Norway

JAHA leri nga le xikepeni ri honolele ribuwa ra le Norway ri tsakile. Vito ra rona a ku ri Knud Pederson Hammer. Knud loyi a tshameke a va mufundhisi wa kereke ya Baptist eNorth Dakota, le U.S.A. a a ri ni lembe a hlanganyela ni Swichudeni swa Bibele (leswi sweswi swi tiviwaka tanihi Timbhoni ta Yehovha). Hi 1892, u tlhelele etikweni ra rikwavo leswaku a ya chumayela vanghana ni maxaka ya yena.

Vunyingi bya vanhu va le Norway lava a va endla timiliyoni timbirhi a va ri swirho swa Kereke ya Mfumo ya Lutere. Knud a a tiyimisele ku pfuna vanhu lava nga ni timbilu letinene va le Norway leswaku va tiva Xikwembu xa ntiyiso, ku nga Yehovha ni ku va pfuna ku twisisa leswaku Xikwembu lexi xa rirhandzu a xi xanisi vadyohi endzilweni wa tihele. Nakambe a a lava ku va byela hi Mfumo wa Kreste wa Gidi ra Malembe lowu taka, laha misava yi nga ta va paradeyisi.

Loko xikepe xi ri ekusuhi ni ku fika eribuweni, Knud u honolele tintshava ni minkova ya tiko leri ro saseka—tiko leri leheke ri tlhela ri nga anami leri nga ni tintshava to leha leti funengetiweke hi gamboko, tindhawu leti enteke leti nga ni mati leti fanaka ni minkova (fjords) ni makhwati lamakulu. U swi xiyile leswaku a swi nga ta n’wi olovela ku fika etindhawini leti a ti nga ri na vanhu vo tala leti a ti ri ni magondzo ni mabuloho ma nga ri mangani. Hambileswi vanhu vo tala va le Norway a va tshama emadorobeni lama kulaka, van’wana a va tshama etindhawini ta le makaya, eswimitanini leswi va hanyaka hi ku phasa tinhlampfi kumbe eka madzana ya swihlala etlhelo ka ribuwa. Vuyelo bya ku chumayela ka Knud ni ku kula ka vugandzeri bya ntiyiso eNorway hambiloko ku ri ni swiphiqo leswi chavisaka, swi tiyisa ripfumelo swi tlhela swi khutaza vanhu va Xikwembu emisaveni hinkwayo.

MBEWU YA MFUMO YI TSWALA MIHANDZU

Hambileswi vanhu van’wana va le Skien, ku nga ndhawu leyi Knud a a huma eka yona, va kombiseke ku tsakela rungula ra yena, a nga swi kotanga ku tshama na vona hikuva a a fanele a tlhelela eUnited States laha ndyangu wakwe a wu ri kona. Hambiswiritano, hi 1899, Charles T. Russell loyi a a kongomisa ntirho wa Swichudeni swa Bibele hi nkarhi wolowo u n’wi kombele leswaku a tlhela a ya eNorway. Makwerhu Russell a a lava leswaku Knud a simeka vandlha eNorway. Knud u te ni tikopi tin’wana ta tivholumo timbirhi to sungula ta nxaxamelo wa tibuku leti a ti vitaniwa Millennial Dawn (leti endzhaku ti vitaniweke Studies in the Scriptures), leti a ti hundzuluxeriwe hi Xidenixi lexi pfanganeke ni Xinorway. (Hi nkarhi wolowo Xinorway lexi tsariwaka a xi yelana ni Xidenixi naswona minkandziyiso a yi hlayiwa hi Xidenixi ni hi Xinorway.) Knud u chumayele vanhu vo tala naswona u fambise tibuku tin’wana kambe endzhaku ka nkarhinyana a a fanele a tlhelela eUnited States nakambe.

Hi lembe leri landzeleke, Ingebret Andersen, loyi a a tshama ekusuhi ni le Skien u kume buku leyi hi nkarhi wolowo a yi vitaniwa The Plan of the Ages, kumbexana a ku ri yin’wana ya tikopi leti Knud a teke na tona eNorway. A ku ri khale Ingebret a tsakisiwa hi mhaka ya “ku ta ka vumbirhi” ka Kreste naswona sweswi yena ni nsati wakwe Berthe va tsakisiwe hi leswi va swi hlayeke. Swi nga si ya kwihi, Ingebret u sungule ku chumayela van’wana. U tlhele a ya ni le tikerekeni a ya byela vanhu malunghana ni Mfumo wa Kreste wa Gidi ra Malembe. Endzhakunyana u endzele vanhu lava kombiseke ku tsakela naswona hi ku hatlisa eSkien se a ku ri ni vandlha leri hisekaka leri nga ni Swichudeni swa Bibele swa khume.

Loko xaka ra Knud ri n’wi byele leswaku ku ni vandlha leritsongo eSkien, u tlhelele eNorway hi 1904 leswaku a ya lava Ingebret. Knud u yimise wanuna un’wana exitarateni ivi a n’wi vutisa a ku, “Xana wanuna loyi va nge i Ingebret Andersen u tshama endhawini leyi?” Wanuna yoloye u te: “Ina, hi mina.” Knud a a tsake swinene lerova u pfule bege yakwe kwalaho xitarateni leswaku a komba Ingebret tibuku leti a teke na tona. A swi kanakanisi leswaku Ingebret a a tsakile swinene ku hlangana na Knud ni ku vona minkandziyiso yo tala leyi a ri na yona.

Hi ku hiseka Knud u byele vapfumeri-kulobye va le Norway malunghana ni nhlengeletano ni ntirho wo chumayela. Loko a tlhelela endyangwini wakwe lowu hi nkarhi wolowo se a wu tshama eCanada, Vandlha ra Skien se a ri khutaziwe swinene leswaku ri ya emahlweni.

KU FIKELELA TINDHAWU TIN’WANA TA LE NORWAY

Ntirho wo chumayela eNorway wu kume mpfuno lowukulu hi 1903 loko ku fika makhalipotiya (vachumayeri va nkarhi hinkwawo) manharhu lama hisekaka, ku nga Fritiof Lindkvist, Viktor Feldt na E. R. Gundersen. Fritiof u fike a tshama eKristiania (laha sweswi ku vitaniwaka Oslo), ku nga ntsindza wa kona naswona hi 1904 kaya rakwe ri ve hofisi ya Sosayiti ya Watch Tower, laha tioda ta minkandziyiso ni swikhokhelo swa Zion’s Watch Tower a swi endliwa kona.

Eku heleni ka 1903, loko Makwerhu Gundersen a ri eku chumayeleni eTrondheim exikarhi ka Norway, u chumayele Lotte Holm loyi a amukeleke minkandziyiso yin’wana. Endzhakunyana, u tlhelele ekaya eNarvik, ndhawu leyi nga ehenhla ka Arctic Circle, naswona u ve muhuweleri wo sungula en’walungwini wa Norway. Endzhaku ka sweswo, Viktor Feldt u ye eNarvik naswona u fike a pfuna mimpatswa yimbirhi leswaku yi va Swichudeni swa Bibele. Va tihlanganise na Lotte naswona hi xihatla ntlawa lowu lowutsongo a wu hlangana nkarhi ni nkarhi leswaku wu dyondza Bibele. Hallgerd, ndzisana ya xisati ya Lotte na yena u amukele ntiyiso naswona endzhakunyana havambirhi va ve maphayona lama hisekaka etindhawini to hambana-hambana ta le Norway.

Loko Makwerhu Feldt na Makwerhu Gundersen va chumayela eBergen hi 1904 na hi 1905 va kume vanhu lava tsakelaka. Zion’s Watch Tower ya March 1, 1905 yi te: “Mufundhisi la dumeke wa kereke ya Free Mission [eBergen] u khorwiseke hi ku helela hi ntiyiso naswona sweswi u chumayela Evhangeli ya ntiyiso eka vayingiseri vo tala lava n’wi yingiselaka.”

Mufundhisi yoloye a ku ri Theodor Simonsen, loyi endzhaku a nga hlongoriwa eKerekeni ya Free Mission hileswi a a dyondzisa ntiyiso lowuntshwa lowu hlamarisaka lowu a wu dyondzeke eka minkandziyiso ya hina. Hambileswi kereke yi lahlekeriweke, Swichudeni swa Bibele a swi vuyeriwile. Exikarhi ka vanhu va Yehovha, Theodor a a rhandziwa hi Swichudeni swa Bibele naswona a a ri xivulavuri lexinene. Endzhakunyana, u fike a tshama eKristiania, laha a ku ri ni vandlha leri kulaka ra Swichudeni swa Bibele.

MAPHAYONA MAN’WANA YO SUNGULA

Kwalomu ka 1905, a ku ri ni mavandlha ya Swichudeni swa Bibele emadorobeni ya mune: eSkien, eKristiania, eBergen ni le Narvik. Hi xihatla vahuweleri vo hlayanyana lava hisekaka va sungule ku phayona naswona va chumayele mahungu lamanene eswiphen’wini swin’wana swo tala swa tiko. Maphayona wolawo yo sungula a ma huma eka swiyimo leswi nga faniki.

Phayona ro sungula ra xisati eNorway a ku ri Helga Hess. A a nga ri na vatswari naswona a a tshama eBergen, laha a veke mudyondzisi wa xikolo xa Sonto loko a ri ni malembe ya 17. Loko a twe Theodor Simonsen a vulavula ekerekeni ya Free Mission malunghana ni leswi a swi dyondzeke loko a hlaya yin’wana ya tibuku ta Swichudeni swa Bibele, u lave ku tiva leswi engetelekeke naswona u sungule ku hlaya tibuku toleto. U tshike ku va mudyondzisi wa xikolo xa Sonto naswona hi 1905, loko a ri ni malembe ya 19, u sungule ku chumayela mahungu lamanene eHamar ni le Gjøvik.

Siku rin’wana hi 1908, Andreas Øiseth a a ri eku pandzeleni ka tihunyi epurasini ra ndyangu wa ka vona ekusuhi ni le Kongsvinger loko ku fika phayona ri ta n’wi chumayela kutani ri n’wi siyela buku leyi nge, The Divine Plan of the Ages. Andreas, loyi a ri emalembeni ya kwalomu ka va-20, u tsakele leswi a swi hlayeke naswona u ode minkandziyiso leyi engetelekeke. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani u nyike un’wana wa tindzisana takwe ta xinuna purasi rero kutani yena a sungula ku phayona. Eka malembe ya nhungu lama landzeleke, u chumayele etindhawini to tala etikweni. U rhange a ya en’walungwini, hi ximumu a a famba exikarhi ka tiko hi xikanyakanya naswona hi xixika a a famba hi xigolonyana lexi fambaka egambokweni. Loko a fika edorobeni ra Tromsø, a a ya edzongeni kutani a chumayela etindhawini hinkwato ta le ribuweni ku ya eKristiania.

Anna Andersen wa le Rygge ekusuhi ni le Moss, na yena a a ri un’wana wa maphayona yo sungula. A a ri ni malembe yo tala a ri mutirhi la nga ni xikhundlha lexi tlakukeke eka Salvation Army naswona a a tinyiketele ku pfuna lava pfumalaka. Hi va-1907 u hlaye yin’wana ya minkandziyiso ya hina naswona u swi xiyile leswaku u kume ntiyiso. Le Kristiansund u hlangane na Hulda Andersen (loyi endzhakunyana a tekiweke eka Øiseth), loyi na yena a a ri mutirhi la nga ni xikhundlha lexi tlakukeke eka Salvation Army, loyi a kombiseke ku tsakela ku dyondza Bibele. Hi xihatla vavasati volavo vambirhi va teke riendzo ro leha va kongoma en’walungwini va famba hi byatso lebyi a byi famba hi nkahelo, lebyi va fambiseke ku ya fika eKirkenes ekusuhi ni ndzilakano wa Rhaxiya. Va xikile ehlalukweni rin’wana ni rin’wana va fambisa minkandziyiso. Kwalomu ka 1912, Anna u ve phayona. Ku ringana makume ya malembe, u fambe etikweni hinkwaro hi byatso ni hi xikanyakanya, a ya emadorobeni yo tala ya le Norway a fambisa minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni. U hete nkarhi wo tala a ri eKristiansand edzongeni, laha a seketeleke swinene vandlha leri a ri ri eku kuleni.

Loko Karl Gunberg a nga si va Xichudeni xa Bibele, a a ri ndhuna ya vuthu ra le matini. A a ri ni malembe ya le xikarhi ka va-30 loko a sungula ku phayona hi va-1911, naswona a a tihanyisa hi ku dyondzisa vanhu ku fambisa swikepe. Hambileswi Karl a a languteka a karhata, a a tiviwa a ri munhu la tsakisaka wa mafenya. U chumayele etikweni hinkwaro ra Norway a kala a dyuhala naswona leswi a tshameke a va ndhuna ya vuthu ra le matini ni leswi a a tshameke a dyondzisa vanhu ku fambisa swikepe swi n’wi pfunile swinene loko a chumayela mahungu lamanene, hilaha hi nga ta swi vona hakona endzhakunyana.

KU TIYISA VAMAKWERHU

Hi October 1905, vanhu a va tsake swinene eka nhlengeletano yo sungula leyi a yi khomeriwe eKristiania. A ku ri ni vanhu va kwalomu ka 15, naswona ku khuvuriwe vanhu vanharhu. Hi 1906 ku khomiwe nhlengeletano eBergen naswona ku sukela hi 1909 ku ya emahlweni, a ku tshama ku ri karhi ku hleriwa tinhlengeletano lembe ni lembe, swivulavuri swa kona a swi huma eDenmark, eFinland ni le Sweden. Van’wana va vamakwerhu volavo va tlhele va endzela mavandlha tanihi tiphiligrimi, vamabulandlela va valanguteri lava famba-fambaka va namuntlha.

Nchumu lowu nga rivariwiki wa le malembeni wolawo a ku ri ku endza ka Makwerhu Russell. Hi 1909 u endzele eBergen ni le Kristiania. Vamakwerhu va swi tsakele swinene ku hlangana na yena ni ku yingisela tinkulumo ta yena! Riendzo ra yena ra vumbirhi hi 1911, ri tivisiwe swinene naswona vamakwerhu va 61 lava a va hlengeletanile ku ta yingisela nkulumo ya le rivaleni ya Makwerhu Russell a a va tsakile hileswi ku teke vanhu va kwalomu ka 1 200 va ta yi yingisela!

Endzhaku ka malembe manharhu, Makwerhu Russell u avele Henry Bjørnestad leswaku a endzela vamakwerhu va le Norway ni va le Sweden nkarhi na nkarhi tanihi mulanguteri wo sungula la famba-fambaka wa le Norway.

KU TIRHA HI MATIMBA EMAHLWENI KA 1914

Hi 1910 ku ve ni xitirhisiwa lexi pfunaka swinene eku chumayeleni, lexi a a ku ri nxaxamelo wa swiphephana leswi a swi vuriwa Peoples Pulpit. Swiphephana leswi swi pfune Swichudeni swo tala swa Bibele leswaku swi hlanganyela hi xitalo entirhweni wo chumayela. Leswi a a va tiyimisele ku paluxa swihoxo swa vukhongeri ni ku hlamusela ntiyiso wa Bibele, vamakwerhu va fambise magidi ya tikopi ta swona mahala, minkarhi yo tala a a va swi nghenisa endzeni ka maphepha-hungu.

Swichudeni swa Bibele a a swi swi langutele hi mahlo-ngati ku vona leswi a a swi ta humelela hi 1914. Buku leyi nge The Time Is at Hand (vholumo ya vumbirhi ya nxaxamelo wa buku leyi nge, Millennial Dawn) yi hlamusele leswaku nkarhi wa Vamatiko a a wu ta hela hi 1914 naswona a a wu ta funghiwa hi swiphiqo ni mpfilumpfilu, endzhaku ka sweswo Mfumo wa Xikwembu a wu ta sungula ku fuma. Nakambe Swichudeni swa Bibele a a swi langutele leswaku vadyandzhaka-kulobye na Kreste a a va ta kuma hakelo ya vona ya le tilweni endzhaku ka sweswo.

Mhaka leyi a ku tala ku vulavuriwa ha yona. Hi xikombiso, eka madyambu man’wana hi July 1914, Karl Kristiansen a a ri eku tlangeni ka okhestra edorobeni ra Skien. Hi nkarhi wo wisa u byele vanhu lava a va ri kwalaho a ku: “Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, ku ta humelela swilo swin’wana. Ku ta rhanga ku va ni nyimpi, endzhaku ka yona ku va ni ku pfukeriwa ka mimfumo, kutani ku va ni mpfilumpfilu endzhaku ka swona ku ta ta Mfumo wa Xikwembu.” Endzhakunyana ka loko ku tlhekeke Nyimpi yo Sungula ya Misava, vanhu va te eka Karl va lava ku tiva swo tala.

Le Arendal, edzongeni ekusuhi ni ribuwa, a ko va ni Xichudeni xin’we ntsena xa Bibele hi 1914. Siku rin’wana makwerhu loyi wa xisati u hlangane na Mia Apesland exitarateni kutani a n’wi byela leswaku hilaha Bibele yi vulaka hakona, ku ta va ni nyimpi hi xixikana xa 1914. Mia u te: “Loko sweswo swo humelela ndzi ta va mupfumeri.” Hi ku hatlisa loko Mia a vone leswaku leswi makwerhu loyi wa xisati a n’wi byeleke swona a swi endleka, u endle leswi a n’wi tshembiseke swona hi ku va mupfumeri wa ntiyiso. Mia, makwerhu wa xisati loyi a vulavuleke na yena swin’we ni van’wana va nga ri vangani va vumbe xisekelo xa Vandlha ra Arendal.

KU VA NI NHLUVUKO, ENDZHAKU KU VA NI SWIPHIQO

Swilo swin’wana leswi Swichudeni swa Bibele a swi langutele leswaku swi ta humelela hi 1914 a swi humelelanga. Nilokoswiritano, swi hambete swi chumayela hi ku hiseka. Ku sukela hi December 1914 ku ya fika hi 1915, rungula leri khorwisaka ra ti-slide ni filimi ya “Photo-Drama of Creation” swi nyikele vumbhoni lebyinene eka vayingiseri vo tala eKristiania, eBergen, eTrondheim, eSkien, eArendal ni le Kristiansand.

Hambiswiritano, endzhakunyana ka sweswo ku ve ni swiphiqo. Fritiof Lindkvist, loyi a a ri ni malembe ya kwalomu ka khume a kongomisa ntirho eNorway, u sungule ku landzela mavonelo yakwe naswona hi 1916 u siye nhlengeletano. Sweswo swi endle leswaku vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri eSweden ni le Denmark va kongomisa ntirho eNorway eka malembe ma nga ri mangani lama landzeleke. Hi 1921, Enok Öman u averiwe ku langutela ntirho eNorway naswona u wu langutele ku fikela hi 1945.

Ku tlhele ku va ni mpfilumpfilu wo karhi loko C. T. Russell a fa hi 1916 ivi a tlhandlamiwa hi J. F. Rutherford tanihi mulanguteri wa mintirho ya Swichudeni swa Bibele. Leswi swilo leswi a va swi languterile hi 1914 swi nga humelelangiki ni leswi ku veke ni ku cinca enhlengeletanweni, vo tala va tshike nhlengeletano. Xiyimo a xi tike swinene eBergen, laha hi 1918 a ku lo sala makwerhu un’we wa xinuna ni vamakwerhu va nkombo va xisati ntsena evandlheni. Le Trondheim, vanhu vo hlayanyana va tshike ku hlanganyela naswona eKristiania ku ve ni ntlawa lowu wu siyeke nhlengeletano. Kambe lava va seketeleke nhlengeletano hi ku tshembeka va hatle va katekisiwa swinene hi Yehovha.

