Ku Hanya Ehansi Ka Swiyimo Leswi Cinceke Hi Ndlela Yo Hlamarisa Le Korea
Hi ku vula ka Chong-il Park
“Toya ndzi wena! U chava ku ya fela enyimpini. U endla onge u ni swivangelo swo karhi swa vukhongeri leswi ku sivelaka ku ya evusocheni.” Xexo a ku ri xihehlo lexi vuriweke hi ndhuna-nkulu ya masocha loko ndzi yime emahlweni ka yena hi June 1953, malembe yo tlula 55 lama hundzeke.
MHAKA leyi yi humelele hi nkarhi wa Nyimpi ya le Korea. Kutani ndhuna-nkulu yi humese xibamu ivi yi xi veka ehenhla ka tafula ra yona. Hiloko yi ku: “Sweswi u ta fela kwala ematshan’weni yo ya fela enyimpini. Xana u lava ku tianakanyisisa kahle?”
Ndzi hlamule handle ko chava ndzi ku: “E-e.” Hi nkarhi wolowo ndhuna-nkulu yi byele ndhuna yin’wana leswaku yi ya lunghisa laha ndzi nga ta dlayeriwa kona.
Sweswo swi endleke endzhaku ka loko ndzi lerisiwe ku ya evusocheni kambe ndzi ala. Loko ndhuna liya ya ha fambile, ndzi byele ndhuna-nkulu ya masocha leswaku se ndzi nyiketele vutomi bya mina eka Xikwembu, kutani a ndzi vona swi hoxile ku byi nyiketa hikwalaho ka nchumu wun’wana handle ko tirhela Xikwembu. Ku hundze timinete ti nga ri tingani ha ha miyerile. Endzhakunyana, ndhuna liya yi vuyile kutani yi vula leswaku swilo hinkwaswo se swi lunghekile leswaku ndzi nga dlayiwa.
Vanhu vo tala le Korea Dzonga a va nga tivi nchumu hi Timbhoni ta Yehovha, hi nga ha vuli mhaka ya ku nga hlanganyeli ka hina etinyimpini ta mfumo wihi na wihi. Loko ndzi nga si hlamusela leswi humeleleke endzhaku ka kwalaho, mi nge ndzi hlamusela lexi endleke ndzi teka xiboho lexi ndzi xi hlamuseleke ndhuna-nkulu ya masocha.
Loko Ndza Ha Ri Ntsongo
Ndzi velekiwe hi October 1930, ndzi ri mativula eka ndyangu wun’wana lowu a wu tshama edorobeni ra le kusuhi ni le Seoul, leri hi nkarhi wolowo a ri ri ntsindza wa le Korea. Kokwa wa mina wa xinuna a a ri mulandzeri la tinyiketeleke wa Confucius, naswona u ndzi dyondzisile na mina. A a nga swi lavi leswaku ndzi dyondza xikolo, hikwalaho ka sweswo a ndzi nghenanga xikolo kukondza a fa loko ndzi ri na khume ra malembe. Kutani hi 1941, tiko ra Japani ni ra United States ma nghenele Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ma lwa hi xiwona.
Leswi tiko ra Korea a ri fumiwa hi tiko ra Japani, mixo wun’wana ni wun’wana hina swichudeni a hi boheka ku hlanganyela eka xikhongelo xo xixima mufumi wa tiko ra Japani. Hahani wa mina ni nuna wakwe se a va ri Timbhoni ta Yehovha naswona va pfaleriwe ekhotsweni le Korea hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hileswi va aleke ku hlanganyela eka ntirho wihi na wihi lowu seketelaka nyimpi, hikwalaho ka tidyondzo leti a va ti pfumela. Majapani ma khome Timbhoni hi ndlela ya tihanyi lerova tin’wana ta tona ti file, ku katsa ni nuna wa hahani. Endzhakunyana hahani u te a ta tshama ekaya ka hina.
Tiko ra Korea ri ntshunxekile eka ku lawuriwa hi Majapani hi 1945. Hi ku pfuniwa hi hahani ni hi Timbhoni tin’wana leti poneke ekhotsweni, ndzi dyondze Bibele ndzi tiyimiserile naswona ndzi khuvuriwe hi 1947 ndzi va Mbhoni ya Yehovha. Hi August 1949, Don na Earlene vaka Steele, ku nga vona vo sungula ku averiwa ku ya eKorea eka varhumiwa lava leteriweke eXikolweni xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower, va fike le Seoul. Ku nga si hela tin’hweti ti nga ri tingani va landzeriwe hi van’wana.
