Yehovha I “Muhlavuteri Wa Swihundla”

“Entiyisweni Xikwembu xa n’wina i Xikwembu xa swikwembu ni Hosi ya tihosi ni Muhlavuteri wa swihundla.”—DAN. 2:47.

U NGA HLAMULA NJHANI?

Hi byihi vuxokoxoko lebyi Yehovha a hi hlavutelaka byona malunghana ni vumundzuku?

Ti fanekisela yini tinhloko ta tsevu to sungula ta xivandzana?

Hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka xivandzana ni xifaniso lexi lorhiweke hi Nebukadnetsara?

1, 2. I yini leswi Yehovha a hi hlavuteleke swona naswona ha yini a endle tano?

I YIHI mimfumo leyi nga ta va yi fuma misava loko Mfumo wa Xikwembu wu herisa tihulumendhe hinkwato ta vanhu? Nhlamulo ya kona ha yi tiva hikuva Yehovha Xikwembu, “Muhlavuteri wa swihundla,” u hi hlavutele yona hi ku tirhisa buku ya muprofeta Daniyele ni ya muapostola Yohane.

² Yehovha u kombe vavanuna volavo swivono leswi kombisaka ntlhandlamano wa swivandzana. U tlhele a byela Daniyele nhlamuselo ya norho wa xifaniso lexikulu xa nsimbi. Yehovha u endle leswaku timhaka teto ti tsariwa ti tlhela ti hlayisiwa eBibeleni leswaku hi ta dyondza ha tona. (Rhom. 15:4) Sweswo u swi endle hi xikongomelo xo tiyisa ntshembo wa hina wa leswaku ku nga ri khale Mfumo wakwe wu ta herisa tihulumendhe hinkwato ta vanhu.—Dan. 2:44.

3. Leswaku hi kota ku byi twisisa kahle vuprofeta bya Bibele, i yini leswi hi faneleke hi rhanga hi swi twisisa naswona ha yini?

³ Vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane a byi vulavuli hi tihosi kumbe mimfumo ya nhungu ntsena kambe byi tlhela byi kombisa ndlela leyi a yi ta humelela ha yona hi ku landzelelana ka yona. Hambiswiritano, hi nga kota ku twisisa vuprofeta byebyo ntsena loko hi twisisa nhlamuselo ya vuprofeta byo sungula lebyi tsariweke eBibeleni. Ha yini? Hikuva vuprofeta byebyo byi fambisana ni Bibele hinkwayo swin’we ni vuprofeta hinkwabyo lebyi nga eka yona. Byi fana ni ntambhu leyi eka yona ku hayekiweke vuprofeta lebyin’wana hinkwabyo.

MBEWU YA NYOKA NI XIVANDZANA

4. I vamani lava vumbaka mbewu ya wansati naswona i yini leswi va nga ta swi endla?

⁴ Endzhakunyana ka loko Adamu na Evha va xandzukile entangeni wa Edeni, Yehovha u tshembise leswaku “wansati” a a ta humesa “mbewu.”a (Hlaya Genesa 3:15.) Eku heteleleni mbewu yoleyo a yi ta pfotlosa nhloko ya nyoka, ku nga Sathana. Endzhaku ka nkarhi Yehovha u vule leswaku mbewu yoleyo a yi ta huma eka Abrahama, eka rixaka ra Israyele, eka nyimba ya Yuda ni le ndyangwini wa Hosi Davhida. (Gen. 22:15-18; 49:10; Ps. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yesu Kreste u ve xiphemu xo sungula xa mbewu yoleyo. (Gal. 3:16) Kasi xiphemu xa vumbirhi xa yona xi vumbiwa hi swirho swa vandlha ra Vakreste lava totiweke hi moya. (Gal. 3:26-29) Yesu swin’we ni vatotiwa volavo va vumba Mfumo wa Xikwembu lowu xi nga ta wu tirhisa leswaku xi lovisa Sathana.—Luka 12:32; Rhom. 16:20.

5, 6. (a) I yingani mimfumo leyikulu leyi Daniyele na Yohane va vulavuleke ha yona? (b) Tinhloko ta xivandzana lexi nga ebukwini ya Nhlavutelo ti fanekisela yini?

⁵ Vuprofeta byebyo byo sungula lebyi vuriweke entangeni wa Edeni byi tlhele byi vula leswaku na Sathana a a ta humesa “mbewu.” Mbewu yakwe a yi ta venga mbewu ya wansati. I vamani lava vumbaka mbewu ya nyoka? I vanhu hinkwavo lava vengaka Xikwembu va tlhela va lwisana ni vanhu va xona, hilaha Sathana a endlaka hakona. Ku sukela khale, Sathana u hlele mbewu yakwe yi va tihulumendhe kumbe mimfumo yo tala. (Luka 4:5, 6) Hambiswiritano, yin’wana ya mimfumo yoleyo yi lwisane hi ku kongoma ni vanhu va Xikwembu, ku nga rixaka ra Israyele kumbe vandlha ra Vakreste lava totiweke. Ha yini mhaka leyi yi fanele yi tekeriwa enhlokweni? Hikuva yi hi pfuna ku twisisa leswaku ha yini swivono leswi voniweke hi Daniyele na Yohane swi vulavula hi mimfumo yoleyo leyikulu ya nhungu ntsena.