LESWI ENDLEKE NTIRHO WO CHUMAYELA WU KULA

Nkulumo leyi tsakisaka leyi nyikeriweke hi Makwerhu Rutherford hi 1918, a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Timiliyoni Leti Hanyaka Sweswi Ti Nga Ka Ti Nga Fi.” Ku sukela hi 1920 ku ya fikela hi 1925, nkulumo leyi leyi tsakisaka yi nyikeriwe emisaveni hinkwayo. A. H. Macmillan loyi a a huma eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo eNew York, u tile a ta nyikela nkulumo leyi emadorobeni yo tala eNorway. Le Kristiania, eholweni ya le yunivhesiti a ku tele hi vanhu naswona van’wana a va nga ha swi koti ku nghena. Hambiswiritano, Makwerhu Öman u khandziye ehenhla ka bokisi leri a ri ri enyangweni ivi hi rito ra le henhla a ku: “Loko mo tlhela mi vuya endzhaku ka awara ni hafu, Macmillan u ta tlhela a yi nyikela nkulumo leyi!” Hakunene, vanhu va tlhele va tata holo leswaku va ta yingisela Makwerhu Macmillan loko a nyikela nkulumo ra vumbirhi. Eka malembe yo hlayanyana lama landzeleke, vamakwerhu va le Norway va nyikele nkulumo leyi etikweni hinkwaro ra Norway. Magidi ya vanhu va yingisele vumbhoni lebyi khorwisaka bya le Matsalweni hi ku hiseka, lebyi kombisaka leswaku vo tala va ta pona Armagedoni naswona va ta kuma vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. Nakambe vo tala va kume rungula leri eka xibukwana lexi nge, Millions Now Living Will Never Die!

Ku sukela hi 1922 ku fikela hi 1928, Swichudeni swa Bibele swi fambise swiphephana swa madzana ya magidi leswi a swi ri ni swiboho leswi amukeriweke emintsombanweni, swo fana ni leswi nge, A Challenge to World Leaders, A Warning to All Christians ni lexi nge, Ecclesiastics Indicted. Swichudeni swo tala swa Bibele swi sungule ku chumayela hi ku fambisa swiphephana sweswo.

Nilokoswiritano, ku andza a ku nonoka. Hambileswi maphayona ni vahuweleri lava hisekaka va hambeteke va chumayela, van’wana a va lava ku pfuniwa leswaku va ta tirha hi matimba entirhweni wo chumayela. Ku engetela kwalaho, minkandziyiso a ya ha kumeka swinene hi Xidenixi, Xidenixi lexi pfanganeke ni Xinorway kumbe hi Xisweden, a yi nga kumeki hi Xinorway. Xana a ku ta endliwa yini leswaku ntirho lowu wu hambeta wu kula?

Bulletin (sweswi ku nga Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo) ya April 1925 leyi a yi ri hi ririmi ra le Norway, a yi ri ni xitiviso lexi tsakisaka lexi nge: “Hi mi rhumelela nkandziyiso wo sungula wa The Golden Age hi Xinorway. Swikhokhelo swa yona swi nga endliwa sweswi.” A ku ri nkandziyiso wa March 1925 wa The Golden Age (lowu sweswi wu tiviwaka tanihi Xalamuka!). Hi xihatla Golden Age ya Xinorway yi fambisiwe ematikweni yo tala, ku nga ri eNorway ntsena kambe ni le Denmark. Hi 1936, loko Golden Age ya Xinorway yi cinciwa yi vitaniwa Ny Verden (Misava Leyintshwa), a ku ri ni vanhu va 6 190 va le Norway lava a va endle swikhokhelo swa magazini wolowo.

KU HLELEKA LOKU ANTSWAKA NI NDHAWU LEYINTSHWA

Hi May 1925, Swichudeni swa Bibele leswi tlulaka 500 leswi humaka eswiphen’wini swo hambana-hambana swa le Scandinavia a swi hlengeletanile leswaku swi va ni ntsombano le Örebro, eSweden. Entsombanweni wolowo, Makwerhu Rutherford u tivise leswaku Rhavi ra le Yuropa N’walungu ri ta simekiwa le Copenhagen, eDenmark. William Dey a a ta ta hi le London leswaku a ta langutela ntirho wa vanhu va Xikwembu eDenmark, eNorway, eSweden, eFinland ni le matikweni ya Baltic. Matiko yo hambana-hambana a ma ta hambeta ma va ni mulanguteri wa le ndhawini yoleyo naswona Enok Öman a a ta hambeta a ri mulanguteri eNorway.

William Dey, loyi a a huma eScotland, a a ri makwerhu la hisekaka loyi a endleke swo tala leswaku a hatlisisa ntirho wo chumayela. Leswi a a ri ni vuswikoti bya ku hlela ntirho, u tlhele a khutaza vamakwerhu hileswi a a tshama a tsakile ni hi xikombiso xa yena lexinene entirhweni wa nsimu. Hi September na hi October 1925, u famba-fambe etikweni ra Norway hinkwaro a tlhela a hlela mintirho ya vandlha hi ku ya hi nkongomiso lowu humaka eyindlu-nkulu, a vulavula Xinghezi ku ri ni loyi a n’wi tolokelaka. Makwerhu Dey u ve mulanguteri wa Rhavi ra le Yuropa N’walungu ku fikela hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Vamakwerhu se a va ri ni nkarhi wo leha va lava ndhawu leyinene leswaku va ta aka rhavi ra le Norway. Hi 1925 makwerhu un’wana la kumeke mali tanihi ndzhaka u xave yindlu leyi a yi ri ni swithezi swinharhu eOslo ivi a yi xavisela nhlengeletano hi hafu ya mali leyi a nga yi xava ha yona. Lowu a wu ri nkarhi lowunene wo kuma muako lowu naswona wu swi hetisise kahle swilaveko swa hina ku fikela hi 1983.

NHLENGELETANO YA TIMBHONI LETI HISEKAKA

Hi lembe ra 1931 ku endleke mhaka leyi nga rivalekiki ematin’wini ya malandza ya Xikwembu emisaveni hinkwayo. Hi lembe rero ma amukele vito lerintshwa leri nge Timbhoni ta Yehovha. Makwerhu Öman u tsale a ku: “Loko hi amukela vito ra hina lerintshwa, hinkwerhu hi suke hi yima naswona hi huwelele hi ku hiseka hi ku ‘Ja’ [Ina].” Vamakwerhu a va tsakile ku va ni vito leri sekeriweke eMatsalweni naswona a a va tiyimisele ku hanya hi ku pfumelelana na rona.

A swi ri erivaleni leswaku Yehovha a a katekisa ntirho wa nkoka wo chumayela eNorway. Nhlayo ya vahuweleri yi andze yi suka eka 15 hi 1918 yi ya eka 328 hi 1938. Vanhu va Yehovha a va nga ri Swichudeni swa Bibele ntsena; a a va ri timbhoni leti hisekaka.

Xikombiso xin’wana i xa Even Gundersrud, loyi a khuvuriweke hi 1917 naswona a hlanganyeleke ni Vandlha ra Skien. Eku sunguleni, nsati wakwe u ringete ku n’wi sivela ku ya eminhlanganweni hi ku tumbeta tintangu takwe. Kambe sweswo a swi n’wi tshikisanga—u ye eminhlanganweni a nga ambalanga tintangu! Siku rin’wana loko nsati wakwe a n’wi lotlele ekamareni, Even u hume hi fasitere. A xi kona lexi nsati wa Even a xi endleke lexi siveleke Even ku ya eminhlanganweni. Ku nga khathariseki leswi a a n’wi endla swona yena u ye emahlweni a n’wi kombisa musa. U sungule ku khomiwa hi tingana loko nuna wakwe a ya edorobeni a nga ambalanga tintangu. Leswi a a lava ku tiva leswaku ha yini minhlangano a yi ri ya nkoka swinene eka Even, u sungule ku famba na yena. Eku heteleleni na yena u ve Mbhoni ya Yehovha.

Ndlela leyi vamakwerhu va Vandlha ra Skien a va hiseka ha yona a yi tolovelekile emavandlheni ya nkarhi wolowo. Vamakwerhu va kwalaho a va chumayela hi ku hiseka emadorobeni lamakulu ya le kusuhi ni le tindhawini ta le makaya. Hakanyingi hi mahelo-vhiki a va famba hi tilori kumbe hi mabyatso, va ya chumayela ni ku hlela minhlangano. Ku nga ri khale ku vumbiwe mintlawa ni mavandlha lamantshwa endhawini yoleyo. Mavandlha man’wana na wona a ma yi hisekela mintirho ya Mfumo.

NHLUVUKO LOWUNENE EBERGEN

Un’wana wa vahuweleri lava a va hiseka eBergen a a ku ri Torkel Ringereide. Hi 1918 u kume broxara leyi kandziyisiweke hi Swichudeni swa Bibele. U lave Makwerhu Dahl, loyi hi nkarhi wolowo a a ri makwerhu wa xinuna a ri yexe eVandlheni ra Bergen. Makwerhu Dahl a a khoma minhlangano ekaya kakwe ni swirho leswin’wana swa vandlha, ku nga vamakwerhu va xisati va nkombo. Exikarhi ka vona a ku ri na Helga Hess, loyi se ku vulavuriweke ha yena, loyi a a tlhelele eBergen. Torkel u hlanganyele ni vandlha leri leritsongo naswona hi 1919 yena na Helga va tekanile.

Torkel a a ri wanuna la nga ni xivindzi loyi a a ri ni rito lerikulu. Ku ringana malembe yo tala, a a ku ri yena ntsena xivulavuri xa le rivaleni evandlheni. Hi ntolovelo, a a nyikela tinkulumo Sonto yin’wana ni yin’wana, a paluxa vukanganyisi bya vafundhisi ni tidyondzo ta vona ta vukhongeri ta mavunwa hi ku kongoma. Hakanyingi tinkulumo ta yena a ti tivisiwa eka maphepha-hungu naswona nhlayo ya lava tsakelaka lava a va va kona eminhlanganweni a yi yi tlula ekule nhlayo ya Swichudeni swa Bibele swa le ndhawini yoleyo.

Torkel u khutaze vayingiseri leswaku va byela van’wana ntiyiso lowu va wu tweke. Hi 1932, Nils Raae a a ri un’wana wa vayingiseri volavo. Nils a a ri ni lembe a tiva ntiyiso kambe a a kanakana ku sungula ku chumayela. Vandlha a ri ri kusuhi ni ku sungula tsima lerikulu ri fambisa xibukwana lexi nge, The Kingdom, the Hope of the World, naswona Torkel u nyikele nkulumo malunghana ni xilaveko xo ya ensin’wini. Nils u te: “A a ku ri nkulumo leyinene ngopfu naswona yi ndzi tsakisile swinene.” Loko a gimeta nkulumo, Torkel u tshahe marito ya Yehovha lama tsariweke eka Esaya 6:8 lama nge: “Xana ndzi ta rhuma mani, i mani la nga ta hi yela?” Kutani Torkel u te: “Onge hinkwerhu hi nga hlamula hilaha Esaya a hlamuleke hakona loko a ku: ‘Hi mina loyi! Ndzi rhume’!” Lexi a ku ri xikhutazo lexi Nils ni nsati wakwe a va xi lava. Handle ko dya nkarhi, va nambe va sungula ku chumayela.

Vamakwerhu a va tala ku ya ekaya ka Torkel na Helga. Minkarhi hinkwayo a va bula hi ntiyiso naswona leswi swi va khutaze swinene vahuweleri lava a va ha ku amukela ntiyiso ni lava va ha riki vantshwa. Hakanyingi vahuweleri va le Bergen a va famba hi byatso ni hi lori va ya emigangeni ya le kusuhi va ya chumayela. Endzhaku ka sweswo, a va hlengeletana leswaku va rungulelana mintokoto ni ku tsakela xinakulobye.

VAHUWELERI VA LE OSLO LAVA HISEKAKA

Hi va-1920 na hi va-1930, ntirho wo chumayela a wu kula eOslo. Un’wana wa vahuweleri va kwalaho a ku ri Olaf Skau, loyi a khuvuriweke hi 1923. Hi 1927 u hlawuriwe ku va mukongomisi wa ntirho evandlheni naswona ku ringana malembe yo tala a a ri mulanguteri la hisekaka a tlhela a va ni rirhandzu. U hlele ntirho wo chumayela eOslo naswona u tlhele a hlela maendzo ya hi mahelo-vhiki laha a ku fambiwa hi bazi kumbe hi lori ku yiwa etindhawini leti nga le kusuhi ni ntsindza. A a tshama ku fikela nivusiku a mpfampfarhuta mimepe ni ku hlela matsima yo chumayela.

Vahuweleri va le Oslo a va chumayela emadorobeni ni le tindhawini ta le makaya ku suka eHalden na Fredrikstad ku ya edzongeni wa Oslo ni ku fika eHamar le n’walungwini, ni ku suka eKongsvinger ku ya evuxeni bya doroba ra Drammen ni le Hønefoss ku ya evupela-dyambu. Vahuweleri a va fika ensin’wini kwalomu ka 9:00 nimixo naswona a va chumayela hi yindlu ni yindlu siku hinkwaro. Hakanyingi, loko va ya eku chumayeleni a va khoma ni minhlangano ya le rivaleni. Ntirho lowu wu pfunetile eku vekeni ka xisekelo xa mintlawa ni mavandlha lamantshwa naswona a wu tlangeriwa swinene hi vamakwerhu va nga ri vangani va le tindhawini teto. Eka tsima rin’wana leri tekeke masiku ya kaye hi 1935, vahuweleri va 76 va le Oslo va fambise swibukwana swa 13 313, ku nga avhareji leyi tlulaka 175 ya swibukwana hi muhuweleri ha un’we!

Esther, nsati wa Olaf, a a ri ni vuvabyi bya marhambu naswona a a famba hi xitulu xa vanhu lava lamaleke. Kambe, kaya ra vona a ri ri ndhawu leyi vamakwerhu a va hlanganyela eka yona nkarhi na nkarhi. Hi ntolovelo Olaf a ku ri yena a a sweka, a a tala ku sweka timpiko to nandziha swinene ta tihuku, ku nga leswi a a tiviwa hi swona. Kambe nchumu lowu Timbhoni to tala ta khale ta ha wu tsundzukaka hi kaya ra ka Skau a a ku ri minhlangano leyi a yi khutaza hi tlhelo ra moya, mabulo lama tsakisaka ya Matsalwa ni swivutiso swa le Bibeleni. Ragnhild Simonsen u ri: “Minkarhi hinkwayo a hi suka ekaya ra ka Skau timbilu ta hina ti tele hi ntsako hikwalaho ka mabulo ya le Matsalweni lawa hi veke na wona.”

“LAVA A VA RI NI MBOYAMELO LOWUNENE EKA VUTOMI LEBYI NGA HERIKI”

Emalembeni ya khale vanhu a a va rhandza vukhongeri swinene naswona a va ri ni vutivi byo tala bya le Bibeleni ku tlula leswi va nga xiswona sweswi. Vo tala a va tsakela ku bula hi timhaka ta le Matsalweni, naswona ku fana ni hi lembe-xidzana ro sungula, “lava a va ri ni mboyamelo lowunene eka vutomi lebyi nga heriki va ve vapfumeri.”—Mint. 13:48.

Durdei Hamre i xikombiso xa vanhu vo tano. Hi 1924 u amukele xibukwana lexi a xi hlayeke madyambu wolawo ni vusiku hinkwabyo. Endzhakunyana u te: “Loko ndzi ya eku etleleni a ndzi ri Mupentekosta kambe loko ndzi pfuka nimixo se a a ndzi ri Mbhoni ya Yehovha.”

Exikarhi ka va-1920, un’wana wa vamakwavo va nhungu va ka Fjelltvedt u ye a ya twa nkulumo ya le rivaleni leyi a yi vulavula hi ndzilo wa tihele naswona u kume xibukwana lexi vulavulaka hi nhloko-mhaka yoleyo. Leswi a swi hlayeke swi n’wi khorwisile leswaku dyondzo ya ndzilo wa tihele i mavunwa. Endzhakunyana ka sweswo, loko ndyangu wa ka vona wu hlengeletanile epurasini ra ka vona, hi ku hiseka u byele vamakwavo vakwe va xinuna va nkombo ni va xisati vanharhu leswi a swi dyondzeke. Va bule hi xibukwana xexo ku fikela nivusiku swinene. Hi nkarhinyana, vamakwavo vakwe hinkwavo ni vanghana va vona va vukati vo tala va ve Swichudeni swa Bibele. Endzhakunyana, vana va vona vo tala ni vatukulu va vona va ve vahuweleri lava hisekaka naswona van’wana va yise ntiyiso etindhawini tin’wana.

Leswaku vanhu va wu tsakela ntiyiso swi vonake hi 1936 loko M. A. Howlett loyi a a huma eyindlu-nkulu eNew York a ri xivulavuri emintsombanweni ya le Bergen ni le Oslo. Le Bergen, vanhu va 810 a va tile ku ta yingisela nkulumo ya le rivaleni ku katsa ni vafundhisi na bixopo. Eka vanhu volavo hinkwavo a ko va 125 ya vona ntsena lava a va ri Timbhoni. Le Oslo, laha Timbhoni ta 140 a ti hlengeletanile, vanhu va 1 014 va yingisele nkulumo ya le rivaleni!

“VA SUNGULA KU TA!”

Timbhoni ta Yehovha a ti tsake swinene hi 1935 loko nhlamuselo ya “ntshungu lowukulu” lowu boxiweke eka Nhlavutelo 7:9-17 yi vekiwa erivaleni. Vanhu va Xikwembu a va tsakile ku twa leswaku lava nga ni ntshembo wo hanya emisaveni leyi nga paradeyisi va nga joyina masalela ya vatotiwa, na vona va va malandza ya Yehovha lama tinyiketeleke. Ku sukela hi lembe rero ku ya emahlweni, ntirho wo chumayela a wu dzikisiwe eka ku hlengeleta ntshungu lowukulu, lowu nga ta pona ‘nhlomulo lowukulu,’ ku nga ku hlengeletiwa lokukulu swinene ka vagandzeri va ntiyiso ematin’wini ya vanhu.

Hi 1935 maphayona man’wana lawa a ma ri ni ntshembo wo hanya etilweni a ma chumayela etindhawini ta le makaya ekusuhi ni le Lillehammer. John Johansen loyi a a ri ni malembe ya khume u yingisele hi mbilu hinkwayo loko maphayona ma byela ndyangu wa ka vona hi switshembiso swa Xikwembu swa misava leyi nga paradeyisi. Loko John a ri ni malembe ya 13, a a swi navela hi mbilu hinkwayo ku byela van’wana hi ntshembo wa yena lowu tsakisaka lerova u lombe bege ya tata wakwe ivi a ya chumayela vaakelani va yena a ri yexe! Sweswi, endzhaku ka malembe yo tlula 70, John swin’we ni nsati wakwe Edith va ha chumayela hi ku hiseka, va tsakisiwa hi ku va va hoxe xandla eku pfuneni ka vanhu vo tala lavantshwa emalembeni yo tala lama hundzeke.

Siku rin’wana hi 1937, Olaf Rød ni makwerhu un’wana a va ri ekaya ka Olaf va vulavula hi ntshungu lowukulu. A ku ri vona ntsena Timbhoni eHaugesund naswona a va tivutisa leswaku ku hlengeletiwa loku lokukulu a ku ta endliwa njhani. Hi xitshuketa ku twale ku gongondza enyangweni. Hiloko Olaf a pfula nyangwa kutani a kuma ku yime Alfred Trengereid. A a kume kopi ya Xihondzo xo Rindza ivi a xi hlaya naswona u tsakisiwe hi leswi a swi hlayeke. Handle ko dya nkarhi, u khandziye xikwekwetsu xakwe a ya eHaugesund leswaku a ya kuma minkandziyiso eka wanuna loyi a a n’wi tiva a ri Mbhoni, ku nga Olaf. Olaf a a hlamarile swinene. U te: ‘Sweswi se va sungula ku ta!’ Naswona va tile hakunene hambileswi va nga tangiki hi ndlela leyi fanaka naswona va nga tangiki hi nkarhi wun’we. Alfred u ve makwerhu naswona u joyiniwe hi van’wana vo tala va le ndhawini yoleyo lava amukeleke mahungu lamanene ya Mfumo.

