Xihundla 1: Ku Rhangisa Swilo Swa Nkoka

“Tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene.”—Vafilipiya 1:10.

Leswi swi vulaka swona. Emindyangwini leyi swilo swi yi fambelaka kahle, nuna kumbe nsati u rhangisa swilaveko swa loyi a tekaneke na yena, a nga rhangisi swilo swakwe, ntirho, vanghana hambi ku ri maxaka. Havumbirhi bya vona va heta nkarhi wo tala va ri swin’we va tlhela va heta nkarhi wo tala va ri ni vana va vona. Hinkwavo va tiyimisela ku titsona swo karhi leswaku ndyangu wa vona wu vuyeriwa.—Vafilipiya 2:4.

Lexi endlaka leswaku swi va swa nkoka. Bibele yi vula leswaku munhu u fanele a rhangisa swilaveko swa ndyangu wakwe. Muapostola Pawulo u vule leswaku munhu loyi a nga wu wundliki ndyangu wakwe “u bihe ngopfu ku tlula munhu la nga riki na ripfumelo.” (1 Timotiya 5:8) Hi ku famba ka nkarhi, swilo leswi munhu a a swi teka swi ri swa nkoka, a nga ha swi vona swi nga ha pfuni nchumu. Hi xikombiso, mutsundzuxi un’wana wa mindyangu u xiye leswaku vanhu vo tala lava yaka eminhlanganweni yakwe, va tikomba va rhangisa ngopfu mintirho ya vona ku ri ni mindyangu ya vona. U vule leswaku swi tikomba onge va lava nchumu lowu nga ta va pfuna leswaku va “tlhantlha swiphiqo swa vona hi ku copeta ka tihlo,” ku endlela leswaku va nga “dyi nkarhi va ri karhi va khathalela mindyangu ya vona, kambe va heta nkarhi wo tala va ri karhi va endla mintirho ya vona.” Hi dyondza yini emhakeni leyi? Hi dyondza leswaku swa olova ku vula leswaku hi rhangisa swilaveko swa mindyangu ya hina kambe hi nga swi kombisi hi swiendlo.

Ringeta xitoloveto lexi. Tikambele hi ku tirhisa swivutiso leswi landzelaka ku vona loko u wu teka wu ri wa nkoka ndyangu wa wena.

◼ Loko loyi ndzi tekaneke na yena kumbe n’wana wa mina a lava ku vulavula na mina, xana ndzi vulavula na yena hi nkarhi wolowo?

◼ Loko ndzi vulavula ni vanhu van’wana hi mintirho ya mina, xana minkarhi yo tala ndzi tikuma ndzi vulavula ni hi swilo leswi ndzi swi endlaka ni ndyangu wa mina?

◼ Xana ndzi nga hunguta mintirho ya mina (entirhweni kumbe kun’wana) loko ndyangu wa mina wu lava leswaku ndzi heta nkarhi lowu engetelekeke ndzi ri na wona?

Loko nhlamulo ya wena ku ri ina eka swivutiso leswi nga laha henhla, u nga vula leswaku wa swi rhangisa swilaveko swa ndyangu wa wena. Kambe, xana loyi u tekaneke na yena ni vana va wena va nga swi hlamula njhani swivutiso leswi? Swilo leswi hina hi swi tekaka swi ri swa nkoka, a swi vuli swona leswaku i swa nkoka ni le ka vanhu van’wana. Swi tano ni hi timhaka tin’wana ta nkoka leti hi nga ta bula ha tona eka matluka lama landzelaka, leti nga pfunaka mindyangu leswaku swi yi fambela kahle.

Tiendlele xiboho. Ehleketa hi ndlela yin’we kumbe timbirhi leti u nga swi kombisaka ha tona leswaku wa swi rhangisa swilaveko swa ndyangu wa wena. (Hi xikombiso: Ehleketa hi ku hunguta swilo leswi ku dyelaka nkarhi lowu a wu ta wu tirhisa u ri ni ndyangu wa wena.)

