta tinguva, ta masiku ni ta malembe,” hi ku famba ka nkarhi a ti ta pfuna vanhu hi tindlela to hambanahambana.—Gn 1:14.
Hi Siku Ra Vuntlhanu ku tumbuluxiwe swiharhi leswi hanyaka emisaveni. Xikwembu a xi lo tumbuluxa xivumbiwa xin’we leswaku xi ti hundzula xi va swivumbeko swin’wana kambe hi ku kongoma swiharhi hinkwaswo swa mixakaxaka swi tumbuluxiwe hi matimba ya Xikwembu. Ku tlhele ku vuriwa leswi: “Xikwembu xi ya emahlweni xi tumbuluxa swivandzana leswikulu swa le lwandle ni mimoya-xiviri hinkwayo leyi hanyaka, leyi famba-fambaka, leyi teleke ematini hi ku ya hi mixaka ya yona, ni swivumbiwa hinkwaswo leswi nga ni timpapa leswi hahaka hi ku ya hi mixaka ya swona.” Xikwembu xi tsakisiwe hi leswi xi swi endleke kutani xi swi katekisa, ivi xi ku eka swona “tswalanani mi andza,” sweswo a swi ta koteka hikuva swivumbiwa leswi a swi nyikiwe vuswikoti byo tswalana “hi mixaka ya swona.”—Gn 1:20-23.
Hi Siku Ra Vutsevu “Xikwembu xi ya emahlweni xi endla swivandzana swa misava hi ku ya hi mixaka ya swona ni swifuwo hi ku ya hi mixaka ya swona ni hinkwaswo swiharhi leswi famba-fambaka swa misava hi ku ya hi mixaka ya swona,” Ntirho wolowo a wu ri wunene, ku fana ni mitirho hinkwayo ya ku tumbuluxa leyi Xikwembu xi yi endleke.—Gn 1:24, 25.
Loko siku ra vutsevu ra ku tumbuluxa ri ri ekusuhi ni ku hela, Xikwembu xi tumbuluxe xivumbiwa xa muxaka wun’wana, lexi tlakukeke ku tlula swiharhi hambileswi xi nga ehansi eka tintsumi. Xivumbiwa lexi a ku ri munhu, loyi a tumbuluxiweke hi xifaniso xa Xikwembu naswona a ri na vumunhu lebyi fanaka ni bya xona. Hambileswi, Genesa 1:27, yi vula leswi malunghana ni vanhu “[Xikwembu] xi va tumbuluxe va ri waxinuna ni waxisati,” rungula leri fambisanaka na leri, leri kumeka eka Genesa 2:7-9, ri kombisa leswaku Yehovha Xikwembu u vumbe munhu hi ku tirhisa ntshuri wa misava, ni ku huhutela ku hefemula ka vutomi etinhompfini takwe, hiloko munhu a sungula ku hanya naswona a nyikiwe swakudya hinkwaswo ni kaya leri nga paradeyisi. Emhakeni leyi Yehovha u tirhise misava leswaku a vumba munhu naswona endzhaku ka loko a n’wi vumbile, U vumbe munhu waxisati hi ku tirhisa rin’we ra timbambu ta Adamu. (Gn 2:18-25) Loko se ku vumbiwe wansati, vanhu na vona se a va helerile hikuva a va ta swi kota ku tswalana.—Gn 5:1, 2.
Endla Ndzavisiso
(Genesa 1:1) Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava.
Xana Sayense Yi Ku Pfuna Njhani?
Vukhale bya misava ni vuako hinkwabyo
Van’wasayense va ringanyeta leswaku misava yi ni malembe ya kwalomu ka tibiliyoni ta mune yi ri kona naswona vuako hinkwabyo byi ni kwalomu ka 13 ku ya eka 14 wa tibiliyoni ta malembe byi ri kona. Bibele a yi hi byeli leswaku vuako byi tumbuluxiwe rini. A ku na laha yi tiyisekisaka leswaku misava yi ni magidi mangani ya malembe yi ri kona. Ndzimana yo sungula ya Bibele yi ri: “Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava.” (Genesa 1:1) Mhaka yoleyo yi pfuna van’wasayense ku kumbetela leswaku misava yi ni malembe mangani yi ri kona.
(Genesa 1:26) Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “A hi endle munhu hi xifaniso xa hina, a fana na hina, naswona a va fume tinhlampfi ta lwandle ni swivumbiwa leswi hahaka swa matilo ni swifuwo ni misava hinkwayo ni xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi famba-fambaka ehenhla ka misava.”
it-2-E 52
Yesu Kreste
A Hi Mutumbuluxikulobye. Hambileswi N’wana a katsekeke entirhweni wo tumbuluxa kambe sweswo a swi n’wi endli a va Mutumbuluxikulobye wa Tata wakwe. Matimba yo tumbuluxa a ma huma eka Xikwembu hi ku tirhisa moya wa xona lowo kwetsima kumbe matimba ya xona lama tirhaka. (Gn 1:2; Ps 33:6) Leswi Yehovha a nga xihlovo xa vutomi, swivumbiwa hinkwaswo leswi hanyaka, leswi vonakaka ni leswi nga vonakiki swi huma eka yena. (Ps 36:9) Ematshan’wini yo va Mutumbuluxikulobye, N’wana a ri muyimeri, kumbe mutirhi, loyi Yehovha Muvumbi a n’wi tirhiseke. Yesu hi byakwe u vangamise Xikwembu hikwalaho ka swilo leswi xi swi tumbuluxeke, hilaha Matsalwa hinkwawo ma swi kombisaka ha kona.—Mt 19:4-6.