MABYATSO MA PFUNETA KU HLENGELETA NTSHUNGU LOWUKULU

Loko ntirho wo chumayela wu sungula eNorway, mhaka yo chumayela eka vaaka-tiko lava tshamaka voxe eswihlaleni swa ntsandza-vahlayi ni le tindhawini ta le timbuweni leti nga le kule a yi vonaka yi chavisa. Hikwalaho, hi 1928 rhavi ri xave byatso lebyi a byi famba hi njhini lebyi a byi ri byikulu lerova a byi ri ni ndhawu leyi maphayona mambirhi kumbe manharhu a ma ta etlela eka yona naswona a byi tiyile lerova a byi famba eribuweni ra Norway leri nga gombonyoka. Kambe i mani loyi a a ta fambisa byatso byebyo? Karl Gunberg, phayona leri nga ni ntokoto u vule leswaku u ta byi fambisa. Leswi a tshameke a tirha eka vuthu ra le matini ni leswi a a ri ni ntokoto wo dyondzisa vanhu ku fambisa swikepe swi pfunile swinene. Byatso byo sungula lebyi thyiweke Elihu, byi tlute byi suka eOslo, byi ya edzongeni byi yima emahlalukweni ekusuhi ni ribuwa. Hambiswiritano, siku rin’wana nivusiku hi xixika hi 1929 ku ne mpfula leyikulu kutani byatso lebyi vuriwaka Elihu byi tshoveka ekusuhi ni le Stavanger. Hinkwavo a va tsakile leswaku vamakwerhu lava a va ri ebyatsweni va fike eribuweni va hlayisekile.

Hi 1931 vamakwerhu va kume byatso byin’wana lebyi va byi thyeke Ester. Karl u tlhele a va mufambisi wa byona a pfuniwa hi vamakwerhu van’wana vambirhi. Byatso lebyi vuriwaka Ester byi fikelele tindhawu leti nga evupela-dyambu ni le n’walungwini wa Norway malembe ya nkombo lama landzeleke. Hi 1932, Karl u xiye leswaku se a a dyuharile leswaku “a nga ha fambisa byatso a ya etindhawini tin’wana to tala.” Hikwalaho u tshike ku fambisa byatso ivi a ya phayona evuxeni bya Norway kutani a siya byatso na Johannes Kårstad. Hi 1938 byatso lebyi vuriwaka Ester byi siviwe hi byatso lebyi thyiweke Ruth, lebyi tirhisiweke ku fikela hi 1940, loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi yimise ntirho wo chumayela hi mabyatso. Maphayona lawa a ma tluta ma hlanganise tindhawu letikulu naswona ma fambise minkandziyiso yo tala. Hi 1939, Andreas Hope na Magnus Randal, ku nga vamakwerhu vambirhi lava a va tshama ebyatsweni lebyi vuriwaka Ruth, va vike leswaku hi lembe rin’we ntsena va fambise tibuku, swibukwana ni timagazini leswi tlulaka 16 000 naswona va tlange tinkulumo leti ringanaka 1 072 ta gramafoni eka vayingiseri va 2 531.

Ku engetela eka mintokoto yo tala ya moya leyi tsakisaka, vamakwerhu lava a va ri emabyatsweni va vone tindhawu tin’wana leti hlamarisaka. Andreas Hope, u te: “Siku rin’wana ni rin’wana a hi ya en’walungwini, hi hundza tindhawu leti nga ni mati leti fanaka ni minkova (fjords). Ndhawu yoleyo a yi ri yikulu, yi sasekile naswona a yi ri nhova.” Hi xixika, en’walungwini wa Arctic Circle, a va “sala va ahlamile loko va vona mivala yo hambana-hambana exibakabakeni.” Hi ximumu a va tsakisiwa swinene hi “ku voninga ka dyambu exikarhi ka vusiku.”

PHAYONA RA XISATI LERI HISEKAKA

Hi va-1930, nhlayo ya maphayona yi andze hi ku hatlisa. Loko va phayona ni ku famba-famba, a va nga ri na fanichara ni switirhisiwa swo tala swa nkarhi wolowo kambe va tirhe etindhawini to tala, va chumayela mahungu lamanene ni ku fambisa minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni. Ku hiseka ka vona lokukulu ku pfune leswaku ku va ni masungulo lama tiyeke ya ku andza loku a ku ta va kona.

Hi xikombiso, Solveig Løvås (loyi endzhakunyana a tekiweke eka Stormyr), la humaka eOslo, a a ri karhi a lavana ni ntiyiso naswona u ye etikerekeni to hambana-hambana. Siku rin’wana u ye enhlanganweni wa Timbhoni ta Yehovha kutani u swi xiyile leswaku u kume ntiyiso wa le Bibeleni. U khuvuriwe hi 1933 naswona endzhaku ka malembe mambirhi u ye en’walungwini wa Norway a ya phayona kona. Hambileswi a a khwita katsongo hikwalaho ka vuvabyi byo khwanyana swirho, hi malembe ya tsevu Solveig u chumayele eka madoroba lamakulu yo talanyana, ni le madorobeni lamatsongo, swimitana leswi ku phasiwaka tinhlampfi ni le swimitanini leswitsongo ku suka edzongeni wa Bodø ku ya fika eKirkenes. Magidi ya vanhu va amukele minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni. Hi lembe rin’we ntsena, Solveig u kume swikombelo swa swikhokhelo swo tlula 1 100 swa timagazini ta hina!

Munhu un’wana loyi a ri tsakeleke swinene rungula ra Solveig a ku ri Dag Jensen, loyi a a ri muvatli, loyi a a tshama eximutanini xa Hennes le Vesterålen. A a ri ni malembe yo tala a kuma minkandziyiso ya hina eka vanhu van’wana lava tsakelaka. Loko Solveig a fika eka Dag, u hlele leswaku a kuma xikhokhelo xa timagazini kutani a hundza a ya chumayela ensin’wini yin’wana. Dag u sungule ku chumayela a ri yexe a lomba vanhu van’wana lava tsakelaka minkandziyiso yi nga ri yingani leyi a ri na yona.

Exihlaleni xa Andøya, Solveig u ye laha a ku tshama ntlawa wa vaphasi va tinhlampfi lava a va ri switetema. U nyikele vumbhoni hi xivindzi, a tlanga tinkulumo eka gramafoni a tlhela a va byela leswaku a nga va endlela swikhokhelo swa timagazini. Frits Madsen, muphasi un’wana wa tinhlampfi loyi a ha ri muntshwa a a tsakela naswona u endle xikhokhelo xa timagazini ta hina. Loko Solveig a hlanganise nsimu yoleyo u hundzele emahlweni. A ku tirhiwa hi ndlela yoleyo—maphayona a ma chumayela, ma kuma vanhu lava tsakelaka, ma fambisa minkandziyiso ni ku endlela vanhu swikhokhelo kutani ma hundzela ensin’wini yin’wana leyintshwa. A ku ta endliwa yini leswaku ku pfuniwa vanhu hinkwavo lava kombiseke ku tsakela?

KU RISA TINYIMPFU TA XIKWEMBU

Hi January 1939 ku sunguriwe lunghiselelo lerintshwa ra valanguteri lava famba-fambaka. Tiko ra Norway a ri avanyisiwe ri va tizoni kumbe swifundzha swa mune. Valanguteri va swifundzha (lava a va vitaniwa malandza ya zoni hi nkarhi wolowo) a va fanele va heta nkarhi wo tala endhawini ha yin’we ku tlula leswi a va endlisa xiswona. A va dzika swinene eku pfuneni ka mavandlha, va simeka mavandlha lamantshwa ni ku pfuna vanhu lava tsakelaka leswaku va sungula ku huma nsimu. Andreas Kvinge a a averiwe ku tirha tanihi mulanguteri wa xifundzha eka Xifundzha xa Vumune, lexi a xi hlanganisa tikhilomitara ta 2 600 ku suka eFlorø ku ya eKirkenes. Endhawini yoleyo hinkwayo a ku ri ni mavandlha manharhu ntsena, ku nga Trondheim, Namsos na Narvik. Nakambe a ku ri ni vahuweleri lava a va ri voxe ni mintlawa ni nxaxamelo wa lava a va kuma swikhokhelo swa timagazini lava a a fanele a va endzela.

Andreas u ye en’walungwini ni nsati wakwe, Sigrid, laha minkarhi yo tala a va famba hi xikanyakanya. U ringete ku pfuna vahuweleri ni vanhu lava tsakelaka leswaku va endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Maphayona yo tanihi Solveig Løvås ma nyike Andreas rungula leri engetelekeke malunghana ni lava tsakelaka lava lavaka ku pfuniwa hi tlhelo ra moya. Hi xikombiso, u n’wi byele hi Dag Jensen la tshamaka eHennes na hi Frits Madsen la tshamaka exihlaleni xa Andøya.

Andreas u vula leswaku hi 1940, loko a fika eka Dag ro sungula, “a a ri eku tsemeteni ka malepfu naswona xikandza xakwe a xi tele hi xisibi. A ndzi nge yi rivali ndlela leyi xikandza xakwe a xi tsake ha yona hambileswi a xi tele hi khuvi. U nambe a tshika ku tsemeta malepfu.” Andreas u pfune Dag leswaku a endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Dag a a hiseka naswona hi xihatla u pfune nsati wakwe Anna ni vanghana vakwe vo tala ni maxaka yakwe leswaku va dyondza ntiyiso.

Eximutanini xa Bleik le Andøya, Andreas u lave Frits Madsen, muphasi wa tinhlampfi la ha riki muntshwa. Hi ku pfuniwa hi Andreas, Frits ni nsati wakwe va ve xisekelo xa vandlha leri hi ku famba ka nkarhi ri vumbiweke kwalaho. Etindhawini tin’wana to tala, Andreas ni nsati wakwe va endzele vanhu lava tshameke va endzeriwa hi Solveig ni hi maphayona man’wana lama hisekaka. Andreas ni valanguteri van’wana va swifundzha va hlele minhlangano va tlhela va vumba mavandlha. Hilaha a swi ri hakona evandlheni ra Vukreste ra lembe-xidzana ro sungula, van’wana eNorway a va byala, kasi van’wana a va cheleta; kambe “Xikwembu hi xona lexi hambeteke xi swi kurisa” hi ndlela leyikulu.—1 Kor. 3:6.

NYIMPI YA VUMBIRHI YA MISAVA YI ONHA ENORWAY

Hi April 1940, tiko ra Norway ri sindzisiwe ku hlanganyela eka nyimpi ya vumbirhi ya misava loko masocha ya le Jarimani ma hlasele tiko rero. Endzhaku ko lwa masiku ya 62 ntsena, tiko leri hinkwaro ri sungule ku lawuriwa hi Manazi ya le Jarimani. Hi nkarhi wolowo, emadorobeni yo tala a ku lahleteriwa tibomo to tala. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani nhlaselo wu sungurile, Magestapo ma khome Enok Öman, loyi a a ri mulanguteri wa rhavi ma n’wi pfalela vhiki. Loko a ta va a konanisiwile swa xinkarhana, maphorisa ma n’wi ntshunxile. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani Magestapo ma tlhele ma konanisa Makwerhu Öman.

Vamakwerhu a va chava leswaku Manazi ma ta va yisa etikampeni ta nxaniso, hilaha ma endleke hakona eJarimani. Kambe Manazi a ma swi endlanga sweswo, kutani vahuweleri va ye emahlweni va chumayela hi ku tiyimisela ni hi ku hiseka. Entiyisweni, vanhu a va ma tsakela swinene mahungu lamanene hikwalaho ka leswi a ku ri ni nyimpi naswona ku sunguriwe tidyondzo to tala ta Bibele ta le kaya (leti hi nkarhi wolowo a ti vitaniwa tidyondzo ta swikombiso). Vamakwerhu va hambete va kuma Xihondzo xo Rindza lexi humaka eDenmark hi Xidenixi, kasi Consolation (Ny Verden) yi hambete yi kandziyisiwa hi Xinorway. Vamakwerhu va ye emahlweni va khoma minhlangano ni tinhlengeletano naswona lexi hlamarisaka nhlayo ya vahuweleri yi andzile.

KU TEKIWA KA MINKANDZIYISO, KU KHOMIWA NI KU YIRISIWA

Kambe khombo a ri ri endleleni. Maphorisa ya le Jarimani ma tlhele ma vuya erhavini ma ta lava minkandziyiso ni ku konanisa Makwerhu Öman. Eku heleni ka 1940, ma teke buku leyi nge Enemies hikwalaho ka leswi a yi vulavula hi Vufasisi ni Vunazi. Eku sunguleni ka 1941, maphorisa ma khome maphayona yo hlayanyana ma tlhela ma ma konanisa. Minkarhi yin’wana Manazi ya le Jarimani ni ya le Norway a ma ya eminhlanganweni hi xikongomelo xo va tinhlori emavandlheni. Endzhaku ka sweswo, valawuri va Manazi va tile va fika va teka mphakelo lowu a wu ri kona erhavini wa xibukwana lexi nge, Fascism or Freedom ni lexi nge, Government and Peace.

Hi xitshuketa hi July 1941, Magestapo ma sungule ku famba etikweni hinkwaro ma ringeta ku yimisa ntirho wa hina wo chumayela eNorway. Maphorisa ya ntlhanu ya le Jarimani ma tile eBethele ma fika ma teka minkandziyiso leyi saleke kutani ma yisa ndyangu wa Bethele exitichini xa maphorisa leswaku wu ta konanisiwa. Makwerhu Öman a a fanele a vika emaphoriseni siku ni siku, ku nga nchumu lowu a wu endleke ku ringana mavhiki ya 12.

Magestapo ma tirhise endlelo leri hlelekeke swinene, ma fika swi nga languteriwanga emakaya ya vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri kutani ma teka minkandziyiso hinkwayo leyi kandziyisiweke hi Sosayiti ya Watch Tower. Ma byele vamakwerhu leswaku va ta yisiwa etikampeni ta nxaniso loko va nga tshiki ku chumayela. Magestapo ma khome vamakwerhu vo hlayanyana ivi van’wana ma va pfalela masiku yo hlayanyana.

Le Moss maphorisa ma te ekaya ka Sigurd Roos kutani ma fika ma teka minkandziyiso ya yena. Sigurd, nsati wa yena ni makwerhu un’wana wa xinuna va khomiwile. Maphorisa ma va lerise leswaku va tshika ku chumayela ni ku tirhisa vito ra Yehovha. Vahuweleri va vule leswaku a va nge tshiki ku chumayela hi Yehovha ni hi Mfumo wa yena. Eku heteleleni, maphorisa ma te: “A hi nge swi koti ku mi tshikisa ku pfumela eka leswi mi pfumelaka eka swona.” Endzhaku ka tiawara ti nga ri tingani, ma ntshunxe vahuweleri volavo vo tshembeka.

Manazi ma tlhele ma ya ekaya ka Olaf Skau, le Oslo. Ma seche yindlu ya yena kutani ma teka Tibibele, minkandziyiso ni tigramafoni. Ma tlhele ma goga ndhawu yo veka tibuku ya Olaf. Vatirhela-mfumo volavo a va ma kumanga makhadi ya vahuweleri, lawa a ma tumbetiwe ovhenini. Endzhakunyana, Manazi ma tlhele ma vuya hi lori leswaku ma ta rhwala tibuku. Murhangeri wa vona a ku ri Klaus Grossmann, loyi a a ri xandla xa Ndhuna ya masocha ya Manazi loyi a a chaviwa swinene. Loko Olaf a vutise Grossmann leswaku a va ta endla yini hi minkandziyiso leyi leyi sekeriweke eBibeleni, u vule leswaku a va ta yi gaya va endla maphepha man’wana.

Makwerhu Skau u n’wi vutisile a ku: “Kambe xana a mi n’wi chavi Yehovha?”

Mutirhela-mfumo loyi wa Manazi u hlamule hi ku tikurisa a ku: “Yehovha u fanele a tivonela!” Loko Manazi ma tinyiketa endzhaku ka malembe ya mune, Grossmann u tisungile.

Magestapo ma khome Andreas Kvinge le Bodø hi July 1941 kutani ma n’wi vutisa leswaku Timbhoni letin’wana ta le n’walungwini wa Norway ti nga kumiwa kwihi. Andreas u vule ntiyiso a ku: “A ndzi swi tivi leswaku ti le kwihi namuntlha.” Anakanya ndlela leyi Andreas a titweke ha yona loko a ri karhi a konanisiwa loko vatirhela-mfumo va chulula leswi a swi ri enkwameni wa yena ehansi, ku nga maphepha lawa a ma ri ni mavito ni tiadirese ta mavandlha, malandza ya le vandlheni ni ya vanhu lava tsakelaka. Kambe, Andreas u te hefu, leswi ku nga vangiki na munhu loyi a kambisiseke maphepha wolawo. Magestapo a ma tiyimisele swinene ku sindzisa Andreas leswaku a sayina marito lawa a pfumelaka leswaku a swi yirisiwile ku chumayela ni ku va Mbhoni ya Yehovha.

Andreas u te: “Ha swi tiva leswaku ntirho wa hina wu yirisiwile, kutani ndzi nga sayina leswaku ndza swi tiva sweswo. Kambe hambileswi swi yirisiweke ku khoma minhlangano ni ku fambisa timagazini ni tibuku, hi ta hambeta hi tirhisa Bibele hi tlhela hi byela vanhu hi Mfumo wa Xikwembu.” Loko Magestapo ma swi xiyile leswaku Andreas a nga tiyimiselanga ku landzula ripfumelo, ma n’wi ntshunxile.

Eku heteleleni, valawuri va Manazi va teke yindlu leyi vamakwerhu a va yi tirhisa tanihi hofisi ya rhavi. Va pfumelele Makwerhu wa xinuna ni wa xisati va ka Öman leswaku va sala kwalaho ndlwini, kambe swirho leswin’wana swa ndyangu wa Bethele swi boheke ku suka kwalaho.

KU HLENGELETANA HAMBILOKO HI YIRISIWILE

Loko Manazi ma ringete ku herisa Timbhoni ta Yehovha, vamakwerhu va sungule ku endla mintirho ya vona ya swa le tilweni exihundleni. Vamakwerhu va nga ri vangani va sungule ku endzela vamakwerhu leswaku va va khutaza. Søren Lauridsen, loyi a tshameke a tirha eBethele swa xinkarhana, u endzele vamakwerhu va le dzongeni wa Norway. Kasi en’walungwini wa Norway, Andreas Kvinge u hambete a endzela Timbhoni ta le xifundzheni xa yena—hakanyingi a a endla swintirhwana swa xinkarhana ku endlela leswaku vanhu va nga sunguli ku nga n’wi tshembi. Hi 1943, Magnus Randal, loyi a tshameke a famba hi byatso bya maphayona lebyi vuriwaka Ruth, u kume tiadirese eka Makwerhu Öman ivi a ya en’walungwini le Bodø a famba mpfhuka lowu endlaka tikhilomitara ta 1 200 hi xikanyakanya leswaku a ya khutaza vamakwerhu.

Hambileswi valawuri a va yirise minhlangano, mintlawa ya vamakwerhu yi hambete yi hlengeletana leswaku yi ta khutazana. Hi ntolovelo, mintlawa leyitsongo a yi hlengeletana emakaya ya vamakwerhu, kambe minkarhi yin’wana a va hlengeletana exihundleni va telenyana. A va tsake swinene hi 1942 loko ku te vanhu va 280 eXitsundzuxweni, lexi a xi khomeriwe etindhawini timbirhi le Oslo, ivi vanhu va 90 va dya swifanekiselo.

Timbhoni ti kote ni ku hlela tinhlengeletano ta le xihundleni emapurasini lama nga le kule kumbe emakhwatini. Nhlengeletano leyikulu swinene eka leti, yi ve hi 1943 ekhwatini leri nga le handle ka ximutana xa Ski. Kwalomu ka vamakwerhu va 180 va hlengeletane endhawini ya le kusuhi ni le Oslo Fjord. Eka rin’wana ra masiku wolawo, loko vapfhumba va ha tiphina hi swakudya, ku fike masocha manharhu ya Majarimani ma gade tihanci. Xana vamakwerhu a va fanele va endla yini?

Makwerhu la vulavulaka Xijarimani u ye eka wona ivi a fika a kuma leswaku a ma lava ku ya eku hlambeleni kambe a ma lahlekile. Handle ko kanakana, vamakwerhu a va tiyimiserile ku komba masocha wolawo ndlela.

Socha rin’wana ri vutise masocha laman’wana loko va ri karhi va famba, ri ku: “Mi vona onge a ku ri nhlangano wa yini lowuya?”

