HI December 17, 2010, Mohamed Bouazizi loyi a a ri ni malembe ya 26 hi vukhale u hele mbilu. Leswi a a xavisa exitarateni le Tunisia, se a a karhatekile hileswi a nga wu kumi ntirho lowu holelaka kahle. Nakambe a a swi tiva leswaku vatirhela-mfumo lava nga ni vukanganyisi va lava ku fumbarherisiwa. Hi mixo wolowo, maphorisa ma n’wi tekele mapyere, mabanana ni maapula yakwe lawa a a ma xavisa. Loko va lava ku teka swikalo swakwe, u arile naswona vanhu van’wana lava voneke mhaka yoleyo va vula leswaku phorisa rin’wana ra xisati ri n’wi makale hi mpama.

Leswi Mohamed a a chichiwe xindzhuti naswona a hlundzukile, u ye ehofisini ya mfumo leyi a yi ri ekusuhi ni laha a a tshama kona leswaku a ya mangala mhaka yoleyo kambe xivilelo xakwe xi biwe hi makatla. Ku vuriwa leswaku u bokolokile emahlweni ka hofisi yoleyo, a ku: “Mi ehleketa leswaku ndzi ta wu wundla hi yini ndyangu wa mina?” Endzhaku ka loko a tichele hi swihalaki leswi kotaka ku khoma ndzilo, u tlwebe mencisi. U fe ku nga si hela ni mavhiki manharhu hikwalaho ka timbanga ta ku tshwa.

Goza leri tekiweke hi Mohamed Bouazizi hikwalaho ka leswi a a heleriwe hi ntshembo, ri ve ni nkucetelo lowukulu eka vanhu va le Tunisia swin’we ni va le matikweni man’wana. Vanhu vo tala va teka leswi a swi endleke tanihi leswi vangeke ku pfukeriwa ka mfumo wa tiko rero ivi wu minuriwa, ni leswi endleke leswaku matiko man’wana ya Maarabu na wona ma sungula ku tereka. Palamendhe ya le Yuropa yi fundzhe Bouazizi ni vanhu van’wana va mune hi ku va nyika Sagwadi ra 2011 ra Sakharov ra Ntshunxeko wo Vula Leswi Munhu A Swi Anakanyaka naswona eka Phepha-hungu ra The Times ra le London ku ve yena munhu wo hlawuleka wa lembe ra 2011.

Hilaha xikombiso lexi xi swi kombisaka hakona, ku tereka swi nga ha pfuna swinene. Kambe i yini leswi vangeke switereka leswi swa ha ku vaka kona sweswinyana? Naswona xana ti kona tindlela tin’wana leti nga tirhisiwaka handle ko tereka?

Ha Yini Ku Tereka Ku Ya Ku Tinyika Matimba Swinene?

Switereka swo tala swi vangiwa hi swilo leswi landzelaka:

• Ku nga eneriseki hi matirhelo ya mfumo emugangeni. Loko vanhu va anakanya leswaku hulumendhe ya ka vona ni xiyimo xa ikhonomi swi enerisa swilaveko swa vona, a va tereki—va landzela nawu leswaku va lulamisa swiphiqo swa vona. Hi hala tlhelo, loko vanhu va vona onge hulumendhe ya ka vona yi ni vukanganyisi, yi hombolokile naswona yi ya hi nghohe, sweswo swi nga endla leswaku va pfukela mfumo.

• Xiyimo. Hakanyingi, xiendlakalo xo karhi xi susumetela vanhu ku teka goza, va tshika ku amukela xiyimo va anakanya leswaku va fanele va endla swo karhi. Hi xikombiso, mhaka ya Mohamed Bouazizi yi vange switereka swo tala eTunisia. Le India, xitereka xa ku ala ku dya xa ku lwisana ni vukanganyisi lebyi endliweke hi mulweri wa ntshunxeko Anna Hazare xi vange switereka leswi sunguriweke hi vaseketeri va yena emadorobeni ya 450.

• Hilaha Bibele yi vuleke hakona khale, hi hanya “emisaveni leyi vanhu van’wana va nga ni vulawuri naswona van’wana va bohekaka ku xaniseka ehansi ka vona.” (Eklesiasta 8:9, Good News Translation) Vukanganyisi ni vuhomboloki swi tele swinene namuntlha ku tlula leswi a swi ri xiswona hi nkarhi wolowo. Entiyisweni, vanhu va swi xiya swinene ku tlula rini na rini leswaku fambiselo ra tipolitiki ni ra ikhonomi swi tsandzekile ku va pfuna. Tiselfoni ta manguva lawa leti nga ni tiprogreme ta khompyuta, Internet ni switichi swa le ka thelevhixini leswi kombisaka mahungu vusiku ni nhlikanhi swi endla leswaku hambi ku ri vanhu lava tshamaka etindhawini ta le kule va tereka loko fambiselo ra hulumendhe ri nga va tsakisi.