Ku Hlayiwa Ka Bibele
(Genesa 1:1-19) Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava. 2 Misava a yi nga ri na xivumbeko, yi nga ri na nchumu naswona a ku ri ni munyama ehenhla ka vuandlalo bya xidziva xa mati; matimba lama tirhaka ya Xikwembu a ma ya hala ni hala ehenhla ka vuandlalo bya mati. 3 Kutani Xikwembu xi ku: “Ku vonakala a ku ve kona.” Hiloko ku vonakala ku va kona. 4 Endzhaku ka sweswo Xikwembu xi vona leswaku ku vonakala a ku ri kunene, hiloko Xikwembu xi endla ku va ni ku hambana exikarhi ka ku vonakala ni munyama. 5 Kutani Xikwembu xi sungula ku vitana ku vonakala xi ku i Nhlikanhi kambe munyama xi wu vitana Vusiku. Hiloko ku va madyambu, ku va mixo, hi rona siku ro sungula. 6 Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Xibakabaka a xi ve kona exikarhi ka mati naswona a ku ve ni ku avana exikarhi ka mati ni mati.” 7 Xikwembu xi ya emahlweni xi endla xibakabaka ni ku endla leswaku ku va ni ku avana exikarhi ka mati lama fanelaka ku va ehansi ka xibakabaka ni mati lama fanelaka ku va ehenhla ka xibakabaka. Hiloko swi va tano. 8 Kutani Xikwembu xi sungula ku vitana xibakabaka xi ku i Tilo. Hiloko ku va madyambu, ku va mixo, hi rona siku ra vumbirhi. 9 Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Mati lama nga ehansi ka matilo a ma hlengeletiwe endhawini yin’we naswona a ku humelele ndhawu leyi omeke.” Hiloko swi va tano. 10 Kutani Xikwembu xi sungula ku vitana ndhawu leyi omeke xi ku i Misava, kambe ku hlengeletana ka mati xi ku vitana Malwandle. Ku tlula kwalaho, Xikwembu xi swi vona leswaku a swi ri swinene. 11 Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Misava a yi mirise byanyi, swimila leswi vekaka mbewu ni mirhi leyi tswalaka mihandzu emisaveni hi ku ya hi mixaka ya yona, leyi timbewu ta yona ti kumekaka eka yona.” Hiloko swi va tano. 12 Kutani misava yi sungula ku mirisa byanyi, swimila leswi vekaka mbewu hi mixaka ya swona ni mirhi leyi tswalaka mihandzu leyi timbewu ta yona ti kumekaka eka yona hi ku ya hi mixaka ya yona. Hiloko Xikwembu xi swi vona leswaku a swi ri swinene. 13 Kutani ku va madyambu, ku va mixo, hi rona siku ra vunharhu. 14 Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Timboni a ti ve kona exibakabakeni xa matilo leswaku ti ta hambanisa nhlikanhi ni vusiku; naswona ti ta va ta swikombiso ni ta tinguva, ta masiku ni ta malembe. 15 Ti ta va timboni exibakabakeni xa matilo leswaku ti voninga emisaveni.” Hiloko swi va tano. 16 Xikwembu xi ya emahlweni xi endla timboni timbirhi letikulu, rivoni lerikulu ri va ra ku fuma nhlikanhi ni rivoni leritsongo ri va ra ku fuma vusiku, xi endla ni tinyeleti. 17 Kutani Xikwembu xi ti veka exibakabakeni xa matilo leswaku ti ta voninga emisaveni, 18 nileswaku ti ta fuma nhlikanhi ni vusiku, ti hambanisa ku vonakala ni munyama. Kutani Xikwembu xi swi vona leswaku a swi ri swinene. 19 Hiloko ku va madyambu, ku va mixo, hi rona siku ra vumune.
JANUARY 13-19
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | GENESA 3-5
“Vuyelo Byo Vava Lebyi Tisiweke Hi Mavunwa Yo Sungula”
(Genesa 3:1-5) Nyoka a yi ri ni vuxiyaxiya ngopfu ku tlula swivandzana hinkwaswo swa nhova leswi Yehovha Xikwembu a swi endleke. Kutani yi ku eka wansati: “Xana hakunene i ntiyiso leswaku Xikwembu xi vule leswaku mi nga tshuki mi dya eka murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga?” 2 Hiloko wansati a ku eka nyoka: “Mbhandzu wa mirhi ya ntanga hi nga dya. 3 Kambe loko ku ri ku dya mbhandzu wa murhi lowu nga exikarhi ka ntanga, Xikwembu xi te, ‘mi nga tshuki mi dya eka wona, e-e, mi nga tshuki mi wu khumba leswaku mi nga fi.’” 4 Hiloko nyoka yi ku eka wansati: “Entiyisweni mi nga ka mi nga fi. 5 Hikuva Xikwembu xi tiva leswaku siku mi nga ta dya eka wona, mahlo ya n’wina ma ta pfuleka kutani mi ta fana ni Xikwembu, mi ta tiva leswinene ni leswo biha.”
Xikongomelo Xa Yehovha Xi Ta Hetiseka!
Sathana Diyavulosi u tirhise nyoka ku kanganyisa Evha leswaku a nga n’wi yingisi Tata wakwe, Yehovha. (Hlaya Genesa 3:1-5; Nhlav. 12:9) Sathana u tirhise mhaka ya leswaku a va nga fanelanga va dya “eka murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga” leswaku a kanganyisa Evha. A swi fana ni loko Sathana a vutisa Evha a ku: ‘U vula leswaku u nge swi koti ku endla leswi u swi lavaka?’ Kutani u n’wi hembele a ku: “Entiyisweni mi nga ka mi nga fi.” Kutani u endle leswaku Evha a nga xi yingisi Xikwembu hi ku vula a ku: “Xikwembu xi tiva leswaku siku mi nga ta dya eka wona, mahlo ya n’wina ma ta pfuleka.” Sathana u vule leswaku Yehovha a nga lavi leswaku va dya muhandzu wolowo hileswi a chava leswaku va ta tlhariha. Ku engetela kwalaho, Sathana u va hembele a ku: “Mi ta fana ni Xikwembu, mi ta tiva leswinene ni leswo biha.”
(Genesa 3:6) Kutani wansati a vona leswaku murhi a wu fanelekela ku dyiwa nileswaku a wu navetisa mahlo, ina, murhi a wu languteka wu naveleka. Hiloko a teka mbhandzu wa wona a dya. Endzhaku ka sweswo a teka wun’wana a nyika nuna wakwe loko a ri na yena, na yena a dya.