Socha rin’wana ri te: “Kumbexana i khwayere.” Vamakwerhu a va nga ta ma byela masocha wolawo ntiyiso wa mhaka kambe va te hefu loko masocha wolawo lama gadeke tihanci ma nghena ekhwatini.

KU TIRHELA EXIHUNDLENI

Vahuweleri vo tala a va tumbete minkandziyiso etindhawini leti nga tolovelekangiki. Vamakwerhu va celele minkandziyiso kutani va yi pfukula loko va yi lava. Makwerhu Skau, loyi a a ri mutivi wa gezi, u tumbete bokisi rin’we ra tibuku endzhaku ka bokisi ra gezi ra laha a a tirha kona. Makwerhu Øiseth u tumbete minkandziyiso exisakeni xa tinyoxi, kasi Makwerhu Kvinge u yi tumbete laha ku vekiwaka kona mazambhana.

Leswi Lotte Holm a a karhateka hi leswaku ndhawu leyi ku hlayisiweke minkandziyiso eka yona le Harstad yi nga ha kumiwa, u yile a ya teka mabokisi hinkwawo ya minkandziyiso. U khandziye byatso, a paka mabokisi hi vukheta endzeni ka byona kutani a tshama ehenhla ka wona. Loko byatso byi famba, Lotte u chavisiwe hi ku vona masocha yo tala ya Majarimani lawa a ma khandziye byatso byolebyo hiloko a anakanyisisa hi ndlela leyi a a ta ma chicha ha yona handle ko va swi xiyiwa leswaku ma na yini. Hambiswiritano, a swi nga kali swi lava a karhateka. Loko byatso byi fika ehlalukweni, masocha ma n’wi twele vusiwana mukhegula loyi a a ri ni swilo swo tala swo tika leswi a a fanele a swi rhwala, hikwalaho ma n’wi rhwarise mabokisi hinkwawo ma kala ma ya n’wi fikisa ekaya ka yena. Masocha wolawo lama nga ni xichavo a ma nga swi tivi leswaku musa wa wona wu ta ti vuyerisa swinene Timbhoni hi nkarhi wolowo.

Hambileswi ntirho wa hina a wu yirisiwile, vamakwerhu va ye emahlweni va ngungumerisa tikopi ta nkarhi wolowo ta Xihondzo xo Rindza va ti yisa eNorway ti huma eSweden ni le Denmark. Va hundzuluxele swihloko leswi dyondziwaka hi Xinorway kutani va nyika vamakwerhu etikweni hinkwaro tikopi ta kona leti thayipiweke. Vamakwerhu lava a va ngungumerisa minkandziyiso a va famba hi switimela, swikanyakanya, kumbe hi mabyatso leswaku vagandzeri va ntiyiso va ta kuma swakudya swa moya leswi fikaka hi nkarhi etikweni hinkwaro.

VA HAMBETE VA CHUMAYELA

Hi nkarhi wa nyimpi, ku endleke nchumu wun’wana lowu ringeke vamakwerhu eNorway. Loko ntirho wa hina wu yirisiwile hi July 1941, vamakwerhu va byeriwe leswaku va fanele va va ni vuxiyaxiya leswaku va nga pfuki valawuri va Manazi. Hikwalaho, vo tala va chumayele vanghana ni maxaka hi xitshuketa kumbe va endzela vanhu lava va tshameke va va chumayela. Kambe, vamakwerhu van’wana va vone onge endlelo leri a ri nga enelanga naswona a va nga ta lahlekeriwa hi nchumu loko va chumayela hi yindlu ni yindlu va tirhisa Bibele ntsena. Hambileswi a ku ri ni ku nga twanani malunghana ni ndlela leyi ntirho wo chumayela a wu ta endliwa ha yona, mintlawa hayimbirhi a yi swi navela swinene ku tirhela Yehovha hi ku tshembeka yi langutane ni nkaneto.

Xana vamakwerhu a va ta endla yini? Nyimpi yi endle leswaku swi nga koteki ku vulavurisana ni vamakwerhu va le yindlu-nkulu ya misava hinkwayo leyi nga le New York, kutani mhaka leyi a yi nga tikombi yi ta lulamisiwa hi xihatla. Xana vamakwerhu a va ta pfumelela leswaku ku nga voni ka vona hi tihlo rin’we swi tsanisa ripfumelo ra vona? Kumbe xana a va ta ya emahlweni va chumayela hilaha va nga kotaka hakona kutani va rindzela Yehovha ni nhlengeletano ya yena leswaku yi lulamisa mhaka leyi?

Swi le rivaleni leswaku Yehovha a a katekisa ntirho wa vona lowu a va wu endla hi ku tshembeka, hikuva hi nkarhi wa nyimpi nhlengeletano yi andze hilaha yi andzeke hakona emalembeni ya ntlhanu emahlweni ka nyimpi. Hambileswi a ku ri ni nyimpi, ku yirisiwa naswona ku tirhisiwa tindlela to hambana-hambana to chumayela, nhlohlorhi ya vahuweleri yi andzile yi suka eka 462 hi 1940 yi ya eka 689 hi 1945—leswi swi endleke vamakwerhu va tsaka hakunene!

KU TIRHELA YEHOVHA HI VUN’WE

Endzhaku ka loko nyimpi yi herile hi 1945, William Dey u te eNorway hi July na hi August leswaku a ta pfuna vamakwerhu va tlhela va hlela ntirho wa vona. Makwerhu Dey u hlele minhlangano eOslo, eSkien ni le Bergen kutani a kombela vamakwerhu hinkwavo leswaku va tirha hi vun’we. U vule leswaku Yehovha u va katekisile, va andzile naswona va nga ya emahlweni va tiyiseka leswaku Yehovha u ta va kongomisa.

Hi September 1945, Nathan H. Knorr, loyi a a ri eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo, u vulavurisane na Marvin F. Anderson, makwerhu wa le Amerika loyi a a ri ni malembe ya 28, loyi vatswari va yena a va huma eDenmark, loyi a tshameke a tirha eBethele ya le New York naswona hi nkarhi wolowo a a ri mulanguteri wa xifundzha eUnited States. Makwerhu Knorr u vutise Makwerhu Anderson loko a swi tsakela ku ya eNorway leswaku a ya khathalela timhaka to karhi ni ku tshama kona “malembe yo talanyana.” Makwerhu Anderson u pfumerile hambileswi swi n’wi tekeke tin’hweti to hlayanyana leswaku a kala a fika eNorway.

Hi nkarhi wolowo, Makwerhu Knorr na Makwerhu Henschel va endzele eNorway hi December 1945. Nkongomiso wa vona wa rirhandzu wu pfune vamakwerhu leswaku va rhandzana swinene va tlhela va va ni vun’we. Hi nkarhi wolowo, Makwerhu Knorr u tivise leswaku Makwerhu Dey u ta siva Makwerhu Öman a va muungameri wa rhavi. Endzhaku ka n’hweti, ku fike Makwerhu Anderson eNorway, naswona hi February u vekiwe ku va muungameri wa rhavi. Leswi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava se a yi hundzile, malandza ya Yehovha etikweni hinkwaro ra Norway ma sungule ku tirha nsimu hi ku hiseka lokukulu, ma tiyiseka leswaku Yehovha u ta ma katekisa.

NHLENGELETANO YA YEHOVHA YI YA EMAHLWENI

Loko Marvin Anderson a fika eNorway, erhavini a ku ri ni ntirho wo tala. Hi September 1945, vahuweleri va nyikiwe xibukwana xin’we hi Xinorway ni mune wa swona hi Xisweden. Hi n’hweti leyi landzelaka, Xihondzo xo Rindza xa October 1, 1945, xi humesiwile hi Xinorway, ivi hi ku famba ka nkarhi ku landzela minkandziyiso yin’wana.

Xiyimo xin’wana lexi hlekisaka xi kombisa nkoka wa ku va ni minkandziyiso hi Xinorway. Xibukwana xin’wana xa Xisweden a xi ri ni nhloko-mhaka leyi nge Hopp, ku nga rito ra Xisweden leri vulaka “ntshembo.” Hambiswiritano, hi Xinorway, rito “hopp” ri vula “ku tlula,” kumbe “ku tlula-tlula.” Vahuweleri va boheke ku hlamusela leswaku rungula ra vona ra ntshembo a ri nga lavi leswaku vahlayi va tlula!

Loko Makwerhu Anderson a va mulanguteri wa rhavi hi 1946, hofisi ya rhavi a yi ri yitsongo ngopfu, hikwalaho ekamareni leri a a tshama eka rona a a tshama ni vamakwerhu van’wana va ntlhanu. Vanhu lava a va nga ri Timbhoni lava a va tshama emuakweni wolowo ku sukela enkarhini wa Manazi va boheke ku rhurhisiwa leswaku ndyangu wa Bethele lowu a wu kula wu ta kuma ndhawu.

Makwerhu Anderson u nambe a sungula ku tirha exiavelweni xakwe lexintshwa. Hofisi ya rhavi yi pfuxetiwile naswona ku xaviwe nhundzu leyintshwa ku katsa ni muchini wo kandziyisa ha wona lowu a wu kandziya hi nenge loko u kandziyisa. Hi 1946 ku sunguriwe xikolo lexintshwa lexi tsakisaka emavandlheni, ku nga Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni. Vamakwerhu lava engetelekeke se a va ta leteriwa leswaku va kota ku lunghiselela ni ku nyikela tinkulumo, naswona swi nga si ya kule vo tala va vona a va fanelekela ku va swivulavuri swa le rivaleni.

Mintsombano yo sungula endzhaku ka nyimpi yi khomiwile eOslo, eBergen ni le Trondheim hi September na hi October hi 1946. Etindhawini toleto ha tinharhu, vanhu va 3 011 va yingisele nkulumo ya le rivaleni leyi nge “Hosana Ya Ku Rhula,” naswona ku khuvuriwe vanhu va 52, ku nga nhlayo leyi tsakisaka tanihi leswi a ku ri ni vahuweleri va 766 ntsena eNorway hi nkarhi wolowo.

Hi December 1946, ntirho wo endzela mavandlha wu tlhele wu sunguriwa endzhaku ko kavanyeteka malembe yo tlula ntlhanu. Vamakwerhu vo hlayanyana lava a va ha ri vantshwa, lava van’wana va vona va tshameke va tirha eBethele, va averiwe ku va valanguteri va swifundzha (lava hi nkarhi wolowo a va vitaniwa malandza ya vamakwerhu). Xin’wana xa swikongomelo-nkulu swa vona a ku ri ku letela vahuweleri entirhweni wa yindlu ni yindlu, naswona va ringete ku tirha ni vamakwerhu vo tala hilaha va nga kotaka hakona evandlheni rin’wana ni rin’wana. Gunnar Marcussen, un’wana wa valanguteri va swifundzha loyi a ha ri muntshwa hi nkarhi wolowo, u vula leswaku emavandlheni man’wana a a tirha ni vahuweleri va le xikarhi ka 50 na 70 eka riendzo ra yena leri a ri teka vhiki. Hakatsongo-tsongo, vahuweleri va sungule ku va ni vutshila swinene eku chumayeleni ka rungula ra Mfumo, naswona va tshike ku tirhisa makhadi yo nyikela vumbhoni ni tigramafoni, ku nga swilo leswi va swi tirhiseke ku sukela hi va-1930. Ku tlhele ku dzikiwa swinene eku endleni ka maendzo yo vuyela ni ku fambisa tidyondzo ta Bibele.

KU KHUTAZA VANHU KU TEKA VUPHAYONA

Endzhaku ka nyimpi, vahuweleri va khutaziwe ku teka vuphayona leswaku va ta pfuna nhlayo leyi kulaka ya vanhu lava a va tsakela rungula ra Mfumo. Hikwalaho, vahuweleri vo hlayanyana lava tshikeke ku phayona loko ntirho wa hina wu yirisiwile hi 1941 va tlhele va sungula ku phayona. Hambileswi swiyimo swa ikhonomi a swi tika, vamakwerhu va xinuna ni va xisati va 47 a va sungule ku phayona eku heleni ka 1946.

Un’wana wa maphayona wolawo a ku ri Svanhild Neraal, makwerhu wa xisati loyi hi 1946 a yeke exifundzheni xa Finnmark lexi nga en’walungwini. Svanhild a a tshame a phayona kwalaho hi 1941 na Solveig Løvås naswona u tivonele hi ya yena loko ku lahleriwa tibomo eKirkenes ni le Vardø. Svanhild a a nga va rivalanga vanhu lava tsakelaka lava yena na Solveig va va kumeke, kutani u tlhelele edorobeni ra Kirkenes leri hi nkarhi wolowo a ri hlakatiwe hi nyimpi. Vanhu va kwalaho a va anakanya leswaku Svanhild u hlangane nhloko hileswi a teke endhawini yoleyo kambe a nga ri na ndhawu yo tshama eka yona.

Nilokoswiritano, Svanhild a a tshemba Yehovha, naswona hi xixika xo sungula, a a etlela ehansi ekhixini ra yindlu yin’wana leyitsongo laha a ku tshama vanhu van’wana va ntlhanu. Swiyimo swa le ndzhaku ka nyimpi a swi tika swinene, naswona u tiyisele maxangu yo tala. Hakanyingi a a rindza mabyatso endhawini leyi ku nga na gamboko ni le mpfuleni leyi titimelaka swinene, lawa a ma nga fiki hi nkarhi, naswona minkarhi yin’wana a ma nga fiki.

Svanhild u ve ni mintokoto yo tala leyi tsakisaka loko a chumayela Vasami. Loko a nga swi koti ku ya hi bazi etindhawini leti a va tshama eka tona leti a ti ri ekule, a a famba hi xikwekwetsu lexi tlutisiwaka enambyeni kumbe hi xikanyakanya. Hakanyingi Vasami lava nga ni malwandla a va n’wi rhurhela ematendeni ya vona lama endliweke hi madzovo ya timhofu kutani va n’wi yingiserisisa loko a va chumayela a tirhisa vatoloki. Hi nkarhi wa swakudya a va n’wi rhamba leswaku a ta dya na vona nyama ya mhofu. Vanhu van’wana lava tweke mahungu lamanene eka Svanhild va hetelele va amukele ntiyiso.

Kjell Husby, loyi a a tirha eBethele hi nkarhi wolowo, u vule leswaku minkarhi hinkwayo rhavi a ri swi tiva leswaku Svanhild u le kwihi hi ku languta tiadirese ta swikhokhelo leti a a ti rhumela. Eka malembe manharhu lawa a ma heteke a ri eFinnmark, u endlele vanhu swikhokhelo swa 2 000 swa Xihondzo xo Rindza a tlhela a fambisa tibuku ta 2 500!

“VAPHASI VA VANHU”

Endzhaku ka nyimpi, vahuweleri va le mavandlheni va tlhele va hlanganyela hi ku hiseka entirhweni wo chumayela, laha ku veke ni vuyelo lebyi tsakisaka. Hi nkarhi wa nyimpi, Dag Jensen, loyi ku vulavuriweke ha yena hala henhla a a chumayele vanghana ni maxaka ya yena eximutanini xa Hennes le Vesterålen. Vo tala va kombise ku tsakela naswona va dyondze Bibele va tirhisa minkandziyiso ya hina. Loko nyimpi yi hela hi 1945, Dag u khuvuriwile. Hi lembe leri tlhandlameke, loko ku simekiwe vandlha le Hennes, vanhu va 16 va khuvuriwile ekaya ka Dag. Endzhaku ka malembe ya ntlhanu, vandlha leri se a a ri ri ni vahuweleri va 50, naswona hi 1971, Dag u vike leswaku vanhu vo tlula 20 evandlheni rero a va sungule ku phayona.

Ndlela leyi Dag a a rhandza Yehovha ha yona ni ndlela leyi a a wu hisekela ha yona ntirho wa nsimu a swi endla leswaku ni van’wana va n’wi tekelela. Åshild Rønning, loyi a kuleleke evandlheni rero u ri: “Loko Dag a nghena emutini a wu namba u swi vona leswaku u tsakile naswona wa hiseka. A a tsakisa naswona a a khutaza.” Minkarhi hinkwayo Dag a a va khutaza swinene vana, ku fana ni loko va ri ni swiavelo eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni. Åshild u ri: “A a hi endla hi swi xiya leswaku leswi a hi swi endla a swi ri swa nkoka.” Åshild u sungule ku phayona hi 1962 hikwalaho ka xikhutazo xolexo lexinene naswona u tsakele ku byela van’wana “mahungu lamanene lama vangamaka ya Xikwembu lexi tsakeke,” ku nga Yehovha.—1 Tim. 1:11.

Ha yini vanhu vo tarisa xileswi va le ndhawini leyi va ve Timbhoni leti hisekaka? Hambileswi vanhu vo tala eximutanini lexi a va nga ngheni kereke, a va pfumela eka Xikwembu ni le Bibeleni. Ku tlula kwalaho, Timbhoni to tala endhawini yoleyo a ti tiviwa tanihi tinhloko ta mindyangu letinene leti seketeriwaka hi vasati va tona lava tshembekaka. Un’wana wa tinhloko toleto ta mindyangu a ku ri Arnulf Jensen, n’wana wa buti wa Dag, loyi a khuvuriweke hi 1947. Exikarhi ka vhiki, a a tihanyisa hi ku phasa tinhlampfi, a ya elwandle hi byatso bya yena byo phasa tinhlampfi ku ringana masiku ma nga ri mangani. Kambe hambiloko vaphasi van’wana va tinhlampfi a va sala leswaku va ta kuma mali yo tala loko tinhlampfi ti lo vuya, hi madyambu man’wana ni man’wana ya Ravuntlhanu a a vuya ekaya. Arnulf a a tiyiseka leswaku u va a ri ekaya hi mahelo-vhiki leswaku a ta va kona eminhlanganweni a tlhela a hlanganyela entirhweni wo chumayela ni nsati wakwe ni vana va vona va nhungu—lava hinkwavo ka vona va endleke xiboho xo tirhela Yehovha. Hi Migqivela na hi Tisonto, vamakwerhu a va endla ntirho wa vona wa ku va “vaphasi va vanhu,” minkarhi yo tala va tirhisa byatso bya Arnulf leswaku va endla ntirho wo phasa tinhlampfi ta moya etindhawini ta le kule.—Mar. 1:16-18.

“HI ENDLA NTIRHO WA NKOKA”

Ndzetelo wa vurhumiwa wa le Xikolweni xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower lexi nga le New York wu va vuyerise swinene vamakwerhu eNorway. Hans Peter Hemstad na Gunnar Marcussen lava thwaseke eGiliyadi hi 1948, a va ri swichudeni swimbirhi swo sungula leswi humaka etikweni leri. Va averiwe ku ya eNorway naswona va endle ntirho wo famba-famba ivi endzhaku va ya tirha eBethele, laha va rhangeke va tirha va nga si teka ivi endzhaku va tirha ni vasati va vona. Ku sukela hi 1948 ku fika hi 2010, kwalomu ka vahuweleri va 45 lava humaka eNorway va thwasile eXikolweni xa Giliyadi. Ku tlula hafu ya vona va averiwe eNorway naswona va tirhe tanihi vachumayeri va nkarhi hinkwawo kumbe valanguteri lava famba-fambaka kumbe swirho swa ndyangu wa Bethele.

Van’wana va varhumiwa vo sungula ku fika eNorway lava leteriweke eGiliyadi a ku ri Andreas Hansen la humaka eDenmark na Kalevi Korttila la humaka eFinland. Hi 1951 va rhumeriwe le East Finnmark, laha va fambeke mimpfhuka yo leha hi mabyatso, hi swikanyakanya ni hi swilo swo tshwiririka ha swona egambokweni. Hakanyingi a va dyondza ni vanhu lava tshameke va chumayeriwa hi Svanhild Neraal emalembeni lama hundzeke. Hikwalaho, endzhaku ka lembe, nhlayo ya vahuweleri va le nsin’wini ya vona yi andzile yi suka eka vahuweleri vanharhu yi ya eka 15!