Hi January 1, 1950, mina swin’we ni vanhu van’wana vanharhu va le Korea hi sungule ku phayona, hilaha vanhu lava chumayelaka nkarhi hinkwawo lava nga Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona. A hi ri vanhu vo sungula eKorea ku va maphayona endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.
Vutomi Hi Nkarhi Wa Nyimpi Ya Le Korea
Hi ku hatlisa endzhakunyana ka sweswo, ku tlhekeke nyimpi exikarhi ka Korea N’walungu na Korea Dzonga hi Sonto hi June 25, 1950. Hi nkarhi wolowo, etikweni ra Korea hinkwaro a ku ri ni vandlha rin’we ntsena ra Timbhoni, leri a a ri vumbiwa hi hina vanhu va 61 le Seoul. Vayimeri va tiko ra United States a a lava leswaku varhumiwa hinkwavo va huma etikweni hikwalaho ka vuhlayiseki bya vona. Timbhoni to hlayanyana ta kwalaho na tona ti rhurhile eSeoul kutani ti ya etindhawini to hambana-hambana ta le dzongeni wa tiko.
Hambiswiritano, hulumendhe ya le Korea Dzonga, yi sivele majaha lama ringaneleke ku ya evusocheni yo fana na mina leswaku ma nga rhurhi eSeoul. Hi xitshuketa, masocha ya Makhomunisi ma nghene edorobeni kutani Seoul ri sungule ku lawuriwa hi vuthu ra Makhomunisi. Ni hi nkarhi wolowo, laha a ndzi boheka ku tumbela exikamaranini xin’wana ku ringana tin’hweti tinharhu, ndzi swi kotile ku chumayela vanhu hi ta Mfumo wa Xikwembu. Hi xikombiso, ndzi hlangane ni mudyondzisi un’wana wa xikolo loyi na yena a a tumbelela Makhomunisi. U hetelele a tshama na mina exikamaranini xexo kutani ndzi sungule ku dyondza na yena Bibele siku ni siku. Hi ku famba ka nkarhi, u khuvuriwile a va Mbhoni ya Yehovha.
Tindhuna ta Makhomunisi ta le Korea N’walungu ti hetelele ti hi kumile endhawini leyi a hi tumbele eka yona. Hi ti byele leswaku hi swichudeni swa Bibele naswona hi ti hlamusele leswi Bibele yi swi dyondzisaka hi Mfumo wa Xikwembu. Lexi hi hlamariseke, a ti hi khomanga kambe ti tsakele rungula ra le Bibeleni. Entiyisweni, tin’wana ta tona ti vuyile ko hlayanyana ti lava ku twa swo tala hi ta Mfumo wa Xikwembu. Sweswo, swi hi tiyisekisile leswaku Yehovha wa hi sirhelela.
Endzhaku ka loko mavuthu ya Nhlangano wa Matiko ma tlhele ma lawula Seoul, ndzi kume mpfumelelo wo hlawuleka wo ya edorobeni ra Taegu hi March 1951. Loko ndzi fika kwalaho, ndzi tiphine hi ku chumayela ni Timbhoni-kulorhi ku ringana tin’hweti to hlayanyana. Kutani hi November 1951, loko nyimpi yi nga si hela, Don Steele u tlhelele eKorea.
Ndzi n’wi pfunile leswaku hi tlhela hi hlela ntirho wa hina wo chumayela. Xihondzo xo Rindza swin’we ni Informant, leswi a swi nyika Timbhoni swiletelo swa ndlela leyi ntirho wo chumayela wu faneleke wu endliwa ha yona, a swi fanele swi hundzuluxeriwa hi Xikorea, swi thayipiwa hi muchini ni ku kandziyisiwa swi tala. Minkandziyiso leyi yi rhumeriwe emavandlheni lawa hi nkarhi wolowo a ma ri kona emadorobeni yo hambana-hambana. Minkarhi yin’wana mina na Don a hi famba swin’we, hi endzela mavandlha leswaku hi ya ma khutaza.
Hi January 1953, a a ndzi tsake ngopfu loko ndzi kuma papila leri ndzi rhambaka leswaku ndzi ya leteriwa ku va murhumiwa eXikolweni xa Giliyadi le New York. Hambiswiritano, loko se ndzi kume thikithi ra xihaha-mpfhuka, ndzi kume papila leri humaka eka hulumendhe ya le Korea, ri lerisa leswaku ndzi ya evusocheni.