Hi Nga Dyondza Swo Karhi Eka Mpatswa Wo Sungula
Xana xidyoho xa Evha a xi nga papalateki? Nikatsongo! Tiveke exiyin’weni xa yena. Leswi nyoka yi swi vuleke swi soholote hi ku helela leswi Xikwembu na Adamu va swi vuleke. Xana u nga titwa njhani loko munhu wumbe a hehla munhu loyi u n’wi rhandzaka u tlhela u n’wi tshemba, a vula leswaku a nga tshembeki? Evha a a fanele a nga endlanga leswi a swi endleke, a a fanele a kombise ku nyangatseka ni ku hlundzuka, a ala no twa. Nyoka a yo va yini lerova yi kanakana ku lulama ka Xikwembu ni marito ya nuna wa yena? Loko a a xixima nsinya wa nawu wa vunhloko, Evha a a fanele a kombele ndzayo emahlweni ko endla xiboho. Na hina hi fanele hi endla leswi fanaka loko hi byeriwa rungula leri lwisanaka ni swiletelo leswi hi nyikiweke hi Xikwembu. Kambe Evha u tshembe marito ya Mukanganyisi, a rhandza leswaku ku va yena la n’wi endlelaka swiboho swa leswinene ni leswo biha. Loko a ri karhi a n’wi yenga hi mavonelo ya yena a swi ya swi twala eka yena. U endle xihoxo lexikulu hi ku amukela ku navela loko biha, ematshan’weni yo ku susa emianakanyweni ya yena kumbe a vulavula ha swona ni nhloko ya ndyangu wa yena!—1 Vakorinto 11:3; Yakobo 1:14, 15.
Adamu U Yingise Rito Ra Nsati Wakwe
Evha hi ku hatlisa u yenge Adamu leswaku a hlanganyela na yena exidyohweni xa yena. Xana hi nga ku hlamusela njhani ku tsandzeka ka yena ku va ni vutihlamuleri? (Genesa 3:6, 17) Adamu u langutane ni ntlhontlho wo kombisa vutshembeki. Xana a a ta yingisa Muvumbi wa yena, loyi a n’wi nyikeke hinkwaswo, ku katsa ni nsati wa yena la rhandzekaka, Evha? Xana Adamu a a ta lava nkongomiso wa Xikwembu eka leswi a a ta swi endla sweswi? Kumbe xana wanuna loyi a a ta hlawula ku landzela nsati wakwe exidyohweni xa yena? Adamu a a swi tiva kahle leswaku leswi nsati wakwe a tshemba leswaku u ta swi kuma hi ku dya mbhandzu lowu yirisiweke a swi hoxile. Muapostola Pawulo u huhuteriwe ku tsala: “A hi Adamu la xisiweke, kambe wansati hi yena la xisiweke hi ku helela kutani a tlula nawu.” (1 Timotiya 2:14) Kutani Adamu hi vomu u hlawule ku delela Yehovha. Ku chava ka yena ku hambanisiwa ni nsati wa yena a ku tlula ripfumelo ra yena eka vuswikoti bya Xikwembu byo lulamisa xiyimo.
(Genesa 3:15-19) Ndzi ta veka vulala exikarhi ka wena ni wansati ni le xikarhi ka mbewu ya wena ni mbewu ya yena. Yi ta ku pfotlosa nhloko kutani wena u ta yi luma xirhendze.” 16 Eka wansati a ku: “Ndzi ta engetela swinene switlhavi swa ku tika ka wena; u ta twa ku vava loko u veleka vana va wena naswona ku navela ka wena ku ta va eka nuna wa wena, yena u ta ku fuma.” 17 Kutani a ku eka Adamu: “Hikwalaho ka leswi u yingiseke rito ra nsati wa wena, u dya eka murhi lowu ndzi ku leriseke ndzi ku, ‘U nga tshuki u dya eka wona,’ misava yi rhukaniwile hikwalaho ka wena. U ta dya swakudya swa yona hi ku karhateka vutomi bya wena hinkwabyo. 18 Yi ta ku mirisela mitwa ni swigatlu kutani wena u ta dya swimila swa nhova. 19 U ta dya xinkwa hi nyuku wa xikandza xa wena kukondza u tlhelela emisaveni hikuva u humesiwe eka yona. Hikuva u ntshuri u ta tlhelela entshurini.”
Xana Hakunene Xikwembu Xa Khathala Hi Vavasati?
Xana vavasati va rhukaniwe hi Xikwembu?
Doo! Ematshan’weni ya sweswo, “nyoka ya khale, leyi vuriwaka Diyavulosi” hi yona leyi ‘rhukaniweke’ hi Xikwembu. (Nhlavutelo 12:9; Genesa 3:14) Loko Xikwembu xi vula leswaku Adamu a a ta “fuma” nsati wakwe, a xi nga vuli swona leswaku swi lulamile leswaku wanuna a fuma wansati. (Genesa 3:16) Kambe a xi byi boxa ka ha ri emahlweni vuyelo byo biha bya xidyoho xa mpatswa wo sungula.
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Genesa—I
3:17—Xana misava a yi rhukaniwe hi ndlela yihi naswona ku ringana nkarhi wo tanihi kwihi? Ndzhukano lowu vuriweke malunghana ni misava a wu vula leswaku ku yi rima se a swi ta tika swinene. Vuyelo bya ku rhukaniwa ka misava hi mitwa ni swigatlu, byi va karhate ngopfu vatukulu va Adamu lerova Lameke tata wa Nowa, a vulavula hi “ku twa ku vava ka mavoko ya hina, loku vangiwaka hi misava leyi Yehovha a yi rhukaneke.” (Genesa 5:29) Endzhaku ka Ndhambi Yehovha u katekise Nowa ni vana va yena va majaha, a boxa xikongomelo xa Yena xa leswaku va tata misava. (Genesa 9:1) Ku rhukaniwa ka misava hi Xikwembu swi tikomba onge ku fike emakumu hi nkarhi wolowo.—Genesa 13:10.
it-2-E 186
Switlhavi swa ku veleka
Maxangu lama fambisanaka ni ku veleka. Xikwembu xi byele wansati wo sungula Evha endzhaku ka loko a dyohile vuyelo lebyi a byi ta va kona emhakeni ya ku veleka. Loko a lo tshama a tshembekile Xikwembu a xi ta ya emahlweni xi n’wi katekisa naswona ku tswala vana a swi ta tisa ntsako ntsena hikuva, “nkateko wa Yehovha—hi wona lowu fuwisaka, naswona a nga engeteli ku vaviseka eka wona.” (Swiv 10:22) Kambe sweswi, miri wa munhu lowu nga hetisekangiki a wu ta vanga switlhavi naswona a swi ta tshama swi ri tano. Kutani Xikwembu xi te (tanihi leswi hi ntolovelo swilo leswi xi swi pfumeleleke ku vuriwaka leswaku xi swi endlile): “Ndzi ta engetela swinene switlhavi swa ku tika ka wena; u ta twa ku vava loko u veleka vana va wena.”—Gn 3:16.