Kjell Martinsen la humaka eHennes le Vesterålen u thwase eGiliyadi hi 1953 naswona u averiwe ku ya eNorway. Loko a ri ni malembe ya 22, u averiwe ku endla ntirho wo endzela mavandlha le Vestfold ni le Telemark. Hambileswi a swi n’wi chavisa ku va mulanguteri la famba-fambaka hikwalaho ka leswi a ha ri jaha, wa ha yi tsundzuka hi ntsako ndlela ya rirhandzu leyi a a amukeriwa ha yona ni ndlela yo tshembeka leyi vamakwerhu lava nga ni ntokoto swinene a va tirhisana na yena ha yona. Kjell u ve mulanguteri la famba-fambaka ku fikela hi 2001, loko yena ni nsati wa yena Jorunn va ya tshama eSvolvær le Lofoten kutani yena a va phayona.

Hi 1950, Karen Christensen u tile a huma eDenmark a fika a phayona le Egersund ni le Kongsvinger, laha a ku nga ri na mavandlha. U hlanganise nsimu yoleyo a famba hi xikanyakanya. Endzhaku ka loko a thwase eGiliyadi hi 1954, u rhumeriwe eKongsberg. Hi 1956 u tekiwe hi Marvin Anderson naswona u tirhe eBethele ku sukela hi nkarhi wolowo. Karen u ni malembe yo tlula 60 a ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo. Karen u ri: “Hina a hi vanhu va nkoka kambe hi endla ntirho wa nkoka.”

SWIENDLAKALO SWA NKOKA EKA TIMHAKA TA NAWU

Ku sukela hi 1948 ku fika hi 1951, ku ve ni ku andza lokunene. Hi 1951, nhlayo ya vahuweleri yi andze hi 29 wa tiphesente, va fika eka nhlohlorhi ya 2 066. Hambiswiritano, hi nkarhi wolowo malandza ya Yehovha eNorway a ma mangaleriwa.

Nandzu lowu kokeke nyingiso wa vanhu vo tala a wu fambisana ni ku chumayela exitarateni ku fambisiwa Xihondzo xo Rindza. Hi November 1949, vahuweleri van’wana lava a va chumayela exitarateni le Oslo va yisiwe exitichini xa maphorisa kutani va ntshunxiwa endzhaku ka tiawara ti nga ri tingani. Timbhoni ti tlhele ti ya chumayela exitarateni hi mahelo-vhiki lama landzelaka, ti nga chavi nchumu. Kutani hi December 6, 1949, vahuweleri hinkwavo lava a va chumayela exitarateni le Oslo va khomiwile. Va byeriwe leswaku a va nga pfumeleriwanga ku fambisa timagazini exitarateni handle ko nyikiwa mpfumelelo hi maphorisa. Maphorisa ma vule leswaku ntirho wa vona wu nga vanga ntlimbano wa vanhu ni mpfilumpfilu naswona wu ta kavanyeta timovha leti hundzaka. Vahuweleri va nkombo va konanisiwile kutani va yisiwa ehubyeni, laha ku laviweke leswaku va hakela ndziho wutsongo kumbe va gweviwa ku tshama masiku manharhu ekhotsweni.

Leswi nandzu lowu a wu nga katsi ku kuma mpfumelelo wa maphorisa kambe a wu katsa mfanelo yo gandzela va ntshunxekile, vamakwerhu va endle xikombelo leswaku nandzu lowu wu yisiwa eHubyeni leyi Tlakukeke ya le Norway. Eka phepha-hungu leri vuriwaka Dagbladet, John Roos, muvulavuleri wa Timbhoni ta Yehovha eka mahungu u vule leswaku ntirho wa hina wo chumayela exitarateni a wu si tshama wu vanga mpfilumpfilu. U te: “Loko ku chumayela ku endliwa exitarateni kambe ku nga vangi mpfilumpfilu, ku nga kavanyeti timovha leti hundzaka naswona ku nga vangi ntlimbano wa vanhu, xana swa boha leswaku ku komberiwa mpfumelelo wa maphorisa? Kumbe xana ku gandzela u ntshunxekile swi endla leswaku muaki wihi na wihi a va ni mfanelo yo chumayela hi ndlela yoleyo?” Loko ta ha yimele xiboho xa Huvo leyi Tlakukeke, Timbhoni ti ye emahlweni ti chumayela exitarateni hambileswi a ti tshamela ku khomiwa ni ku hakerisiwa mindziho. Vahuweleri van’wana va khomiwe ka khume.

Hi June 17, 1950, Huvo leyi Tlakukeke yi cince xiboho lexi tekiweke hi huvo ya le dorobeni naswona nandzu wa vahuweleri wu herisiwile! Xiboho lexi ni swiboho swin’wana leswi yimaka ni Timbhoni ta Yehovha swi tiyisekise leswaku ti ni mfanelo ya le nawini le Norway yo fambisa minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni, eswitarateni ni hi yindlu ni yindlu, handle ko kombela mpfumelelo wa maphorisa.

MINTSOMBANO LEYI NGA RIVALEKIKI

Hi va-1950 na hi va-1960, mintsombano yo tala leyi nga rivalekiki yi tiyise nhlengeletano naswona yi endle leswaku Timbhoni ti va ni vun’we. Nathan H. Knorr na Milton G. Henschel, lava humaka eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo a va ri van’wana va swivulavuri entsombanweni wa kwalaho tikweni lowu a wu khomeriwe eLillehammer hi 1951. Vapfhumba va khitikanele entsombanweni wolowo va huma etindhawini to hambana-hambana ta kwalaho tikweni. Vapfhumba a va tsake swinene ku vona vanhu va 89 va khuvuriwa ni ku va ni vanhu va 2 391 lava yingiseleke nkulumo ya le rivaleni! Emalembeni lama landzeleke, vapfhumba lava humaka eNorway va tsakele ku ya emintsombanweni ya matiko yo hambana-hambana eLondon ni le New York. Kutani, hi 1955, kwalomu ka Timbhoni ta 2 000 ta le Norway ti ye entsombanweni wa matiko yo hambana-hambana eStockholm, le Sweden.

Nhlengeletano ya matiko yo hambana-hambana ya hi 1965 leyi a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Rito Ra Ntiyiso,” leyi khomeriweke le Oslo eXitediyamu xa Ullevål a yi ri xiendlakalo xa nkoka. Hambiswiritano, a ku ri ni xiphiqo. Xipano xa bolo ya milenge xa le Norway a xi ta tlanga ni xipano xin’wana exitediyamu xolexo hi madyambu ya le mahlweni ka nhlengeletano. Timbhoni to tala swinene ti rindze ehandle ka gede ku kondza varhandzi va ntlangu wa bolo va huma hinkwavo, kutani ti nghena ti ta lunghiselela xitediyamu leswaku ku ta khomiwa nhlengeletano. Ti tirhe vusiku hinkwabyo—ti basisa, ti susa thyaka ti tlhela ti vamba matende ya swakudya. Ti tlhele ti aka tiplatifomo, ndhawu yo tlangela vuyimbeleri eka yona naswona leswaku ti khavisa ti ake ndhawu yo veka swilo eka yona ni swiyindlwana swinharhu—hinkwaswo ka swona a swi fuleriwe hi byanyi. Phepha-hungu leri vuriwaka Dagbladet ri te: “Ku endleke singita nivusiku. Xitediyamu xa Ullevål xi hundzuriwe ndhawu yo saseka . . . I matshalatshala lamakulu lama endliweke hi Timbhoni ta Yehovha.”

Vamakwerhu va le Norway lava nga ni malwandla va rhurhele vapfhumba vo tlula 7 000 lava humaka ematikweni man’wana, lava vo tala va vona a va huma eDenmark. A ku vambiwe matende ehandlenyana ka doroba. Swilo a swi famba kahle loko maxelo ma ri manene. Hambiswiritano, vanhu va 6 000 lava a va tshama ematendeni wolawo a va nge yi rivali mpfula leyi neke hi masiku yo sungula ya nhlengeletano yoleyo, leyi endleke leswaku ndhawu leyi a ku vambiwe matende eka yona yi va ridaka. Vanhu hinkwavo a va tsakile loko maxelo ma antswile eka masiku mambirhi yo hetelela. Ku nga khathariseki maxelo wolawo lama nga tsakisiki, vamakwerhu va kwalaho ni lava a va endzile va tiphine hi vunakulobye bya Vukreste lebyi tsakisaka, naswona va phyuphyisiwe hi nongonoko wa swilo swa moya lowu fikeke hi nkarhi. A va tsake swinene leswi ku khuvuriweke vanhu va 199 ni leswi vanhu va 12 332 va yingiseleke nkulumo ya le rivaleni leyi nyikeriweke hi Makwerhu Knorr, ku nga nhlayo leyi a yi ri yikulu swinene.

“KU CHUMAYELA KA HI HANYISA”

Ku engetela eka ku chumayela hi yindlu ni yindlu ni le switarateni, vamakwerhu vo tala va kume vuyelo lebyinene loko va chumayela hi xitshuketa. Hi 1936, Konrad Flatøy, loyi a a tirha ku chela malahla exikepeni, u nyike mupfuneti wa mukongomisi wa xikepe xibukwana. Mupfuneti yoloye ku nga Paul Bruun, u amukele xibukwana xolexo kutani a xi hlaya vusiku byebyo.

Paul u te: “Ndzi nambe ndzi swi xiya leswaku lowu a wu ri ntiyiso naswona xibukwana lexi xi ndzi kombe ku hambana exikarhi ka vukhongeri bya ntiyiso ni bya mavunwa.” Loko Paul a ri karhi a dyondza leswi engetelekeke, u sungule ku chumayela van’wana naswona hi nkarhi wa nyimpi u fambise dyondzo ya Bibele ni mutluti wa xikepe loyi a a tsakela. Loko mutluti yoloye a ya a va ni vutivi bya Bibele, u vone swi nga ha fanelanga ku tirhisa swibamu leswi a swi rhwariwe hi xikepe lexi a a xi fambisa. Loko valawuri va twa leswi mutluti yoloye a swi pfumelaka, va lerise Paul leswaku a tshika ku dyondza Bibele na yena. U arile, kutani yena na mutluti yoloye va fike va siyiwa eLondon. Endzhaku ka n’hweti, xikepe xolexo xi mbombomerile endzhaku ko hlaseriwa hi bomo ya le matini. Hi ku famba ka nkarhi, mutluti yoloye u ve makwerhu la khuvuriweke, naswona Paul u rhambiwile ku ya exikolweni xa varhumiwa xa Giliyadi. Endzhaku ko thwasa hi 1954, Paul u rhumeriwe etikweni ra Philippine leswaku a ya va murhumiwa. Endzhakunyana, u tlhelele eNorway kutani a fika a va mulanguteri wa xifundzha, a seketeriwa hi Grethe, nsati wa yena.

Hi 1948, Holger Abrahamsen a a tirha ku fambisa vatirhi eka muchini lowukulu wo cela ha wona ematini ehlalukweni ra Narvik. A a rhandza ku vula marito lama nge: “Ku chumayela ka hi hanyisa; loko hi nga chumayeli hi ta fa.” Hikwalaho minkarhi hinkwayo Holger a a chumayela vatirhi lava a a va fambisa. Mutirhi un’wana, ku nga Olvar Djupvik, u sungule ku tsakela kutani a byela Anne Lise, ntombhi leyi a a yi vutile malunghana ni ntshembo wa Paradeyisi. Havambirhi ka vona va khuvuriwile kutani hi ku famba ka nkarhi va kurise vana va vona va mune va va malandza ya Yehovha. Un’wana wa vona, ku nga Hermann, u ve murhumiwa le Bolivia ni nsati wa yena Laila. Hermann na Laila va tlhelele eNorway naswona sweswi va endla ntirho wo endzela mavandlha kwalaho.

KU KHATHALELA TINYIMPFU TA YEHOVHA

Hi va-1960 na va-1970, ku ve ni ku cinca lokukulu eka ndlela leyi swilo a swi endliwa ha yona ehofisini ya rhavi ni le mavandlheni. Roar Hagen u ve mulanguteri wa rhavi endzhaku ka Marvin Anderson. Kutani hi 1969, Thor Samuelsen u averiwe ku langutela rhavi. Hi 1976, ku hlawuriwe vamakwerhu lava veke swirho swa Komiti ya Rhavi leswaku va langutela rhavi, laha Thor Samuelsen, Kåre Fjelltveit na Niels Petersen va veke swirho swo sungula swa Komiti ya Rhavi ya le Norway.

Hi October 1972, ku hlawuriwe tihuvo ta vakulu leswaku ti va varisi va moya emavandlheni. Vavanuna lava wupfeke va le mavandlheni va pfuniwile leswaku va fanelekela ku langutela vanhu vo tala lavantshwa lava a va amukela ntiyiso wa Bibele. Ku sukela hi nkarhi wolowo, Yehovha u katekise vanhu va yena swinene tanihi leswi va tirheke hi ku tshembeka ehansi ka nkongomiso wa yena wa rirhandzu.

VASAMI VA AMUKELA MAHUNGU LAMANENE

Ku ringana makume ya malembe yo hlayanyana, maphayona yo tala ni van’wana va chumayele mahungu lamanene eka Vasami, ku katsa ni varisi va timhofu lava tshamaka eka timbala-ntshava ta le Finnmarksvidda. Hambileswi Vasami vo tala va vulavulaka Xinorway, minkarhi yin’wana vahuweleri a va boheka ku tirhisa vatoloki. Un’wana wa Timbhoni to sungula ku chumayela swinene hi Xisami a ku ri Aksel Falsnes, loyi un’wana wa vatswari va yena a a ri Musami naswona a a vulavula Xisami, Xinorway ni Xifinixi. Ndzisana ya yena ya xisati, leyi a yi tshama edzongeni wa Norway, a yi amukele ntiyiso naswona a yi n’wi rhumelele wun’wana wa minkandziyiso ya hina, lowu a swi tsakeleke swinene ku wu hlaya. A ku nga ri na Timbhoni endhawini leyi a a tshama eka yona le Troms, kambe hi 1968 maphayona man’wana ni mulanguteri wa xifundzha va endzele Aksel kutani va n’wi pfuna leswaku a endla nhluvuko hi tlhelo ra moya.

Aksel u ve muhuweleri la hisekaka. Hakanyingi a a khandziyisa xikanyakanya xa yena eka xikwekwetsu nimixo swinene, a tsemakanya ndhawu leyi nga ni mati leyi fanaka ni minkova (fjord), kutani a tirhisa xikanyakanya xa yena loko a ya eswimitanini swo hambana-hambana. Leswi Aksel a a xi tiva Xisami, u kote ku chumayela mahungu lamanene eka Vasami lava a va tshama etindhawini ta le kule ta Finnmark.

Aksel a a tiyerile naswona a a famba mpfhuka wo leha hi swilo swo tshwiririka ha swona egambokweni a ya emakaya lama nga le kule. Hi xikombiso, siku rin’wana hi xixika u tshwiririke egambokweni a suka eKarasjok a tsemakanya rivala-ntshava a ya eKautokeino ivi a hundzela eAlta. A a famba ntsena ni nkwama lowu hakarhiwaka emakatleni lowu a wu ri ni swilo swi nga ri swingani swa yena ni minkandziyiso. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, u fike ekaya ka vanghana va yena eAlta, a fambe mpfhuka wa kwalomu ka 400 wa tikhilomitara hi swilo swo tshwiririka ha swona egambokweni!

Eku sunguleni ka va-1970, Vasami vo hlayanyana va amukele ntiyiso. Le Hammerfest, wansati wa Musami ni nuna wakwe va sungule ku dyondza ni Timbhoni ta Yehovha. Hi ku hatlisa, maxaka ya wansati loyi ya le Alta na wona ma swi tsakerile ku dyondza. Arne na Marie Ann Milde, ku nga maphayona yo hlawuleka ya le Alta, va sungule ku dyondza Bibele ni vanhu lava va timbilu letinene naswona hakanyingi a va dyondza ni vanhu va kwalomu ka 10 kumbe 12. Eku heteleleni, kwalomu ka hafu ya vona va ve Timbhoni.

Hartvig Mienna, phayona ra Musami ra le Alta leri tirhisaka ximovhana xo famba ha xona egambokweni leswaku ri fika ni le ka vanhu lava tshamaka ekule ri ri: “Swa tika ku chumayela ensin’wini ya Vasami. Mimpfhuka ya kona yi lehile naswona vanhu vo tala va titwa va boheka ku hanya hi ku pfumelelana ni ndhavuko wa vona. Kambe va hanana, naswona hi kote ku sungula tidyondzo ta Bibele to hlayanyana na vona.”

MALEMBE LAWA A KU LANGUTERIWE SWILO SWO KARHI HI MAHLO-NGATI

A ku ri ni ku andza ka vahuweleri ku sukela exikarhi ka va-1960 ku fikela exikarhi ka va-1970. Kambe leswi a swi languteriwile malunghana ni lembe ra 1975 swi ringe ripfumelo ra vamakwerhu van’wana. Loko nhlomulo lowukulu wu nga fikanga hi 1975, vo hlayanyana va siye nhlengeletano; naswona exikarhi ka 1976 na 1980, nhlayo ya vahuweleri yi hungutekilenyana. Van’wana lava heleke matimba va sungule ku ka va nga ha yi hisekeli mintirho ya Vukreste ku ringana nkarhinyana. Kambe, xana lavan’wana vo tala va titwe njhani malunghana ni ku ya emahlweni ni ku tirhela Yehovha?

Hans Jakob Lilletvedt, u te: “A ku languteriwe swilo swo karhi malunghana na 1975 naswona vanhu a va tsakile, kambe ripfumelo ra mina a ri nga titsheganga hi swona.”

John na Edith Johansen, lava nga Timbhoni ta khale to tshembeka va te: “A hi tinyiketelanga eka Yehovha hi ri ni siku ro karhi emianakanyweni ya hina, hikwalaho hi hambete hi endla leswi a hi swi endla.”

Lea Sørensen u te: “Ndzi ta tirhela Yehovha hilaha ku nga heriki. Hambi makumu ma fika hi 1975 kumbe ma fika endzhaku a hi swa nkoka.”

HOFISI YA RHAVI LEYINTSHWA

Ntirho erhavini a wu andza ekusuhi ni ku hela ka va-1970. Hikwalaho, a ku laveka vatirhi vo tala eBethele swin’we ni ndhawu yo tshama ni yo tirhela eka yona leyi engetelekeke. Hikwalaho, hi 1979 Huvo leyi Fumaka yi pfumele leswaku ku akiwa hofisi ya rhavi leyintshwa ehandle ka Oslo. Ekusuhi ni ku hela ka 1980, vamakwerhu va kume ndhawu leyinene eYtre Enebakk, ku nga mpfhuka wa kwalomu ka 30 wa tikhilomitara ku suka exikarhi ka ntsindza wa kona ku nga Oslo.

Leswaku ku nga tirhisiwi mali yo tala ngopfu, ku rhambiwe vatirhi va ku tirhandzela leswaku va aka muako lowu. A swi tika swinene ku kuma switirhisiwa swo aka, swakudya, ni ndhawu yo tshama ya vanhu va kwalomu ka 100 ni ku rhangela vatirhi hinkwavo.

Vamakwerhu vo tlula 2 000 lava humaka endhawini yoleyo ni lava humaka ematikweni ya le handle va “[tinyikele] hi ku tirhandzela.” (Ps. 110:3) Vo tala va pfunete hi ku nyikela hi mazambhana, matsavu, mihandzu, xinkwa, matandza, tinhlampfi, swiambalo ni switirhisiwa swo aka ha swona. Van’wana a va tsemelela misinya ekhwatini, loko van’wana va tsemelela mirhi va yi endla mapulanga eka ndhawu leyitsongo leyi ku sahiwaka swilo eka yona laha a ku akiwa kona. Van’wana vo tala va pfunete hi ku lomba mali leswaku va ta nyikela ha yona.

Vatirhi van’wana lava nga ni vutshila a va ta pfuneta ku ringana nkarhi wutsongo ntsena naswona ntirho wo tala a wu fanele wu endliwa hi vatirhi va ku tirhandzela lava nga riki na vutshila. John Johnson, loyi a a ku ri yena a a nghenisa gezi, u hlamusela ndlela leyi yena ni valanguteri van’wana vo aka va titweke va nga faneleki ha yona. John u ri: “Vatirhi va ku tirhandzela va dyondze ndlela yo endla ntirho naswona va endle ntirho lowunene ngopfu. A swi hlamarisa ku vona ndlela leyi swiphiqo a swi lulamisiwa ha yona ni ndlela leyi swilo swi fambeke kahle ha yona. A swi tikomba leswaku Yehovha Xikwembu a a kongomisa ntirho lowu wo aka.”

