A vanhu va wa wulisa kuyini cikhati a kaleloko?
LOKU u lava ku tiva ku i kama muni, u maha yini? Kuzvilava u cuwuka wachi. U nga ha wona ku i 13 hora i 30 minuto. U nga mu byela yini a munghana wo kari loku a ku wutisa ku, “I kama muni?”
Lezvo zviya hi lomu u hanyako kona. Hi cikombiso, u ngaku, “I 1 hora wa ni gambo i 30 minuto” kutani “I 13 hora i 30 minuto.” Ka matshamu yo kari u nga wula ku “ku kiyela 30 minuto kasi kuba 14 hora.”
A vanhu va wa wulisa kuyini cikhati a kaleloko? Vonawu va wa hi ni tindlela to tala ta ku wula cikhati. A Mitsalo ya ciHebheru yi tirisa magezu yo kota “mixo”, “hlikanhi”, ni “gambo”. (Genesisi 8:11; 19:27; 43:16; Dhewuteronome 28:29; 1 Tihosi 18:26) Kanilezvi ka zvikhati zvo kari a Bhibhiliya gi tirisa magezu yo kongoma nguvhu.
Le Izrayeli wa kale, zvi wa tolovelekile ku kuva ni varindzeli, nguvhunguvhu ni wusiku. A vaIzrayeli va wa avanyisela wusiku hi zvipandze zvinharu, lezvi va nga zvi vitana ku zvirindzo kutani ‘zvikhati zva wusiku’. (Lisimu 63:6) Ka Valamuli 7:19, hi gondza xungetano hi ‘cirindzo ca laha cikari ka wusiku’. Ka cikhati leci Jesu a nga pswaliwa hi cona, a vaJudha va wa avanyisela wusiku hi mune wa zvirindzo, a ku fana ni lezvi a vaGreki ni vaRoma va nga maha.
A mabhuku ya tiIvhangeli ma kumbuka zvirindzo lezvo hi makhati yo tala. Hi cikombiso, ‘hi cirindzo ca wumune ca wusiku’, Jesu i no famba hehla ka mati a kongoma ngalava leyi a vapizani vakwe va nga hi ka yona. (Matewu 14:25) Niku ka mufananiso wo kari, Jesu i te: ‘Loku a n’winyi wa yindlu i wa ci tivile a cikhati a khamba gi ta ngata ha cona, ngha a rindzele, ngha a nga vhumelangi a yindlu yakwe yi bhoxiwa.’ — Matewu 24:43.
Jesu i kumbukile zvirindzo zvontlhe zva mune a cikhati a nga byela vapizani vakwe lezvaku va rindzela hakuva a va ‘zvi tivi lezvaku i tata rini a n’winyi wa yindlu; kutani hi laha gambyeni, kutani cikari ka wusiku, kutani kubeni ka nkuku, kutani ni mixo’. (Marku 13:35) A cirindzo co sangula ku nga ca “laha gambyeni”, ci wa sangula loku a gambo gi ku phum kala kwalomu ka ma 21 hora. A cirindzo ca wumbiri ca laha ‘cikari ka wusiku’, ci wa sangula kwalomu ka ma 21 hora kala zero hora. A cirindzo ca wunharu, ku nga ca laha “kubeni ka nkuku”, ci wa sangula hi zero hora kala kwalomu ka ma 3 hora ya ni mixo. Kuzvilava kuve ka cikhati caleco a nkuku wu ngaba hi cona ka wusiku legi Jesu a nga khon’wa hi gona. (Marku 14:72) A cirindzo ca wumune, ku nga ca “ni mixo”, ci wa sangula hi ma 3 hora ya ni mixo kala loku a gambo gi tsuwuka.
Hikwalaho hambu lezvi ku nga ku a kaleloko a vanhu va wa nga hi na ma wachi yo fana ni lawa hi nga nawo inyamutlha, va wa zvi kota ku byelana ku cikhati muni.