Endla Ndzavisiso
(Genesa 4:23, 24) Kutani Lameke a tsalela vasati vakwe, Ada na Zila marito lawa: “Twanani rito ra mina n’wina vasati va Lameke; Yingisani leswi ndzi swi vulaka: Ndzi dlaye munhu hikwalaho ka leswi a ndzi vaviseke, Ina, jaha hikwalaho ka leswi ri nga ndzi ba hi xibakele. 24 Loko Kayini a ta rihiwa ka nkombo, Kutani Lameke u ta rihiwa ka 77.”
it-2-E 192 ¶5
Lameke
Xiphato lexi Lameke a xi qambeleke vasati va yena vambirhi (Gn 4:23, 24) xi kombisa moya wa madzolonga lowu a wu ri kona hi nkarhi wolowo. Xiphato xa Lameke a xi ku: “Twanani rito ra mina n’wina vasati va Lameke; Yingisani leswi ndzi swi vulaka: Ndzi dlaye munhu hikwalaho ka leswi a ndzi vaviseke, Ina, jaha hikwalaho ka leswi ri nga ndzi ba hi xibakele. Loko Kayini a ta rihiwa ka nkombo, Kutani Lameke u ta rihiwa ka 77.” Swi le rivaleni leswaku Lameke a vula leswaku nandzu wa yena a ku ri mhaka ya ku tisirhelela naswona a ringeta ku kombisa leswaku a nga dlayanga hi vomu ku hambana na Kayini. Lameke u vule leswaku, hikwalaho ka leswi a a ti sirhelela u dlaye munhu loyi a n’wi beke a tlhela a n’wi vavisa. Hikwalaho, xiphato xa yena a ku ri xikombelo xa ku sivela un’wana ni un’wana loyi a a ta lava ku rihiselela wanuna loyi a n’wi dlayeke.
(Genesa 4:26) Seta na yena a velekeriwa n’wana kutani a n’wi thya vito ra Enosi. Ku sukela enkarhini wolowo ku sungule ku vitaniwa ka vito ra Yehovha.
it-1-E 338 ¶2
Xisandzu
Ku “vitaniwa ka vito ra Yehovha” loku sunguleke hi nkarhi wa Enosi loko ku nga si fika Ndhambi, ku fanele ku nga ri loku lulameke ni lokunene hikuva swi le rivaleni leswaku khale ka khaleni hi nkarhi wa Avele, Avele u fanele a vitane Xikwembu hi vito ra xona. (Gn 4:26; Hv 11:4) Loko ku ri leswaku i ntiyiso mhaka leyi vuriwaka hi swidyondzeki swin’wana ya leswaku ku vitaniwa loku ka vito ra Xikwembu, a ku vula ku ri tirhisa hi ndlela yo biha ni ku tirhisa vito ra Yehovha eka vanhu kumbe swifaniso swa hava, sweswo swi vula leswaku xiendlo lexi i xisandzu.
Ku Hlayiwa Ka Bibele
(Genesa 4:17–5:8) Endzhaku Kayini a tivana ni nsati wakwe kutani a tika, a veleka Enoko. Hiloko a aka muti a wu thya vito ra Enoko n’wana wakwe. 18 Endzhaku Enoko a velekeriwa Irada. Irada a va tata wa Mehuyayele, Mehuyayele a va tata wa Metuxayele, Metuxayele a va tata wa Lameke. 19 Kutani Lameke a teka vasati vambirhi. Vito ra lowo sungula a a ri Ada kasi vito ra lowa vumbirhi a a ri Zila. 20 Kutani Ada a veleka Yabali. Hi yena wo sungula eka lava tshamaka emintsongeni ni lava nga ni swifuwo. 21 Vito ra makwavo a a ri Yubala. Hi yena wo sungula eka hinkwavo lava tamelaka haripa ni nanga. 22 Loko ku ri Zila, na yena a veleka Tubala-kayini, mufuri wa switirho hinkwaswo swa koporo ni swa nsimbhi. Makwavo wa xisati wa Tubala-kayini a a ri Nayama. 23 Kutani Lameke a tsalela vasati vakwe, Ada na Zila marito lawa: “Twanani rito ra mina n’wina vasati va Lameke; Yingisani leswi ndzi swi vulaka: Ndzi dlaye munhu hikwalaho ka leswi a ndzi vaviseke, Ina, jaha hikwalaho ka leswi ri nga ndzi ba hi xibakele. 24 Loko Kayini a ta rihiwa ka nkombo, Kutani Lameke u ta rihiwa ka 77.” 25 Adamu a tlhela a tivana ni nsati wakwe kutani a veleka n’wana a n’wi thya vito ra Seta, hikuva, hilaha a vuleke hakona a ku: “Xikwembu xi ndzi hlawulele mbewu yin’wana ematshan’weni ya Avele, hikuva Kayini u n’wi dlele.” 26 Seta na yena a velekeriwa n’wana kutani a n’wi thya vito ra Enosi. Ku sukela enkarhini wolowo ku sungule ku vitaniwa ka vito ra Yehovha.
5 Leyi i buku ya matimu ya Adamu. Siku leri Xikwembu xi nga tumbuluxa Adamu ha rona, xi n’wi endla a fana ni Xikwembu. 2 Xi va tumbuluxe va ri waxinuna ni waxisati. Endzhaku ka sweswo xi va katekisa, xi va thya xi ku i Munhu, esikwini leri xi nga va tumbuluxa ha rona. 3 Adamu a hanya malembe ya 130. Kutani a va tata wa n’wana la fanaka na yena, la nga xifaniso xakwe, a n’wi thya vito ra Seta. 4 Masiku ya Adamu endzhaku ka ku va tata wa Seta a ku ri malembe ya 800. Enkarhini wolowo a va tata wa vana va majaha ni va vanhwanyana. 5 Masiku hinkwawo lawa Adamu a ma hanyeke a ma ri malembe ya 930, kutani a fa. 6 Seta a hanya malembe ya 105. Kutani a va tata wa Enosi. 7 Endzhaku ka ku va tata wa Enosi, Seta a hambeta a hanya malembe ya 807. Enkarhini wolowo a va tata wa vana va majaha ni va vanhwanyana. 8 Masiku hinkwawo ya Seta a ma ri malembe ya 912, kutani a fa.
