Ndzima 3

Ndzi Nga Wu Kuma Njhani Ntshunxeko Lowu Engetelekeke?

“Ndzi navela onge vatswari va mina va nga ndzi pfumelela ndzi tifambela va nga ndzi vekanga tihlo.”—Sarah, 18.

“Ndzi tshamela ku vutisa vatswari va mina leswaku ha yini va nga ndzi tshembi loko ndzi lava ku famba ni vanghana va mina. Hakanyingi va ri: ‘Ha ku tshemba. Vanghana va wena hi vona hi nga va tshembiki.’”—Christine, 18.

KU FANA na Sarah na Christine, xana u lava ku kuma ntshunxeko lowu engetelekeke? Leswaku u wu kuma, vatswari va wena va fanele va sungula va ku tshemba. Kambe ku tshemba munhu swi fana ni ku kuma mali. U fanele u dzuka nyuku leswaku u ta yi kuma, kambe yi nga ha lahleka hi ku olova, naswona ku nga khathariseki leswaku u nyikiwe mali muni, a wu nge pfuki u enerisekile. Iliana la nga ni malembe ya 16 u ri: “Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko ndzi lava ku famba, vatswari va mina a va ndzi vutisa swivutiso swo tala va lava ku tiva lomu ndzi yaka kona, vanhu lava ndzi fambaka na vona, leswi ndzi nga ta va ndzi swi endla nileswaku ndzi ta vuya rini. Ndza swi tiva leswaku i vatswari va mina, kambe swivutiso swoleswo swa ndzi nyangatsa!”

U nga endla yini leswaku vatswari va wena va ku tshemba swinene nileswaku va ku nyika ntshunxeko lowu engetelekeke? Loko hi nga si hlamula xivutiso lexi, a hi kambisiseni leswaku ha yini ku tshembiwa ku ri mhaka leyi swi tikaka ku vulavula ha yona exikarhi ka vatswari vo tala ni vana va vona.

Swiphiqo Leswi Muntshwa A Nga Ha Vaka Na Swona Loko A Lava Ku Tshembiwa Hi Mutswari

Bibele ya pfumela leswaku “wanuna u ta siya tata wakwe ni mana wakwe.” (Genesa 2:24) Entiyisweni, ku nga vuriwa leswi fanaka hi wansati. Ku nga khathariseki leswaku u mufana kumbe u nhwanyana, xikongomelo xa nkoka xa ku va emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi i ku ku letela leswaku u lunghekela ku va ntswatsi—nkarhi lowu u nga ta va u lunghekele ku suka ekaya naswona kumbexana u ya sungula ndyangu wa wena n’wini.a

Hambiswiritano, ku fika emalembeni ya ku va ntswatsi a swi fani ni ku nghena hi nyangwa wo karhi loko u ri ni malembe yo karhi. Swi fana swinene ni ku khandziya switepisi emalembeni hinkwawo ya kondlo-a-ndzi-dyi. Ina, wena ni vatswari va wena mi nga ha va mi tshamela ku holova malunghana ni leswaku se u fike kwihi eka switepisi swoleswo. Maria, loyi a vonaka onge vatswari va yena a va n’wi tshembi loko swi ta emhakeni yo hlawula vanghana u ri: “Ndzi ni malembe ya 20 naswona ha ha tshamela ku holova hi mhaka leyi. Vatswari va mina va anakanya leswaku a ndzi nge vi na xivindzi xo famba loko swilo se swi bihile. Ndzi ringetile ku va byela leswaku ndzi tshame ndzi famba loko swilo swi bihile, kambe sweswo a swi va enerisi!”

Hilaha marito ya Maria ma kombisaka hakona, mhaka ya ku tshemba vana yi nga ha vanga ntshikilelo lowukulu exikarhi ka vantshwa ni vatswari va vona. Xana ni le ndyangwini wa ka n’wina ku ni xiyimo xo tano? Loko swi ri tano, u nga endla yini leswaku vatswari va wena va ku tshemba swinene? Naswona loko va nga ha ku tshembi hikwalaho ka swilo swo karhi leswi humeke endleleni leswi u swi endleke, u nga endla yini leswaku u lulamisa xiyimo?

