Loku A Wukati Gi Hi Kusuhani Ni Ku Tlhatlheka

1, 2. Loku a wukati gi yimisana ni zikarato, xiwutiso muni lexi xi faneleko ku mahiwa?

HI 1988 a wasati wo kari wa le Itália a vitwako Lucia i wa karateka nguvu.a Anzhako ka khume ga malembe na a chadile a wukati gakwe gi wa mbhela. Zikhati zo tala yena i wa zamile ku wuyisana ni nuna wakwe, kanilezi a zi vunangi nchumu. Hikwalaho i lo hambana ni nuna wakwe hi kota ya kungazwanani niku makunu i wa yimisana ni ku wundla a vanhanyana vambiri yece. Loku a cuwuka nzhako xikhatini lexo, Lucia wa alakanya: “Nzi wa tiyiseka lezaku a ku na nchumu lowu wu nga wa ta zi kota a ku ponisa a wukati ga hina.”

² Loku u kari u yimisana ni zikarato wukatini, wa zi kota ku zwisisa lezi Lucia a ti zwisako zona. Za koteka ku ngha a wukati ga wena gi hi mhangweni niku u nga ha ti wutisa lezaku xana gona ga ha zi kota ku poniswa ke. Loku zi hi tano, u ta zi wona na zi vuna a ku kambisisa a xiwutiso lexi: Xana nzi lanzelile a wusungukati gontlhe ga gi nene legi Nungungulu a gi nyikako lomu ka Biblia kasi ku vuna kuakeni ka wukati go humelela? — Tisimu 119:105.

3. Hambu lezi a kutlhatlha wukati ku yako ku woneka nguvu, hi kwihi a kutizwa ku bikiwako xikari ka vo tala lava va tlhatlhileko wukati ni ka mingango yabye?

³ A xikhati lexi a madzolonga ma nga ya hombe xikari ka nuna ni sati, a ku tlhatlha wukati ku nga ha woneka na ku hi ndlela yo hehuka ka tontlhe. Hambu lezi a matiko yo tala ma nga ni kuengetela ko tshisa ka kutlhatlhiwa ka makati, a mikambisiso yiswa yi komba lezaku a hlayo ya hombe ya vavanuna ni vavasati va tlhatlhileko wukati va ti laya hi kota ya lezo. A ntsengo wo kari wa vavanuna ni vavasati lavo va babyababya nguvu, hi tlhelo ga nyama ni ga maalakanyo, a ku hunza lava va simamako makatini yabye. A pfilupfilu ni kungatsaki ka vana va lava va tlhatlhileko wukati zi tala ku simama hi malembe. A vapswali ni vanghana va ngango lowu wu tlhatlhileko wukati vonawu va xaniseka. Niku ku nga wuliwa yini hi ndlela leyi Nungungulu, a Mutumbuluxi wa wukati, a yi wonako ha yona a mhaka leyo?

4. Xana a zikarato za wukati zi fanele ku tlhatlhisiswa kuyini?

⁴ Kota lezi zi kombisilweko ka zipimo zi hunzileko, Nungungulu i vangile wukati na a hi ni khungo ga lezaku giva xiboho xa simasima. (Genesisi 2:24) Makunu, hikuyini a makati yo tala nguvu ma tlhatlhiwako? A hi ku khwatsi zi maheka hi xitshuketi. A kutala ka zikhati ku na ni zikombiso za xitlharihiso. A zikarato zi tsongwani wukatini za zi kota kuya zi kula ziva za hombe nguvu kala zi ku khwatsi a za ha hi na kutlhatlhiwa. Kanilezi loku a zikarato lezo zi tekela ku tlhatlhiwa na ku tiriswa a xivuno xa Biblia, a kutlhatlhiwa ko tala ka makati na ku potsiwa.

NGHA UVA NI MAWONELA YA LISINE

5. Hi xihi a xiyimo xa lisine lexi a wukati gihi ni gihi gi faneleko ku yimisana naxo?

⁵ A xilo xo kari xi yisako zikaratweni kurinzela ku nga hiko ka lisine loku a munwe kutani a vatekani hi wumbiri gabye va zi kotako ku ngha va hi nako. A mitsheketo ya ku wulawula hi liranzo, marevista ma tsakelwako nguvu, milongoloko ya televizawu, ni mafilimu za zi kota ku vanga kurinzela ni miloro zi hambanako nguvu ni wutomi ga lisine. Loku a miloro leyo yi nga tatiseki, a munhu wa zi kota ku tizwa na a khohlisilwe, a nga xalali, hambu ku zangara. Hambulezo, xana a vanhu vambiri va nga mbhelelangiko va nga li kumisa kuyini litsako wukatini? Ku laveka kutikarata kasi kuva ni kuzwanana ku nene.

6. (a) Mawonela muni yo ringanisela xungetano hi wukati lawa a Biblia gi ma nyikako? (b) Hi zihi a zigelo zo kari za kungazwanani wukatini?