JANUARY 20-26
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | GENESA 6-8
“U Endle Tano”
(Genesa 6:9) Lawa i matimu ya Nowa. Nowa a a ri munhu wo lulama. U tikombise a pfumala xihoxo exikarhi ka lava a a hanya swin’we na vona. Nowa a a famba ni Xikwembu xa ntiyiso.
(Genesa 6:13) Endzhaku ka sweswo Xikwembu xi ku eka Nowa: “Makumu ya nyama hinkwayo ma fikile emahlweni ka mina, hikuva misava yi tale madzolonga hikwalaho ka vona; sweswi ndzi ta va lovisa swin’we ni misava.
Tekelela Ripfumelo Ni Ku Yingisa Ka Nowa, Daniyele Na Yobo
Swiphiqo leswi Nowa a langutaneke na swona. Hi nkarhi wa kokwana xinguwe wa Nowa ku nga Enoko, vanhu a va nga ri na mhaka ni Xikwembu. A va vulavula “swilo hinkwaswo leswi tsemaka nhlana” hi Yehovha. (Yudha 14, 15) Madzolonga a ma ya ma nyanya. Xisweswo enkarhini wa Nowa ‘misava a yi tale madzolonga.’ Titsumu to homboloko ti ti hundzule vanhu, titeka vavasati kutani ti va ni vana va tihanyi swinene ni vavasati volavo. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Kambe Nowa a hambanile swinene ni vanhu volavo. “Nowa a kuma tintswalo ematihlweni ya Yehovha. . . . U tikombise a pfumala xihoxo exikarhi ka lava a a hanya swin’we na vona. Nowa a a famba ni Xikwembu xa ntiyiso.”—Gen. 6:8, 9.
(Genesa 6:14-16) Tiendlele ngalava hi ntsandza wa murhi wa nhlaka. U ta endla makamara endzeni ka ngalava, naswona u ta yi funengeta endzeni ni le handle hi xikontiri. 15 U ta yi endla hi ndlela leyi: ku leha ka ngalava ku ta va swisungunu swa 300, ku anama ka yona ku va swisungunu swa 50 ni ku tlakuka ka yona ku va swisungunu swa 30. 16 U ta endlela ngalava [tsohari lwangu; kumbe fasitere] naswona u ta yi endla yi ringana xisungunu xin’we ku ya ehenhla, nyangwa ya ngalava u ta yi endla etlhelo ka yona; u ta yi endla yi va ni xithezi xa le hansi ni xithezi xa vumbirhi ni xithezi xa vunharhu.
U ‘Fambe Ni Xikwembu Xa Ntiyiso’
Ntirho wu teke makume ya malembe, kumbexana 40 ku ya eka 50 wa malembe. A ku fanele ku tsemiwa mirhi, ku rhwariwa mintsandza, ku beleriwa timhandzi ivi ti hlanganisiwa. Ngalava a yi fanele yi va ni swithezi swinharhu, yi va ni makamara yi tlhela yi va ni nyangwa etlhelo. Entiyisweni, a ku ri ni mafasitere le henhla swin’we ni lwangu leri voyameleke ematlhelo leswaku mati ya kota ku khuluka.—Genesa 6:14-16.
(Genesa 6:22) Kutani Nowa a endla hinkwaswo hilaha Xikwembu xi n’wi leriseke hakona. U endle tano.
Tsutsuma Hi Ku Tiyisela Eka Mphikizano
I yini leswi pfuneke malandza lawa ya Yehovha ku tiyisela ni ku hlula emphikizanweni? Xiya leswi Pawulo a swi tsaleke malunghana na Nowa. (Hlaya Vaheveru 11:7.) ‘Ndhambi ya mati leyi a yi ta lovisa nyama hinkwayo ehenhla ka misava’ a ku ri nchumu lowu Nowa a a ‘nga si wu vona.’ (Gen. 6:17) Entiyisweni, a ku ri nchumu lowu a wu nga si tshama wu humelela emisaveni. Kambe Nowa a nga kanetanga leswaku ndhambi yoleyo a yi ta humelela. Ha yini? Hikuva a a tshemba leswaku xin’wana ni xin’wana lexi Yehovha a xi vulaka u ta xi endla. Nowa a nga vulanga leswaku leswi a lerisiweke ku swi endla swa tika swinene. Kambe “u endle tano.” (Gen. 6:22) Nowa a a fanele a aka ngalava, a hlengeleta swiharhi, a hlayisela swiharhi ni vanhu swakudya engalaveni, a lemukisa vanhu hi khombo leri a ri ta va wela ni ku pfuna ndyangu wakwe leswaku wu va ni ripfumelo leri tiyeke eka Yehovha. Ku ehleketisisa hi mintirho yoleyo hinkwayo swi hi pfuna ku xiya leswaku a ku nga ri matlangwana ku yi endla, kambe Nowa “u endle tano.” Kutani ripfumelo ni ku tiyisela ka Nowa swi endle leswaku yena ni ndyangu wakwe va ponisiwa ni ku kuma mikateko.
Endla Ndzavisiso
(Genesa 7:2) Eka xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi tengeke u ta teka nkombo-nkombo, nkombo swa matsune na nkombo swa nkati; eka xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi nga tengangiki u ta teka swimbirhi ntsena, xa matsune ni xa nkati;
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Genesa—I
7:2—I yini lexi a ku langutiwa xona loko xiharhi xi tengile kumbe xi nga tenganga? Entiyisweni, a swi hambanisiwa hi ku ya hileswaku hi swihi leswi nga tirhisiwaka egandzelweni, ku nga ri hileswaku hi swihi leswi nga dyiwaka ni leswi nga dyiwiki. Vanhu a va nga dyi nyama ya swiharhi emahlweni ka Ndhambi. Marito lama nge “tengeke” na “tengangiki” eka swakudya ma humelele ntsena eka Nawu wa Muxe naswona a ma ha yanga emahlweni ma tirha loko nawu lowu wu herisiwile. (Mintirho 10:9-16; Vaefesa 2:15) Kumbexana Nowa a a swi tiva leswi a swi fanele swi tirhisiwa loko ku endleriwa Yehovha gandzelo. Endzhaku ka loko a hume engalaveni, “[u akele] Yehovha alitari naswona [u teke] swin’wana swa swiharhi eka leswi baseke ni le ka swivumbiwa leswi hahaka leswi baseke, a humesa gandzelo ro hisiwa ealitarini.”—Genesa 8:20.