Hikwalaho ka ku gingiriteka ka vatirhi va ku tirhandzela, ku hanana ka vamakwerhu ni ku katekisiwa hi Yehovha, ntirho wu fambe kahle. Ku aka ku sunguriwe eku sunguleni ka 1981, naswona hi May 19, 1984, loko ku endze Milton Henschel xirho xa Huvo leyi Fumaka, hofisi ya rhavi leyintshwa yi nyiketeriwile. Ntirho wo aka wu endle leswaku ku va ni ntsako lowukulu naswona wu endle leswaku vamakwerhu va le Norway va va ni vun’we. Emalembeni lama landzeleke endzhaku ka ntirho wo aka, vo tala va vatirhi va ku tirhandzela lava tirheke ku aka va teke vuphayona bya nkarhinyana kumbe bya nkarhi hinkwawo.

KU HATLISISIWA KA NTIRHO WO AKA TIHOLO TA MFUMO

A ku ri hi 1928 loko vamakwerhu va mune va le Fjelltvedt va akela vagandzeri va Yehovha holo yo sungula edorobeni ra Bergen. Eku sunguleni ka va-1980, mavandlha ma nga ri mangani ma ake Tiholo ta wona ta Mfumo kumbe ma ti xava kunene. Kambe mavandlha yo tala a ma ha hlanganyela eka tiholo leti ma ti hirheke leti a ti nga ri exiyin’weni lexinene. Loko ku ri karhi ku akiwa rhavi, vamakwerhu van’wana va vulavurisane hi ndlela leyi va nga wu hatlisisaka ha yona ntirho wo aka Tiholo ta Mfumo. A va swi tiva leswaku mintlawa ya vamakwerhu va le United States ni va le Canada a va aka Tiholo ta Mfumo hi ku hatlisa, kutani va tivutisile va ku, ‘Loko vamakwerhu volavo va kota ku swi endla hi ku pfuniwa hi Yehovha, hina hi nga sivela hi yini?’

Vamakwerhu van’wana a va tirha ku mpfampfarhuta ni ku tsala vuxokoxoko byo karhi, naswona endzhaku ko aka Holo leyi a vo ringeta ha yona le Askim hi 1983, va ake Tiholo tinharhu ta Mfumo hi ku hatlisa hi 1984—eRørvik, eSteinkjer ni le Alta. Va swi endlise ku yini? Va lunghiselele masungulo ka ha ri emahlweni ivi va wu hlela hi vukheta ntirho lowu a wu ta endliwa hi vatirhi va ku tirhandzela—lava nga ni vutshila ni lava nga riki na vutshila—lerova tindhawu to hambana-hambana leti a ti akiwa a ti hetiwa hi masiku ma nga ri mangani.

Eka malembe ya khume lama landzeleke, ku akiwe kwalomu ka Tiholo ta Mfumo ta 80 le Norway. Endzhaku, vamakwerhu va le Norway va ye eIceland leswaku va ya pfuneta ku aka Tiholo ta Mfumo tinharhu. Hambileswi mavandlha yo tala ya le Norway ma nga ni Tiholo ta Mfumo sweswi, ka ha fanele ku akiwa Tiholo to tala ensin’wini leyi. Tiholo ta khale ti lava ku pfuxetiwa, tiholo tin’wana ti lava ku kurisiwa naswona ka ha fanele ku akiwa tiholo letintshwa.

“VAMAKWERHU VA TIYISANILE”

Ku akiwa ka Tiholo ta Mfumo ku endle leswaku ku va ni tindhawu to saseka to gandzela eka tona naswona swi nyikele vumbhoni lebyinene eka vanhu va kwalaho. Hi xikombiso, vamakwerhu vanharhu va ye eka vatirhela-mfumo va le dorobeni eFredrikstad leswaku va lunghiselela ku akiwa ka Holo ya Mfumo hi 1987. Vatirhela-mfumo va hlekile loko vamakwerhu va vula leswaku va ta heta ku aka holo hi masiku manharhu. Hi siku ro sungula, hi Ravuntlhanu, swi ve erivaleni eka vatirhela-mfumo leswaku Timbhoni ti ta heta ku aka holo hilaha ti hleleke hakona. Hi Mugqivela, un’wana wa vatirhela-mfumo u tise ntlawa wakwe wa vayimbeleri laha a ku akiwa kona leswaku va tlangela vatirhi va ku tirhandzela vuyimbeleri—yoleyo a ku ri ndlela ya yena yo kombela ku rivaleriwa hikwalaho ka leswi a a nga tshembi leswaku va nga heta ku aka hilaha va vuleke hakona. Wansati un’wana loyi a a hlalerile loko ku akiwa Holo ya Mfumo ya le Arendal hi 1990, u te: “Swa hlamarisa leswaku n’wina Timbhoni mi nga aka hi ku hatlisa, kambe swi tsakisa swinene ku vona vanhu lava n’wayitelaka ni lava tsakeke.”

Namuntlha ku ni Tikomiti timbirhi to Aka ta Xifundzha leti langutelaka ku akiwa ka Tiholo ta Mfumo etikweni hinkwaro ra Norway. Vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava tiyimiseleke va tinyiketele ni ku endla mintirho yin’wana leyikulu yo aka. Hi xikombiso, hi 1991 na hi 1992, vamakwerhu va boheke ku kurisa hofisi ya rhavi. Naswona hi 1994, va ake Holo ya Tinhlengeletano yo saseka eOslo. Hi 2003, ntlawa wo aka wu ake Holo ya Mfumo leyikulu eBergen, leyi nga tirhiseriwaka minhlangano ya vandlha ni tinhlengeletano.

Ku tirhisana ni xikongomelo xa ku va ni vun’we leswi matsima lawa yo aka ma endlaka leswaku swi va kona swi tlhele swi va ni vuyelo lebyinene eka malandza ya Yehovha. Makwerhu loyi a pfuneteke eku akiweni ka Tiholo ta Mfumo ku sukela hi 1983 u ri: “Leswi swi pfune mavandlha leswaku ma tirhisana swinene. Vamakwerhu va tiyisanile—va ve ni vunghana lebyi tiyeke naswona se ha swi kota ku tirha hi vun’we.”

NTIRHO LOWU ENGETELEKEKE EBETHELE

Endzhaku ka loko hofisi ya rhavi leyintshwa yi hetiwile, hi swi kotile ku vitana vatirhi lava engetelekeke ni ku endla mintirho yo tala leyi pfuneteke entirhweni wo chumayela eNorway. Hi xikombiso, nhlayo leyi andzaka ya minkandziyiso yi hundzuluxeriwile hi Xinorway. Hi 1996 ku boxiwe ndzima leyikulu loko ku humesiwe Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima lebyi heleleke hi Xinorway. (Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki a byi humesiwe hi 1991.) Sweswi kwalomu ka minkandziyiso hinkwayo leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha ya kumeka hi Xinorway, ku katsa ni buku leyi nge, Insight on the Scriptures.

Miako leyintshwa ya le rhavini a yi katsa ndhawu leyi a yi laveka swinene yo rhekhodela eka yona. Ku sukela hi va-1960, tidrama ta le mintsombanweni a ti rhekhodiwa eTiholweni ta Mfumo ni le xikamaranini lexi nga le hansinyana ka lwangu ni le xithezini xa le hansi xa muako wa khale wa rhavi. Ndhawu leyi a ku rhekhoderiwa eka yona a yi nga ri kahle naswona hakanyingi loko ku rhekhodiwa a va boheka ku yima ku rhekhoda hikwalaho ka pongo ra swo famba. Kambe ndhawu yo rhekhodela eka yona eka muako lowuntshwa yi endle leswaku ku rhekhoda tidrama, tivhidiyo ni vuyimbeleri bya marito bya tinsimu ta Mfumo swi endliwa hi xihatla. Rhavi ri tlhela ri rhekhoda Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! hi Xinorway naswona ri endle leswaku Bibele hinkwayo ni tibuku to hlayanyana swi kumeka eka ti-CD ni le ka Web site ya www.jw.org.

VA TIRHA LAHA A VA LAVEKA NGOPFU

Loko vahuweleri va vandlha va chumayela eka vaakelani va vona, vahuweleri vo tala ni maphayona va ye ensin’wini leyi nga aviwangiki le Longyearbyen leyi nga en’walungwini eka ntlawa wa swihlala swa Svalbard. Vahuweleri van’wana va rhurhele etindhawini to hambana-hambana leti nga le kule leswaku va ya twarisa mahungu lamanene naswona laha swi kotekaka va pfunetile ku simeka mavandlha.

Loko Finn na Tordis Jenssen va tekana hi 1950, a va swi tiva leswaku ku ni xilaveko xa vahuweleri eHammerfest, ku nga rin’wana ra madoroba lama nga en’walungu swinene emisaveni hinkwayo. Finn na Tordis a va nga ri na mali yo tala; kambe a va ri ni matimba va tlhela va tiyimisela naswona a va ri ni swikanyakanya. Kutani va khandziye swikanyakanya swa vona va suka eBodø va ya eHammerfest, ku nga riendzo ra kwalomu ka 900 wa tikhilomitara. Loko va fambe kwalomu ka hafu ya mpfhuka wolowo, vanghana van’wana va vona va va nyike mali leswaku va kota ku hetisa riendzo ra vona va famba hi byatso. Loko va fika eHammerfest, Finn na Tordis va khomeke hi ku chumayela ni hi ku rhamba vanhu eka tinkulumo ta le rivaleni leti Finn a a ti nyikela mahelo-vhiki man’wana ni man’wana. Yehovha u katekise matshalatshala ya vona lamakulu naswona hi ku hatlisa va kote ku vumba vandlha leritsongo.

Xivulavuri xin’wana eka ntsombano wa muganga eTrondheim hi 1957 xi khutaze vahuweleri ku ehleketa hi ku rhurhela endhawini leyi a ku ri ni xilaveko xa vahuweleri. Viggo na Karen Markussen, lava a va tshama eStavanger, a va yingiserisisile, kutani Viggo u dlive Karen hi xikokola. Karen u nambe a swi xiya leswi sweswo a swi vula swona. U anakanyile a ku: ‘Hi ta suka eStavanger ku nga ri khale.’ Kambe xana vana va vona vanharhu va vanhwanyana, lava hinkwavo ka vona a va ri vahuweleri lava a va ri ni malembe ya le xikarhi ka 11 na 14, a va ta ku yini loko va byeriwa hi mhaka yo rhurha?

Loko ndyangu wa ka Markussen wu bule hi nkulumo yoleyo endzhaku ka ntsombano, ndyangu hinkwawo wu pfumerile leswaku wu tiyimiserile ku ya tirha laha a ku ri ni xilaveko lexikulu. Loko hofisi ya rhavi yi hlamula papila ra vona yi va kombele leswaku va rhurhela eBrumunddal, laha a ku nga ri na vandlha. Hikwalaho, hi 1958, Viggo na Karen va xavise yindlu leyi a va tshama eka yona, Viggo u xavise xitolo xa yena xo xavisa fanichara naswona ndyangu lowu wu rhurhele endlwini leyitsongo leyi endliweke hi mapulanga ekusuhi ni le Brumunddal. Yehovha u katekise moya wa vona wo tinyiketela naswona emalembeni lama landzeleke, vanhu vo tala lava va dyondzeke na vona va amukele ntiyiso. Loko vana va vona va nga ha tshami na vona naswona Viggo na Karen se va averiwe entirhweni wo endzela mavandlha, se a ku ri ni vandlha leritsongo ra vahuweleri lava hisekaka va kwalomu ka 40 le Brumunddal.

Vamakwerhu lava ha riki vantshwa lava nga tekangiki na vona va rhurhele etindhawini leti a ku nga ri na mavandlha leswaku va ta kota ku endla leswi engetelekeke entirhweni wo chumayela. Hi 1992 ntlawa wa vamakwerhu va xinuna lava nga maphayona, lava vo tala va vona a va ri ni malembe ya kwalomu ka 19 va rhurhele edorobeni ra Måløy, leri nga eNord Fjord leswaku va ya pfuna vanhu lava kombiseke ku tsakela kwalaho. Va fike va khomeka hi ntirho wo chumayela naswona va nambe va sungula ku fambisa minhlangano endlwini leyi a va yi hirhile. Wansati loyi a ha ku kombisa ku tsakela loyi a va dyondza na yena a a ri ni malwandla swinene naswona u fane ni manana eka vamakwerhu lava va ha riki vantshwa. Endzhakunyana nkulu ni nsati wa yena va rhurhele eMåløy, kutani va fike va simeka vandlha. Vamakwerhu lava va ha riki vantshwa va tiphine swinene exiavelweni xa vona, va fambise tidyondzo to tala ta Bibele, va endla swiavelo swo tala swa le vandlheni va tlhela va tiyisa vandlha leri lerintshwa leri tsakisaka. Un’wana wa vamakwerhu volavo lavantshwa u te: “Lowu a wu ri ntirho wa swa moya lowu tsakisaka naswona wu hi nyike lunghelo ro hlawuleka ro kula hi tlhelo ra moya.” Hikwalaho ka leswi vamakwerhu lava swin’we ni van’wana va tirheke hi matimba, sweswi ku ni vahuweleri va kwalomu ka 30 eVandlheni ra Nord Fjord naswona va fambisa tidyondzo ta Bibele ta le xikarhi ka 50 na 60.

KU CHUMAYELA HI TINDZIMI TIN’WANA

Emalembeni ya 20 lama hundzeke kumbe ku tlula, nhlayo ya vahlapfa lava tshamaka eNorway yi andzile. Hikwalaho mavandlha ma endle matshalatshala lamakulu leswaku ma va chumayela hi tindzimi ta vona kumbe hi ririmi leri va ri twisisaka. Vandlha ro sungula ra ririmi rimbe le Norway, leri simekiweke hi 1986, a ri vitaniwa Vandlha ra le Oslo ra Xilatini hikuva a ri ri ni vanhu lava vulavulaka Xipaniya ni Xiputukezi, lava vo tala va vona a va huma eLatin Amerika. Hi wona nkarhi wolowo, vahuweleri van’wana va sungule ku chumayela vanhu lava vulavulaka Xinghezi le Oslo. Vahuweleri va hlangane ni vanhu vo tala lava tsakelaka, ngopfu-ngopfu lava humaka eAfrika ni le Asia. Van’wana va va kume loko va chumayela exitarateni; van’wanyana va va kume etindhawini to amukela vahlapfa. Va tlhele va tirhisa ngopfu tibuku ta tinomboro ta tinqingho leswaku va kuma vanhu lava nga ni mavito lama nga riki ya kwalaho tikweni lava nga xi vulavulaka Xinghezi. Ku sunguriwe tidyondzo to tala ta Bibele naswona hi 1990 ku vumbiwe Vandlha ra le Oslo ra Xinghezi.

Ku sukela hi nkarhi wolowo, vahuweleri vo tala va le Norway va tikarhatele ku dyondza tindzimi timbe. Vona swin’we ni vahuweleri lava humaka ematikweni man’wana va pfunetile eku simekiweni ka mintlawa kumbe mavandlha ya vanhu lava vulavulaka Xiarabu, Xichayina, Xinghezi, Xipaniya, Xiperesiya, Xipholixi, Xipunjabi, Xirhaxiya, Xiserbia lexi pfanganeke ni Xicroatia, Xitagalog, Xitamil ni Xitigrinya.

Nsimu ya ririmi ra mavoko na yona yi kula hi ndlela leyinene. Ku ni vanhu va magidi ma nga ri mangani lava feke tindleve lava tirhisaka Ririmi ra Mavoko ra le Norway, naswona nhlengeletano yi tirha hi matimba leswaku yi va pfuna. Hi va-1970, vamakwerhu va sungule ku toloka minhlangano yo karhi, tinhlengeletano ni mintsombano hi ririmi ra mavoko, naswona ku sukela hi nkarhi wolowo vahuweleri vo hlayanyana va dyondze ririmi leri. Ku simekiwe mintlawa ya ririmi ra mavoko emavandlheni man’wana, naswona hi 2008 ku simekiwe vandlha ro sungula ra ririmi ra mavoko le Oslo. Etikweni leri hinkwaro, ku ni vahuweleri va kwalomu ka 25 lava feke tindleve, lava yi tirhisaka kahle minkandziyiso leyi hundzuluxeriweke hi Ririmi ra Mavoko ra le Norway naswona ya kumeka eka DVD.

TIKOMITI TO VULAVURISANA NI SWIBEDLHELE

Leswi Timbhoni ta Yehovha ti nga pfumeliki ku pomperiwa ngati, minkarhi yin’wana vavabyi lava nga Timbhoni a va nga kumi vutshunguri lebyi a va fanele va byi kuma. Nhlengeletano yi simeke Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele (HLC [Hospital Liaison Committees]) le Norway hi 1990 leswaku yi pfuna Timbhoni leti nga le swiyin’weni swoleswo ni ku nyikela rungula malunghana ni vutshunguri byin’wana lebyi nga tirhisiwaka. Ku sukela hi 1990 ku fika hi 2010, vamakwerhu va HLC va le Oslo va ve ni minhlangano ya kwalomu ka 70 ni madokodela eswibedlhele endhawini ya ka vona naswona va pfune vanhu vo tlula 500. Matshalatshala ya vona lamakulu ma va pfunile leswaku va vulavurisana ni madokodela yo tala lama tirhisanaka na vona naswona rungula ra swa vutshunguri leri vamakwerhu va HLC va ri nyikeleke ri susumetele madokodela yo tala leswaku ma tirhisa vutshunguri byin’wana ematshan’weni yo pompela ngati. Nseketelo lowu pfunaka wa Mintlawa leyi Endzelaka Vavabyi wu tlangeriwa swinene hi vavabyi ni mindyangu ya vona.

Ntokoto wa Helen, makwerhu wa xisati la ha riki muntshwa la nga phayona wu kombisa nkoka wa lunghiselelo ra HLC. Hi 2007 u sungule ku vabya swinene naswona u yisiwe exibedlhele xa kwalaho. Mpimo wa ngati ya yena a wu hunguteka hi ku hatlisa, naswona vatshunguri a va n’wi sindzisa ku pfumela ku pomperiwa ngati, va vula leswaku nchumu wun’we ntsena lowu a wu ta ponisa vutomi bya yena a ku ri ku pomperiwa ngati. Hi ku pfuniwa hi xirho xa HLC, u rhurhiseriwe exibedlhele lexi a xi ri xikulu naswona a xi ri ni switirhisiwa swo antswa. Loko Helen na mana wa yena va fika va kume makwerhu la nga xirho xa HLC loyi a va amukeleke, a va khutaza ni ku va pfuna ku kuma vutshunguri lebyi a va byi lava. Vatshunguri va le xibedlhele va pfumerile ku nyika Helen vutshunguri lebyi endleke leswaku miri wa yena wu tlhela wu endla tisele to tshwuka ta ngati. Ku nga si hela masiku ma nga ri mangani, mpimo wa ngati ya yena wu tlakukile naswona swi nga si ya kule se a a nga ha ri ekhombyeni. Sweswi Helen se u hanye kahle, naswona u yi tlangela swinene mhaka ya leswaku vatshunguri va le xibedlhele va xixime ripfumelo ra yena leri a ri tekaka ri ri ra nkoka. Helen na mana wa yena va ri: “Ku vona ndlela leyi nhlengeletano ya Yehovha yi tirhaka ha yona ni ndlela leyi vamakwerhu va hi seketeleke ha yona va tlhela va hi khongelela ha yona i nchumu lowu hi nga ta tshama hi ri karhi hi wu tlangela naswona a hi nge pfuki hi wu rivarile.”