⁶ Kwalomu ka 96 C.E., Yesu loyi a pfuxiweke u kombe muapostola Yohane nxaxamelo wa swivono leswi hlamarisaka. (Nhlav. 1:1) Eka xin’wana xa swona, Yohane u vone dragona leyi fanekiselaka Sathana, yi yime eribuweni ra lwandle lerikulu. (Hlaya Nhlavutelo 13:1, 2.) U tlhele a vona xivandzana lexi nga tolovelekangiki xi huma elwandle kutani xi nyikiwa vulawuri lebyikulu hi Sathana. Endzhakunyana, ntsumi yi byele Yohane leswaku xivandzana xa ribungu lexi nga ni tinhloko ta nkombo, lexi nga xifaniso xa xivandzana lexi nga eka Nhlavutelo 13:1, xi fanekisela “tihosi ta nkombo” kumbe mimfumo. (Nhlav. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Loko Yohane a tsala buku ya Nhlavutelo, ntlhanu wa tihosi teto se a ti wile, yin’wana a ya ha fuma kasi leyin’wanyana ‘a yi nga si fika.’ Hi tihi tihosi teto kumbe mimfumo yoleyo ya misava? A hi kambisiseni nhloko ha yin’we ya xivandzana lexi hlamuseriweke eka Nhlavutelo. Hi ta tlhela hi xiya ndlela leyi buku ya Daniyele yi yi hlamuseleke ha yona hi vuenti mimfumo yoleyo ka ha sale madzana ya malembe leswaku yi humelela.

TINHLOKO TIMBIRHI TO SUNGULA TI FANEKISELA MFUMO WA EGIPTA NI WA ASIRIYA

7. Nhloko yo sungula ya xivandzana yi fanekisela yini naswona ha yini?

⁷ Nhloko yo sungula ya xivandzana yi fanekisela mfumo wa Egipta. Ha yini hi vula tano? Hikuva mfumo wa Egipta i mfumo wa misava wo sungula lowu lwisaneke ni vanhu va Xikwembu. Vaisrayele, ku nga vatukulu va Abrahama, loyi Xikwembu xi n’wi tshembiseke leswaku mbewu ya wansati a yi ta huma eka yena, va sungule ku andza aEgipta. Kutani Vaegipta va sungule ku va xanisa. Sathana u ringete ku herisa vanhu va Xikwembu loko mbewu yi nga si fika. Hi ndlela yihi? Hi ku kucetela Faro leswaku a dlaya vana hinkwavo va majaha va Vaisrayele. Yehovha u sivele rhengu rero kutani a kutsula vanhu vakwe evuhlongeni aEgipta. (Eks. 1:15-20; 14:13) Endzhaku ka nkarhi u nyike Vaisrayele Tiko leri Tshembisiweke.

8. Nhloko ya vumbirhi ya xivandzana yi fanekisela yini naswona yi ringete ku endla yini?

⁸ Nhloko ya vumbirhi ya xivandzana yi fanekisela mfumo wa Asiriya. Mfumo lowu wa matimba na wona wu ringete ku herisa vanhu va Xikwembu. I ntiyiso leswaku Yehovha u tirhise mfumo wolowo leswaku a xupula mfumo wa tinyimba ta khume ta Israyele hileswi a ti gandzela swifaniso nileswi a ti n’wi xandzukerile. Hambiswiritano, mfumo wa Asiriya wu ringete ku hlasela muti wa Yerusalema. Kumbexana Sathana a a lava ku lovisa ndyangu wa vuhosi lowu Yesu a a ta velekiwa eka wona. Nhlaselo wolowo a wu nga humi eka Yehovha xisweswo u kutsule vanhu vakwe hi singita kutani a lovisa vuthu ra Vaasiriya.—2 Tih. 19:32-35; Esa. 10:5, 6, 12-15.

NHLOKO YA VUNHARHU YI FANEKISELA MFUMO WA BABILONA

9, 10. (a) Yehovha u pfumelele Vababilona leswaku va endla yini? (b) I yini leswi a swi fanele swi endleka leswaku vuprofeta byin’wana byi hetiseka?

⁹ Nhloko ya vunharhu ya xivandzana lexi Yohane a xi voneke yi fanekisela mfumo lowu ntsindza wa wona a ku ri Babilona. Yehovha u pfumelele Vababilona leswaku va lovisa muti wa Yerusalema va tlhela va teka Vayuda va va yisa evuhlongeni. Hambiswiritano, u rhange hi ku lemukisa Vayuda volavo lava xandzukeke malunghana ni khombo rero leri a ri ta va wela. (2 Tih. 20:16-18) U tlhele a va byela leswaku a nge he ti pfumeleli tihosi ta vona leswaku ti tshama “exiluvelweni” xakwe eYerusalema. (1 Tikr. 29:23) Hambiswiritano, Yehovha u tshembise leswaku ntukulu wa Hosi Davhida, loyi a nga ni “mfanelo” yo fuma, a a ta fika kutani a teka vuhosi byebyo.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Vuprofeta byin’wana byi vule leswaku loko Mutotiwa kumbe Mesiya loyi a tshembisiweke a fika, Vayuda a va ta va va ha gandzela etempeleni eYerusalema. (Dan. 9:24-27) Vuprofeta byin’wanyana lebyi tsariweke loko Vayuda va nga si yisiwa evuhlongeni eBabilona, byi vule leswaku Mesiya yoloye a a ta velekeriwa eBetlehema. (Mik. 5:2) Leswaku vuprofeta byebyo byi hetiseka, Vayuda a va fanele va rhanga va ntshunxiwa eBabilona va tlhelela etikweni ra rikwavo leswaku va ya pfuxeta tempele. Kambe hi ntolovelo Vababilona a va nga ma ntshunxi mahlonga ya vona. Vayuda a va ta swi kotisa ku yini ku tlhelela etikweni ra rikwavo? Yehovha u hlavutele vaprofeta vakwe ndlela leyi a a ta ntshunxa Vayuda ha yona.—Amo. 3:7.