(Genesa 7:11) Elembeni ra vu-600 ra ku hanya ka Nowa, en’hwetini ya vumbirhi, hi siku ra vu-17 ra n’hweti, esikwini rero swihlovo hinkwaswo swa xidziva lexikulu xa mati swi boxeka swi pfuleka, kutani tinyangwa ta ndhambi ya matilo ti pfuleka.
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Genesa—I
7:11—Xana mati lama vangeke Ndhambi ya misava hinkwayo a ma huma kwihi? Hi nkarhi kumbe “siku” ra vumbirhi ra ku tumbuluxa loko ku endliwa “xibakabaka” xa mimoya leyi nga ehenhla ka misava, a ku ri ni mati “ehansi ka xibakabaka” ni mati “ehenhla ka xibakabaka.” (Genesa 1:6, 7) Mati lama nga “ehansi” hi lawa ana se a ma ri emisaveni. Mati lama nga “ehenhla” a ku ri mati yo tala lama lengalengaka ehenhla ka misava, naswona a ma endla “xidziva lexikulu xa mati.” Mati lawa ma wele emisaveni hi siku ra Nowa.
Ku Hlayiwa Ka Bibele
(Genesa 6:1-16) Loko nhlayo ya vanhu yi sungula ku andza ehenhla ka vuandlalo bya misava naswona va velekeriwe vana va vanhwanyana, 2 kutani vana va Xikwembu xa ntiyiso va sungula ku vona leswaku vana va vanhwanyana va vanhu va sasekile; hiloko va ya teka vasati eka vona, ku nga hinkwavo lava va va hlawuleke. 3 Endzhaku ka sweswo Yehovha a ku: “Moya wa mina a wu nge he tirhi hilaha ku nga heriki eka munhu hikuva na yena i nyama. Hikwalaho masiku yakwe ma ta va malembe ya 120.” 4 Emasikwini wolawo a ku ri ni Manefilimi emisaveni, ni le ndzhaku ka sweswo, loko vana va Xikwembu xa ntiyiso va tivane ni vana va vanhu kutani va va tswalela vana, a ku ri khale va ri kona naswona va ri ni matimba, va ri vavanuna va ndhuma. 5 Kutani Yehovha a vona leswaku vubihi bya munhu byi andzile emisaveni nileswaku mboyamelo hinkwawo wa miehleketo ya mbilu yakwe wu bihile nkarhi hinkwawo. 6 Yehovha a tisola leswi a endleke vanhu emisaveni, kutani a vaviseka embilwini yakwe. 7 Hikokwalaho Yehovha a ku: “Ndzi ta herisa vanhu lava ndzi va tumbuluxeke ehenhla ka vuandlalo bya misava, ku sukela eka munhu ku ya eka swifuwo, ni ku ya eka swiharhi leswi famba-fambaka ni swivumbiwa leswi hahaka swa matilo, hikuva ndza tisola leswi ndzi endleke swilo leswi.” 8 Kambe Nowa a kuma tintswalo ematihlweni ya Yehovha. 9 Lawa i matimu ya Nowa. Nowa a a ri munhu wo lulama. U tikombise a pfumala xihoxo exikarhi ka lava a a hanya swin’we na vona. Nowa a a famba ni Xikwembu xa ntiyiso. 10 Hi ku famba ka nkarhi Nowa a va tata wa vana vanharhu, Xeme, Hamu na Yafeta. 11 Kutani misava yi onhaka emahlweni ka Xikwembu xa ntiyiso, misava yi tala madzolonga. 12 Hikwalaho Xikwembu xi languta misava, kutani waswivo, a yi onhakile, hikuva nyama hinkwayo a yi onhe ndlela ya yona emisaveni. 13 Endzhaku ka sweswo Xikwembu xi ku eka Nowa: “Makumu ya nyama hinkwayo ma fikile emahlweni ka mina, hikuva misava yi tale madzolonga hikwalaho ka vona; sweswi ndzi ta va lovisa swin’we ni misava. 14 Tiendlele ngalava hi ntsandza wa murhi wa nhlaka. U ta endla makamara endzeni ka ngalava, naswona u ta yi funengeta endzeni ni le handle hi xikontiri. 15 U ta yi endla hi ndlela leyi: ku leha ka ngalava ku ta va swisungunu swa 300, ku anama ka yona ku va swisungunu swa 50 ni ku tlakuka ka yona ku va swisungunu swa 30. 16 U ta endlela ngalava tsohari lwangu; kumbe fasitere naswona u ta yi endla yi ringana xisungunu xin’we ku ya ehenhla, nyangwa ya ngalava u ta yi endla etlhelo ka yona; u ta yi endla yi va ni xithezi xa le hansi ni xithezi xa vumbirhi ni xithezi xa vunharhu.
JANUARY 27–FEBRUARY 2
LESWI HI SWI DYONDZAKA EBIBELENI | GENESA 9-11
“Misava Hinkwayo Yi Hambeta Yi Vulavula Ririmi Rin’we”
(Genesa 11:1-4) Misava hinkwayo yi hambeta yi vulavula ririmi rin’we ni ku va ni ntlawa wun’we wa marito. 2 Kuteloko va ye etlhelweni ra le vuxeni, va hetelela va kuma rivala etikweni ra Xinara, va tshama kona. 3 Kutani va byelana, va ku: “Tanani! A hi bakeni switina hi swi hisa.” Kutani va tirhisa switina ematshan’weni ya ribye, ni nhlaka ematshan’weni ya ndzhope. 4 Kutani va ku: “Tanani! A hi tiakeleni muti ni xihondzo lexi nhlohlorhi ya xona yi nga ta fika ematilweni, naswona a hi tiendleleni vito ra ndhuma, hikuva hi nga tshuka hi hangalasiwa ehenhla ka vuandlalo bya misava hinkwayo.”
