LOKO u ri karhi u hlaya, xana wa tilumaluma eka marito man’wana? Kumbe loko u yima emahlweni ka vayingiseri u nyikela nkulumo, xana u tikuma u ri karhi u lavetela marito lama faneleke? Loko swi ri tano, swi nga ha vula leswaku u pfumala nkhuluko. Munhu la nga tilumalumiki u hlaya kahle lerova swi twisiseka hi ku olova leswi a swi hlayaka. Leswi a swi vuli swona leswaku u vulavula a nga hefemuli, u vulavula hi ku hatlisa, kumbe handle ko ehleketa. Mavulavulelo ya yena ma tsakisa ma vuya ma tsokombela. Nkhuluko wa xiyisisiwa swinene eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni.

Ku pfumala nkhuluko ku nga ha vangiwa hi swilo swo hambana-hambana. Xana ku laveka leswaku u endla nhluvuko eka swin’wana swa leswi landzelaka? (1) Loko u hlayela vanhu, u nga ha tilumaluma loko u nga tolovelananga ni marito man’wana. (2) Ku yima-yima etindhawini to tala swi nga vanga leswaku rungula ri nga khuluki. (3) Loko munhu a nga lunghiseleli swi nga nyanyisa xiphiqo lexi. (4) Loko munhu a vulavula emahlweni ka ntlawa, lexi hakanyingi xi endlaka nkhuluko wu nga vi kona i ku tsandzeka ku hlela mhaka yi landzelelana hi ndlela leyinene. (5) Loko munhu a nga ma tivi marito yo tala swi nga endla leswaku a kanakana hikwalaho ka leswi a lavaka marito lama faneleke. (6) Loko ku kandziyisiwa marito yo tala ku tlurisa, nkhuluko a wu nge vi kona. (7) Loko munhu a nga yi tolovelanga milawu ya ririmi swi nga nyanyisa xiphiqo lexi.

Loko u nga ri na wona nkhuluko, vayingiseri lava nga eHolweni ya Mfumo a va nge humi hi xiviri va famba, kambe i mianakanyo ya vona yi nga ta teka leti ni letiya. Hi ndlela yoleyo, swo tala swa leswi u swi vulaka swi nga ha lahleka.

Hi hala tlhelo, u fanele u xiya leswaku rungula leri u lavaka ku ri nyikela hi xivindzi ni hi ku khuluka a ri fanelanga ri kombisa ku titshemba ngopfu, kumbexana ri kala ri nyumisa ni vayingiseri. Loko vanhu lava kuleke hi ndlela leyi hambaneke ni ya wena va nga yi amukeli kahle ndlela ya wena yo vulavula kumbe va yi twa yi kayivela xichavo, swi ta endla leswaku u nga xi fikeleli xikongomelo xa wena. Hambileswi muapostola Pawulo a a ri xivulavuri lexi nga ni ntokoto, hi xiya leswaku u vulavurisane ni Vakorinto hi “ku tsana ni ku chava ni hi ku rhurhumela lokukulu” leswaku a nga tiendli onge u tiva hinkwaswo.—1 Kor. 2:3.

Mikhuva Leyi Faneleke Ku Papalatiwa. Vanhu vo tala va ni mukhuva wo tshamela ku tirhisa marito yo tanihi “eeh” loko va vulavula. Van’wana nkarhi ni nkarhi va sungula xivulwa hi ku, “ina, makwerhu,” kumbexana va pfa va nghenisa marito yo tanihi “wa tiva” kumbe “laha va ri,” eka xin’wana ni xin’wana lexi va xi vulaka. Kumbexana a wu swi voni leswaku u ma tirhisa kangani marito yo tano loko u vulavula. Swi nga antswa loko wo kombela munhu a ku yingisela kutani a vula marito wolawo nkarhi ni nkarhi loko u ma vula. U ta sala u tikhome nomu.

Vanhu van’wana va hlaya ni ku vulavula va ri karhi va tlhelela endzhaku. Swi vula leswaku va sungula xivulwa kutani va tsandzeka ku ya emahlweni loko va ri exikarhi kutani va phindha xiyenge xin’wana xa leswi va swi vuleke.

Kasi van’wana va vulavula hi rivilo lerinene, kambe va sungula xivulwa hi mongo wo karhi loko xivulwa xi ri exikarhi va cincela eka mongo wun’wana. Hambiloko marito ma khuluka khwatsi, ku cinca ka mongo wa mhaka ku kavanyeta nkhuluko wa yona.

Ndlela Yo Antswisa. Loko xiphiqo xa wena ku ri ku hamba u lahlekeriwa hi rito leri faneleke, u fanele u tikarhatela ku tiva marito yo tala. Xiyisisa marito lawa u nga ma tolovelangiki eka Xihondzo xo Rindza, Xalamuka!, ni minkandziyiso yin’wana leyi u nga vaka u yi hlaya. Ma kambisise eka xihlamusela-marito, kamba ndlela leyi ma vitaniwaka ha yona ni leswi ma vulaka swona, kutani u ma nghenisa enhlokweni. Loko u nga ri na xona xihlamusela-marito, kombela mpfuno eka munhu loyi a vulavulaka ririmi rero kahle.