Ha yini u nga byeli ndyangu wa wena leswaku u tiyimisele ku heta nkarhi wo tala mi ri swin’we? Loko xirho xin’we xi tiyimisele ku endla tano, lavan’wana va nga ha navela ku landzela xikombiso xa xona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Wanuna loyi swilo swi n’wi fambelaka kahle u rhangisa swilaveko swa ndyangu wakwe

Xihundla 2: Ku Tshembeka eVukatini

“Leswi Xikwembu xi swi paneke swin’we, ku nga tshuki ku va ni munhu la swi hambanisaka.”—Matewu 19:6.

Leswi swi vulaka swona. Mimpatswa leyi swi yi fambelaka kahle yi teka vukati tanihi xiboho xa vutomi hinkwabyo. Loko ku va ni swiphiqo, yi tikarhatela ku swi lulamisa ematshan’weni yo dlaya vukati. Loko mimpatswa yi tshembana, vukati bya yona bya sirheleleka. Nuna ni nsati va tiyiseka leswaku va byi xixima vukati bya vona.

Lexi endlaka leswaku swi va swa nkoka. Ku tshembeka swa pfuna etimhakeni hinkwato evukatini. Loko mpatswa wu tshamela ku holova, sweswo swi nga endla leswaku wu nga ha tshembani. Minkarhi yin’wana swi nga ha endleka leswaku vatekani va nga xi tekeli enhlokweni xihlambanyo lexi nge, “hi ta fa swin’we” lexi va xi endleke hi siku ra vona ra mucato. Swi nga ha endleka va nga dlayi vukati hi ku kongoma, kambe un’wana a nga ha hlawula ku miyela, a nga ha pfuni eku tlhantlheni ka swiphiqo swa vona.

Ringeta xitoloveto lexi. Tivutise swivutiso leswi landzelaka, ku vona loko hakunene u tiyimiserile ku namarhela xihlambanyo lexi u xi endleke malunghana ni vukati bya n’wina.

◼ Loko mina ni loyi ndzi tekaneke na yena hi holova, xana ndzi pfa ndzi tisola hikuva ndzi n’wi tekile?

◼ Xana minkarhi yo tala ndzi lorha ri lo hosi, ndzi tivona se ndzi tshama ni munhu un’wana ku nga ri loyi ndzi tekaneke na yena?

◼ Xana minkarhi yin’wana ndzi byela loyi ndzi tekaneke na yena ndzi ku, “Ndza ku tshika” kumbe ndzi ku, “Ndzi ya lava un’wana loyi a nga ta ndzi rhandza”?

Tiendlele xiboho. Ehleketa hi goza rin’we kumbe mambirhi lama nga ku pfunaka leswaku u hambeta u tshembeka. (Swiringanyeto swin’wana: Tshama u ri karhi u tsalela nuna kumbe nsati wa wena rungula ro karhi, veka swinepe swakwe laha u tirhaka kona kumbe u n’wi fonela siku rin’wana ni rin’wana loko u ri entirhweni ku endlela leswaku mi tshama mi ri karhi mi burisana.)

Loko swi koteka u nga ha ta ni swiringanyeto swo hlayanyana kutani u kombela loyi u tekaneke na yena leswaku a hlawula leswi swi nga ta n’wi pfuna.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Ku tshembeka evukatini ku nga fanisiwa ni xisirhelelo lexi nga etlhelo ka gondzo lexi sirhelelaka timovha leswaku ti nga humi endleleni

[Xihlovo Xa Kona]

© Corbis/age fotostock

Xihundla 3: Ku Khomisana

“Vambirhi va antswa ku tlula un’we . . . loko un’we wa vona o wa, loyi un’wana a nga pfuxa munghana wakwe.”—Eklesiasta 4:9, 10.