11. Mfumo wa Babilona wu fanekiseriwa hi tindlela tihi to hambana? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

¹¹ Muprofeta Daniyele i un’wana wa mahlonga lawa a ma yisiwe eBabilona. (Dan. 1:1-6) Yehovha u n’wi tirhisile leswaku a boxa mimfumo ya misava leyi a yi ta tlhandlamana endzhaku ka mfumo wa Babilona. Yehovha u tirhise mimfungho yo hambana-hambana leswaku a hlavutela leswi a swi ta humelela. Hi xikombiso, u endle leswaku Hosi Nebukadnetsara wa le Babilona a lorha norho wa xifaniso lexikulu lexi endliweke hi tinsimbi to hambana-hambana. (Hlaya Daniyele 2:1, 19, 31-38.) Hi ku tirhisa Daniyele, Yehovha u vule leswaku nhloko ya nsuku ya xifaniso xexo a yi fanekisela Mfumo wa Babilona.b Mfumo wa misava lowu tlhandlameke mfumo wa Babilona wu fanekiseriwa hi xifuva ni mavoko ya silivhere. Mfumo wolowo a wu ta va wihi naswona a wu ta va khoma njhani vanhu va Xikwembu?

NHLOKO YA VUMUNE YI FANEKISELA MFUMO WA MEDA-PERESIYA

12, 13. (a) I yini leswi Yehovha a swi hlavuteleke malunghana ni ku hluriwa ka mfumo wa Babilona? (b) Ha yini swi fanela leswi mfumo wa Meda-Peresiya wu fanekiseriwaka hi nhloko ya vumune ya xivandzana?

¹² Loko ka ha sale malembe lama tlulaka dzana leswaku Daniyele a velekiwa, Yehovha u tirhise muprofeta Esaya ku profeta hi ta mfumo wa misava lowu a wu ta hlula mfumo wa Babilona. Yehovha a nga hlavutelanga ndlela leyi vuthu ra mfumo wolowo a ri ta wu hlula ha yona muti wa Babilona ntsena kambe u boxe ni vito ra murhangeri wa rona. Murhangeri yoloye a ku ri Korexe lowa Muperesiya. (Esa. 44:28–45:2) Daniyele u kombiwe swivono swin’wana swimbirhi leswi vulavulaka hi Mfumo wa Misava wa Meda-Peresiya. Exivonweni xo sungula, mfumo lowu wu fanekiseriwa hi bere leyi yimisiweke hi tlhelo rin’we, leyi byeriweke leswaku yi “dya nyama yo tala.” (Dan. 7:5) Kasi exivonweni xa vumbirhi, wu fanekiseriwa hi khuna leri nga ni timhondzo timbirhi.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yehovha u tirhise Mfumo wa Meda-Peresiya leswaku wu hlula mfumo wa Babilona ni ku ntshunxa Vayuda leswaku va tlhelela etikweni ra rikwavo, hilaha a swi profetiwe hakona. (2 Tikr. 36:22, 23) Kambe hi ku famba ka nkarhi mfumo wolowo wu ringete ku lovisa vanhu va Xikwembu. Buku ya Bibele ya Estere yi vulavula hi rhengu leri endliweke hi Hamani, ndhuna-nkulu ya mfumo wa Peresiya. U kunguhate ku yayarheriwa ka Vayuda hinkwavo lava a va ri ehansi ka Mfumo lowukulu wa Peresiya naswona u veke ni siku leri a va ta yayarheriwa ha rona. Hambiswiritano, Yehovha u tlhele a sirhelela vanhu vakwe eka rivengo ra mbewu ya Sathana. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Hikokwalaho, swa fanela leswi mfumo wa Meda-Peresiya wu fanekiseriwaka hi nhloko ya vumune ya xivandzana lexi nga eka Nhlavutelo.

NHLOKO YA VUNTLHANU YI FANEKISELA MFUMO WA GRIKIYA

14, 15. Hi byihi vuxokoxoko lebyi Yehovha a byi hlavuteleke malunghana ni Mfumo wa khale wa Grikiya?

¹⁴ Nhloko ya vuntlhanu ya xivandzana lexi nga eka Nhlavutelo yi fanekisela mfumo wa Grikiya. Hilaha Daniyele a profeteke hakona loko a hlamusela norho wa Nebukadnetsara, mfumo lowu wu tlhela wu fanekiseriwaka hi khwiri ni mindzhumbi ya koporo ya xifaniso lexikulu xa nsimbi. Daniyele u tlhele a kombiwa swivono swin’wana swimbirhi leswi hlamuseleke vuxokoxoko byo tala malunghana ni mfumo wa Grikiya ni hosi ya wona leyi dumeke swinene.

¹⁵ Exivonweni xin’wana, Daniyele u vone yingwe leyi nga ni timpapa ta mune, leswi kombisaka leswaku mfumo wa Grikiya a wu ta lovisa matiko hi ku anghwetla. (Dan. 7:6) Kasi eka xin’wanyana, u vone xiphongo lexi nga ni rimhondzo rin’we lerikulu, lexi hi ku hatlisa xi dlayeke khuna leri nga ni timhondzo timbirhi, leri fanekiselaka mfumo wa Meda-Peresiya. Yehovha u byele Daniyele leswaku xiphongo xexo xi fanekisela mfumo wa Grikiya nileswaku rimhondzo ra xona lerikulu ri fanekisela yin’wana ya tihosi ta wona. Nakambe Daniyele u tsale leswaku rimhondzo rero a ri ta tshoveka ivi endhawini ya rona ku huma timhondzo ta mune. Hambileswi vuprofeta lebyi byi tsariweke emalembeni ya madzana mfumo wa Grikiya wu nga si sungula ku fuma, vuxokoxoko hinkwabyo bya vuprofeta byebyo byi hetiseke hi ndlela leyi pakanisaka. Alekzanda Lonkulu, hosi leyi dumeke ya tiko ra khale ra Grikiya, u rhangele vuthu rakwe ku ya lwa ni mfumo wa Meda-Peresiya. Kambe hi ku hatlisa rimhondzo leri ri tshovekile loko Alekzanda a fa hi xitshuketa a ri ni malembe ya 32. Eku heteleleni tindhuna-nkulu takwe ta mune ti avelane mfumo wolowo.—Hlaya Daniyele 8:20-22.