Loko u titoloveta ku hamba u hlayela ehenhla swi ta ku pfuna leswaku u antswisa. Xiyisisa marito yo tika, kutani u ma phindha-phindha hi rito ra le henhla.

Leswaku u khuluka loko u hlaya, i swa nkoka leswaku u twisisa ndlela leyi marito ma hlanganaka ha yona exivulweni. Hakanyingi marito ma fanele ku hlayiwa hi mintlawa leswaku ma humesa mongo lowu vuriwaka hi mutsari. Xiyisisa marito lama fambisanaka. Ma funghe loko sweswo swi ta ku pfuna. Xikongomelo xa wena a hi ku hlaya marito ntsena, kambe ni ku humesa mongo hi ndlela leyi twalaka. Endzhaku ko kambisisa xivulwa xo karhi, hundzela eka xin’wana kukondza u heta ndzimana hinkwayo. Tolovelana ni ndlela leyi mhaka yi khulukaka ha yona. Kutani u titoloveta ku hlayela ehenhla. Hlaya ndzimana hi ku phindha-phindha kukondza u kota ku yi hlaya handle ko tilumaluma, naswona u nga yimi etindhawini leti ku nga yimiwiki eka tona. Kutani u hundzela eka tindzimana leti landzelaka.

Endzhaku ka sweswo, engetela rivilo ra wena. Loko se u yi toloverile ndlela leyi marito ya xivulwa ma hlanganaka ha yona, u ta swi kota ku vona marito yo hlayanyana hi nkarhi wun’we kutani u ta tiva rito leri nga ta landzela. Sweswo swi ta ku pfuna ngopfu leswaku u hlaya hi ndlela leyinene.

Ku hamba u titoloveta ku hlaya u nga rhanganga hi ku lunghiselela, i nchumu lowunene. Hi xikombiso, handle ko rhanga u lunghiselela, hlaya ndzimana ya siku ni nhlamuselo ya kona, u swi hlayela ehenhla; tshama u ri karhi u endla tano. Tolovela ku endla leswaku tihlo ra wena ri vona marito hi ntlawa wa wona, lowu vulaka mhaka yo karhi, ematshan’weni ya ku vona rito rin’we ntsena.

Loko u ri karhi u bula, u fanele u rhanga hi ku ehleketa u nga si vulavula leswaku u kota ku khuluka. Titolovete sweswo eka leswi u swi endlaka siku ni siku. Ehleketa hi marito lawa u lavaka ku ma vula ni ndlela leyi ma nga ta longoloka ha yona; kutani u sungula ku vulavula. U nga tsutsumi. Ringeta ku vula mhaka handle ko yima-yima kumbe ku cinca mianakanyo loko u ri exikarhi. Swi nga ku pfuna loko wo tirhisa swivulwa swo koma, swo olova.

Marito ma fanele ma titela loko u swi tiva kahle leswi u lavaka ku swi vula. Kahle-kahle, a swi bohi leswaku u rhanga hi ku hlawula marito lawa u nga ta ma tirhisa. Entiyisweni, loko u ri karhi u titoloveta, swa antswa ku tiyiseka leswaku wa swi tiva leswi u lavaka ku swi vula kutani u ehleketa hi marito loko u ri karhi u vulavula. Loko wo endla sweswo u tlhela u nga rivali leswi u lavaka ku swi vula ku ri ni ku anakanya hi marito lawa u ma vulaka, marito ma ta titela, kasi mhaka yona yi ta huma kahle hi ku landza ndlela leyi u titwaka ha yona. Kambe loko u sungula ku ehleketa hi marito ku nga ri mongo wa mhaka, rungula ra wena ri nga tsemeka-tsemeka. Hi ku titoloveta, u nga swi kota ku vulavula hi ku khuluka, ku nga mfanelo ya nkoka leswaku u kota ku vulavula ni ku hlaya kahle.

Loko Muxe a averiwe ku yimela Yehovha emahlweni ka tiko ra Israyele ni le mahlweni ka Faro wa Egipta, a a titwa a nga faneleki. Ha yini? A a nga swi koti ku vulavula hi ku khuluka; swi nga ha endleka leswaku a a nghanghamela. (Eks. 4:10; 6:12) Muxe u nyikele swivangelo swo hambana-hambana swa leswaku a nga tirhisiwi, kambe a xi kona ni xin’we lexi amukeriweke hi Xikwembu. Yehovha u rhumele Aroni leswaku a va muvulavuleri wa yena, kambe U tlhele a pfuna Muxe leswaku a kota ku vulavula. Hi ku phindha-phindha ni hilaha ku humelelaka, Muxe a nga kotanga ku vulavula ni munhu ha un’we-un’we ni mintlawa leyitsongo ya vanhu ntsena, kambe u kote ni ku vulavula ni tiko hinkwaro. (Det. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) Loko u tikarhatela ku hetisisa xiphemu xa wena, u ri karhi u tshemba Yehovha, na wena u nga swi kota ku tirhisa ririmi ra wena ku dzunisa Xikwembu.