Leswi swi vulaka swona. Mimpatswa leyi swi yi fambelaka kahle yi xixima lunghiselelo ra Xikwembu ra vunhloko hilaha ri hlamuseriweke hakona eBibeleni. (Vaefesa 5:22-24) Nuna ni nsati va teka swilo leswi va nga na swona evukatini tanihi hi swilo swa “hina” ku nga ri swa “mina.” Loko mpatswa wu khomisana, a wu nge hanyi ku fana ni vanhu lava nga catangiki. Mpatswa wu va “nyama yin’we,” ku nga xiga lexi Bibele yi xi tirhisaka loko yi hlamusela ndlela leyi vukati byi faneleke byi va xiswona.—Genesa 2:24.

Lexi endlaka leswaku swi va swa nkoka. Loko wena ni loyi u tekaneke na yena mi nga khomisani, swilo leswi nga nyawuriki swi nga ha va swiphiqo leswikulu kutani mi sungula ku kombana hi tintiho ematshan’weni yo tlhantlha xiphiqo. Loko mi khomisana, mi ta fana ni muhahisi wa xihaha-mpfhuka ni mupfuni wakwe lava yaka endhawini yin’we, ku nga ri vahahisi vambirhi lava nga eka swihaha-mpfhuka swo hambana leswi nga ha tlumbanaka. Loko mi holova, lavani ndlela yo tlhantlha xiphiqo ematshan’weni yo dya nkarhi mi ri karhi mi kombana hi tintiho.

Ringeta xitoloveto lexi. Kambela ndlela leyi u khomisanaka ha yona ni loyi u tekaneke na yena hi ku hlamula swivutiso leswi landzelaka.

◼ Xana ndzi teka muholo wa mina tanihi “mali ya mina ndzi ri ndzexe,” tanihi leswi ku nga mina loyi ndzi nga yi tirhela?

◼ Xana a ndzi khathali hi maxaka ya loyi ndzi tekaneke na yena hambileswi yena a ma rhandzaka swinene maxaka yakwe?

◼ Loko ndzi lava ku beriwa hi moya, xana ndzi tsakela ku va ekule ni loyi ndzi tekaneke na yena?

Tiendlele xiboho. Ehleketa hi ndlela yin’we kumbe timbirhi leti ha tona u nga kombisaka leswaku wa khomisana ni loyi u tekaneke na yena.

Kombela loyi u tekaneke na yena leswaku a ta ni swiringanyeto leswi mi nga swi tirhisaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Loko mi khomisana, swi fana niloko wena u ri muhahisi wa xihaha-mpfhuka kasi loyi u tekaneke na yena a ri mupfuni wa wena naswona mi ya endhawini yin’we

Xihundla 4: Ku Xiximana

“Huwa ni mavulavulelo ya nhlambha a swi susiwe eka n’wina.”—Vaefesa 4:31.

Leswi swi vulaka swona. Timholovo ti va kona emindyangwini leyi nga ni swiphiqo ni leyi swi yi fambelaka kahle. Kambe mindyangu leyi swilo swi yi fambelaka kahle yi lulamisa timholovo handle ko sapatelana, ku tseketselana kumbe ku rhuketelana. Swirho swa ndyangu swi khoma van’wana hi ndlela leyi na swona swi lavaka ku khomiwa ha yona.—Matewu 7:12.

Lexi endlaka leswaku swi va swa nkoka. Marito lawa hi ma vulaka eka vanhu van’wana ma nga va tlhava ku fana ni tlhari. Xivuriso xa le Bibeleni xi ri: “Swa antswa ku tshama etikweni leri nga mananga ematshan’weni ya ku tshama ni nsati wa timholovo, la dyisaka mbitsi.” (Swivuriso 21:19) Ku nga vuriwa leswi fanaka ni hi wanuna loyi a rhandzaka ku tlhava vanhu hi marito. Loko swi ta emhakeni yo kurisa vana, Bibele yi ri: “Mi nga dyisi vana va n’wina mbitsi, leswaku va nga heli mbilu.” (Vakolosa 3:21) Vana lava tshamelaka ku sola-soriwa va nga hetelela va vona onge a va nge swi koti ku tsakisa vatswari va vona, naswona leswi swi nga ha endla leswaku va nga ha tikarhati nikatsongo.