16. I yini leswi Antiochus wa Vumune a swi endleke?

¹⁶ Endzhaku ka loko mfumo wa Grikiya wu hlule mfumo wa Peresiya, wu sungule ku fuma tiko ra vanhu va Xikwembu. Hi nkarhi wolowo, Vayuda se a va tlhelerile etikweni ra rikwavo naswona se a va yi pfuxetile tempele eYerusalema. A va ha ri rixaka leri hlawuriweke hi Xikwembu naswona tempele leyi pfuxetiweke a ya ha ri ntsindza wa vugandzeri bya ntiyiso. Hambiswiritano, hi lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E, mfumo wa Grikiya lowu fanekiseriwaka hi nhloko ya vuntlhanu ya xivandzana wu hlasele vanhu va Xikwembu. Hosi Antiochus wa Vumune, un’wana wa vadyandzhaka va mfumo wa Alekzanda lowu avaneke, u ake alitari ya vuhedeni etimbaleni ta tempele eYerusalema naswona u vule leswaku vanhu lava a va ta landzela mikhuva ya vugandzeri bya Xiyuda a va ta gweveriwa rifu. Hakunene mbewu ya Sathana a yi venga vanhu va Xikwembu! Kambe swi nga si ya kwihi, mfumo wa Grikiya wu siviwe hi mfumo wun’wana wa misava. Hi wihi mfumo lowu a wu ta va nhloko ya vutsevu ya xivandzana?

NHLOKO YA VUTSEVU YI FANEKISELA MFUMO WA RHOMA ‘LOWU CHAVISAKA NI LOWU NGA NI KHOMBO’

17. Nhloko ya vutsevu ya xivandzana yi hoxe xandla hi ndlela yihi eku hetisiseni ka vuprofeta lebyi nga eka Genesa 3:15?

¹⁷ Mfumo wa Rhoma hi wona lowu a wu lawula misava loko Yohane a kombiwa xivono xa xivandzana. (Nhlav. 17:10) Mfumo lowu, lowu fanekiseriwaka hi nhloko ya vutsevu ya xivandzana, wu hoxe xandla eku hetisekeni ka vuprofeta lebyi nga eka Genesa 3:15. Sathana u tirhise valawuri va wona leswaku va vavisa mbewu ya wansati swa xinkarhana hi ku yi luma “xirhendze.” Hi ndlela yihi? Va tengise Yesu ehubyeni hi swihehlo swa mavunwa va vula leswaku u lwisana ni mfumo wa vona naswona va n’wi gwevele rifu. (Mat. 27:26) Kambe xilondza xakwe xi hatle xi hola hikuva Yehovha u n’wi pfuxile eku feni.

18. (a) Hi rihi rixaka lerintshwa leri Yehovha a ri hlawuleke naswona ha yini? (b) Mbewu ya nyoka yi hambete yi venga mbewu ya wansati hi ndlela yihi?

¹⁸ Vafundhisi va le Israyele va pfune valawuri va mfumo wa Rhoma leswaku va dlaya Yesu naswona Vaisrayele vo tala a va pfumelanga eka yena. Xisweswo, Yehovha u fularhele Vaisrayele va ntumbuluko leswaku va nga ha vi vanhu vakwe. (Mat. 23:38; Mint. 2:22, 23) Kutani u hlawule rixaka lerintshwa, ku nga “Israyele wa Xikwembu.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Rixaka rero a ku ri vandlha ra Vakreste lava totiweke leri vumbiwaka hi Vayuda ni Vamatiko. (Efe. 2:11-18) Endzhaku ka rifu ni ku pfuxiwa ka Yesu, mbewu ya nyoka yi hambete yi venga mbewu ya wansati. Mfumo wa Rhoma wu ringete ko tala ku herisa vandlha ra Vakreste lava totiweke, ku nga xiphemu xa vumbirhi xa mbewu ya wansati.c

19. (a) Daniyele u wu hlamusele njhani mfumo wa misava wa vutsevu? (b) I yini leswi nga ta kambisisiwa exihlokweni xin’wana?

¹⁹ Eka norho lowu Daniyele a wu hlamuseleke Nebukadnetsara, mfumo wa Rhoma wu fanekiseriwa hi milenge ya nsimbi. (Dan. 2:33) Daniyele u tlhele a kombiwa xivono lexi hlamuselaka Mfumo wa Rhoma swin’we ni mfumo wun’wana wa misava lowu a wu ta siva mfumo wa Rhoma. (Hlaya Daniyele 7:7, 8.) Ku ringana malembe ya madzana, mfumo wa Rhoma wu tikombise wu ri lowu ‘chavisaka, lowu nga ni khombo ni lowu tiyeke hilaha ku nga tolovelekangiki’ eka valala va wona. Hambiswiritano, vuprofeta byebyo byi vule leswaku “timhondzo ta khume” a ti ta humelela emfun’weni wolowo naswona rimhondzo rin’wana leritsongo a ri ta huma exikarhi ka tona kutani ri va ni matimba swinene. I yini leswi timhondzo leti ta khume ti fanekiselaka swona naswona rimhondzo leritsongo ri fanekisela yini? Rimhondzo leritsongo ri yelana njhani ni xifaniso lexikulu xa nsimbi lexi Nebukadnetsara a xi voneke? Xihloko lexi nga eka tluka 14 xi ta hlamula swivutiso leswi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Yehovha U Hi Hlavutela Leswi “Fanelaka Ku Humelela Ku Nga Ri Khale”

“Leyi i nhlavutelo ya Yesu Kreste, leyi Xikwembu xi n’wi nyikeke yona, leswaku a ta komba malandza ya xona swilo leswi fanelaka ku humelela ku nga ri khale.”—NHLAV. 1:1, BIBELE MAHUNGU LAMANENE.