KU KOKA MOYA etindhawini leti faneleke i ka nkoka eku vulavuleni. Sweswo swa laveka hambi u nyikela nkulumo kumbe u karhi u vulavula ni munhu. Loko ku koka moya ku nga ri kona, leswi vuriwaka swi nga ha huma hi ndlela leyi nga twisisekiki, ku ri ni ku endla mhaka ya wena yi twala kahle. Ku koka moya loku faneleke, ku endla leswaku mhaka ya wena yi twala kahle. Nakambe ku nga ha endla leswaku tinhla-nkulu ta wena ti dzika embilwini.

Xana u nga swi vonisa ku yini leswaku se u fanele u koka moya? Xana ku koka moya ku fanele ku lehisa ku yini?

Ku Koka Moya Ko Hikahata. Ku hikahata ku hundzuke xiphemu xa nkoka xa ririmi leri tsariwaka. Ku nga ha kombisa laha xivulwa kumbe xivutiso xi helaka kona. Eka tindzimi tin’wana ku hikahata ku fungha mhaka leyi tshahiweke. Swihikahato swin’wana swi kombisa vuxaka lebyi nga kona eka xiyenge xo karhi xa xivulwa ni swiyenge leswin’wana. Munhu loko a tihlayela hi yexe, wa swi kota ku vona mimfungho yo hikahata. Kambe loko a hlayela van’wana, rito ra yena ri fanele ri nyika mongo wa mimfungho yihi ni yihi yo hikahata leyi tsariweke laha a hlayaka kona. (Leswaku u kuma rungula rin’wana, vona Dyondzo 1, leyi nge “Ku Hlaya Kahle.”) Loko u nga koki moya laha ku nga ni mfungho wo hikahata, swi nga tikisela van’wana ku twisisa leswi u swi hlayaka kumbe swi nga ha tlhela swi endla mhaka yi twala hi ndlela yin’wana.

Ku tlhandlekela eka mimfungho yo hikahata, ndlela leyi mhaka yi vuriwaka ha yona exivulweni hi yona yi kombaka laha ku koka moya ku faneleke kona. Xiyimbeleri xin’wana xa ndhuma xi tshama xi ku: “Vachayi van’wana va piyano a ndzi va tluli ha nchumu hi ku chaya. Kambe ndza ku byela, laha vutshila byi etleleke kona hi le mhakeni ya nkarhi lowu u wu siyaka exikarhi ka tinoto leti chayiwaka.” Swi tano ni le mhakeni ya ku vulavula. Ku koka moya hi mfanelo swi ta nyoxisa rungula leri u ri lunghiseleleke kahle swi tlhela swi endla leswaku ri va ni ntikelo.

Loko u ri karhi u lunghiselela ku hlayela ntshungu, swi nga antswa loko wo fungha mhaka leyi tsariweke, leyi u nga ta va u yi hlaya. Tsala layini yo komba laha u nga ta fika u yimanyana kona. Fungha hi tilayini timbirhi laha u nga ta fika u yimanyana nkarhi wo leha. Loko mavekelo yo karhi ya marito ma ku tikela kutani u tshamela ku koka moya endhawini leyi nga riki yona, fungha marito hinkwawo lama fambisanaka eka xivulwa xexo xo tika. Kutani hlaya xivulwa xexo u ya fika emakumu ka xona. Swivulavuri swo tala leswi nga ni ntokoto swi endla sweswo.

Ku koka moya loko u vulavula siku ni siku hi ntolovelo a swi tiki hikuva wa yi tiva mhaka leyi u lavaka ku yi vula. Hambiswiritano, loko u ri ni mukhuva wa ku yima-yima loko u ri karhi u hlaya ku nga khathariseki leswaku mongo wu lava yini, mhaka ya wena yi ta pfumala ntikelo naswona a yi nge twali. Swiringanyeto swo antswisa swi kumeka eka Dyondzo 4, leyi nge “Ku Hlaya Ni Ku Vulavula Hi Ku Khuluka.”

Ku Koka Moya Leswaku U Cinca Mongo Wa Mhaka. Loko u suka eka yinhla-nkulu yin’wana u ya eka yin’wana, ku koka moya swi nga pfuna vayingiseri va wena ku gayela, ku lungheka, ku lemuka ku hundzuka ka yinhla, kutani va ta yi twa khwatsi yinhla leyi nga ta landzela. I swa nkoka swinene leswaku u koka moya loko u suka eka yinhla yin’wana u tlulela eka yin’wana, tanihi leswi swi nga swa nkoka leswaku u hunguta rivilo loko u jika exitarateni u nghena eka xin’wana.