KU LWISANA NI NHLASELO WO BIHA WA VAHAXI VA MAHUNGU

Ngopfu-ngopfu exikarhi ka 1989 na 1992, Timbhoni ta Yehovha ta le Norway ti onhiwe vito naswona ku vulavuriwe ku biha ha tona eka maphepha-hungu, timagazini swin’we ni le ka xiya-ni-moya ni le ka TV. Xin’wana xa swivangelo-nkulu swa nkaneto wolowo a ku ri ku namarhela ka hina leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni ndlela leyi vanhu lava susiweke evandlheni va faneleke va khomiwa ha yona. (1 Kor. 5:9-13; 2 Yoh. 10) Leswi Timbhoni a ku vulavuriwa ku biha ha tona ti tiyisele ku khomiwa hi ndlela yo biha ensin’wini, entirhweni, exikolweni ni hi swirho swa mindyangu ya tona. Hambileswi valandzeri va Yesu swi nga va hlamarisiki loko va rhukaniwa, a swi nga olovi ku langutana ni xiyimo xexo.—Mat. 5:11, 12.

Makwerhu un’wana u ri: “Lowu a wu ri nkarhi wo tika kambe wu tise ni vuyelo lebyinene. Wu endle leswaku ndzi kambisisa xisekelo xa le Matsalweni xa leswi ndzi pfumelaka eka swona. A swi tiyisa ripfumelo ku anakanyisisa hi swakudya leswinene swa moya leswi hi swi kumaka eka hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha. Hikwalaho, ndzi anakanya leswaku hi tiyisiwile leswaku hi langutana ni miringo ya ripfumelo.”

Mulanguteri un’wana wa xifundzha u ri: “A swi khutaza ku vona xivindzi lexi vamakwerhu va xi kombiseke hi nkarhi wolowo. Hi swi xiyile leswaku nhlamulo leyinene leyi hi nga yi nyikelaka a ku ri ku tinyiketela swinene entirhweni wa nsimu ku katsa ni ku chumayela exitarateni. Lexi tsakisaka, Timbhoni to tala ti angule hi ndlela leyinene.”

Xiya ndlela leyi munhu un’wana loyi a tshameke a susiwa evandlheni a titweke ha yona malunghana ni xileriso xa le Bibeleni xo susa munhu evandlheni, ku hambana ni mianakanyo leyi nga sekeriwangiki eMatsalweni leyi a yi hlohloteriwa hi vahaxi va mahungu. Fred u ri: “Loko ndzi susiwe evandlheni loko ndzi ri ni malembe ya 20, ndzi sungule ku anakanyisisa swinene hi vutomi bya mina. Xiyimo xa kona a xi nga tsakisi, kambe ku susiwa ka mina ku ve ni vuyelo lebyinene. A swi fana ni loko Yehovha a ku eka mina: ‘N’wananga, u fanele u lulamisa xiyimo xa wena! Loko u nga lulamisi tindlela ta wena swilo a swi nge ku fambeli kahle.’ Dyondzo yoleyo yi ndzi pfunile leswaku ndzi fularhela xidyoho xa mina. Ematshan’weni yo khomeka swinene hi ku titsakisa, ndzi sungule ku teka ntiyiso wu ri wa nkoka. Ku engetela kwalaho, van’wana va vanghana va mina va sungule ku va ni langutelo lerinene ngopfu.” Lexi tsakisaka, Fred u hundzukile, a tshika tindlela ta yena ivi a vuyiseriwa evandlheni. Sweswi i nkulu.

“KU LUNGHEKELA KU LANGUTANA NI SIKU RA YEHOVHA”

Hambileswi vanhu vo tala ensin’wini va rhandzaka swilo leswi vonakaka naswona va nga ri tsakeliki rungula ra hina, malandza ya Yehovha ma ye emahlweni ma rhangisa mintirho ya moya leyi tiyisaka ripfumelo, yo tanihi ku hlaya Bibele siku ni siku ni ku ya eminhlanganweni ya vandlha. Nhlayo leyi andzaka ya vahuweleri yi teke vuphayona bya nkarhi hinkwawo leswaku yi ta tirha nkarhi lowu engetelekeke ensin’wini. Makwerhu un’wana wa xinuna u titwa hi ndlela leyi fanaka ni ya vamakwerhu vo tala loko a ku: “Loko ndzo ka ndzi nga swi lunghekelanga ku langutana ni siku ra Yehovha mundzuku, ndzi ta va ndzi nga lunghekanga loko ri fika. Hi fanele hi ya emahlweni hi tirhela Yehovha. Siku rero ri ta fika.” A swi kanakanisi leswaku ku va ni langutelo ro tano swi hoxe xandla eka ku andza loku yaka emahlweni loku veke kona ku sukela hi 2001.

Lunghiselelo ra moya leri khutazeke mavandlha naswona ri endleke leswaku vamakwerhu va xinuna vo tala va kuma dyondzo leyinene ya le tilweni i Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli (lexi sweswi xi vitaniwaka Xikolo xa Bibele xa Vamakwerhu Lava Nga Tekangiki). Xichudeni xin’wana xi ri: “Lunghelo ro dyondza Bibele hi vuenti ku ringana mavhiki ya nhungu ri endle leswaku ndzi wu tiva kahle ntiyiso. Timhaka hinkwato leti nga eBibeleni ti ve ta xiviri eka mina!” Eka makume mambirhi ya malembe lama hundzeke etikweni leri, mathwasana yo tlula 60 ma pfunetile eku tiyiseni ka mavandlha ni ku ma susumetela ku endla ntirho lowu engetelekeke.

KU KURISIWA TANIHI TIMBHONI TA YEHOVHA

Vo tala lava khuvuriweke va va Timbhoni ta Yehovha emalembeni lama hundzeke va dyondze ntiyiso wa Bibele eka vatswari va vona. Vahuweleri van’wana va le Norway i xitukulwana xa vunharhu, xa vumune kumbe xa vuntlhanu xa Timbhoni emindyangwini ya vona. Ivan Gåsodden, ntukulu-xinguwe wa xinuna wa Ingebret Andersen, Xichudeni xa Bibele xo sungula le Skien u ri: “Ndzi tshamela ku anakanyisisa hi ndlela leyi ndzi katekeke ha yona leswi ndzi tswaleriweke endyangwini lowu rhangisaka ku tirhela Yehovha. Dyondzo ya munhu hi yexe, ku hlaya Bibele nkarhi na nkarhi ni ku va ni vanghana lavanene lava nga ni tipakani leti fanaka ni ta mina swi ndzi pfunile leswaku ndzi endla xiboho xo tirhela Yehovha.” Vana va majaha va Ivan ku nga André na Richard, na vona va teka ndzhaka ya vona ya moya yi ri ya risima swinene.

Phayona leri vuriwaka Bente Bu, ntukulu wa xisati wa Magnus Randal loyi a tirheke eka byatso lebyi a a byi tirhisiwa hi maphayona lebyi vuriwaka Ruth, u ri: “Ndza tsaka swinene hi leswi ndzi kuriseriweke endyangwini lowu switukulwana swa wona swo tala a swi ri Timbhoni. Ku sungula vutomi hi ndlela leyi swi ndzi pfunile leswaku ndzi papalata swiphiqo swo tala, naswona ndzi lava ku tirhisa vutomi bya mina hi ndlela leyi nga ta vuyerisa van’wana.”

Van’wana lava a va nga tiyanga entiyisweni loko va ha ri vantshwa va ve Timbhoni ta Yehovha leti tshembekaka loko se va kurile. Hi xikombiso, Thomas na Serine Fauskanger lava humaka eBergen, havambirhi ka vona va kurisiwe hi vatswari lava nga Vakreste kambe nhluvuko wa vona wa moya a wu nonoka. I yini lexi va pfuneke leswaku va cinca ndlela leyi a va ku teka ha yona ku gandzela Yehovha?

Thomas u ri: “Hi 2002 makwerhu la ha riki muntshwa loyi a a huma eXikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli u te evandlheni ra hina. U ndzi pfunile leswaku ndzi hisekela ntirho wa nsimu ni ku tivekela tipakani to gandzela Xikwembu ni ku xi tirhela.”

Loko Thomas a ri ni malembe ya 25 u tekane na Serine, naswona hi 2007 va rhurhele eBåtsfjord, le Finnmark leswaku va ya tirha ni mpatswa lowu nga maphayona lowu a wu ri kwalaho, va pfuna vanhu lava kombiseke ku tsakela Bibele. Swi nga si ya kule, Thomas na Serine na vona va ve maphayona. Hi 2009 va hete tin’hweti tinharhu va ri ensin’wini leyi nga aviwangiki le Kjøllefjord, ku nga ximutana lexi vanhu va kona va hanyaka hi ku phasa tinhlampfi, laha vona ni vahuweleri van’wana lava fambeke na vona va sunguleke tidyondzo ta Bibele to tlula 30. Endzhaku ka sweswo Thomas na Serine va rhurhele ekusuhi ni le Kjøllefjord leswaku va ya pfuna vanhu lava kombiseke ku tsakela. Sweswi nkarhi na nkarhi va famba hi movha kwalomu ka tiawara tinharhu ni hafu loko va ya ni loko va vuya leswaku va ya pfuna vanhu lava tsakelaka. Va tshama va khomekile, kambe Serine u ri: “Sweswi ndzi hanya vutomi byo olova naswona ndzi tsakile. A hi na swilo swo tala ni swiphiqo swa hina a swi talanga.”

KU LANGUTELA SWITSHEMBISO SWA YEHOVHA HI RI NI RIPFUMELO

Vutomi byi cince swinene ku sukela loko Xichudeni xa Bibele Knud P. Hammer ni van’wana va sungule ku chumayela eNorway. Eku sunguleni, swi xiyiwile leswaku malandza ya Yehovha a ma hambanile ni vanhu van’wana hikuva a ma dyondzisa ntiyiso wa Bibele exikarhi ka vanhu lava a va nghena tikereke leti a ti ri ni nkucetelo lowukulu ti tlhela ti dyondzisa tidyondzo ta mavunwa. Hi ku famba ka nkarhi, vanhu va ntsandza-vahlayi va timbilu letinene va tsakele ku dyondza Bibele naswona va endle xiboho xo tirhela Yehovha.

Sweswi, vanhu va le Norway a va ha titwi hi ndlela leyi a va titwa ha yona hi vukhongeri. A va ha talanga vanhu lava pfumelaka eka Xikwembu, naswona swi tekiwa ku ri ku tikukumuxa ku vula leswaku ku ni vukhongeri byin’we ntsena bya ntiyiso. Swi teka nkarhi leswaku vanhu lava tsakelaka va twisisa Bibele ni ku va ni ripfumelo eka Xikwembu ni le Bibeleni, naswona va fanele va endla matshalatshala lamakulu. Hakanyingi swi teka nkarhi wo leha ku dyondza ku hanya hi milawu ya le Bibeleni. Nilokoswiritano, Yehovha u ya emahlweni a koka vanhu va timbilu letinene, ku nga khathariseki leswaku va tshama eswimitanini swa le kule leswi vanhu va kona va hanyaka hi ku phasa tinhlampfi kumbe emiakweni ya manguva lawa leyi nga ni swithezi swo tala emadorobeni lama nga ni vanhu vo tala.—Yoh. 6:44.

Timbhoni ta Yehovha eNorway ti ri teka ri ri ra nkoka ‘lunghelo ra tona ro endlela Yehovha, Hosi Leyi Lawulaka ntirho wo kwetsima,’ hilaha swi nga hakona emisaveni hinkwayo. (Luka 1:74) Loko ti ri karhi ti lavisisa vanhu va timbilu letinene, ti pfa ti vona tindhawu leti hlamarisaka, to saseka ni leti rhuleke leti fanaka ni paradeyisi leyi Muvumbi a lavaka ku yi endla emisaveni hinkwayo. Vagandzeri va Yehovha eNorway swin’we ni vamakwavo va vona vo tshembeka emisaveni hinkwayo va ri langutele hi mahlo-ngati siku leri Mfumo wa Xikwembu wu nga ta hetisisa ku rhandza ka xona emisaveni ya hina yo saseka.—Dan. 2:44; Mat. 6:10.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 106]

Sweswo a swi n’wi tshikisanga—u ye eminhlanganweni a nga ambalanga tintangu!

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 111]

“Loko ndzi ya eku etleleni a ndzi ri Mupentekosta kambe loko ndzi pfuka nimixo se a a ndzi ri Mbhoni ya Yehovha”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 122]

“A hi nge swi koti ku mi tshikisa ku pfumela eka leswi mi pfumelaka eka swona”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 157]

‘N’wananga, u fanele u lulamisa xiyimo xa wena! Loko u nga lulamisi tindlela ta wena swilo a swi nge ku fambeli kahle’

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 90]

Nkatsakanyo Wa Norway

Tiko ra kona

Tiko ra Norway ri tiviwa hi tindhawu to saseka leti nga ni mati leti fanaka ni minkova (fjords) ni hi tintshava ta rona leti hlamarisaka swin’we ni swihlala swa rona swa magidi. Handle ka ntlawa wa swihlala swa Svalbard leswi nga exikarhi ka tiko na Xiphemu xa le N’walungwini, tiko leri ri hlanganisa ndhawu leyi nga yikulunyana eka tiko ra Italy. Hambileswi tiko ra Norway ri nga ha titimelaka swinene, ngopfu-ngopfu en’walungwini wa Arctic, mati yo kufumela ya lwandle ra Atlantic ni moya wo kufumela swi endla leswaku xiphemu lexikulu xa tiko xi kufumela swinene ku tlula matiko man’wana lama nga le ka mpfhuka lowu ringanaka.

Vanhu va kona

Vo tala va vaaki va kona va timiliyoni ta ntlhanu i vanhu va le Norway kasi kwalomu ka vanhu lava endlaka khume ra tiphesente i vahlapfa. Vunyingi bya vanhu lava vuriwaka Vasami (lava khale a va tiviwa tanihi Valapp) va ha tihanyisa hi ku phasa tinhlampfi, ku hlota ni ku rhiya swiharhi swin’we ni hi ku hlayisa timhofu.

Ririmi ra kona

Ririmi leri vanhu vo tala va ri tivaka, ku nga Xinorway, ri tsariwa hi tindlela timbirhi—Bokmål (Ririmi ra le Tibukwini), leri tirhisiwaka hi vanhu vo tala naswona ri yelana swinene ni Xidenixi, ni Nynorsk (Xinorway Lexintshwa).

Ndlela yo tihanyisa

Tiko leri ri kuma mali hikwalaho ka leswi ku nga ni oyili ni gasi etikweni rero naswona ku nga ni tifeme. Tiko leri ri xavisela matiko man’wana tinhlampfi. I ndhawu leyi endlaka tiphesente tinharhu ntsena leyi rimiwaka le Norway.

Swakudya swa kona

Vanhu vo tala va le Norway va dya tinhlampfi, nyama, mazambhana, xinkwa ni swakudya leswi endliweke hi ntswamba. Fårikål (nyama ya nyimpfu leyi pfanganisiweke ni khavichi) i swakudya swa ndhavuko leswi tiviwaka ngopfu. Leswi emalembeni ya sweswinyana ku teke vahlapfa vo tala, swakudya leswi se swi dyiwa ni le matikweni man’wana.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka matluka 95, 96]

U Tirhise Matimba Ya Yena Hinkwawo Leswaku A Tirhela Yehovha

THEODOR SIMONSEN

U VELEKIWE HI 1864

U VE XICHUDENI XA BIBELE KU SUKELA HI 1905

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Khale ka muchumayeri ekerekeni ya Free Mission la veke mulanguteri la famba-fambaka.

◼ LOKO Theodor a dyondze eminkandziyisweni ya hina leswaku dyondzo ya ndzilo wa tihele a yi fambisani ni leswi dyondzisiwaka eBibeleni, u sungule ku kaneta tidyondzo ta mavunwa loko a chumayela ekerekeni ya Free Mission, ku nga nchumu lowu tsakiseke vanhu vo tala lava nghenaka kereke yoleyo. Kambe siku rin’wana, loko a heta ku chumayela ekerekeni, u nyikiwe xiphephana lexi eka xona a ku tsariwe leswaku, “A wu hi chumayela ro hetelela!”

Theodor u chumayele ro hetelela ekerekeni ya Free Mission hi 1905, naswona hi lembe rero u ve Xichudeni xa Bibele. Endzhaku ka sweswo, u nyikele tinkulumo to tala swinene eka madzana ya Swichudeni swa Bibele leswi tlangelaka. Theodor a a kuma mali yo wundla ndyangu wa yena hi ku pendela vanhu tiyindlu ta vona, kasi hi mahelo-vhiki a a chumayela a tlhela a dyondzisa. Leswi Theodor a a yi tiva kahle Bibele ni leswi a a vulavula a rhurile a vula swilo leswi twalaka, u tikombise a ri mudyondzisi la nga ni vuswikoti. Nakambe a a ri ni rito lerinene ro yimbelela naswona a a sungula tinkulumo ta yena hi ku yimbelela risimu a tlhela a gimeta hi ku yimbelela risimu a ri karhi a tlanga katara.

Hi 1919, u sungule ku va mulanguteri la famba-fambaka endzhaku ka loko xiyimo xa ndyangu wa yena xi n’wi pfumelerile ku endla tano. U endle tano ku fikela hi 1935, a endzela mavandlha eNorway, eDenmark ni le Sweden. A ku ri ntirho lowu karharisaka, lowu a wu nga katsi ku khutaza mavandlha ni mintlawa leyi nga yoxe ntsena kambe a wu katsa ni ku nyikela tinkulumo emadorobeni lawa a ku nga ri na Swichudeni swa Bibele. Hi xikombiso: Eka riendzo rin’we ra tin’hweti ta 12, a a fanele a endzela tindhawu ta 190 exikarhi ka Kristiansand edzongeni na Tromsø en’walungwini. Emasikwini wolawo, valanguteri lava famba-fambaka etindhawini to tala a va tshama siku rin’we kumbe mambirhi va nga si ya endhawini leyi landzelaka va tirhisa xo famba xihi na xihi lexi a xi ri kona.

Hambileswi tindhawu ti nga ri tingani leti a ti endzeleke a ti ri ni Swichudeni swa Bibele, vanhu vo tala lava tsakelaka a va ta loko a nyikela nkulumo ya le rivaleni. Hi xikombiso, loko a endzele eBodø hi 1922, yena na Anna Andersen, phayona leri a ri endzele kwalaho hi nkarhi wolowo, va chumayele va tlhela va rhamba vanhu eka nkulumo ya le rivaleni. Johan na Olea va ka Berntsen ku nga vanhu vambirhi lava teke va ta yingisela nkulumo ya yena, va kombise ku tsakela lokukulu. Endzhaku ka nkulumo yoleyo va rhambe Theodor na Anna ekaya ra vona leswaku va ta hlamula swivutiso swa vona leswi sekeriweke eBibeleni. Hikwalaho, va ka Berntsen va ve Swichudeni swo sungula swa Bibele le Bodø.

Loko ku rhekhodiwa tinkulumo to tala ta gramafoni hi Xinorway hi va-1930 a ku tirhisiwa Theodor. U tirhe hi ku tshembeka ku kondza a heta pfhumba ra yena ra laha misaveni hi 1955.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 102]

U ‘Fambe Ni Xikwembu’

ENOK ÖMAN

U VELEKIWE HI 1880

U KHUVURIWE HI 1911

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U tirhe tanihi muungameri wa rhavi ku sukela hi 1921 ku ya fika hi 1945.

◼ LOKO Enok a ha ri muntshwa eSweden, rungula ra le Bibeleni ra ndlela leyi Enoko ‘a yeke emahlweni a famba ni Xikwembu xa ntiyiso’ ha yona, ri n’wi tsakise swinene. (Gen. 5:22) Enok a a lava ku endla hilaha Enoko wa le Bibeleni a endleke hakona. Kambe a nga swi kotanga ku fikela loko a ri ni malembe ya 31, loko a hlaye vholumo yo sungula ya buku leyi nge Studies in the Scriptures, laha a dyondzeke swo tala malunghana ni ku famba ni Xikwembu. U khuvuriwile a va Xichudeni xa Bibele naswona u sungule ku phayona. Endzhaku u tirhe erhavini ra le Sweden.