it-1-E 239
Babilona Lonkulu
Swihlawulekiso Swa Babilona Wa Khale. Ku tshuburiwa ka muti wa Babilona etimbaleni ta Xinara ku endleke hi nkarhi lowu ku veke ni matshalatshala yo ringeta ku aka Xihondzo xa Babele. (Gn 11:2-9) Xivangelonkulu xa ku akiwa ka muti lowu ni xihondzo xa wona a ku nga ri ku vangamisiwa ka vito ra Xikwembu kambe a ku ri leswaku vaaki va ta tiendlela “vito ra ndhuma.” Swihondzo swa Ziggurat leswi tshuburiweke eBabilona wa khale ni le Mesopotamiya swi tiyisekisa mhaka ya leswaku xihondzo lexiya xo sungula a xi ri xa vukhongeri, swi nga ri na mhaka leswaku a xi akiwe njhani. Goza ra vukarhi leri tekiweke hi Yehovha Xikwembu ro onhetela ku akiwa ka tempele leyi, ri swi veka erivaleni leswaku a yi ri ya vukhongeri bya mavunwa. Hambileswi vito ra Xiheveru leri thyiweke muti lowu, Babele, ri vulaka ku “Pfilunganyeka,” vito ra Musumer leri nge (Ka-dingir-ra) ni vito ra Xiakkad leri nge (Bab-ilu) hinkwawo ma vula “Gede ya Xikwembu.” Leswi swi kombisa leswaku vaaki lava nga sala va tshama emutini lowu, va cince vito leriya ro sungula hikwalaho ka leswi a ri fambisana ni ku rhukaniwa ka muti lowu, hambiswiritano, vito leri va ri siveke ha rona lerintshwa ra ha kombisa leswaku lowu a ku ri muti wa vukhongeri.
it-2-E 202 ¶2
Ririmi
Rungula ra Genesa ri hlamusela ntwanano lowu veke kona eka vanhu lava hanyeke endzhaku ka Ndhambi, lava a va lwisana ni xikongomelo xa Xikwembu lexi a xi byeriwe Nowa ni vana vakwe. (Gn 9:1) Ematshan’weni yo hangalaka va “tata misava” a va tiyimisele ku hlengeleta rixaka ra vanhu endhawini yin’we, va va tshamisa endhawini leyi hi ku famba ka nkarhi yi tivekeke tanihi timbala ta Xinara eMesopotamiya. Swi le rivaleni leswaku ndhawu leyi a yi ta tlhela yi va ntsindza wa vukhongeri lowu nga ni xihondzo lexi ku gandzeriwaka eka xona.—Gn 11:2-4.
(Genesa 11:6-8) Endzhaku ka sweswo Yehovha a ku: “Waswivo! I vanhu van’we naswona hinkwavo va vulavula ririmi rin’we, kutani va sungula ku endla leswi. Phela, sweswi ku hava lexi nga va tsandzaka loko vo anakanya ku xi endla. 7 Tana sweswi! A hi rhelele hi fika hi pfilunganya ririmi ra vona leswaku va nga twisisani loko va vulavula.” 8 Ku suka kwalaho Yehovha a va hangalasela ehenhla ka vuandlalo bya misava hinkwayo, kutani hakatsongo-tsongo va tshika ku aka muti.
it-2-E 202 ¶3
Ririmi
Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi kavanyete ntirho wa vona wo homboloka hi ku onha vun’we bya vona, xi endle leswi hi ku pfilunganya ririmi leri a va vulavula rona. Leswi swi endle leswaku va tsandzeka ku ya emahlweni ni ntirho wa vona wo aka, ivi va hetelela hi ku hangalaka ni misava hinkwayo. Ku pfilunganyiwa ka ririmi ra vona ku tlhele ku sivela kumbe ku nonokisa makungu ya vanhu yo biha yo delelaka Xikwembu, hileswi a ku ta endla leswaku swi nga olovi ku va vanhu va hlanganisa mabyongo ya vona ni matimba ya vona eka makungu yo biha ni hileswi swi endleke swi tika ku hlanganisa vutivi bya vanhu va tindzimi to hambanahambana, ku nga vutivi lebyi nga humiki eka Xikwembu kambe lebyi va byi kumeke hi ntokoto ni hi ku endla vulavisisi. (Ringanisa Ekl 7:29; Dt 32:5.) Hikwalaho, hambileswi ku pfilunganyiwa ka ririmi ku tiseke nchumu lowu vangaka ku avana exikarhi ka vanhu, kahlekahle ku va pfunile vanhu leswaku va tsandzeka ku fikelela swilo leswi nga ni khombo ni leswi a swi ta va vavisa. (Gn 11:5-9; ringanisa Esa 8:9, 10.) Hi xikombiso, ehleketa hi swiyimo swin’wana leswi nga kona enkarhini wa hina leswi vangiweke hi vutivi lebyi vanhu va byi dyondzeleke ni hikwalaho ka vusopfa bya munhu, xisweswo u ta swi twisisa leswi Xikwembu xi swi voneke ka ha ri emahlweni lerova xi vona swi fanerile ku onhetela makungu yo aka xihondzo xa Babele.
(Genesa 11:9) Hi yona mhaka leyi wu thyiweke vito ra Babele, hikuva Yehovha u pfilunganye kwalaho ririmi ra misava hinkwayo, naswona ku suka kwalaho Yehovha u va hangalasele ehenhla ka vuandlalo bya misava hinkwayo.
it-2-E 472
Tinxaka
Leswi sweswi vanhu se a va nga ha twani hi ririmi, ntlawa ha wun’we wu sungule ku va ni ndhavuko wa wona, mikhuva ni vukhongeri, wun’wana ni wun’wana a wu ri ni ndlela ya wona yo endla swilo. (Lv 18:3) Leswi a va ri ekule ni Xikwembu, vanhu vo hambanahambana va sungule ku tiendlela swifaniso swa hava leswi fambisanaka ni swikwembu swa vona swa mintsheketo.—Dt 12:30; 2Th 17:29, 33.
Endla Ndzavisiso
(Genesa 9:20-22) Nowa a sungula hi ku va murimi, a rima nsimu ya vhinya. 21 Kutani a nwa vhinyo a pyopyiwa, hiloko a tifunungula entsongeni wakwe. 22 Endzhakunyana Hamu tata wa Kanana a vona vuhava bya tata wakwe kutani a ya byela vamakwavo vambirhi lava a va ri ehandle.
