MATIKO NI VANHU
Ku Endzela Tiko Ra Costa Rica
EKA malembe ya 500 lama hundzeke, Mapaniya ma endzele tiko leri ro sungula. Ma vitane tiko leri leswaku i Costa Rica (Ribuwa leri Fuweke), hi ku anakanya leswaku ma ta kuma nsuku wo tala—kambe a swi vanga tano. Namuntlha tiko leri a ri tiviwi tanihi tiko leri nga ni tinsimbi ta nkoka kambe ri tiviwa tanihi rin’wana ra matiko lama fuweke hi swimilana ni swiharhi.
Vanhu va le Costa Rica va vuriwa Ma-tico, ku nga rito leri humaka eka mukhuva wa vona wo engetela rito “-ico” emakumu ka marito leswaku va tsongahata ngopfu swilo. Hi xikombiso, ematshan’weni yo vula leswaku “un momento” (nkarhinyana), va nga ha ku “un momentico” (nkarhinyana wutsongo). Loko va vulavula siku na siku va tala ku vula va ku, “¡pura vida!” (vutomi lebyinene), ku nga ndlela ya vona yo tlangela, yo pfumela, yo xeweta kumbe ku lelana ni munhu.
Makhwati ya le Costa Rica ma ni swimilana ni swiharhi swo hambana-hambana swo hlamarisa, ku fana ni chela leri vuriwaka red-eyed tree (Agalychnis callidryas)
Swakudya leswi rhandziwaka ngopfu eCosta Rica i gallo pinto, (leswi vulaka nkuku lowu nga ni mivalavala)—rhayisi ni tinyawa leswi nga swekiwangiki embiteni yin’we ivi swi hlanganisiwa ni swinyunyeteri. Gallo pinto yi nga dyiwa nimixo, ninhlikanhi kumbe ni madyambu. Xakunwa xa ndhavuko xi vuriwa café chorreado ku nga kofi leyi sefiwaka hi lapi ro sefa leri hakiweke eka xilo lexi endliweke hi mapulanga.
ECosta Rica ku ni mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha ya kwalomu ka 450. Minhlangano ya vona yi khomiwa hi tindzimi ta khume, ku katsa ni Ririmi ra Mavoko ra le Costa Rica ni timbirhi ta kwalaho, ku nga Xibribri ni Xicabecar.
XANA A WU SWI TIVA? ECosta Rica ku kumiwe madzana ya maribye ya xirhendzevutana lama vatliweke kahle. Lerikulu ra kona ri aname 2,4 wa timitara. Man’wana ku ringanyetiwa leswaku ma ni malembe yo tlula 1 400 ma ri kona. A ku na loyi a tivaka leswaku ha yini ma endliwile.
Maribye ya xirhendzevutana