U NGA HLAMULA NJHANI?

Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu fanekiseriwa hi yini exifanisweni lexikulu xa nsimbi?

Yohane u byi kombise njhani vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika ni Nhlangano wa Matiko?

Daniyele na Yohane va yi hlamusela njhani ndlela leyi tihulumendhe ta vanhu ti nga ta lovisiwa ha yona?

1, 2. (a) I yini leswi hi nga swi twisisaka loko hi pimanisa vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane? (b) Tinhloko ta tsevu to sungula ta xivandzana ti fanekisela yini?

LOKO hi pimanisa vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane, hi twisisa swiendlakalo swo tala leswi humelelaka emisaveni namuntlha ni leswi nga ta humelela enkarhini lowu taka. Hi nga dyondza yini exivonweni xa Yohane xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo ni le xivonweni xa Daniyele xa xivandzana lexi chavisaka lexi a xi ri ni timhondzo ta khume ni le ka nhlamuselo ya Daniyele ya xifaniso lexikulu xa nsimbi? Naswona vuprofeta lebyi byi fanele byi hi susumetela ku endla yini?

² A hi kambisiseni xivono xa Yohane xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo. (Nhl., ndz. 13) Hilaha hi hlayeke hakona exihlokweni lexi hundzeke, tinhloko ta xona to sungula ta tsevu ti fanekisela mfumo wa Egipta, Asiriya, Babilona, Meda-Peresiya, Grikiya na Rhoma. Mimfumo leyi hinkwayo yi venge mbewu ya wansati. (Gen. 3:15) Mfumo wa Rhoma, ku nga nhloko ya vutsevu ya xivandzana xexo, wu hambete wu lawula misava ku ringana malembe ya madzana endzhaku ka loko Yohane a tsale xivono xakwe. Eku heteleleni, nhloko ya vunkombo a yi ta siva mfumo wa Rhoma. Hi wihi mfumo wolowo wa misava naswona a wu ta yi khoma njhani mbewu ya wansati?

TIKO RA BRITAIN NI RA UNITED STATES MA SUNGULA KU VA NI MATIMBA

3. Xi fanekisela yini xivandzana lexi chavisaka lexi nga ni timhondzo ta khume naswona timhondzo ta xona ti fanekisela yini?

³ Ku pimanisa xivono xa Yohane xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo lexi nga eka Nhlavutelo ndzima 13 ni xivono xa Daniyele xa xivandzana lexi chavisaka lexi nga ni timhondzo ta khume, swi nga hi pfuna ku tiva leswi nhloko ya vunkombo ya xivandzana xexo yi fanekiselaka swona.a (Hlaya Daniyele 7:7, 8, 23, 24.) Xivandzana lexi Daniyele a xi voneke xi fanekisela Mfumo wa Misava wa Rhoma. (Vona chati eka matluka 12-13.) Hi lembe-xidzana ra vuntlhanu C.E., Mfumo wa Rhoma wu sungule ku avana wu va mimfumo leyitsongo. Timhondzo ta khume leti humeleleke enhlokweni ya xivandzana xexo lexi chavisaka ti fanekisela mimfumo leyi humeke emfun’weni wolowo.

4, 5. (a) I yini leswi rimhondzo leritsongo ri swi endleke? (b) Yi fanekisela yini nhloko ya vunkombo ya xivandzana?

⁴ Ku endleke swin’wana hi timhondzo ta mune leti humeke enhlokweni ya xivandzana lexi chavisaka. Timhondzo tinharhu ti hlomuriwe hi rimhondzo lerin’wana “leritsongo.” Leswi swi hetiseke loko mfumo wa Britain, khale ka govela ra Mfumo wa Rhoma, wu sungule ku va ni matimba. Kambe mfumo wa Britain a wu nga ri na matimba kukondza ku va hi va-1600. Mimfumo yin’wana yinharhu leyi a yi ri ehansi ka Mfumo wa khale wa Rhoma, ku nga Spain, Netherlands na Furwa, a yi ri ni matimba swinene. Mfumo wa Britain wu hlomule mimfumo yoleyo ha wun’we-wun’we, wu yi susa eswikhundlheni swa yona swa ndhuma. Hi va-1700, mfumo wa Britain a wu ri kusuhi ni ku va mfumo wa matimba swinene emisaveni. Kambe hi nkarhi wolowo a wu nga si va nhloko ya vunkombo ya xivandzana.

⁵ Hambileswi mfumo wa Britain wu veke ni matimba swinene, tikoloni ta wona ta le Amerika N’walungu ti wu pfukerile kutani ti hlangana ti va tiko ra United States. Hambiswiritano, mfumo wa Britain a wu ri sivelanga tiko rero leswaku ri va ni matimba naswona wu kale wu ri sirhelela hi swikepe swa wona swa nyimpi. Hi 1914 loko siku ra Hosi ri sungula, tiko ra Britain a ri ri mfumo lowukulu swinene ku tlula hinkwayo leyi tshameke yi va kona emisaveni naswona tiko ra United States a ri ri mfumo lowu nga ni tifektri to tala swinene emisaveni.b Hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, tiko ra United States ri ake xinghana xo hlawuleka ni tiko ra Britain. Kutani leswi matiko lawa ma sunguleke ku tirhisana ma ve nhloko ya vunkombo ya xivandzana, leyi nga Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika. Nhloko leyi ya vunkombo yi yi khome njhani mbewu ya wansati?

6. Nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi va khome njhani vanhu va Xikwembu?

⁶ Endzhakunyana ka loko ku sungule siku ra Hosi, nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi sungule ku hlasela vanhu va Xikwembu, ku nga masalela ya vamakwavo va Kreste lava nga laha misaveni. (Mat. 25:40) Yesu u vule leswaku hi nkarhi wa vukona byakwe, masalela ya mbewu ya wansati a ma ta va ma ha endla ntirho lowu a ma nyikeke wona laha misaveni. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Mfumo wa Manghezi ni Maamerika wu lwisane ni vatotiwa volavo. (Nhlav. 13:3, 7) Hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, mfumo lowu wu tshikilele vanhu va Xikwembu, wu yirise tibuku tin’wana ta vona naswona wu khotse vayimeri van’wana va ntlawa wa hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha. A ku sale katsongo leswaku wu yimisa ntirho wa vona wo chumayela. Yehovha u byele Yohane exivonweni leswaku leswi a swi ta humelela. U tlhele a n’wi byela leswaku xiphemu xa vumbirhi xa mbewu ya wansati a xi ta tlhela xi sungula ku chumayela. (Nhlav. 11:3, 7-11) Matimu ya malandza ya Yehovha ya manguva lawa ma tiyisekisa leswaku sweswo swi humelerile hakunene.

MFUMO WA MISAVA WA MANGHEZI NI MAAMERIKA SWIN’WE NI MILENGE YA NSIMBI NI YA VUMBA

7. Nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi yelana njhani ni xifaniso lexikulu xa nsimbi?

⁷ Nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi yelana njhani ni xifaniso lexikulu xa nsimbi? Mfumo wa Britain wu huma eMfun’weni wa Rhoma naswona leswi tiko ra United States ri humaka emfun’weni wa Britain, hi nga vula leswaku tiko ra United States na rona ri huma eMfun’weni wa Rhoma. Ku vuriwa yini hi milenge ya xifaniso lexikulu? Milenge yoleyo yi hlamuseriwa tanihi leyi endliweke hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba. (Hlaya Daniyele 2:41-43.) Mpfangano lowu wu humelele hi nkarhi lowu nhloko ya vunkombo ya xivandzana, ku nga Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika, wu veke ni matimba ha wona. Tanihi leswi nchumu lowu endliweke hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba wu nga tiyangiki ku fana ni nchumu lowu endliweke hi nsimbi ntsena, Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika a wu tiyanga loko wu pimanisiwa ni Mfumo wa Rhoma lowu wu humeke eka wona. Hi ndlela yihi?

8, 9. (a) Mfumo wa misava wa vunkombo wu tikombise wu tiyile ku fana ni nsimbi hi ndlela yihi? (b) Vumba lebyi nga emilengeni ya xifaniso lexikulu byi fanekisela yini?

⁸ Minkarhi yin’wana Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu tikombise wu tiyile ku fana ni nsimbi. Hi xikombiso, wu kombise matimba ya wona hi ku hlula eka Nyimpi yo Sungula ya Misava. Wu tlhele wu kombisa matimba ya wona hi ku hlula eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.c Endzhaku ka nyimpi yoleyo, minkarhi yin’wana nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi tikombise yi tiyile ku fana ni nsimbi. Hambiswiritano, ku sukela eku sunguleni, nsimbi yoleyo a yi pfanganisiwe ni vumba.

⁹ I khale malandza ya Yehovha ma lava ku twisisa leswaku mikondzo ya xifaniso lexikulu xa nsimbi yi fanekisela yini. Daniyele 2:41 yi vula leswaku mpfangano wa nsimbi ni vumba i “mfumo” wun’we, ku nga ri mimfumo yo tala. Hikwalaho, vumba byi fanekisela swilo leswi nga endzeni ka Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika leswi endlaka leswaku wu nga tiyi ku fana ni Mfumo wa Rhoma lowu hlamuseriweke tanihi lowu nga ni milenge ya nsimbi. Vumba byi fanekisela “vana va vanhu” kumbe vanhu lava tolovelekeke. (Dan. 2:43) Vanhu va endle leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu nga tiyi loko va lwela timfanelo ta vaaka-tiko, timfanelo ta vatirhi ni ku lwela ntshunxeko. Vanhu lava tolovelekeke va endle leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika swi wu tikela ku va wu tiya ku fana ni nsimbi. Ku engetela kwalaho, van’watipolitiki va ni mavonelo lama nga faniki naswona loko murhangeri a wine nhlawulo hi tivhoti ti nga ri tingani ntsena, a nga na wona matimba yo endla leswi a swi tshembiseke. Daniyele u profete a ku: “Mfumo lowu wu ta va ni matimba eka tlhelo rin’wana, kasi eka tlhelo rin’wana wu ta va lowu fayekaka.”—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) I yini leswi nga ta humelela “milenge” ya xifaniso lexikulu xa nsimbi? (b) Hi nga gimeta hi ku vula yini malunghana ni nhlayo ya swikunwana?

¹⁰ Ninamuntlha tiko ra Britain ni ra United States ma ha ri bandhi ni buruku naswona hakanyingi ma tirhisana etimhakeni ta misava. Vuprofeta lebyi vulavulaka hi xifaniso lexikulu xa nsimbi ni xivandzana byi tiyisekisa leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika a wu nge siviwi hi mfumo wun’wana wa misava. Hambileswi mfumo lowu wa misava wu nga tiyangiki ku fana ni Mfumo wa Rhoma, lowu fanekiseriwaka hi milenge ya nsimbi ya xifaniso lexikulu, a wu nge tiweli hi woxe.