Ringeta xitoloveto lexi. Kambela ndlela leyi u wu xiximaka ha yona ndyangu wa wena hi ku hlamula swivutiso leswi landzelaka.

◼ Xana endyangwini wa mina timholovo ti tala ku hela loko xirho xin’wana xa ndyangu xi huma endlwini xi khunguvanyekile?

◼ Loko ndzi vulavula ni loyi ndzi tekaneke na yena kumbe ni vana, xana ndzi tirhisa marito lama tlhavaka yo tanihi lama nge, “xiphukuphuku ndzi wena” kumbe man’wana yo fana na wona?

◼ Xana ndzi kuriseriwe endyangwini lowu swirho swa wona a swi tolovele ku rhukana?

Tiendlele xiboho. Ehleketa hi pakani yin’we kumbe timbirhi leti u nga tivekelaka tona malunghana ni ndlela leyi u nga swi kombisaka ha yona leswaku wa xixima loko u vulavula. (Xiringanyeto: Tiyimisele ku tirhisa rito leri nge “mina” loko u vulavula ematshan’weni yo tirhisa leri nge “wena.” Hi xikombiso, “Mina ndza khunguvanyeka loko u . . . ,” ematshan’weni yo vula u ku, “Wena minkarhi hinkwayo u . . . ”)

Byela loyi u tekaneke na yena tipakani leti u tivekeleke tona. Endzhaku ka tin’hweti tinharhu, n’wi vutise loko u endle nhluvuko wo karhi eka tipakani teto.

Ehleketa hi tindlela leti nga ku pfunaka leswaku u nga tirhisi marito lama tlhavaka loko u vulavula ni vana va wena.

Ha yini u nga kombeli ku rivaleriwa loko u tshame u vulavula ni vana va wena hi ndlela leyi tlhavaka kumbe u va sapatela?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Ku tshamela ku vula marito lama tlhavaka swi nga onha vuxaka bya ndyangu wa n’wina, hilaha magandlati ya lwandle ma celaka ribye lerikulu hakona

Xihundla 5: Ku Anakanyelana

“Ku anakanyela ka n’wina a ku tiviwe.”—Vafilipiya 4:5.

Leswi swi vulaka swona. Emindyangwini leyi swilo swi yi fambelaka kahle, minkarhi hinkwayo nuna ni nsati va rivalelana loko va endle swihoxo. (Varhoma 3:23) A va khomi vana va vona hi voko ra nsimbi kumbe ku va debyisela voko. Va va vekela milawu leyi swi nga ta va olovela ku yi landzela. Loko va fanele va va nyika ndzayo, va va “[laya] hi mpimo lowu faneleke.”—Yeremiya 30:11.

Lexi endlaka leswaku swi va swa nkoka. Bibele yi vula leswaku ‘vutlhari lebyi humaka ehenhla bya anakanyela.’ (Yakobo 3:17) Xikwembu a xi langutelanga leswaku vanhu lava nga hetisekangiki va endla swilo hi ndlela leyi hetisekeke, kutani vanhu lava tekaneke a va fanelanga va langutela leswaku un’wana wa vona a va la hetisekeke. Ku tshamela ku xopaxopa swihoxo leswitsongo swi vanga timholovo naswona a swi aki. I swa nkoka ku tsundzuka mhaka ya leswaku “hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala.”—Yakobo 3:2.

Vatswari lava swilo swi va fambelaka kahle va va anakanyela vana va vona. Loko va va tshinya a va tikisi ngopfu voko kumbe va ‘nonon’hwisela vana va vona ku va tsakisa.’ (1 Petro 2:18) Loko vana va vona va fika emalembeni ya vuntshwa naswona va kota ku tiendlela swiboho, va va nyika ntshunxeko. A va ringeti ku va lawula eka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu va wu endlaka. Buku yin’wana yi vula leswaku ku lawula vutomi bya n’wana loyi a nga emalembeni ya vuntshwa “swi fana niloko vanhu va ba muchongolo leswaku ku ta na mpfula, kambe u kuma leswaku ko fana ni kwala. Leswi va swi endlaka swo fana ni ku tlanga hi nkarhi hikuva mpfula a yi nge ni.”