Hi byihi vuyelo lebyi vangiwaka hi ku tereka?

Vanhu lava hlohlotelaka switereka va vula leswaku ku tereka ku endle leswaku ku va ni vuyelo lebyi landzelaka:

• Ku pfuneka swisiwana. Hikwalaho ka switereka swa lava hirheke le Chicago, eIllionois, le U.S.A., leswi endlekeke hi nkarhi wa Ku Hohloka Lokukulu ka Ikhonomi hi va-1930, vafambisi va doroba va sivele ku hlongoriwa ka vona etindlwini leti va ti hirheke ivi va kumela van’wana va vona mintirho. Switereka leswi fanaka ni leswi le Dorobeni ra New York swi endle leswaku mindyangu ya 77 000 leyi a yi hlongoriwile emakaya ya yona yi vuyiseriwa.

• Ku lulamisa vuhomboloki. Xihlawuhlawu xa ku khandziya tibazi exikarhi ka Vantima ni Valungu lexi veke kona hi 1955/1956 edorobeni ra Montgomery, eAlabama, le U.S.A., xi endle leswaku ku cinciwa milawu leyi a yi pfumelela vakhandziyi va Valungu ku tshama eswitulwini kasi Vantima va yima hi milenge.

• Ku yimisa matsima yo aka. Hi December 2011, vanhu va makume ya magidi va terekile va lwisana ni ku akiwa ka xitichi xa gezi lexi a xi ta tirha hi malahla lexi a xi ta va ekusuhi ni le Hong Kong, hikwalaho ko karhateka hi ku thyakisiwa ka moya, kutani ntirho wolowo wu yimisiwile.

Entiyisweni, vanhu lava terekaka a hi minkarhi hinkwayo va kumaka swilo leswi va swi lavaka. Hi xikombiso, valawuri va nga ha hlawula ku va xupula ematshan’weni yo va nyika leswi va swi lavaka. Sweswinyana, presidente un’wana wa le tikweni ra le Vuxa Xikarhi u vule leswi malunghana ni xitereka xa kwalaho: “Hi fanele hi lwisana na xona hi matimba” naswona vanhu va magidi va file eka xitereka xexo.

Hambiloko lava terekaka va fikelela swikongomelo swa vona, vuyelo bya kona minkarhi hinkwayo byi vanga swiphiqo leswintshwa. Wanuna un’wana loyi a pfuneteke eku menuriweni ka murhangeri wa tiko rin’wana ra laha Afrika u byele vatsari va magazini wa Time malunghana ni mfumo lowuntshwa a ku: “A ku ri nkarhi wo tsakisa lowu hi ku hatlisa wu hundzukeke hasahasa.”

Xana yi kona ndlela yo antswa yo lulamisa timhaka?

Vanhu vo tala lava dumeke va vone swi fanerile leswaku va lwisana ni mimfumo leyi tshikilelaka vanhu. Hi xikombiso, mufi Václav Havel, loyi a tshameke a va presidente ya le Czech loyi a heteke malembe yo tala ekhotsweni hikwalaho ko lwela timfanelo ta vanhu, u tsale leswi hi 1985: “[Vanhu lava terekaka] va nga nyiketela vutomi bya vona ntsena naswona va byi nyikela hikwalaho ka leswi ku nga riki na ndlela yin’wana yo seketela ntiyiso lowu va wu tshembaka.”

Marito ya Havel ma kombisa swiendlo leswi kombisaka ku heleriwa hi ntshembo swa Mohamed Bouazizi ni van’wana. Etikweni rin’wana ra le Asia, vanhu vo tala va ha ku tihisa va kombisa ku vilerisiwa hi varhangeri va vukhongeri ni va tipolitiki. Wanuna un’wana loko a hlamusela lexi susumetelaka vanhu ku endla swiendlo swoleswo leswi hundzeletiweke, u byele vatsari va magazini wa Newsweek a ku: “A hi na swibamu. A hi swi lavi ku vavisa vanhu van’wana. A ku na swin’wana leswi vanhu va nga swi endlaka.”

Bibele yi vula leswaku vuhomboloki, vukanganyisi ni ku tshikileriwa swi ta herisiwa. Yi hlamusela hi mfumo lowu Xikwembu xi wu simekeke etilweni lowu nga ta siva mafambiselo ya tipolitiki ni ya ikhonomi lama tsandzekeke lama vangaka leswaku vanhu va tereka. Vuprofeta lebyi vulavulaka hi Mufumi wa mfumo lowu byi ri: “Yi ta kutsula xisiwana lexi kombelaka ku pfuniwa, ni la xanisekaka ni hinkwavo lava nga riki na mupfuni. Yi ta kutsula moya-xiviri wa vona eku tshikileriweni ni le madzolongeni.”—Pisalema 72:12, 14.