(Genesa 9:24, 25) Nowa a hetelela a xalamukile eku pyopyiweni kakwe kutani a tiva leswi n’wana wakwe lontsongo eka hinkwavo a swi endleke eka yena. 25 Hiloko a ku: “A ku rhukaniwe Kanana. A a ve hlonga ra le hansi swinene eka vamakwavo.”
it-1-E 1023 ¶4
Hamu
Swi nga endleka leswaku Kanana u katsekile eka xiendlakalo lexi, ni leswaku tata wakwe Hamu a nga va a tsandzeke ku n’wi tshinya. Kumbe ku nga va leswaku ku va Nowa a a vule marito lama ya vuprofeta a ri karhi a susumetiwa hi moya lowo kwetsima, a swi kombisa leswaku u swi vone ka ha ri emahlweni leswaku mahanyelo yo biha ya Hamu lama kumbexana a ma sungule ku vonaka eka Kanana n’wana wakwe a ma ta tlulela vana ni vatukulu va Kanana. Ndzhukano lowu wu humelerile katsongo loko Vaisrayele va hlule Vakanana. Lava va nga lovisiwanga (hi xikombiso Vagibiyoni [Yx 9]) va endliwe mahlonga ya Vaisrayele. Endzhaku ka madzana ya malembe, vuyelo bya ndzhukano lowu byi tlhele byi vonaka loko vatukulu va Kanana n’wana wa Hamu va ve ehansi ka vulawuri bya mimfumo ya misava ya rixaka ra Yafete, ku nga Meda-Peresiya, Grikiya na Rhoma.
(Genesa 10:9, 10) U ve muhloti wa matimba la lwaka na Yehovha. Hikokwalaho ku ni marito lawa: “Ku fana na Nimrodo muhloti wa matimba la lwaka na Yehovha.” 10 Loko mfumo wakwe wu sungula, ku ve na Babele na Ereki na Akadi na Kaline, etikweni ra Xinara.
it-2-E 503
Nimrodo
Ku sungula ka mfumo wa Nimrodo a ku katsa miti ya Babele, Ereki, Akadi na Kaline, hinkwayo a yi ri etikweni ra Xinara. (Gn 10:10) Hikwalaho swi tikomba ku ri yena loyi a kongomisa ku akiwa ka muti wa Babele ni xihondzo xa wona. Matimu ya ndhavuko wa Xiyuda na wona ma pfumelelana ni mhaka leyi. Josephus u tsale a ku: “Hakatsongotsongo [Nimrodo] u sungule ku fuma hi voko ra nsimbi, a sindzisa mhaka ya leswaku ndlela yin’we ntsena leyi nga endlaka leswaku vanhu va nga ha hanyi va ri karhi va chava Xikwembu, hi loko va ya emahlweni va fumiwa hi yena. U xungete leswaku u ta tirihisela eka Xikwembu loko xo tlhela xi tisa Ndhambi emisaveni. Hikuva a a ta aka xihondzo lexi mati ya ndhambi a ma nga ta xi fikelelela ivi a rihisela ku lovisiwa ka vakokwa wakwe. Vanhu a va tiyimiserile ku landzela xitsundzuxo lexi xa [Nimrodo], hikuva a va swi teka ku ri vuhlonga ku va ehansi ka vulawuri bya Xikwembu; hiloko va sungula ku aka xihondzo naswona ntirho wa kona a wu tsutsuma hi rivilo ro chavisa.”
Ku Hlayiwa Ka Bibele
(Genesa 10:6-32) Vana va Hamu a ku ri Kuxi na Misirayima na Putu na Kanana. 7 Vana va Kuxi a ku ri Seba na Havhila na Sabta na Rama na Sabteka. Vana va Rama a ku ri Xeba na Dedani. 8 Kuxi a va tata wa Nimrodo. Hi yena wo sungula ku va munhu wa matimba emisaveni. 9 U ve muhloti wa matimba la lwaka na Yehovha. Hikokwalaho ku ni marito lawa: “Ku fana na Nimrodo muhloti wa matimba la lwaka na Yehovha.” 10 Loko mfumo wakwe wu sungula, ku ve na Babele na Ereki na Akadi na Kaline, etikweni ra Xinara. 11 Etikweni rero u hume a ya eAsiriya kutani a aka Ninivha na Rehoboti-Iri na Kala 12 na Reseni exikarhi ka Ninivha na Kala: lowu i muti lowukulu. 13 Misirayima a va tata wa Ludi na Anamimi na Lehabima na Neftuhimi 14 na Patrusimi na Kasiluhimi (lava Vafilisita va humeke eka vona) na Kafitoro. 15 Kanana a va tata wa Sidoni mativula yakwe na Heti 16 ni Vayebusi ni Vaamori ni Vagirgaxa 17 ni Vahivhi ni Vaariki ni Vasini 18 ni Vaavhadi ni Vasemari ni Vahamati; endzhaku mindyangu ya Vakanana yi hangalasiwa. 19 Kutani ndzilakana wa Vakanana wu sukela eSidoni wu famba wu ya fika eGerara, ekusuhi na Gaza, ku ya eSodoma na Gomora na Adima na Seboyima ekusuhi na Laxa. 20 Lava a va ri vana va Hamu hi ku ya hi mindyangu ya vona, ni hi tindzimi ta vona, ematikweni ya vona, hi tinxaka ta vona. 21 Naswona Xeme, kokwa wa vana hinkwavo va Ebere, makwavo lonkulu wa Yafeta, na yena a velekeriwa rixaka. 22 Vana va Xeme a ku ri Elami na Axuru na Arifakisada na Ludi na Aramu. 23 Vana va Aramu a ku ri Uzha na Hulu na Getere na Maxa. 24 Arifakisada a va tata wa Xela, Xela a va tata wa Ebere. 25 Kutani Ebere a velekeriwa vana vambirhi. Vito ra loyi un’wana a ku ri Faleke, hikuva misava yi avane emasikwini yakwe; vito ra makwavo a ku ri Yokitani. 26 Yokitani a va tata wa Alimodadi na Xelefi na Hazarimavheti na Yera 27 na Hadorama na Uzala na Dikila 28 na Obali na Abimayele na Xeba 29 na Ofiri na Havhila na Yobabu; lava hinkwavo a ku ri vana va Yokitani. 30 Kutani ndhawu leyi a va tshama eka yona a yi suka eMexa yi ya fika eSefara, ndhawu ya tintshava ya le Vuxeni. 31 Lava a va ri vana va Xeme hi ku ya hi mindyangu ya vona, ni hi tindzimi ta vona, ematikweni ya vona, hi ku ya hi tinxaka ta vona. 32 Leyi a yi ri mindyangu ya vana va Nowa hi ku ya hi vatukulu va mindyangu ya vona, hi tinxaka ta vona, tinxaka ti hangalake emisaveni endzhaku ka ndhambi ti huma eka lava.