Ku Hlawula Vutomi Kumbe Rifu
Loko ndzi ri ehofisini yo tsarisela vusocha eka yona, ndzi hlamusele ndhuna ya kona hi xiyimo xa mina xo ka ndzi nga hlanganyeli etimhakeni ta politiki ni ku ala ka mina ku va ndzi joyina vusocha. Hi nkarhi wolowo, u ndzi yise eka ndhuna-nkulu ya masocha leswaku yi lavisisa loko ndzi nga ri Mukhomunisi. Kwalaho hi kona laha ndzi langutaneke ni xiyimo xo hlawula vutomi kumbe rifu lexi boxiweke eku sunguleni. Kambe ematshan’weni ya leswaku a ndzi duvula, ndhuna-nkulu ya masocha yi yime hi ku hatlisa ivi yi nyika ndhuna nhonga yo bumbula kutani yi lerisa leswaku yi ndzi ba. Hambileswi a ndzi twa ku vava swinene, a a ndzi tsakile hileswi ndzi koteke ku tiyisela.
Endzhaku ka sweswo ndzi tlheriseriwe ehofisini yo tsarisela vusocha laha tindhuna ta kona ti honiseke leswi ndzi swi pfumelaka, ti ndzi nyika nomboro ya vusocha hi vomu kutani ti ndzi rhumela laha masocha ma leteriwaka kona le xihlaleni xa Cheju ekusuhi ni le Korea. Hi xa mundzuku wa kona nimixo, vanhu lavantshwa lava tsarisiweke ku katsa na mina, a hi hoxiwe eka nxaxamelo wo ya hlambanya leswaku hi ta va masocha. Ndzi arile. Hikwalaho ka sweswo, ndzi tengisiwile ehubyeni ya masocha kutani ndzi gweviwa ku tshama ekhotsweni malembe manharhu.
Timbhoni Ta Magidi Ti Tshama Ti Tshembekile
Siku leri a ndzi fanele ndzi famba ha rona ku ya exikolweni xa vurhumiwa, ndzi vone xihaha-mpfhuka xi ri eku haheni. A a ku ri xihaha-mpfhuka lexi a ndzi fanele ndzi fambe ha xona. Ematshan’weni yo hela matimba hileswi ndzi nga yangiki eGiliyadi, a a ndzi enerisekile swinene hileswi a ndzi hambeta ndzi tshembeka eka Yehovha. Nakambe a hi mina ntsena eka Timbhoni ta le Korea loyi a aleke ku ya evusocheni. Entiyisweni, Timbhoni to tlula 13 000 eka malembe lama landzeleke na tona ti arile ku ya evusocheni. Ti hete malembe yo tlula 26 000 emakhotsweni ya le Korea.
Endzhaku ko heta malembe mambirhi ekhotsweni, laha a ndzi saleriwe hi lembe rin’we, ndzi rivaleriwile hi 1955 hileswi ndzi veke mubohiwa loyi a nga xikombiso lexinene kutani ndzi ntshunxiwa. Ndzi tlhele ndzi nghenela ntirho wo chumayela wa nkarhi hinkwawo. Hi October 1956, ndzi kume xiavelo xo ya tirha erhavini ra Timbhoni ta Yehovha le Korea Dzonga. Kutani hi 1958, ndzi tlhele ndzi vitaniwa ku ya eGiliyadi. Loko ndzi heta ku thwasa, ndzi averiwe ku tlhelela eKorea.
Endzhaku ka malembe yo hlayanyana ndzi tlhelele eKorea, ndzi hlangane na In-hyun Sung loyi a nga Mbhoni yo tshembeka naswona hi tekanile hi May 1962. U kulele endyangwini wa Mabudha naswona u dyondze timhaka ta Timbhoni eka xichudeni-kulobye xa le xikolweni. Eka malembe ya hina manharhu yo sungula hi tekanile, hi endzele mavandlha yo hambana-hambana vhiki rin’wana ni rin’wana le Korea hi xikongomelo xo tiyisa ripfumelo ra swirho swa wona. Ku sukela hi 1965 a a hi tirha erhavini ra Timbhoni leri sweswi ri nga mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka 60 ku suka eSeoul.