⁶ A Biblia ga vuna. Gona gi wulawula khwatsi hi litsako la wukati, kanilezi gi tlhela gi tlharihisa lezaku lava va nghenelako wukati “va ta karateka nyameni.” (1 Va Le Korinte 7:28) Kota lezi zi sinako zi kombisilwe, a vatekani hi wumbiri gabye a va mbhelelangi niku va byekelele kuonheni. A matshamela ya maalakanyo ni ya kutizwa zinwe ni mawundlelwa ya munwe ni munwani wa vatekani za hambana. A zikhati zo kari a mipatswa a yi zwanani timhakeni ta mali, vana, ni maxaka. A kuvumaleka ka xikhati xa ku maha zilo na va hi zinwe ni zikarato zi yelanako ni masango za zi kota kuva xibuka xa madzolonga.b A ku tlhatlha timhaka leto zi teka xikhati, kanilezi tiya hlana! A mipatswa yo tala yi tekeneko ya zi kota ku yimisana ni zikarato lezo yi tlhela yi tira zinwe kasi ku kuma tindlela ti amukelekako ta ku zi tlhatlha.

BHULISANANI XUNGETANO HI KUNGAZWANANI

7, 8. Loku ku hi kona kukhunguvanyisana kutani kungazwisisani xikari ka vanghana va wukati, hi yihi a ndlela ya Mitsalo ya ku yimisana nazo?

⁷ A vo tala za va karatela a ku simama va rulile a xikhati lexi va bhulisanako hi zikhunguvanyiso, kungazwisisani, kutani zihoxo za munwani. Wutshanwini ga ku wula hi kukongoma aku: “A wu nzi zwisisi,” a munghana wa wukati a nga ha vindluka a engetela a xikarato. A vo tala va taku: “Wena u khatalela a wutsumbu ga wena ntsena,” kutani, “A wu nzi ranzi.” Na a nga lavi ku ti nghenisela ka kuphikizana, a munghana loyi munwani wa wukati a nga ha miyela a nga wuli nchumu.

⁸ A ndlela ya chukwana ku lanzela a wusungukati legi ga Biblia: “Zangarani, kanilezi mu nga onhi; ngha gambo gi nga peli na ma ha zangarile.” (Va Le Efesusi 4:26) A xikhati lexi a patswa wo kari wu nga ni litsako wukatini wu nga tlhanganyisa a 60 wa malembe na va chadile, wu lo wutisiwa a xihundla xa kuhumelela ka wukati gabye. A nuna wa kona i te ngalo: “Hi lo gonza a ku ngayi kuetleleni na hi nga se tlhatlha a kungazwanani, na ku nga khataliseki lezaku ku wa hi kutsongwani kuya chikela kwihi.”

9. (a) Zini zi kombiwako lomu Mitsalweni kota xipanze xa lisima xa kubhulisana? (b) Xini lexi a vatekani va faneleko ku maha, hambu loku lezo zi lava kutiya-hlana ni kutikoramisa?

⁹ Loku a nuna ni sati va nga zwanani, a munwe ni munwani wabye i fanele ku “hatlisa kuzwa, a nonoka ku wulawula, a nonoka ku zangara.” (Jakobe 1:19) Anzhako ka ku ingisela khwatsi, a vatekani hi wumbiri gabye va nga ha wona a xilaveko xa ku tsetselelana. (Jakobe 5:16) A ku wula hi mbilu yontlhe uku, “Nzi tsetselele hi kota ya ku ku khunguvanyisa,” zi lava kutikoramisa ni kutiya-hlana. Kanilezi a ku yimisana ni kungazwanani hi ndlela leyi zi ta bhinzula nguvu kuvuneni ka patswa wa vatekani lezaku wu vuvumisa a kutsakelana ni liranzo lezi zi to va maha vava ni kuxalala hi ku pangalatana na ku nga hi ku tlhatlha zikarato zabye ntsena.

NYIKANANI LEZI ZI MU FANELEKO WUKATINI

10. Hi xihi a xivikelo lexi Paule a wulileko lezaku xi wa hi chukwana ka maKristu ya le Korinte lexi xi nga ha tirako ka muKristu inyamutlha?

¹⁰ A xikhati lexi mupostoli Paule a tsaleleko a va le Korinte, i lo wula lezaku zi wa hi chukwana a kuva va nghenela wukati “hi kota ya wubhayi.” (1 Va Le Korinte 7:2) Inyamutlha, a tiko gi bihile nguvu a ku fana, hambu ku hunza, Korinte wa kale. A timhaka ti nga hlazekangiko leti a vanhu va tiko va wulawulako hi tona kubaseni, a maambalela ma nga kombisiko xichawo, ni tikaringani ti wulawulako hi liranzo leti ti kombisiwako ka marevista ni mabhuku, ka televizawu, ni lomu ka mafilimu, zontlhe lezo zi patsana kasi ku vanga a kunavela ka masango ka hava. Ka va le Korinte lava va nga kari va hanya ka matshamela yo fana ni lawo, mupostoli Paule i te ngalo: “I chukwana a ku teka hambu ku tekiwa a ku hunza a kuswa hi kunavela.” — 1 Va Le Korinte 7:9.