Xin’wana lexi vangaka leswaku swivulavuri swin’wana swi tsutsumela ku nghena eka yinhla yin’wana handle ko koka moya, i mhaka ya leswi swi ringetaka ku hlanganisa rungula ro tala ngopfu hi xinkarhana. Eka van’wana, leyi i ndlela leyi va vulavulaka ha yona siku ni siku. Kumbexana un’wana ni un’wana loyi va tshamaka va ri na yena u vulavula hi ndlela yoleyo. Kambe sweswo a swi endli leswaku munhu a dyondzisa hilaha ku humelelaka. Loko u vula swo karhi leswi faneleke ku twiwa ni ku tsundzukiwa, tinyike nkarhi wo endla leswaku mhaka yoleyo yi twala kahle. Xiya leswaku ku koka moya i ka nkoka leswaku mhaka yi twisiseka.

Loko u nyikela nkulumo leyi tsariweke ehansi, u fanele ku hlela rungula ra wena hi ndlela leyi u nga ta ku tiva kahle laha u faneleke ku koka moya kona exikarhi ka tinhla-nkulu. Loko u ta nyikela nkulumo yo hlaya, fungha laha yinhla yo karhi yi cincaka kona ku nghena yin’wana.

Ku koka moya laha ku cincaka mongo hakanyingi ku lehile ku tlula ku koka moya ka mfungho wo hikahata—hambiswiritano, a ku lehi hi ndlela leyi endlaka leswaku nkulumo yi khomisa ni vurhongo. Loko ku koka moya ka kona ku lehe ngopfu, swi nga endla vayingiseri va ehleketa leswaku a wu lunghiselelanga kahle, wa ha lavetela leswi u nga ta swi vula.

Ku Koka Moya Leswaku U Kandziyisa Mhaka. Ku koka moya ko kandziyisa hakanyingi ku endliwa hi ndlela ya rihlamari, ku endliwa emahlweni kumbe endzhaku ka xivulwa kumbe xivutiso lexi vuriwaka hi nkhinkhi lowukulu. Ku koka moya koloko ku nyika vayingiseri nkarhi wa ku gayela leswi swa ha ku vuriwaka, kumbe ku va endla leswaku va langutela leswi nga ta landzela. Leswi a swi fani. Hlawula ndlela leyi u vonaka yi fanerile ku yi tirhisa. Kambe tsundzuka leswaku ku koka moya ko kandziyisa ku fanele ku tirhisiwa etimhakeni ta nkoka ntsena. Handle ka sweswo nkoka wa tinhlamuselo wu ta lahleka.

Loko Yesu a hlaya Matsalwa a ri esinagogeni eNazareta, u tirhise ku koka moya, hi ndlela leyi humelelaka. U rhange hi ku hlaya xileriso xakwe eka buku-songwa ya muprofeta Esaya. Hambiswiritano, a nga si vula ndlela leyi xi tirhaka ha yona, u songe buku yoleyo, a yi tlherisela eka mutameri wa yona, kutani a tshama ehansi. Kutani loko nyingiso wa hinkwavo lava a va ri esinagogeni wu ri eka yena, u te: “Namuntlha tsalwa leri ma ha ku ri twaka ri hetisekile.”—Luka 4:16-21.

Ku Koka Moya Hi Ku Pfumelelana Ni Swiyimo. Swikavanyeto swi nga ha pfa swi vanga leswaku u yimanyana loko u vulavula. Huwa ya mimovha leyi hundzaka kumbe ku rila ka n’wana, ku nga ha kavanyeta bulo ra wena ni n’wini wa muti loyi u n’wi kumeke evutirhelini bya nsimu. Enhlengeletanweni, loko xikavanyeto xi nga ri xikulu, u nga ha tlakusa rito kutani u ya emahlweni. Kambe loko xikavanyeto xa kona xi ri ni huwa leyikulu xi tlhela xi teka nkarhi wo leha, u fanele u yimanyana. Loko wo ya emahlweni u vulavula, vayingiseri a va nge twi nchumu. Hikwalaho tirhisa ku koka moya hi ndlela leyinene, leswaku u pfuna vayingiseri va vuyeriwa swinene eka swilo leswinene leswi u lavaka ku va byela swona.

Ku Koka Moya Leswaku Vayingiseri Va Ehleketa. Hambiloko u nyikela nkulumo leyi nga laviki leswaku vayingiseri va hlamula, i swa nkoka ku nyika vayingiseri xinkarhana xo endla tano emianakanyweni ya vona. Loko u vutisa swivutiso leswi faneleke swi endla leswaku vayingiseri va wena va ehleketa, kambe u nga koki moya hilaha ku eneleke, nkoka wa swivutiso sweswo wu ta lahleka.

Kunene, i swa nkoka ku koka moya, ku nga ri ntsena loko u ri eplatifomo, kambe niloko u nyikela vumbhoni eka van’wana. Vanhu van’wana va vulavula va nga miti ni marha. Loko u ri ni xiphiqo xexo, tikarhatele ku hlakulela mfanelo leyi. U ta antswisa ndlela leyi u vulavulaka ni van’wana ha yona u tlhela u humelela evutirhelini bya nsimu. Ku koka moya i nkarhinyana wa ku miyela, naswona entiyisweni ku vuriwa leswaku ku miyela ka pfuna, ka kandziyisa, ku koka nyingiso naswona ku phyuphyisa ndleve.