Ku Anakanyisisa Hi Swiyimo Leswi Cinceke
Loko ndzi anakanya leswi humeleleke enkarhini lowu hundzeke, swa ndzi hlamarisa ku vona ku cinca lokukulu loku veke kona etikweni leri. Endzhaku ka nyimpi ya vumbirhi ya misava ni nyimpi leyi yi yi lweke ni tiko ra Korea N’walungu, tiko ra Korea Dzonga a ri onhiwe ngopfu. Madoroba ni mapatu swi sale swi ri marhumbi. Gezi a a ri kumeka hi minkarhi yo karhi naswona nkarhi wun’wana a ri va ri nga ri kona. Ni ikhonomi ya tiko a a yi wile. Eka malembe ya 50 lama landzeleke, tiko ra Korea Dzonga ri hluvuke hi ndlela yo hlamarisa.
Namuntlha tiko ra Korea Dzonga i rin’wana ra matiko ya 11 leri nga ni ikhonomi leyi fuweke emisaveni hinkwayo. Ri tiviwa hi madoroba ya rona ya manguva lawa, switimela swa rivilo lerikulu, michini ya elektroniki ni vutshila byo endla timovha. Sweswi tiko ra Korea Dzonga ri wela eka matiko ya ntlhanu lama endlaka timovha to tala. Kambe lexi nga xa nkoka swinene eka mina i nhluvuko lowu endliweke le Korea Dzonga wo xixima timfanelo ta vanhu va le tikweni rero.
Loko ndzi tengisiwa hi 1953, hulumendhe ya le Korea a yi nga swi twisisi leswaku ha yini vanhu van’wana va ala ku ya evusocheni. Van’wana va hina a hi hehliwa hileswaku hi Makhomunisi, naswona Timbhoni ti nga ri tingani ti bukuteriwe ti kala ti fa. Vo tala lava khomiweke hikwalaho ko ka va nga lavi ku ya evusocheni loko va ha ri majaha va vone vana va vona va majaha hambi ku ri vatukulu va vona va khomiwa hikwalaho ka xivangelo lexi fanaka.
Eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, swihaxa-mahungu swi vulavule kahle hi mhaka leyi katsaka swilo leswi humeleleke Timbhoni ta Yehovha leti aleke ku hlanganyela enyimpini ya tiko rihi ni rihi. Gqweta rin’wana leri tengiseke Mbhoni leyi aleke ku ya evusocheni ri pfange no tsala papila ri kombela ku rivaleriwa eka leswi ri swi endleke, ivi papila rero ri kandziyisiwa eka magazini lowu dumeke ngopfu.
Ndzi tshemba leswaku mfanelo ya hina yo ala ku ya enyimpini yi ta xiximiwa le Korea Dzonga tanihi leswi yi xiximiwaka ematikweni man’wana yo tala. Ndzi khongelela leswaku valawuri va le Korea Dzonga va ta va khoma kahle vanhu lava nga laviki ku ya evusocheni ku fana na mina ivi va tshika ku khoma majaha lama nga laviki ku ya evusocheni, “leswaku hi ta ya emahlweni hi hanya vutomi byo rhula ni byo hola.”—1 Timotiya 2:1, 2.
Leswi hi nga malandza ya Yehovha Xikwembu xa hina, hi ri teka ri ri ra nkoka lunghelo ro seketela mfanelo ya yena yo va Mufumi wa hina. (Mintirho 5:29) Hi swi navela hi mbilu hinkwayo ku tsakisa mbilu ya yena hi ku tshama hi tshembekile eka yena. (Swivuriso 27:11) Ndza tsaka leswi ndzi nga exikarhi ka vanhu va timiliyoni lava hlawuleke ku ‘tshemba Yehovha hi mbilu ya vona hinkwayo naswona va nga titshegi hi ku twisisa ka vona vini.’—Swivuriso 3:5, 6.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 13]
“Lexi hi hlamariseke, a ti hi khomanga kambe ti tsakele rungula ra Bibele”
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 14]
Timbhoni ta le Korea ti hete malembe ya 26 000 ti ri ekhotsweni hikwalaho ko ala ku ya evusocheni
[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]
Ndzi ri ekhotsweni ra le vusocheni hi 1953
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Ndzi ri karhi ndzi endzela mavandlha na Don Steele hi nkarhi wa nyimpi hi 1952
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Hi nga si cata hi 1961
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Loko ndza ha tolokela mulanguteri la famba-fambaka hi 1956
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Ndzi ri na In-hyun Sung namuntlha