Ringeta xitoloveto lexi. Kambela ndlela leyi u va anakanyelaka ha yona van’wana hi ku hlamula swivutiso leswi landzelaka.

◼ U hetelele rini ku bumabumela nuna kumbe nsati wa wena?

◼ U hetelele rini ku xopaxopa loyi u tekaneke na yena?

Tiendlele xiboho. Loko swi ku tikela ku hlamula xivutiso xo sungula lexi nga eka xitoloveto lexi nga laha kambe swi ku olovela ku hlamula lexa vumbirhi, tivekele pakani leyi nga ta ku pfuna leswaku u bumabumela van’wana.

Burisana ni loyi u tekaneke na yena hi leswi mi faneleke mi swi endla.

Anakanya hi ntshunxeko lowu u nga ha wu nyikaka n’wana wa wena ku vona loko a ta swi kota ku tiendlela swiboho.

Ha yini u nga burisani ni n’wana wa wena la nga emalembeni ya vuntshwa malunghana ni nkarhi lowu a faneleke a vuya ha wona ekaya?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Xirho lexi anakanyelaka endyangwini xi rhangisa swilaveko swa swirho swin’wana, ku fana ni muchayeri la tshikaka van’wana va rhanga va hundza

Xihundla 6: Ku Rivalelana

“Hambetani mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku ntshunxeka.”—Vakolosa 3:13.

Leswi swi vulaka swona. Mimpatswa leyi swi yi fambelaka kahle yi dyondza eka swihoxo leswi yi tshameke yi swi endla; a yi na xikhomela naswona a yi tsundzuxani hi swihoxo leswi hundzeke, hi ku vula marito yo tanihi lama nge, “Wena a wu si tshama u wu khoma nkarhi” kumbe “A wu si tshama u ndzi yingisa.” Nuna ni nsati va swi tiva leswaku ‘loko va hoxelanile, va fanele va swi ba hi makatla.’—Swivuriso 19:11, Bibele—Mahungu Lamanene.

Lexi endlaka leswaku swi va swa nkoka. Xikwembu xi “lunghekele ku rivalela,” kambe vanhu a va tali ku rivalelana. (Pisalema 86:5) Loko swiphiqo swi nga tlhantlhiwi, swi nga endla leswaku mpatswa wu va ni xikhomela naswona hi ku famba ka nkarhi swi nga endla leswaku swi wu tikela ku rivalelana. Nuna kumbe nsati swi nga ha n’wi tikela ku phofula ndlela leyi a titwaka ha yona kutani a nga ha vi na mhaka ngopfu ni ndlela leyi loyi un’wana a titwaka ha yona. Havumbirhi va nga ha lahlekeriwa hi ntsako evukatini bya vona.

Ringeta xitoloveto lexi. Languta swinepe swa n’wina leswi mi nga swi teka loko ma ha ku tekana kumbe loko ma ha gangisana. Ringeta ku kondletela rirhandzu leri a mi ri na rona mi nga si va na swiphiqo leswi cinceke ndlela leyi mi langutanaka ha yona sweswi. Kutani ehleketa hi timfanelo leti a wu ti rhandza loko u hlangana na yena ro sungula.

◼ Hi tihi timfanelo leti sweswi u ti rhandzaka ngopfu eka yena?

◼ Ehleketa hi vuyelo lebyinene lebyi nga vaka kona eka vana va wena hikwalaho ko va la rivalelaka.

Tiendlele xiboho. Ehleketa hi ndlela yin’we kumbe timbirhi leti u nga kombisaka ha tona leswaku u tiyimisele ku rivala hi swihoxo leswi loyi u tekaneke na yena a nga ha vaka a ku endlele swona.