Bulo ra siku ni siku ri katsa ku hundziseriwa ka mianakanyo exikarhi ka vanhu vambirhi. Vanhu van’wana va ta tsakela ku ku yingisela loko na wena u va yingisela u tlhela u tsakela leswi va swi vulaka. Sweswo swi lava leswaku u yimanyana swi vonaka leswaku u va nyika nkarhi wo tiphofula.

Evutirhelini bya nsimu, ku nyikela ka hina vumbhoni hakanyingi ka humelela loko ku nyikeriwa hi ndlela ya bulo. Endzhaku ko pfuxelana, Timbhoni to tala ti swi kuma swi pfuna ku hlawula mhaka leyi ti nga ta vulavula ha yona kutani ti vutisa xivutiso. Ta yimanyana leswaku ti nyika munhu loyi un’wana nkarhi wa ku angula, kutani ti nkhensa leswi n’wini wa muti a swi vuleke. Loko ti ri karhi ti vulavula, ti nga ha nyika n’wini wa muti minkarhi yo hlayanyana yo tiphofula. Ta swi tiva leswaku hakanyingi ti nga swi kota ku pfuna munhu loko to rhanga ti twa mavonelo ya yena emhakeni leyi ku buriwaka ha yona.—Swiv. 20:5.

I ntiyiso leswaku van’wana a va nge hlamuli kahle loko va vutisiwa swivutiso. Kambe sweswo a swi n’wi sivelanga Yesu ku yimanyana a nyika vakaneti vakwe nkarhi wo vulavula. (Mar. 3:1-5) Ku nyika munhu nkarhi wo vulavula, swi n’wi khutaza leswaku a ehleketa, naswona hikwalaho ka sweswo a nga paluxa leswi nga embilwini yakwe. Kahle-kahle, xin’wana xa swikongomelo swa vutirheli bya hina, i ku xokola nhlamulo leyi humaka embilwini hi ku vula timhaka ta nkoka leti humaka eRitweni ra Xikwembu, leti va faneleke va endla swiboho eka tona.—Hev 4:12.

Kunene swi lava vutshila ku tirhisa ku koka moya hi ndlela leyi faneleke evutirhelini bya hina. Loko ku koka moya ku tirhisiwa kahle, mhaka yi hundziseriwa kahle naswona a yi rivaleki hi ku hatlisa.

LOKO u vulavula kumbe u hlayela ehenhla, i swa nkoka leswaku u kandziyisa marito-nkulu ni swiga leswi khomeke mongo wa mhaka hi ndlela leyi endlaka mhaka yi twisiseka ku nga ri ku hlaya marito hi ndlela ya kona ntsena.

Ku kandziyisa marito ni swiga hi ndlela leyi faneleke a swi vuli ku kandziyisa marito ma nga ri mangani kumbe marito yo tala ntsena. Ku fanele ku kandziyisiwa marito lama faneleke. Loko ko kandziyisiwa marito lama hoxeke, vayingiseri va wena a va nge swi twisisi kahle leswi vuriwaka, xisweswo, mianakanyo ya vona yi nga ha tsendzeleka. Hambiloko mhaka yi nga ha va yi dyondzisa, loko nkulumo yi nyikeriwa handle ko kandziyisa marito ni swiga, a yi nge va susumeti vayingiseri.

Mhaka yi nga kandziyisiwa hi tindlela to hambana-hambana, leti hakanyingi ti tirhisiwaka hi nkarhi wun’we: hi mpfumawulo lowukulu, hi ku hiseka, hi ku vulavula hi ku nonoka, hi ku hefemula emahlweni kumbe endzhaku ka ku vula yinhla yo karhi (kumbe hi ku hefemula emahlweni ni le ndzhaku), ni hi ku tshukatshukisa miri ni ku languteka ka xikandza xa wena. Eka tindzimi tin’wana, mhaka yi nga ha kandziyisiwa hi ku hunguta mpfumawulo wa rito kumbe hi ku tlakusa rito. Rungula ni swiyimo hi swona swi nga ta ku pfuna ku hlawula ndlela leyi fanelaka kahle.

Loko u endla xiboho xa leswi u nga ta swi kandziyisa, tsundzuka swilo leswi landzelaka. (1) Exikarhi ka xivulwa xihi na xihi, marito lama faneleke ma kandziyisiwa, a ma lawuriwi hi xivulwa hinkwaxo ntsena kambe ma lawuriwa na hi mongo wa mhaka. (2) Ku kandziyisa rito kumbe xiga, swi nga ha tirhiseriwa ku kandziyisa masungulo ya mongo lowuntshwa, ku nga ha va ku ri yinhla-nkulu kumbe ku cinca ka ndlela leyi mhaka yi ndlandlamuxiwaka ha yona. Nakambe ku nga ha kombisa leswaku yinhla yo karhi ya hela. (3) Xivulavuri xi nga ha kandziyisa marito kumbe swiga ku kombisa ndlela leyi xi titwaka ha yona hi mhaka ya kona. (4) Ku kandziyisa marito ni swiga hi ndlela ya kona swi nga tlhela swi tirhiseriwa ku kandziyisa tinhla-nkulu ta nkulumo.

