U Wa Zvi Tiva?

A mutsalo wo kari wa kaleloko wu gi seketelisa kuyini a Bhibhiliya?

KA MUZEWU wa Terras Bíblicas le Jerusalema ku na ni ribye gi nga ni mutsalo wu tsalilweko cikari ka malembe ya 700 ni 600 mahlweni ka Kristu. A ribye lego gi kumilwe ka mhako yi nga hi cilahla kusuhani ni Hebroni, le Izrayeli. A mutsalo lowo wu wula lezvi: “Hagaf, n’wana wa Hagav, ngha a nga kateki mahlweni ka Yahweh Sabaot.” A mutsalo lowo wu gi seketelisa kuyini a Bhibhiliya? Wu komba lezvaku a vito ga Nungungulu, Jehovha, gi tsalisiwako ku YHWH hi maletra ya ciHebheru ca kale, gi wa tiveka khwatsi gi tlhela gi tirisiwa siku ni siku zvikhatini zva kutsaliwa ka Bhibhiliya. Hi lisine, a mitsalo yin’wani yi nga lomu ka timhako leto ta zvilahla yi komba lezvaku lava va nga randza ku tlhangana ni ku fihlala lomu ka timhako ta maribye, va wa tolovela ku tsala vito ga Nungungulu lomu mareveni ya timhako leto zvin’we ni mavito ya vanhu lawa hi ndlela yo kari ma ga patsa vito ga Nungungulu.

Na a wulawula hi mitsalo leyo, mugondzisi Rachel Nabulsi wa Univhersidhadhe ya Geórgia i wulile lezvi: “A ku tirisiwa ka vito YHWH zva lisima. . . . A mitsalo [ya Bhibhiliya] ni mitsalo leyo yi komba a lisima la vito YHWH wutomini ga vaIzrayeli ni vaJudha.” Hi lisine, a vito ga Nungungulu, gi tsalisiwako ku YHWH hi maletra ya ciHebheru, gi kumeka makhati yo tala nguvhu lomu ka Bhibhiliya. A kutala ka zvikhati, a mavito ya vanhu ma wa patsa a vito ga Nungungulu.

A magezu lawa ma nga laha ka ribye yaku: “Yahweh Sabaot,” ma wula ku “Jehovha wa tiyimpi.” Lezvo zvi komba ku zvikhatini zva kutsaliwa ka Bhibhiliya, a vanhu va wa tolovela ku tirisa a vito ga Nungungulu a ku patsa ni magezu lawa yaku “Jehovha wa tiyimpi.” Zvi tlhela zvi seketela lezvi a Bhibhiliya gi tirisako a magezu “Jehovha wa tiyimpi,” lawa ma kumekako makhati yo hundza 283 lomu ka mitsalo ya ciHebheru, a kutala ka wona ma kumeka ka mabhuku ya Isaya, Jeremia, na Zakaria.