N’wi bumabumele hikwalaho ka leswi a nga ni timfanelo leti u ti rhandzaka.—Swivuriso 31:28, 29.

Lava tindlela tin’wana leti u nga kombisaka ha tona leswaku wa va rivalela vana va wena.

Tinyike nkarhi wo bula ni vana va wena hi mhaka yo rivalela ni ndlela leyi ku rivalela swi nga mi vuyerisaka ha yona tanihi ndyangu.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Loko u rivalela munhu swi fana niloko a ku hakele mali leyi a a ku kolota yona. Endzhaku ka loko a ku hakerile, a wu nge he tlheleli u n’wi londza

Xihundla 7: Masungulo Lamanene

Leswi swi vulaka swona. A swi tiendlekeli leswaku mindyangu yi va leyi tiyeke. Swi tano ni hi yindlu leyi tshamaka malembe yo tala yi tiyile. Leswaku muako wu va lowu tiyeke wu lava masungulo lamanene, swi tano ni hi ndyangu. Mindyangu leyi tiyeke hi leyi landzelaka nkongomiso lowunene.

Lexi endlaka leswaku swi va swa nkoka. Ku ni tibuku to tala, timagazini ni minongonoko ya TV leswi nyikelaka switsundzuxo malunghana ni ndlela leyi mindyangu yi faneleke yi hanya ha yona. Vatsundzuxi van’wana va ta vukati va khutaza mimpatswa leyi nga ni swiphiqo leswaku yi tshama swin’we, kasi van’wana va yi khutaza leswaku yi dlaya vukati. Van’wana a va ha swi tivi ni leswi va faneleke va swi vula hi mhaka leyi. Hi xikombiso, hi 1994 dokodela un’wana loyi a pfunaka vantshwa lava nga ni swiphiqo, loko a ha ku sungula ntirho wakwe u tsale leswaku “swa antswa leswaku vana va tshama ni mutswari un’we loyi a tsakeke ematshan’weni yo tshama ni vatswari vambirhi lava nga tsakangiki. A ndzi anakanya leswaku ku dlaya vukati swa antswa ematshan’weni yo va ni vukati lebyi dyisaka mbitsi.” Kambe loko se a ri ni malembe ya 20 entirhweni lowu, u cince ndlela leyi a ehleketaka ha yona kutani a ku: “Ku dlaya vukati swi dyisa vana vo tala mbitsi.”

Mavonelo ya vanhu ma nga cinca kambe ndzayo leyinene leyi pfunaka emhakeni ya vukati yi kumeka eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele. Loko u ri karhi u hlaya swihloko leswi swa nxaxamelo swi nga ha endleka u swi xiyile leswaku milawu ya Bibele yi tsariwe ehenhla ka matluka 3 ku ya eka 8. Milawu yoleyo yi pfune mindyangu yo tala leswaku yi kuma ntsako. Kambe na yona yi na swona swiphiqo ku fana ni mindyangu yin’wana. Yona yi hambanile ni leyin’wana hileswi Bibele yi yi pfunaka ku va ni masungulo lamanene evukatini ni ndlela leyi yi faneleke yi hanya ha yona. Bibele ya yi pfuna hileswi Mutsari wa yona, Yehovha Xikwembu, ku nga Musunguri wa ndyangu.—2 Timotiya 3:16, 17.

Ringeta xitoloveto lexi. Titsalele tindzimana ta Bibele leti nga tshahiwa eka matluka 3 ku ya eka 8. Katsa ni tin’wana leti nga ku pfuna. Tihlayisele tona kutani u tshama u ri karhi u ti pfuxeta.

Tiendlele xiboho. Tiyimisele ku tirhisa Bibele endyangwini wa wena.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8, 9]

Loko ndyangu wa wena wu landzela milawu ya Bibele, wu ta swi kota ku tiyiselela swiphiqo swo hambana-hambana ku fana ni yindlu leyi nga ni masungulo lamanene naswona yi kotaka ku tiyiselela swidzedze