Leswaku xivulavuri kumbe munhu la hlayaka emahlweni ka vanhu a kota ku kandziyisa marito ni swiga hi tindlela leti, u fanele a yi twisisa kahle mhaka yakwe naswona a swi navela hi mbilu hinkwayo leswaku vayingiseri va yena va yi tswonga. Malunghana ni swiletelo leswi nyikiweke emasikwini ya Ezra, Nehemiya 8:8 yi ri: “Va ya emahlweni va hlayela ehenhla ku suka ebukwini, enawini wa Xikwembu xa ntiyiso, wu endliwa wu va erivaleni, va wu hlamusela; va ya emahlweni va endla leswaku swi twisisiwa leswi hlayiwaka.” Swi le rivaleni leswaku lava a va hlaya ni ku hlamusela Nawu wa Xikwembu hi nkarhi wolowo a va wu xiya nkoka wa ku pfuna vayingiseri va vona leswaku va twisisa leswi hlayiwaka, va swi tswonga, ni ku swi tirhisa.

Leswi Nga Vangaka Xiphiqo. Vanhu vo tala va swi kota ku endla leswaku swi twisiseka leswi va swi vulaka eka mbulavurisano wa vona wa siku na siku. Hambiswiritano, loko va hlaya rungula leri tsariweke hi munhu un’wana, swi nga ha va tikela ku vona leswaku hi wahi marito kumbe swiga leswi lavaka ku kandziyisiwa. Lexi lavekaka i ku yi twisisa kahle mhaka. Leswi swi lava leswaku munhu a yi dyondza kahle mhaka leri tsariweke. Kutani ke, loko u komberiwa ku hlaya rungula ro karhi enhlanganweni wa vandlha, u fanele u ri lunghiselela kahle.

Vanhu van’wana va endla leswi vuriwaka “ku kandziyisa mhaka hi nkarhi wo karhi” ematshan’weni yo kandziyisa mongo wa mhaka. Va kandziyisa marito hi nkarhi wo karhi, ku nga khathariseki leswaku ku kandziyisa koloko ka pfuna kumbe a ku pfuni. Van’wana va kandziyisa marito lama nga pfuniki nchumu, kumbexana va kandziyisa swirhangi ni mahlanganisi hi ndlela leyi hundzeletiweke. Loko ku kandziyisa ku nga endli leswaku mhaka yi twisiseka, ku hundzuka mukhuva lowu phirhaka.

Hi matshalatshala yo ringeta ku kandziyisa mhaka, swivulavuri swin’wana swi tlakusa rito lerova vayingiseri va twa onge va le ku holoveriweni. Sweswo a swi tali ku tisa vuyelo lebyi lavekaka. Loko mhaka yi nga kandziyisiwi hi ndlela ya ntumbuluko, swi nga ha vonaka onge xivulavuri xi va tekela ehansi vayingiseri va xona. Swa antswa swinene ku vulavula na vona hi ndlela yo kombisa rirhandzu, u va endla va vona leswaku leswi swi vuriwaka swi huma eMatsalweni naswona swa pfuna!

Ndlela Yo Antswisa. Hakanyingi munhu la nga swi kotiki ku kandziyisa mhaka kahle, a nga swi voni sweswo. Swi nga ha lava leswaku un’wana a n’wi lemukisa. Loko u lava ku endla nhluvuko emhakeni leyi, mulanguteri wa wena wa xikolo u ta ku pfuna. Nakambe, ntshunxeka ku kombela mpfuno eka mani na mani la nga xivulavuri lexinene. N’wi kombele leswaku a ku yingisela kahle loko u hlaya ni loko u vulavula kutani a ku byela laha u faneleke u antswisa kona.

Eku sunguleni, mutsundzuxi wa wena a nga ha ringanyeta leswaku u tirhisa xihloko xa Xihondzo xo Rindza leswaku u titoloveta ha xona. Handle ko kanakana u ta ku kombela leswaku u kambisisa xivulwa ha xin’we-xin’we, u vona marito kumbe swiga leswi lavaka ku kandziyisiwa, leswaku swi olova ku kuma mongo wa mhaka. A nga ha ku tsundzuxa leswaku u xiya swinene marito man’wana lama voyamisiweke. Tsundzuka leswaku marito lama nga exivulweni ma fambisana. Hakanyingi ku kandziyisiwa ntlawa wa marito ku nga ri rito rin’we. Eka tindzimi tin’wana, swichudeni swi nga ha khutaziwa leswaku swi xiya swinene mimfungho ya ririmi leswaku swi kota ku kandziyisa marito kahle.

