Xana kuve Josefo a nga tsala hakunene?

Ka bhuku ga matimu ya vaJuda va kale, Flávio Josefo, a mutsali wa matimu, i kumbuka a kufa ka “Jakobe, a makabye wa Jesu loyi a nga vitwa Kristu.” A titlhari to tala ti wula lezaku a magezu lawa nja lisine niku ma tsumbeka. Hambulezo, a vokari va kanakanela a timhaka to kari ka bhuku gwalego xungetano hi Jesu. A xipanze lexo, xi tiviwako ku i Testimonium Flavianum, xi na ni magezu lawa:

“Makunu, ku wa hi na Jesu, a tlhari ya wanuna, loku ku hi ku zi lulamile a ku mu vitana ku wanuna, hakuva i wa hi mumahi wa zilo zo saseka nguvu — a mugonzisi loyi a vanhu va nga kari va amukela lisine kakwe hi matsenya. I kokile vaJuda ni vamatiko kakwe. I wa hi Kristu; a vahombe xikari ka hina, va lo mu konela ku dawa laha xihambanweni; lava va mu ranzileko nguvu a va mu tsikangi, hakuva i lo gumesa a woneka kabye hi siku ga wunharu, khwatsi hi lezi a zilo lezi zi nga profetilwe ni khume ga makume ya mazana ya zilo zinwani zo saseka zi yelanako na yena; niku a lixaka la maKrsitu, lezi va vitanisilweko zona hi kota yakwe, a li fuvangi kala nyamutlha.” — Josephus — The Complete Works, gi hunzuluselweko hi William Whiston.

Kusukela kumbheleni ka zana ga malembe ga wu 16, lava va kanakanako lezaku Josefo hi yena a nga tsala hakunene va kari va phikizana ni lava va kholwako lezaku a timhaka leti, ta lisine niku ta tsumbeka. Serge Bardet, mutsali wa matimu tlhelo mutivi wa hombe wa mabhuku a belekilweko le França, i hlotile tindlela ta ku tsema kukanetisana loku ku tekileko a mune wa mazana ya malembe. Ka bhuku Le Testimonium Flavianum — Examen historique considérations historiographiques (Wukustumunyu ga Flávio — Xigonzo xo eta xa matimu), i bika lezi a zi kumileko.

Josefo i wa nga hi muKristu. I wa hi mutsali wa matimu wa muJuda; hikwalaho, a guwa gontlhe gi sukela laha ka ku wula lezaku Jesu “hi Kristu.” Na a tlhamusela lezi a zi kumileko, Bardet i wula lezaku lezo zi yelana ni lezi a xiGreki xi tsalisako zona mavito ya vanhu. Bardet i engeta aku, hi mawonela ya maKristu ni vaJuda, “a kuva Josefo a kumbukile a gezu Christos ntsena a zi kanakanisi,” kanilezi, leyo i mhaka leyi “a vakaneti hi kutala ka vona va yi kanyisako.”

Xana zi wa tava lisine ku wula lezaku a mahungu lawo ma tsalilwe nzhako ka xikhati hi munhu wo kari a nga zama ku kanganyisa a ku khwatsi hi Josefo? Loku a hlolile matimu ni mitsalo leyo hi laha kusuhani, Bardet i wonile lezaku a kuva munhu a pimanyisile a tsalela ga Josefo zi wa tava xihlamaliso. Zi wa ta lava wukanganyisi ni “mano ya ku pimanyisa lawa ma nga tshukiko mava kona,” hi magezu manwani, zi wa nga ta koteka ku maha lezo hakuva “Josefo i wa hi Josefo futsi.”

Makunu, hikuyini a titlhari ti kanakanako? Na a komba a mutsu wa mhaka, Bardet i wula lezaku “va kanakanela a bhuku Testimonium — wutshanwini ga mitsalo yinwani ya kale — ntsena hi kota ya lezi ku humelelako ziwutiso xungetano hi Testimonium.” Iya mahlweni hi ku wula lezaku a mawonela lawo ma humeleleko hi kufamba ka mazana ya malembe ma seketelwa ntsena ka “zigelo zi nga tivikiko” wutshanwini ga kuva ku hlolilwe mitsalo leyo, loku ku kombako lezaku handle ko kanakana a mitsalo leyo nja lisine niku yi tsumbekile.

Lezaku lezi zi kumilweko hi Bardet zi ta cica mawonela ya titlhari xungetano hi bhuku Testimonium Flavianum ni ku zi nga ta cica, zi ta woneka hi kufamba ka masiku. Hambulezo, zi kholwisile Pierre Geoltrain, mutivi wa hombe wa xiJuda ni wuKristu ga kale. Hi xikhati xo leha i wa wona a bhuku Testimonium kota bhuku gi tsalilweko hi nzhako ka xikhati, aza a hleka lava va nga kholwa lezaku gi tsalilwe hi Josefo futsi. Kanilezi, a mawonela yakwe ma cicile. I wulile lezaku a bhuku ga Bardet hi gona gi cicileko mawonela yakwe. Geoltrain i wulile lezaku “kusukela nyamutlha, a nga kona a faneleko ku lakalaka a kaneta lezaku Josefo hi yena a nga tsala.”

Kunene, a Timboni ta Jehova ti na ni zigelo zo zwala za ku kholwa lezaku Jesu hi Kristu — lezi zi kumekako lomu ka Biblia ha goce. — 2 Tim. 3:16.