Tikombise U Tshembeka

Muapostola Pawulo u tsalele Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a ku: “Tshamani mi tikombisa leswi n’wina mi nga swona.” (2 Vakorinto 13:5) I ntiyiso leswaku marito wolawo a a nga ma kongomisanga ngopfu eka vana va kondlo-a-ndzi-dyi. Kambe, nawu wa kona wa tirha ni le ka vona. Ndlela leyi u tshembiwaka ha yona yi titshege hi ndlela leyi u tikombiseke u tshembeka ha yona. Sweswo a swi vuli leswaku u fanele u va la hetisekeke. Phela, vanhu hinkwavo va swi endla swihoxo. (Eklesiasta 7:20) Kambe, xana mahanyelo ya wena hi wona ma endlaka leswaku vatswari va wena va nga ku tshembi?

Hi xikombiso, Pawulo u tsarile a ku: “Hi [navela] ku tikhoma hi ku tshembeka eka swilo hinkwaswo.” (Vaheveru 13:18) Tivutise, ‘Xana ndzi tikombise ndzi tshembeka ku fikela kwihi loko ndzi byela vatswari va mina ndhawu leyi ndzi yaka eka yona ni leswi ndzi nga ta swi endla?’ Xiya tinhlamuselo ta vantshwa va nga ri vangani lava swi xiyeke leswaku va fanele va endla mindzulamiso emhakeni leyi. Endzhaku ka loko u hlaye leswi va swi vuleke, hlamula swivutiso leswi xaxametiweke laha hansi.

Lori: “A ndzi tsalelana e-mail ni mufana un’wana loyi a ndzi n’wi rhandza kambe vatswari va mina a va nga swi tivi. Vatswari va mina va yi tshuburile mhaka yoleyo hiloko va ndzi byela leswaku ndzi tshika ku tsalelana na yena. Ndzi va tshembisile leswaku ndzi ta tshika, kambe a ndzi tshikanga. Hi hambete hi tsalelana ku ringana lembe. Ndzi tsalele mufana loyi e-mail, ivi vatswari va mina va swi kuma, ndzi kombele ku rivaleriwa kutani ndzi va tshembisa leswaku ndzi ta tshika, kambe ndzi tlhele ndzi n’wi tsalela. Swi fike laha vatswari va mina a va nga ha tshembi nchumu xa mina.”

U ehleketa leswaku i yini lexi endleke leswaku vatswari va Lori va nga ha n’wi tshembi? ․․․․․

Loko a wu ri mutswari wa Lori, xana a wu ta va u endle yini naswona ha yini? ․․․․․

I yini lexi Lori a a fanele a xi endlile ku kombisa leswaku se wa tshembeka hakunene endzhaku ka loko vatswari va yena va vulavule na yena ro sungula hi xiphiqo xexo? ․․․․․

Beverly: “Vatswari va mina a va nga tshembi leswaku ndzi ta tikhoma kahle loko ndzi ri ni vafana, kambe sweswi se ndza swi twisisa leswaku ha yini a va nga ndzi tshembi. A ndzi tlanga hi mintlhaveko ya vo hlayanyana va vona lava a va ri vakulu eka mina hi malembe mambirhi. Nakambe a ndzi heta nkarhi wo leha ndzi vulavula na vona hi riqingho, naswona loko hi ri eswinkhubyanini minkarhi yo tala a ndzi vulavula na vona ntsena. Vatswari va mina va ndzi tekele riqingho ra mina ku ringana n’hweti, naswona a va nga ndzi pfumeleli ku ya etindhawini leti vafana volavo a va ri eka tona.”

Loko a wu ri vatswari va Beverly, xana a wu ta va u endle yini naswona ha yini? ․․․․․

U ehleketa leswaku swipimelo leswi vatswari va Beverly va swi vekeke a swi nga twali? Loko swi ri tano, ha yini? ․․․․․

I yini leswi Beverly a a fanele a swi endlile leswaku vatswari va yena va tlhela va n’wi tshemba? ․․․․․

Leswi U Nga Swi Endlaka Leswaku U Tlhela U Tshembiwa

Ku vuriwa yini loko swiendlo swa wena swi endle leswaku vatswari va wena va nga ha ku tshembi, ku fana ni vantshwa lava ku vulavuriweke ha vona hala henhla? Nilokoswiritano, tiyiseka leswaku u nga endla swo karhi leswaku va tlhela va ku tshemba. U nga swi endla njhani?