Eka goza leri tlhandlamaka ra ku dyondza leswi u faneleke u swi kandziyisa, mutsundzuxi wa wena a nga ha ku khutaza leswaku u xiya mongo wa mhaka hinkwayo ku nga ri wa xivulwa ntsena. Hi wihi mongo-nkulu lowu tameriweke hi ndzimana hinkwayo? Xana sweswo swi ku pfuna njhani leswaku u vona leswi u nga swi kandziyisaka eka xivulwa ha xin’we? Languta nhloko-mhaka ni swihlokwana leswi tsariweke hi marito yo dzwihala. Xana swihloko leswi swi ku pfuna njhani leswaku u hlawula marito lawa u nga ta ma kandziyisa? Leswi hinkwaswo i swilo leswi faneleke swi kambisisiwa. Kambe tivonele leswaku u nga kandziyisi marito yo tala ngopfu.

Hambiloko u nyikela nkulumo leyi nga hlayiwiki kumbe u hlaya, mutsundzuxi wa wena a nga ha ku khutaza leswaku u kandziyisa mhaka hi ku landza muxaka wa rungula ra wena. U fanele u xiya tindhawu leti maandlalelo ya mhaka ma helaka eka tona kumbe laha mongo wa mhaka ya wena wu sukaka kona ivi wu nghena eka mongo wun’wana. Vayingiseri va wena va ta swi tlangela swinene loko nkulumo ya wena yi va endla va swi twa loko u nghena eka mongo wun’wana. Leswi swi nga endliwa hi ku tirhisa marito yo tanihi lama nge xo sungula, lexi landzelaka, eku heteleleni, xisweswo ni leri nge hikokwalaho.

Mutsundzuxi wa wena u ta tlhela a ku komba tinhla leti u faneleke u kombisa ntlhaveko wo karhi eka tona. Leswaku u endla sweswo u nga ha kandziyisa marito yo tanihi swinene, hakunene, nikatsongo, i vuhunguki, nkoka ni xiga lexi nge nkarhi hinkwawo. Loko wo endla tano vayingiseri va wena va ta susumetiwa hi leswi u swi vulaka. Mhaka leyi ya ha ta ndlandlamuxiwa eka Dyondzo 11, leyi nge “Musa Ni Ntlhaveko.”

Leswaku u antswisa ndlela ya wena yo kandziyisa marito ni swiga, u ta tlhela u khutaziwa leswaku u tshama u ri karhi u tsundzuka tinhla-nkulu leti u lavaka vayingiseri va wena va ti tsundzuka. Leswi swi ta tlhela swi hlamuseriwa emhakeni yo hlaya emahlweni ka vanhu eka Dyondzo 7, “Ku Kandziyisa Tinhla-nkulu,” na le mhakeni ya ku vulavula eka Dyondzo 37, “Ku Veka Tinhla-nkulu eRivaleni.”

Loko u lava ku endla nhluvuko entirhweni wa wena wa nsimu, xiya swinene ndlela leyi u ma hlayaka ha yona matsalwa. Tshama u ri karhi u tivutisa, ‘Hikwalaho ka yini ndzi hlaya tsalwa leri?’ Mudyondzisi a nga enerisiwi ntsena hi ku vula marito hi ndlela leyi faneleke. Hambi ku ri ku hlaya ndzimana hi ku hiseka swi nga ha va swi nga enelanga. Loko u hlamula xivutiso xa munhu kumbe u n’wi dyondzisa ntiyiso wo karhi wa xisekelo, i swinene ku kandziyisa marito kumbe swiga leswi nga etsalweni, leswi seketelaka mhaka leyi ku vulavuriwaka ha yona. Loko swi nga ri tano, munhu loyi u n’wi hlayelaka a nga ha lahlekeriwa hi yinhla.

Leswi ku kandziyisa mhaka swi katsaka ku kandziyisa swinene marito ni swiga swo karhi, munhu la nga riki na ntokoto a nga tikuma a ma kandziyise ku tlula mpimo marito ni swiga swoleswo. Vuyelo byi nga yelana ni tinoto leti tlangiwaka hi munhu loyi a ha sungulaka ku dyondza xichaya-chayana. Kambe, hi ku titoloveta swinene, “noto” ha yin’we yi hetelela yi va xiphemu xa “vuyimbeleri” lebyi tsakisaka swinene.

Endzhaku ko dyondza timhaka tin’wana ta xisekelo, u ta swi kota ku vuyeriwa hi ku languta swivulavuri leswi nga ni ntokoto. Ku nga ri khale u ta vona leswi u nga swi hetisisaka hi ku kandziyisa mhaka hi tindlela to hambana-hambana. Naswona u ta wu vona nkoka wa ku tirhisa tindlela to hambana-hambana ta ku kandziyisa mhaka, leswaku leswi swi vuriwaka swi twisiseka. Ku hlakulela vuswikoti byo kandziyisa marito ni swiga swi ta yi antswisa swinene ndlela ya wena ya ku hlaya ni ku vulavula.

U nga dyondzi ku kandziyisa marito ni swiga leswaku u hetisisa nawu ntsena. Leswaku u vulavula hi ndlela leyi dyondzisaka, tshama u ri karhi u titoloveta kukondza u kota ku ma kandziyisa kahle marito ni swiga naswona u swi kota ku kandziyisa hi ndlela ya ntumbuluko.