¹¹ Xana nhlayo ya swikunwana swa xifaniso lexikulu yi fanekisela nchumu wo karhi? Eswivonweni swin’wana, Daniyele u boxa tinomboro to karhi hi ku kongoma. Hi xikombiso, swivandzana swo tala swi ni nhlayo leyi kongomeke ya timhondzo. Tinomboro teto i ta nkoka. Hambiswiritano, loko Daniyele a hlamusela xifaniso lexikulu, a nga yi boxanga nhlayo ya swikunwana. Hikokwalaho, swi tikomba onge nhlayo ya swikunwana a hi ya nkoka tanihi leswi nhlayo ya mavoko, swandla, tintiho, milenge ni mikondzo ya xifaniso xexo yi nga riki ya nkoka. Kambe Daniyele u vula hi ku kongoma leswaku swikunwana swi endliwe hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba. Hi ku ya hi leswi a swi vuleke, hi nga gimeta hi ku vula leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika hi wona lowu nga ta va wu fuma misava loko “ribye” leri fanekiselaka Mfumo wa Xikwembu ri pfotlosa milenge ya xifaniso lexikulu xa nsimbi.—Dan. 2:45.

MFUMO WA MANGHEZI NI MAAMERIKA NI XIVANDZANA LEXI NGA NI TIMHONDZO TIMBIRHI

12, 13. Xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi xi fanekisela yini naswona i yini leswi xi swi endlaka?

¹² Hambileswi Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu endliweke hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba, swivono leswi Yesu a swi kombeke Yohane swi kombisa leswaku a wu ta endla nchumu wa nkoka emasikwini yo hetelela. Hi wihi nchumu wa kona? Yohane u vone xivono xa xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi lexi a xi vulavula ku fana ni dragona. Xi fanekisela yini xivandzana xexo lexi nga tolovelekangiki? Leswi xi nga ni timhondzo timbirhi, swi vula leswaku i mimfumo yimbirhi leyi tirhisanaka. Xivandzana lexi xi fanekisela Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika kambe sweswi xi endla nchumu wo hlawuleka.—Hlaya Nhlavutelo 13:11-15.

¹³ Xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi xi byela vanhu leswaku va endla xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo. Yohane u tsale leswaku xifaniso xa xivandzana a xi ta humelela, xi nyamalala ivi xi tlhela xi humelela. Sweswo swi humelerile eka nhlangano lowu sunguriweke hi tiko ra Britain ni ra United States, lowu xikongomelo xa wona a ku ri ku hlanganisa matiko ni ku va muvulavuleri wa wona.d Nhlangano wolowo wu humelele endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava naswona a wu tiviwa tanihi Ntwanano wa Matiko. Kambe wu nyamalarile loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungula. Hi nkarhi wa nyimpi yoleyo, vanhu va Xikwembu va vule leswaku hi ku ya hi vuprofeta lebyi nga eka Nhlavutelo, nhlangano lowu a wu ta tlhela wu humelela. Wu humelerile hilaha swi vuriweke hakona naswona sweswi wu vitaniwa Nhlangano wa Matiko.—Nhlav. 17:8.

14. Xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo i “hosi ya vunhungu” hi ndlela yihi?

¹⁴ Yohane u vule leswaku xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo i “hosi ya vunhungu.” Hi ndlela yihi? I ntiyiso leswaku a xi hlamuseriwi tanihi nhloko ya vunhungu ya xivandzana xexo. Xo va xifaniso xa xona ntsena. Matimba ya xifaniso xexo ma huma eka matiko lawa ma nga swirho swa xona, ngopfu-ngopfu eka museketeri wa xona lonkulu, ku nga Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika. (Nhlav. 17:10, 11) Kambe Yohane u vula leswaku xifaniso lexi i hosi hikuva xi kuma vulawuri byo endla nchumu lowu nga ta khumba misava hinkwayo.

XIFANISO XA XIVANDZANA XI LOVISA NGHWAVAVA

15, 16. Nghwavava yi fanekisela yini naswona ku humelele yini hi vaseketeri va yona?

¹⁵ Hi ku ya hi leswi Yohane a swi vuleke, nghwavava yo fanekisela yi khandziye xivandzana xa muvala wa ribungu, lexi nga xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo. Vito ra nghwavava yoleyo i “Babilona Lonkulu.” (Nhlav. 17:1-6) Nghwavava leyi yi fanekisela vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa, lebyi vunyingi bya byona ku nga tikereke ta Vujagana. Tikereke teto ta wu khongelela Nhlangano wa Matiko naswona ti ringete ku wu lawula.

¹⁶ Hambiswiritano, esikwini ra Hosi, Babilona Lonkulu u vone mati lawa a tshameke eka wona ma phya, ku nga vanhu lava n’wi seketelaka. (Nhlav. 16:12; 17:15) Hi xikombiso, loko xifaniso xa xivandzana xi humelele ro sungula, tikereke ta Vujagana, ku nga xiphemu lexi nga ni matimba swinene xa Babilona Lonkulu, a ti ri ni nkucetelo lowukulu ematikweni yo tala ya le Vupela-dyambu. Namuntlha tikereke teto ni vafundhisi va tona va lahlekeriwe hi xindzhuti ni hi vaseketeri. Entiyisweni, vanhu vo tala va tshemba leswaku vukhongeri hi byona lebyi vangaka swiphiqo emisaveni. Kasi van’wana va vula leswaku vukhongeri hinkwabyo byi fanele byi herisiwa.

17. Ku ta humelela yini hi vukhongeri bya mavunwa ku nga ri khale naswona ha yini?

¹⁷ Hambiswiritano, vukhongeri bya mavunwa a byi nge nambi byi nyamalala. Nghwavava yi ta hambeta yi va ni matimba ni ku ringeta ku kucetela tihosi leswaku ti endla ku rhandza ka yona kukondza Xikwembu xi nghenisa miehleketo ya xona etimbilwini ta tona. (Hlaya Nhlavutelo 17:16, 17.) Ku nga ri khale Yehovha u ta susumetela tihulumendhe ta mafambiselo ya Sathana, leti yimeriwaka hi Nhlangano wa Matiko, leswaku ti hlasela nghwavava. Ti ta herisa nkucetelo ni rifuwo ra yona. Emalembeni ya 20 kumbe 30 lama hundzeke, vanhu vo tala a va nga ehleketi leswaku vukhongeri byi ta hlaseriwa. Namuntlha nghwavava yi khandziye xivandzana xa muvala wa ribungu. Hambiswiritano, a yi nge wi hakatsongo-tsongo eka xona, kambe yi ta wa hi xitshuketa ni hi ndlela yo vava.—Nhlav. 18:7, 8, 15-19.