Swi nga ha endleka leswaku vatswari va wena va ta ya va ku tshemba va tlhela va ku nyika ntshunxeko lowu engetelekeke loko na wena u kombisa leswaku wa tshembeka. Annette u hetelele a yi twisisile mhaka yoleyo. U ri: “Loko wa ha ri ntsongo a wu wu twisisi hi ku helela nkoka wa ku tshembiwa. Sweswi ndzi titwa ndzi ri ni vutihlamuleri swinene, naswona ndzi titwa ndzi susumeteleka ku endla swilo hi ndlela leyi nga ta ndzi pfuna leswaku vatswari va mina va tshama va ri karhi va ndzi tshemba.” U fanele u dyondza yini emhakeni leyi? Ematshan’weni yo vilela hileswaku vatswari va wena a va ku tshembi, tikarhatele ku va la tshembekaka. U nga ha kuma ntshunxeko lowu engetelekeke.

Hi xikombiso, xana wa tshembeka eka swilo leswi longoloxiweke laha hansi? Fungha hi ✔ eka bokisi leri nga ekusuhi ni leswi wa ha faneleke u antswisa eka swona.

□ Ku vuya ekaya hi nkarhi lowu vekiweke

□ Ku hetisisa switshembiso swa mina

□ Ku khoma nkarhi

□ Ku tirhisa mali hi vutlhari

□ Ku heta mintirho ya le kaya

□ Ku pfuka hi nkarhi swi nga kali swi lava ndzi pfuxiwa

□ Ku hlayisa kamara ra mina ri basile

□ Ku vulavula ntiyiso

□ Ku tirhisa riqingho kumbe khompyuta hi ndlela leyinene

□ Ku pfumela swihoxo ni ku kombela ku rivaleriwa

□ Swin’wana ․․․․․

Ha yini u nga tiyimiseli ku tikombisa u ri la tshembekaka eka swilo leswi u swi fungheke eka mabokisi lama nga laha henhla? Yingisa xitsundzuxo lexi kumekaka eBibeleni lexi nge: “Mi cukumeta vumunhu bya khale lebyi fambisanaka ni ndlela ya n’wina yo sungula ya ku tikhoma.” (Vaefesa 4:22) “Ina wa n’wina a a vule Ina.” (Yakobo 5:12) “Un’wana ni un’wana wa n’wina a a vulavule ntiyiso eka warikwavo.” (Vaefesa 4:25) “Yingisani vatswari va n’wina eka xin’wana ni xin’wana.” (Vakolosa 3:20) Hi ku famba ka nkarhi, nhluvuko wa wena wu ta vonaka eka van’wana, ku katsa ni vatswari va wena.—1 Timotiya 4:15.

Kambe ku vuriwa yini loko u vona onge ku nga khathariseki matshalatshala ya wena lamakulu, vatswari va wena a va ku tshembi hi ndlela leyi a va fanele va ku tshemba ha yona? Ha yini u nga vulavuli na vona hi mhaka leyi? Ematshan’weni ya leswaku u vilela hi leswaku va fanele va ku tshemba swinene, va vutise hi xichavo leswaku va ehleketa leswaku u fanele u endla yini leswaku va ta ku tshemba. Ti veke erivaleni tipakani ta wena emhakeni leyi.

U nga languteli leswaku vatswari va wena va ta ku tshemba ku sukela hi nkarhi wolowo. A swi kanakanisi leswaku va ta tiyiseka leswaku wa swi hetisisa switshembiso swa wena. Tirhisa nkarhi lowu ku kombisa leswaku wa tshembeka. Hi ku famba ka nkarhi, vatswari va wena va nga ha ku tshemba swinene va tlhela va ku nyika ntshunxeko lowu engetelekeke. Sweswo swi endlekile eka Beverly loyi se ku vulavuriweke ha yena exihlokweni lexi. U ri: “Swa tika ku endla leswaku u tshembiwa kambe swa olova ku endla leswaku u nga ha tshembiwi,” naswona u ya emahlweni a ku: “Ndza tshembiwa sweswi, naswona swa tsakisa!”