Hi 1917, Enok u suke eSweden a rhumeriwa erhavini ra le Norway leswaku a ya tirha kona naswona ku sukela hi 1921, u averiwe ku langutela ntirho wa le Norway. Hi nkarhi wolowo, hofisi ya Sosayiti ya Watch Tower a yi ri ekamareni rin’we ra muako lowu Makwerhu wa xisati Maria Dreyer a a ri ni fuleti eka wona swin’we ni ndhawu yo lunghisa vanhu minwala ya swikunwana. Endzhaku ka loko Enok a tekane na Maria hi 1922, va tirhise fuleti yoleyo ya Maria leswaku yi va hofisi ya rhavi. Va tirhe swin’we eBethele ku fikela loko Maria a fa hi 1944. Hi 1953, Enok u tlhele a teka nsati a tlhela a nghenela ntirho wa vuphayona. Leswi Enok a a teka ntshembo wa yena wo ya hanya etilweni wu ri wa nkoka, u ‘fambe ni Xikwembu’ hi ku tshembeka kukondza a fa hi 1975.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 110]

“A A Hiseka Naswona A A Khutaza”

WILHELM UHRE

U VELEKIWE HI 1901

U KHUVURIWE HI 1949

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Muchumayeri loyi a a hiseka ku nga khathariseki vuvabyi lebyi a a ri na byona bya misiha lebyi a a byi n’wi endla a tsana.

◼ WILHELM a a ri ni vuvabyi bya misiha lebyi a byi n’wi lamate milenge naswona a a byi endla leswaku swi n’wi tikela ku vulavula. Nilokoswiritano, endzhakunyana ka loko a twe mahungu lamanene exikarhi ka va-1930, u sungule ku byela van’wana hi ntiyiso wo tsakisa lowu a a wu dyondza. U tirhise xikanyakanya xakwe xa mavhilwa manharhu leswaku a ya entirhweni wo chumayela naswona minkarhi yo tala a a ya ehlalukweni ra Sortland eVesterålen ku ya tlanga tinkulumo leti sekeriweke eBibeleni hi gramafoni a tlhela a fambisa minkandziyiso. Hikwalaho ka ku lamala ka Wilhelm ni leswi a a tshama ekule, u kale a ya khuvuriwa hi 1949. Kambe a a ri muchumayeri la hisekaka. Vanhu vo tala lava a va hundza eribuweni va dyondze ntiyiso eka yena naswona van’wana va vona va ve Timbhoni ta Yehovha.

Loko Wilhelm a dyuharile, u ye a ya tshama ekaya ra vadyuhari eTromsø. U hambete a nyikela vumbhoni hi ku tsala mapapila a pfuniwa hi vahuweleri van’wana. Hikwalaho ka vumunhu byakwe lebyinene ni mahanyelo yakwe lamanene a a khutaza van’wana ku katsa ni vatirhi va le kaya ra vadyuhari. Loko a fa, mulanguteri wa ndhawu yoleyo u te: “Minkarhi hinkwayo a hi tsaka loko hi ya ekamareni rakwe. Hikwalaho ka ripfumelo rakwe, a a hiseka naswona a a khutaza.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 113]

U Hetisise Xitshembiso Xakwe

JOHANNES KÅRSTAD

U VELEKIWE HI 1903

U KHUVURIWE HI 1931

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U tirhe emabyatsweni lawa a ma tirhisiwa hi maphayona ku ringana malembe ya nhungu.

◼ HI 1929, Johannes a a ri exibedlhele a ri karhi a hlakarhela eka vuvabyi bya rifuva. U sungule ku hlaya Bibele naswona u tshembise Xikwembu leswaku u ta xi tirhela loko a horile evuvabyini byakwe.

Emahlweninyana ko va Johannes a ntshunxiwa exibedlhele, u swi tsakele swinene ku hlaya tibuku tin’wana ta Swichudeni swa Bibele. Endzhaku ka nkarhi u kume tibuku to tala, leti ha yin’we ya tona a yi hlayeke ku ringana ka mune kumbe ka ntlhanu naswona a swi tekanga nkarhi ku va Johannes a byela van’wana hi ntiyiso lowuntshwa lowu a wu dyondzeke. Loko se a hole hi ku helela, u ye eBergen a ya endzela Makwerhu Ringereide, loyi a ringanyeteke leswaku Johannes a sungula ku phayona. Hambileswi Johannes a a sungurile katsongo ku chumayela, a nga kanakananga ku tsarisa ku va phayona.

Ku sukela hi 1931 ku fikela hi 1938, u tirhe eka byatso lebyi a a byi tirhisiwa hi maphayona lebyi vuriwaka Ester, naswona u phayone kwalomu ka lembe a tirhisa byatso lebyi vuriwaka Ruth, u fambe eribuweni hinkwaro ku ya fika eTromsø leyi a yi ri en’walungwini. Hi 1939, Johannes u ve mulanguteri la famba-fambaka evuxeni bya xiphemu xa Norway, kasi hi hala tlhelo a a tirha eBethele swa xinkarhana. Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, u tekane na Sigrid kutani a phayona na yena. Hi 1995, Johannes u hete pfhumba rakwe ra laha misaveni eFredrikstad.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 132]

Ku Chumayela eNdhawini Leyi Andlalekeke

RANDI HUSBY

U VELEKIWE HI 1922

U KHUVURIWE HI 1946

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U ve eka ntirho wa nkarhi hinkwawo ku sukela hi 1946.

◼ VATSWARI va Randi va ve Timbhoni ta Yehovha leti khuvuriweke hi 1938 naswona hi ku famba ka nkarhi, Randi u endle xiboho xo tirhela Yehovha. Hi 1946, u amukele xirhambo xo ya tirha eBethele, laha a hlanganeke ni makwerhu loyi a ha ri muntshwa la vuriwaka Kjell Husby. Yena na Kjell va sungule ku rhandzana ivi va tekana kutani va phayona. Va tiphine hi swilo swa moya eka mintirho yo hambana-hambana ya nkarhi hinkwawo kukondza Kjell a fa hi 2010.

Emalembeni ya sweswinyana, vuvabyi bya milenge lebyi Randi a nga na byona byi endla leswaku swi n’wi tikela ku khandziya switepisi kumbe ku gonya swiganga. Kambe u kota ku famba kahle etindhawini leti andlalekeke naswona hakanyingi u voniwa a ri karhi a chumayela eswitarateni ni le switolo eTrondheim. Leswaku a kota ku chumayela mahungu lamanene eka vanhu hinkwavo lava a hlanganaka na vona, Randi u famba ni minkandziyiso hi tindzimi ta nhungu. Nakambe, vanghana va Randi va le vandlheni va n’wi fambisa hi movha va n’wi yisa eka vanhu vo hambana-hambana lava nkarhi na nkarhi va amukelaka timagazini leti ta ha ku humaka.

Randi a nga ha ri na wona matimba yo endla leswi a a swi endla eku sunguleni. Kambe u hambeta a kuma ntsako ni ku eneriseka eka ntirho lowu a wu endlaka hi moya-xiviri wakwe hinkwawo, a swi tiva leswaku Yehovha a nga wu ‘rivali ntirho wakwe ni rirhandzu leri a ri kombiseke hikwalaho ka vito rakwe.’—Hev. 6:10.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka matluka 149, 150]

U Vone Ndlela Leyi Rito Ra Xikwembu Ri Nga Ni Matimba Yo Hundzula Munhu Ha Yona

VIKTOR UGLEBAKKEN

U VELEKIWE HI 1953

U KHUVURIWE HI 1981

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA A a ri xigevenga, a nga ha xanisiwi hi madimona naswona u tshike ku tirhisa swidzidziharisi hi ndlela yo biha.

◼ VIKTOR u sungule ku tirhisa xidzidziharisi lexi vuriwaka hashish ni swidzidziharisi swin’wana loko a ha ri muntshwa kutani a sungula ku va xigevenga. Nkarhi hinkwawo a a yi tsakela Bibele kutani hi 1979, leswi a a karhele hi mahanyelo yakwe yo biha, u tivutisile loko Rito ra Xikwembu ri nga n’wi pfuna. Hambiswiritano, ku lavisisa kakwe eka vukhongeri byo hambana-hambana swi n’wi siye a pfilunganyekile naswona a nga enerisekanga.

Eku heteleleni, leswi Viktor se a a ri ni ntshikilelo lowukulu, u ehlekete ku tidlaya. Kutani u kume papila leri humaka eka n’wana wa xisati wa makwavo wa xinuna wa tata wakwe loyi a a tshama eBergen, loyi a a sungule ku dyondza ni Timbhoni ta Yehovha. Viktor u ye eBergen laha a sunguleke ku dyondza Bibele. Eku sunguleni, u ringete ku kombisa leswaku leswi Timbhoni ti swi dyondzisaka swi hoxile. Kambe hikwalaho ka leswi minkarhi hinkwayo a a karhateka hi mbango, swi n’wi tsakisile ku dyondza leswaku Xikwembu xi ta “lovisa lava onhaka misava” naswona xi ta hundzula misava yi va paradeyisi.—Nhlav. 11:18.

Viktor u nambe a sungula ku ya eminhlanganweni ni n’wana wa makwavo wa tata wakwe naswona u tsakisiwe hi musa ni malwandla lawa a ma voneke eHolweni ya Mfumo ni le makaya ya Timbhoni. Leswi a swi tweke ni ku swi vona swi n’wi khorwisile leswaku a a fanele a cinca vutomi byakwe kutani a tshika ku tirhisa swidzidziharisi. Hikwalaho ka ku tshamela ku khongela swi huma embilwini, Viktor u vone ndlela leyi Rito ra Xikwembu ni moya lowo kwetsima swi nga ni matimba yo hundzula munhu ha yona.—Luka 11:9, 13; Hev. 4:12.

A swi tika leswaku Viktor a cinca vutomi byakwe leswaku a ta fanelekela ku khuvuriwa. Yehovha u n’wi pfunile leswaku a nga ha xanisiwi hi madimona ni ku tshika ku tirhisa swidzidziharisi hi ku helela endzhaku ka loko a tlhele a tirhisa swidzidziharisi kambirhi. U pfunekile loko nkulu un’wana a n’wi tiyisekisile leswaku “kukota loko tatana a kombisa tintswalo eka vana vakwe, Yehovha u [kombisa] tintswalo eka lava va n’wi chavaka.” (Ps. 103:13) Viktor u hambete a endla nhluvuko hi tlhelo ra moya naswona u khuvuriwe hi 1981. Hambiswiritano, a a ha fanele a tirhela xigwevo xa nandzu lowu a tshameke a wu endla, kambe endzhakunyana ka loko a ntshunxiwile ekhotsweni, u sungule ku phayona. Ku sukela hi nkarhi wolowo, u tsakele ku pfuna vanhu vo tala leswaku va va malandza ya Yehovha. U kume vuyelo lebyinene loko a chumayela emakhotsweni naswona vabohiwa-kulobye vambirhi lava a va dyondzeleke va amukele ntiyiso.

Viktor i nhloko ya ndyangu tlhelo nkulu la tshembekaka. Wa ha ri phayona swin’we ni nsati wakwe Tone ni n’wana wa vona wa jaha. Viktor sweswi u ri: “Ntirho wa nsimu i xin’wana xa swilo leswi ndzi pfuneke leswaku ndzi cinca vutomi bya mina. Ndzi nkhensa Yehovha swinene hileswi ndzi kotaka ku hundzisela xuma xa risima xa moya eka vanhu van’wana.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 152]

A A Lava Ku Endla Ntirho Wa Nkoka

TOM FRISVOLD

U VELEKIWE HI 1962

U KHUVURIWE HI 1983

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA A a ri mutlangi wa bolo loyi a a lava ku tirhela Yehovha.

◼ LOKO Tom a ri ni malembe ya 20, a a tlangela xipano xin’wana xa bolo lexi dumeke swinene etikweni ra Norway naswona a a swi ta koteka leswaku a va mutlangi la nga ni ndhuma. Hi nkarhi wolowo, mana wa yena u ve Mbhoni ya Yehovha. Siku rin’wana, phayona leri ra ha riki muntshwa leri a ri endzele mana wa Tom ri kombele ku dyondza na yena Bibele. Tom u pfumerile kambe u ri byele leswaku a a nga tiyimiselanga ku va Mbhoni.

Tom u tsakisiwe hileswi a amukeriweke hi mandla mambirhi loko a sungula ku ya eminhlanganweni. U tlhele a xiya leswaku un’wana ni un’wana a a pfula matsalwa hi nkarhi wa nongonoko. Tom u te: “Ku fanele ku ri Bibele leyi endlaka leswaku vanhu lava va va ni malwandla.”

Eku heteleleni, Tom a a tiyiseka leswaku u kume ntiyiso naswona a a lava ku tirhela Yehovha. Kambe, xana a a ta xi khorwisa njhani xipano xa yena leswaku xi herisa kontraka ni un’wana wa vatlangi va xona lavanene? Lexi hlamarisaka, endzhaku ka loko a byele valawuri va xipano leswaku u lava ku endla ntirho wun’wana wa nkoka ku nga ri ku tlanga bolo, va pfumerile ku herisa kontraka ya yena.

Tom u khuvuriwe hi 1983 kutani a sungula ku phayona hi 1985. Hi 1987 yena na Viktor Uglebakken va rhurhele eHammerfest leswaku va ya pfuneta laha a ku ri ni xilaveko lexikulu. Hi ku famba ka nkarhi, Tom u ve mulanguteri wa xifundzha naswona sweswi u tirha eBethele ni nghamu yakwe Kristina.

Chati/Swifaniso leswi nga eka matluka 162, 163]

NXAXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA LE Norway

1890

1892 Knud Pederson Hammer a sungula ku chumayela eNorway.

1900

1900 Ku simekiwa vandlha ro sungula.

1904 Ku pfuriwa hofisi eKristiania (le Oslo).

1905 Ku khomiwa nhlengeletano yo sungula eKristiania.

1909 na 1911 C. T. Russell a endzela eNorway.

1910

1914 Ku vekiwa mulanguteri wo sungula la famba-fambaka.

1914-1915 “Photo-Drama of Creation” yi koka mintshungu leyikulu.

1920

1920-1925 Etikweni hinkwaro ku nyikeriwa nkulumo leyi nge “Vanhu Va Timiliyoni Lava Hanyaka Sweswi A Va Nge Fi!”

1925 Ku kandziyisiwa The Golden Age (sweswi ku nga Xalamuka!) hi Xinorway.

1928-1940 Ku fambiwa hi mabyatso ku ya chumayeriwa vaaki lava tshamaka eribuweni.

1930

1940

1940-1945 Ku chumayeriwa; nkaneto hi nkarhi wa nyimpi.

1945 Ku kandziyisiwa Xihondzo xo Rindza hi Xinorway.

1948 Ku fika varhumiwa vo sungula lava thwaseke eGiliyadi.

1950

1950 Huvo leyi Tlakukeke yi seketela mfanelo ya ku chumayela hi ku tirhisa minkandziyiso.

1960

1965 Ku khomiwa ntsombano wa matiko yo hambana- hambana le Oslo.

1970

1980

1984 Ku nyiketeriwa rhavi lerintshwa.

1990

1990 Ku simekiwa Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele.

1994 Ku nyiketeriwa Holo ya Tinhlengeletano le Oslo.

1996 Ku humesiwa Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa lebyi heleleke hi Xinorway.

2000

2010

2011 Tinhlohlorhi letintshwa ta maphayona ya nkarhi hinkwawo ni ya nkarhinyana, vahuweleri ni vanhu lava teke eXitsundzuxweni.

[Grafu/Xifaniso lexi nga eka tluka 159]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Ntsengo Wa Vahuweleri

Ntsengo Wa Maphayona

10,000

8,000

6,000

4,000

2,000

1920 1935 1950 1965 1980 1995 2010

[Mimepe leyi nga eka tluka 91]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

SWEDEN

STOCKHOLM

Örebro

Gulf of Bothnia

FINLAND

HELSINKI

Gulf of Finland

BALTIC SEA

DENMARK

COPENHAGEN

NORWAY

OSLO

Kjøllefjord

Båtsfjord

Vardø

Kirkenes

Karasjok

Hammerfest

Alta

Finnmarksvidda

Kautokeino

Tromsø

Harstad

Narvik

Sortland

Hennes

Svolvær

Bodø

Rørvik

Namsos

Steinkjer

Trondheim

Kristiansund

Måløy

Florø

Bergen

Haugesund

Stavanger

Egersund

Kristiansand

Arendal

Skien

Kongsberg

Drammen

Hønefoss

Gjøvik

Lillehammer

Brumunddal

Hamar

Kongsvinger

Ski

Askim

Moss

Halden

Fredrikstad

Oslo Fjord

NORTH SEA

NORWEGIAN SEA

Andøya Island

Bleik

Svalbard Archipelago

Longyearbyen

COUNTIES

Finnmark

Troms

Telemark

Vestfold

[Xifaniso lexi nga eka tluka 88]

Knud Pederson Hammer

[Xifaniso lexi nga eka matluka 88, 89]

Reine, en’walungwini wa Norway

[Xifaniso lexi nga eka tluka 92]

Vandlha ra Skien hi 1911, ku ri na Ingebret na Berthe va ka Andersen

[Xifaniso lexi nga eka tluka 93]

Viktor Feldt

[Xifaniso lexi nga eka tluka 94]

Hallgerd Holm (1), Theodor Simonsen (2) na Lotte Holm (3)

[Swifaniso leswi nga eka tluka 98]

Maphayona yo sungula: (1) Helga Hess, (2) Andreas Øiseth, (3) Karl Gunberg, (4) Hulda Andersen na (5) Anna Andersen

[Xifaniso lexi nga eka tluka 100]

Xiphephana lexi nge “Peoples Pulpit”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 104]

“Golden Age” ya Xinorway

[Xifaniso lexi nga eka tluka 106]

Even Gundersrud

[Xifaniso lexi nga eka tluka 107]

Swirho swa Vandlha ra Skien a swi tala ku famba hi lori swi ya chumayela etindhawini ta le kusuhi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 108]

Torkel Ringereide

[Xifaniso lexi nga eka tluka 109]

Olaf Skau

[Swifaniso leswi nga eka tluka 114]

Karl Gunberg a a ri mufambisi wa byatso lebyi vuriwaka “Elihu”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 115]

Johannes Kårstad a a ri mulanguteri wa byatso lebyi vuriwaka “Ester”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 116]

Andreas Hope na Magnus Randal a va tirha ebyatsweni lebyi vuriwaka “Ruth”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 117]

Mivala yo hambana-hambana exibakabakeni en’walungwini wa Norway

[Xifaniso lexi nga eka tluka 118]

Solveig Løvås

[Xifaniso lexi nga eka tluka 119]

Andreas na Sigrid va ka Kvinge

[Xifaniso lexi nga eka tluka 124]

Nhlengeletano leyi a yi khomeriwe exihundleni ekhwatini ekusuhi ni le Ski

[Xifaniso lexi nga eka tluka 127]

Marvin Anderson ni nsati wa yena Karen

[Xifaniso lexi nga eka tluka tluka 128]

Muchini wo kandziyisa ha wona lowu a wu kandziya hi nenge loko u kandziyisa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 129]

Ntsombano wa hi 1946 le Bergen

[Xifaniso lexi nga eka tluka 130]

Svanhild Neraal, hi 1961

[Xifaniso lexi nga eka tluka 133]

Byatso bya Arnulf a byi tala ku tirhisiwa loko ku yiwa ensin’wini

[Xifaniso lexi nga eka tluka 135]

Gunnar Marcussen (1) na Hans Peter Hemstad (2) a va ri swichudeni swo sungula leswi humaka eNorway leswi thwaseke eGiliyadi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 138]

Matende lawa a ma vambiwile enhlengeletanweni ya matiko yo hambana-hambana leyi a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Rito Ra Ntiyiso”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 139]

Paul Bruun

[Xifaniso lexi nga eka tluka 142]

Hartvig Mienna ni vahuweleri van’wana va tirhisa swimovhana swo famba ha swona egambokweni loko va chumayela Vasami

[Xifaniso lexi nga eka tluka 144]

Ku akiwa ka rhavi ku sungule hi 1981

[Xifaniso lexi nga eka tluka 145]

Hofisi ya rhavi namuntlha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 147]

Holo ya Tinhlengeletano ya le Oslo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 160]

Dyondzo ya ndyangu ya Bibele yi endle leswaku ku va ni switukulwana swo tshembeka swa malandza ya Yehovha