Timbhoni ta Yehovha ti tshemba leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena lowu nga ta tisa misava ya ku rhula. (Matewu 6:9, 10) Hikwalaho, a ti hlanganyeli eka switereka. Kambe xana mhaka ya leswaku mfumo wa Xikwembu wu ta herisa leswi vangaka ku tereka a hi ntiyiso? Yi nga ha languteka yi nga ri ntiyiso. Kambe, vanhu vo tala va tshemba vulawuri bya Xikwembu. Ha yini u nga tikambisiseli hi wexe loko leswi swi ri ntiyiso?

NDZI velekiwe hi 1965 endyangwini lowu a wu swerile eIreland N’walungu. Ndzi kulele eXifundzheni xa Derry hi nkarhi wa nyimpi ya xin’wana-manana leyi a yi ri kona exikarhi ka Makhatoliki ni Maprotestente, leyi tekeke malembe yo tlula 30. Makhatoliki lawa a ma nga talanga ngopfu a ma titwa ma tekeriwa ehansi hi Maprotestente lawa a ma tele, ma va hehla hi mikhuva leyi nga riki yinene leyi katsaka nhlawulo, ku rindza, mintirho ni ku kuma tiyindlu.

Vuhomboloki ni ku nga ringani hi swiyimo a swi tinyike matimba. Ndzi fumbuteriwe ko tala, ndzi huduriwa emovheni ndzi kombeteriwe hi xibamu kumbe ndzi konanisiwa ni ku sechiwa hi maphorisa kumbe masocha. A ndzi titwa ndzi nga khomiwi kahle, kutani ndzi tibyele leswaku, ‘Leswi ndzi ta swi amukela kumbe ndzi tilwela!’

Ndzi hlanganyele eku macheni loku veke kona laha a ku tsundzukiwa vanhu va 14 lava baleseriweke hi masocha ya le Britain eka Ku Dlayiwa ka Vanhu loku endlekeke hi Sonto yin’wana hi 1972, ndzi tlhela ndzi hlanganyela eka xitereka xo ala ku dya laha a ku fundzhiwa vabohiwa lava a va lwisana ni ku fumiwa hi tiko ra Britain ivi va titsona swakudya ku kondza va fa hi 1981. Ndzi hayeke mijeko leyi a yirisiwile ndzi tlhela ndzi tsala-tsala marito lama kombisaka leswaku ndzi lwisana ni tiko ra Britain kun’wana ni kun’wana laha a ndzi kota ku tsala kona. A swi tikomba onge minkarhi hinkwayo a ku ri ni ku khomiwa hi ndlela ya tihanyi kumbe ku dlayiwa ka Mukhatoliki loku a hi fanele hi kombisa ku vilela malunghana na kona. Ku macha kun’wana ni kun’wana loku a ku va kona hakanyingi a ku hetelela ku ve hasahasa leyikulu.

Loko ndzi ri eyunivhesiti ndzi joyine swichudeni leswi a swi terekela timhaka ta mbango. Hi ku famba ka nkarhi ndzi rhurhele eLondon laha ndzi fikeke ndzi hlanganyela eku macheni loku a ku lwisana ni milawu ya mfumo leyi a yi tikomba yi dyelela swisiwana leswaku yi vuyerisa swifumi. Ndzi hlanganyele eka nhlangano lowu yimelaka vatirhi lowu lwisanaka ni ku hungutiwa ka miholo naswona hi 1990 ndzi hlanganyele eka ku macha loku a ku lwisana ni ku hakerisiwa ka vanhu leswaku va ta kota ku hlanganyela eka nhlawulo, loku vangeke ku onhiwa swinene ka Trafalgar Square hi vanhu lava terekeke.

Kambe eku heteleleni ndzi heleriwe hi ntshembo. Ematshan’weni yo fikelela tipakani ta hina, ku tereka hakanyingi a ku nyanyisa rivengo.

Hi nkarhi wolowo, munghana wa mina u ndzi hlanganise ni Timbhoni ta Yehovha. Ti ndzi kombe eBibeleni leswaku Xikwembu xa khumbeka loko xi vona hi xaniseka nileswaku xi ta herisa swiphiqo hinkwaswo leswi vangiweke hi vanhu. (Esaya 65:17; Nhlavutelo 21:3, 4) Vanhu a va nge swi koti ku tisa vululami ni ku endla leswaku vanhu va ringana hi swiyimo hambiloko va ri ni swikongomelo leswinene. Hi lava nkongomiso wa Xikwembu ni matimba ya xona leswaku hi ta hlula matimba lama nga vonakiki lama vangaka swiphiqo swa vanhu.—Yeremiya 10:23; Vaefesa 6:12.

Sweswi ndza swi vona leswaku ku kombisa ka mina ku vilela malunghana ni vuhomboloki a swi fana ni ku ringeta ku lulamisa switulu swa xikepe lexi mbombomelaka. A ndzi tsake ngopfu loko ndzi dyondza leswaku ku ta fika nkarhi lowu ku nga ta va ku nga ha ri na vuhomboloki laha misaveni, laha vanhu hinkwavo va nga ta va va ringana hi swiyimo.