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 2, NDZIMA 22

[Nhlamuselo ya le hansi]

MATSALWA

“Mi nga teki ku ntshunxeka ka n’wina yi ri ndlela yo xisela ha yona, yo endla leswo biha.”—1 Petro 2:16, Bibele—Mahungu Lamanene.

XITSUNDZUXO

Ematshan’weni yo pimanisa swipimelo leswi u nga na swona sweswi ni ntshunxeko lowu buti kumbe sesi wa wena a nga na wona, pimanisa swipimelo leswi a wu ri na swona loko wa ha ri ntsongo ni ntshunxeko lowu u nga na wona sweswi.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Loko vatswari va wena va ku nyika ntshunxeko lowukulu swinene a swi kombisi leswaku va ku rhandza kambe swi kombisa leswaku va ku honisa.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Ndzi ta tshembeka swinene eka swiyenge leswi landzelaka: ․․․․․

Loko vatswari va mina va nga ha ndzi tshembi, ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini vatswari va wena va nga ha kanakanaka ku ku nyika ntshunxeko lowu engetelekeke hambiloko u tirha hi matimba leswaku u kombisa leswaku wa tshembeka?

● Xana vuswikoti bya wena byo vulavurisana ni vatswari va wena byi ku khumba njhani ku tiyimisela ka vona ku ku nyika ntshunxeko lowu engetelekeke?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 24]

“Loko ndzi vulavula ni vatswari va mina, ndza ntshunxeka ndzi va byela swiphiqo swa mina ni leswi ndzi karhataka. Ndzi ehleketa leswaku leswi swi endla leswaku swi va olovela leswaku va ndzi tshemba.”—Dianna

[Dayagramu/Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ku fika emalembeni ya ku va ntswatsi swi fana swinene ni ku khandziya switepisi emalembeni hinkwawo ya kondlo-a-ndzi-dyi

[Dayagramu]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

KU VA NTSWATSI

MALEMBE YA KONDLO-A-NDZI-DYI

KU VA N’WANA

Ndzima 15

Xana Swi Hoxile Loko U Lava Ku Va Wexe?

Tsala mfungho lowu ✔ etlhelo ka nhlamulo leyi u nga yi hlawulaka eka xiendlakalo ha xin’we xa leswi landzelaka:

1. U tipfalele ekamareni ra wena, hiloko hi xitshuketa makwenu wa wena a nghena a nga gongondzanga.

□ ‘A ndzi na xiphiqo. Na mina minkarhi yin’wana ndza nghena ndzi nga gongondzanga ekamareni ra makwerhu.’

□ ‘A wu xiximi! Xana a wu ta ku yini loko a wu lo ndzi kuma ndza ha ri eku ambaleni?’

2. Wa ha ku vuya ekaya, kutani vatswari va wena va sungula ku ku vutisela swivutiso. “U huma kwihi? A wu ya endla yini? A wu fambe na vamani?”

□ ‘A ndzi na xiphiqo. Ndzi tala ku va byela xin’wana ni xin’wana.’

□ ‘Swa ndzi hlundzukisa! Vatswari va mina a va ndzi tshembi nikatsongo!’

A SWI kanakanisi leswaku loko wa ha ri ntsongo a wu nga swi teki swi ri swa nkoka ku lava ku va wexe. Loko ndzisana ya wena yi nghena ekamareni ra wena hi xitshuketa a wu nga ri na xiphiqo. Loko vatswari va wena va ku vutisa xivutiso, a wu va hlamula handle ko tiluma-luma. Hi nkarhi wolowo, a wu lava leswaku un’wana ni un’wana a tiva leswaku ku humelela yini evuton’wini bya wena. Sweswi ku nga ha va ni minkarhi leyi u navelaka onge u nga va fihlela swin’wana. Corey la nga ni malembe ya 14 u ri: “A ndzi lavi ku va byela timhaka hinkwato.” A hi kambisiseni swiyimo swimbirhi laha swi nga ha tikaka leswaku u va wexe.