MUHLAYI la humelelaka a nga anakanyi hi xivulwa hi xin’we ntsena, naswona a nga anakanyi hi ndzimana leyi xi humelelaka eka yona ntsena. Loko a ri karhi a hlaya u anakanya hi tinhla-nkulu ta mhaka hinkwayo leyi a yi hlayaka. Sweswo swi endla leswaku a kandziyisa etindhawini leti faneleke.

Loko a nga swi endli sweswo, mhaka ya kona a yi nge nandzihi. Ku hava lexi nga ta va xa nkoka. Loko nkulumo yi hela, swi nga ha tika ku tsundzuka nchumu hambi wu ri wun’we tanihi lowu hlawulekeke.

Hakanyingi ku nyikela nyingiso lowunene eku kandziyiseni ka tinhla-nkulu, swi nga endla leswaku mhaka leyi hlayiwaka eBibeleni yi twisiseka. Ku kandziyisa ko tano ku nga endla leswaku ku hlayiwa ka tindzimana ku va ni ntikelo edyondzweni ya le kaya ya Bibele kumbe enhlanganweni wa vandlha. Naswona leswi i swa nkoka swinene loko ku nyikeriwa nkulumo yo hlaya, hilaha ti talaka ku nyikeriwa ha kona emintsombanweni ya hina.

Ndlela Yo Swi Endla. Exikolweni, u nga ha averiwa ku hlaya xiyenge xo karhi eBibeleni. I yini leswi faneleke ku kandziyisiwa? Loko ku ri ni yinhla yo karhi leyikulu kumbe xiendlakalo xo hlawuleka lexi nga mongo wa mhaka leyi u averiwaka ku yi hlaya, swi ta va swi fanerile ku xi humesela erivaleni hi ku xi kandziyisa.

Loko xiyenge lexi u xi hlayaka xi ri vutlhokovetseri kumbe mhaka leyi tolovelekeke, xivuriso kumbe xivulavulelo, vayingiseri va wena va ta vuyeriwa loko u xi hlaya khwatsi. (2 Tim. 3:16, 17) Leswaku u kota ku endla sweswo u fanele u ehleketa hi swiyenge leswi u nga ta swi hlaya swin’we ni vayingiseri va wena.

Loko u ta va u hlayela ehenhla edyondzweni ya Bibele kumbe enhlanganweni wa vandlha, hi tihi tinhla-nkulu leti u faneleke u ti kandziyisa? Teka tinhlamulo ta swivutiso leswi tsariweke ti ri tona tinhla-nkulu ta kona. Nakambe kandziyisa tinhla leti fambisanaka ni xihlokwana lexi mhaka yi nga ehansi ka xona.

A swi khutaziwi leswaku u tolovela ku nyikela nkulumo ya wena evandlheni ku fana ni nkulumo yo hlaya. Hambiswiritano, minkarhi yin’wana tinkulumo to hlaya ti va kona emintsombanweni leswaku mhaka yi ta vekiwa hi ndlela leyi fanaka eka mintsombano hinkwayo. Leswaku xivulavuri xi kandziyisa tinhla-nkulu eka nkulumo yo tano yo hlaya, xi fanele xi rhanga hi ku kambisisa mhaka ya kona hi vukheta. Hi tihi tinhla-nkulu? Xi fanele xi kota ku ti tsavula. Tinhla-nkulu a hi mhaka ntsena leyi yena a twaka yi n’wi tsakisa. I tinhla to hlawuleka leti mhaka yi sekeriweke eka tona. Minkarhi yin’wana xivulwa xo karhi lexi nga yinhla-nkulu eka nkulumo yo hlaya xi rhangela mhaka leyi runguriwaka kumbe mhaka leyi nga ta tlhuvutsiwa. Hakanyingi, ku vuriwa yinhla-nkulu endzhaku ka loko ku nyikeriwe vumbhoni lebyi seketelaka yinhla ya kona. Loko tinhla-nkulu leti ti xiyiwile, xivulavuri xi fanele xi ti fungha enkulumeni ya xona. Hakanyingi a ti tali ngopfu, kumbexana ti va mune kumbe ntlhanu. Endzhaku ka sweswo, xi fanele xi titoloveta ku hlaya hi ndlela leyi nga ta endla leswaku vayingiseri va kota ku ti vona hi ku olova. Tinhla leti hi tona ti nga xisekelo xa nkulumo yoleyo. Loko mhaka yi kandziyisiwa hi mfanelo, tinhla-nkulu leti ti ta tsundzukiwa hi ku olova. Yoleyo ku fanele ku va pakani ya xivulavuri.

Ku ni tindlela to hambana-hambana leti xivulavuri xi nga kandziyisaka ha tona tinhla-nkulu leswaku vayingiseri va ti vona. Loko hi boxa ti nga ri tingani ntsena, xi nga ha hiseka swinene, xi cinca rivilo, vuenti bya ntlhaveko, kumbe ku tshukatshukisa miri hi ndlela leyi fambisanaka ni mhaka.