SWIVANDZANA SWI HERISIWA

18. (a) I yini leswi xivandzana xi nga ta swi endla naswona ku ta va ni vuyelo byihi? (b) Hi ku ya hi Daniyele 2:44, hi tihi tihulumendhe leti Mfumo wa Xikwembu wu nga ta ti lovisa? (Vona bokisi leri nga eka tluka 17.)

¹⁸ Endzhaku ka loko vukhongeri bya mavunwa byi lovisiwile, xivandzana, ku nga mafambiselo ya tipolitiki ya Sathana ya laha misaveni, xi ta kuceteriwa leswaku xi hlasela Mfumo wa Xikwembu. Leswi tihosi ta misava ti nga ta tsandzeka ku fika etilweni, ti ta ringeta ku lwa ni vanhu lava nga laha misaveni lava seketelaka Mfumo wa Xikwembu. Sweswo swi ta vanga nyimpi yo hetelela ya Xikwembu. (Nhlav. 16:13-16; 17:12-14) Daniyele u vule swin’wana hi nyimpi yoleyo yo hetelela. (Hlaya Daniyele 2:44.) Xivandzana lexi boxiweke eka Nhlavutelo 13:1 ni xifaniso xa xona swin’we ni xivandzana xa timhondzo timbirhi swi ta lovisiwa.

19. I yini leswi hi nga tiyisekaka ha swona naswona sweswi i nkarhi wo endla yini?

¹⁹ Hi hanya enkarhini wa nhloko ya vunkombo ya xivandzana. A ku nge he humeleli tinhloko tin’wana eka xivandzana lexi emahlweni ko va xi lovisiwa. Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika hi wona lowu nga ta va wu fuma misava loko vukhongeri bya mavunwa byi lovisiwa. Vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane byi hetiseke hilaha byi tsariweke hakona. Hi nga tiyiseka leswaku ku nga ri khale vukhongeri bya mavunwa byi ta herisiwa naswona nyimpi ya Armagedoni yi ta fika. Xikwembu xi hi hlavutele timhaka leti ka ha sale malembe yo tala. Xana hi ta swi yingisa swilemukiso swa vuprofeta lebyi? (2 Pet. 1:19) Hi fanele hi yingisa Yehovha sweswi naswona hi seketela Mfumo wakwe.—Nhlav. 14:6, 7.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 17]

HI YIHI “MIMFUMO LEYI HINKWAYO”?

Vuprofeta bya Daniyele 2:44 byi vula leswaku Mfumo wa Xikwembu “wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo.” Vuprofeta byebyo byi kombetela ntsena eka mimfumo leyi nga swiphemu swa xifaniso lexikulu.

Ku vuriwa yini hi mimfumo leyin’wana hinkwayo ya vanhu? Vuprofeta lebyi vulavulaka hi mhaka leyi fanaka lebyi nga eka Nhlavutelo byi hi byela leswi engetelekeke. Byi kombisa leswaku “[tihosi] ta misava hinkwayo leyi akiweke” ti ta hlengeletana leswaku ti lwa na Yehovha hi “siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” (Nhlav. 16:14; 19:19-21) Hikokwalaho, a hi mimfumo ya xifaniso xa xivandzana ntsena leyi nga ta lovisiwa eArmagedoni kambe ku ta lovisiwa ni tihulumendhe letin’wana hinkwato ta vanhu.

Ku Hlavuteriwa Ka Tihosi Ta Nhungu

Buku ya Daniyele ni ya Nhlavutelo a yi vulavuli hi tihosi kumbe mimfumo ya nhungu ntsena kambe yi tlhela yi kombisa ndlela leyi a yi ta humelela ha yona hi ku landzelelana ka yona. Hi nga twisisa vuprofeta byebyo loko hi twisisa leswi vuprofeta byo sungula lebyi tsariweke eBibeleni byi vulaka swona.

Ku sukela khale, Sathana u hlele mbewu yakwe yi va tihulumendhe kumbe mimfumo yo tala. (Luka 4:5, 6) Hambiswiritano, yin’wana ya mimfumo yoleyo yi lwisane hi ku kongoma ni vanhu va Xikwembu, ku nga rixaka ra Israyele kumbe vandlha ra Vakreste lava totiweke. Swivono leswi voniweke hi Daniyele na Yohane swi vulavula hi mimfumo yoleyo leyikulu ya nhungu ntsena.

[Chati/Swifaniso leswi nga eka matluka 12, 13]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

1. Egipta

2. Asiriya

3. Babilona

5. Grikiya

6. Rhoma

VANHU VA XIKWEMBU

2000 B.C.E.

Abrahama

1500

Rixaka ra Israyele

1000

Daniyele 500

B.C.E./​C.E.

Yohane

Israyele wa Xikwembu 500

1000

1500

2000 C.E.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso]

Xifaniso lexikulu (Dan. 2:31-45)

Swivandzana swa mune leswi humaka elwandle (Dan. 7:3-8, 17, 25)

Khuna ni xiphongo (Dan., ndz. 8)

Xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo (Nhlav. 13:1-10, 16-18)

Xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi xi byela vanhu leswaku va endla xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo (Nhlav. 13:11-15)

[Swihlovo Swa Kona]

Photo credits: Egypt and Rome: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Paris