Loko U Lava Ku Va Wexe

Ku ni swivangelo swo hlayanyana leswi twalaka leswi nga endlaka leswaku u lava ku va wexe. Kumbexana u lava ku “wisanyana.” (Marka 6:31) Kumbe loko u lava ku khongela, u nga ha “nghena ekamareni ra wena, loko u pfale nyangwa wa wena, [u] khongela eka Tata wa wena,” hilaha Yesu a khutazeke vadyondzisiwa vakwe hakona. (Matewu 6:6; Marka 1:35) Kambe xiphiqo hileswaku loko wo pfala nyangwa wa kamara ra wena (loko u ri na rona), vatswari va wena a va nge ehleketi leswaku u le ku khongeleni! Naswona vamakwavo va wena swi nga ha endleka va nga swi twisisi leswaku u lava ku va wexe.

Leswi u nga swi endlaka. Ematshan’weni yo holova ni van’wana hileswi u lavaka ku va wexe, endla leswi landzelaka:

● Loko swi ta emhakeni ya vamakwenu, ringeta ku va vekela milawu yo hlayanyana leyi twisisekaka leswaku u kota ku kuma nkarhi wo va wexe. Loko swi laveka, kombela vatswari va wena va ku pfuna emhakeni leyi.a

● Loko swi ta emhakeni ya vatswari va wena, ringeta ku twisisa mavonelo ya vona. Rebekah la nga ni malembe ya 16 u ri: “Minkarhi yin’wana, vatswari va mina va tshama va ndzi veke tihlo. Kambe entiyisweni loko a ndzi ri mutswari, a ndzi ta n’wi veka tihlo n’wana wa mina la nga muntshwa—ngopfu-ngopfu hikwalaho ka leswi ndzi tivaka miringo hinkwayo leyi vantshwa va langutanaka na yona namuntlha!” Ku fana na Rebekah, xana u nga swi twisisa swivangelo leswikulu leswi endlaka leswaku vatswari va wena va karhateka?—Swivuriso 19:11.

● Tivutise hi ku tshembeka: ‘Xana hi mina la endleke leswaku vatswari va mina va ehleketa leswaku loko ndzi tipfalele ekamareni ndzi va ndzi ri eku endleni ka nchumu wo biha? Xana ndzi tshamela ku va fihlela swin’wana evuton’wini bya mina lerova va ehleketa leswaku va fanele va tirhisa tindlela leti tumbeleke leswaku va tiva leswi humelelaka evuton’wini bya mina?’ Loko nhlamulo ya swivutiso leswi ku ri e-e naswona vatswari va wena va tikomba va nga ku tshembi, u fanele u va byela ndlela leyi u titwaka ha yona, hi moya wo rhula ni hi ku titsongahata. Yingiserisisa swilo leswi va karhatekaka ha swona naswona u tiyiseka leswaku a ku na nchumu lowu u wu endlaka lowu endlaka leswaku ku va ni xiphiqo xexo.—Yakobo 1:19.

Loko U Tiendlela Vanghana

Swi tolovelekile leswaku loko wa ha ri muntshwa u tiendlela vanghana ni vanhu lava nga riki swirho swa ndyangu wa ka n’wina. Nakambe swi tolovelekile leswaku vatswari va wena va tivutisa leswaku i vamani vanghana va wena nileswaku u endla yini loko u ri na vona. Kambe minkarhi yin’wana u nga ha ehleketa leswaku vatswari va wena va karhateka ku tlula mpimo. Amy la nga ni malembe ya 16 u ri: “Ndzi lava ku tirhisa selfoni ya mina ni ku rhumela ti-e-mail handle ko va vatswari va mina va tshamela ku ndzi vutisa leswaku i mani loyi ndzi vulavulaka na yena.”

Leswi u nga swi endlaka. Ematshan’weni yo endla leswaku vanghana va wena va endla leswaku ku va ni xihinga exikarhi ka wena ni vatswari va wena, ringeta switsundzuxo leswi landzelaka:

● Vula hi ku kongoma leswaku i vamani vanghana va wena naswona tiyiseka leswaku vatswari va wena va va tiva. Phela u nge swi rhandzi leswaku vatswari va wena va ku fokisa, kambe va ta endla tano loko va nga va tivi vanghana va wena. Tsundzuka, loko vatswari va wena va ya va va tiva ngopfu vanhu lava u hungasaka na vona, a va nge he karhateki ngopfu malunghana ni vanghana lava u tihlawulelaka vona.

● Tikambisise hi ku tshembeka: Xana xiphiqo i ku lava ku va ndzexe kumbe hileswi ndzi va tumbetelaka leswi endlekaka evuton’wini bya mina? Brittany la nga ni malembe ya 22 u ri: “Loko ku ri leswaku u tshama ni vatswari va wena naswona va karhateka, u fanele u tivutisa u ku, ‘Leswi ndzi swi endlaka a swi bihanga, hikwalaho ka yini ndzi fanele ndzi va tumbetela swona?’ Hi hala tlhelo, loko u lava ku va tumbetela swona swi vula leswaku swi bihile.”

Ku Lava Ku Va Wexe

Sweswi u ta va ni nkarhi wo ehleketisisa hi tindlela tin’wana to lulamisa xiphiqo xo karhi lexi ku karhataka malunghana ni ku lava ku va wexe. Tsala tinhlamulo ta swivutiso leswi fambisanaka ni magoza lama landzelaka eka tilayini leti nga laha hansi:

Goza ro sungula: Kumisisa xiphiqo. Hi le ka xiyimo xihi laha u titwaka u lava ku va ni nkarhi lowu engetelekeke wo va wexe?

․․․․․

Goza ra vumbirhi: Anakanyisisa hi mavonelo ya vatswari va wena. U anakanya leswaku i yini lexi va endlaka va karhateka swinene?

․․․․․

Goza ra vunharhu: Kuma tindlela to tlhantlha xiphiqo. Xana u nga ha va u hoxa xandla hi xihoxo eku nyanyiseni ka xiphiqo hi ndlela yihi? Hi yihi mindzulamiso leyi u nga yi endlaka malunghana ni nhlamulo ya wena leyi u yi tsaleke laha henhla? U nga tsakela leswaku vatswari va wena va ti tlhuvutsa njhani timhaka leti ku karhataka?

․․․․․

Goza ra vumune: Vulavula na vona. Hlamusela ndlela leyi u nga ha sungulaka bulo ni vatswari va wena ha yona malunghana ni ku lava ku va wexe.

․․․․․

[Nhlamuselo ya le hansi]

MATSALWA

“Endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u tivonakarisa u amukeleka eka Xikwembu, u ri mutirhi la nga riki na nchumu wo khomiwa hi tingana ha wona.”—2 Timotiya 2:15.

XITSUNDZUXO

Loko u vulavula ni vatswari va wena hi mhaka yo va wexe, u nga gunguli. Vula swilo leswi ku karhataka. Xana ku gungula ni ku vula swilo leswi ku karhataka swi hambana kwihi? Loko u gungula u dzika eka swilo leswi u ehleketaka leswaku vatswari va wena va swi endla hi ndlela leyi hoxeke. Kasi loko u vula swilo leswi ku karhataka swi ta pfuna wena ni vatswari va wena leswaku mi dzikisa mianakanyo eku kumeni ka ndlela leyinene yo tlhantlha xiphiqo lexi nga kona.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Loko u tshamela ku byela vatswari va wena xin’wana ni xin’wana hi vutomi bya wena, a va nge tshameli ku ku ehleketelela swo biha.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Leswaku vatswari va mina va ndzi tshemba (kumbe va tlhela va ndzi tshemba), ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini vatswari va wena va ri ni mfanelo yo lava ku tiva xin’wana ni xin’wana lexi humelelaka evuton’wini bya wena?

● Matshalatshala ya wena yo hlakulela vuswikoti byo vulavurisana kahle ni vatswari va wena ma nga ku pfuna njhani leswaku u kota ku vulavurisana kahle ni vanhu van’wana lavakulu enkarhini lowu taka loko se u kurile?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 108]

“Vatswari a va swi lavi leswaku u humeleriwa hi swilo swo biha, kutani minkarhi yin’wana swi nga ha tikomba onge va nghenelela etimhakeni ta wena leti nga xihundla. Swi tikomba swi nga lulamanga. Kambe entiyisweni a ndzi ta endla nchumu lowu fanaka loko a ndzi ri mutswari.”—Alana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 109]

Ku tshembiwa swi fana ni ku holeriwa endzhaku ko tirha—u fanele u tirha leswaku u ta tshembiwa