11, 12. (a) Xini lexi a nuna ni sati va devanako, niku xana va fanele ku nyikana hi moya muni? (b) Xana ku nga mahiswa kuyini loku lezi zi faneleko wukatini zi fanele ku nyimiswa hi xikhatanyana?

¹¹ Hikwalaho, a Biblia gi laya a maKristu ma chadileko: “Ngha wanuna a nyika ka sati wakwe lezi zi faneleko; zinghaho ni wasati ka nuna wakwe.” (1 Va Le Korinte 7:3) Wona lezaku ku khanyiswa a ku nyika — ku nga hi ku lonza. A kutlhangana loku ka miri ko eta wukatini ka tsakisa hakunene ntsena loku a munwe ni munwani wa vatekani a khatalela a ku xalalisa munwani. Hi xikombiso, a Biblia gi laya a vanuna lezaku va tshama ni vasati vabye “hi ku chela kota.” (1 Pedro 3:7) A mhaka leyi nja lisine nguvunguvu kunyikeni ni kuamukeleni ka lezi zi faneleko wukatini. Loku a sati a nga khomiwi hi wukheta, zi nga ha mu karatela a ku xalaliswa hi mhaka leyi ya wukati.

¹² Ku na ni zikhati lezi a vatekani va nga ha tsonanako lezi zi faneleko wukatini. Lezo zi nga ha humelela ka wasati zikhatini zo kari za hweti kutani loku a karele nguvu. (Ringanisa Levi 18:19.) Zi nga ha mahekawo ka nuna loku a kari a yimisana ni xikarato xa hombe ntirweni lexi xi mu mbhetelako litsako. A kunyimanyana loko ka xikhatanyana kunyikeni ka lezi zi faneleko wukatini a ku vangi zikarato loku a vatekani hi wumbiri gabye va bhulisana hi mhaka leyo hi mbilu yontlhe va tlhela va “vumelana.” (1 Va Le Korinte 7:5) Lezo zi ta vikela a munghana wihi ni wihi wa wukati lezaku a nga alakanyeli za hava. Hambulezo, loku sati hi kuziranza a tsona nuna wakwe kutani loku a nuna ha womu a tsika ku nyika lezi zi faneleko wukatini hi ndlela ya liranzo, a munghana wakwe a nga ha kumeka xiringweni. Ka matshamela lawo, ku nga ha humelela zikarato wukatini.

13. Xana a maKristu ma nga mahisa kuyini kasi ma hlayisa maalakanyo yabye na ma basile?

¹³ Khwatsi hi maKristu wontlhe, a malanza ya Nungungulu lawa ma tekeneko ma fanele ku potsa a ku hlalela zifananiso za vanhu va nga ambalangiko nchumu, lezi zi zi kotako a ku vanga kunavela ku nga hlazekangiko ni ku nga hiko ka ntumbuluko. (Va Le Kolosi 3:5) Ma fanele kambe a ku vikela maalakanyo ni mitiro ya wona a xikhati lexi ma tirisanako ni vanhu vontlhe va xiro xa wubeleki xo hambana. Jesu i lo tlharihisa aku: “Kani hi mani a cuwukako wasati a mu navela, i sina a bhayile naye mbilwini yakwe.” (Mateu 5:28) Hi ku tirisa a wusungukati legi ga Biblia xungetano hi ku hlengela masango, a mipatswa yi ta zi kota a ku potsa ku wela xiringweni ni ku maha wubhayi. Va zi kota ku simama va ti buza hi kutlhangana ko eta ko tsakisa nguvu nzeni ka wukati, laha a ku hlengela masango ku nyikiwako lisima kota xinyikiwo xa xi nene xi tako hi ka Mutumbuluxi wa wukati, Jehova. — Mavingu 5:15-19.

A XISEKETELO XA BIBLIA XA KU TLHATLHA WUKATI

14. Hi xihi a xiyimo xo bayisa lexi a zikhati zinwani xi humelelako? Hikuyini?

¹⁴ Lexi xi tsakisako, ka wunyingi ga makati ya maKristu, a zikarato zihi ni zihi zi humelelako za zi kota ku tlhatlhiwa. Hambulezo, ka zikhati zinwani, a zi koteki. Kota lezi a vanhu va kalako va nga mbhelelangi ni lezi va hanyako tikweni ga wuonhi gi fumelwako hi Satani, a makati yo kari maza mava kusuhani ni ku tlhatlheka. (1 Johani 5:19) Xana a maKristu ma fanele ku yimisanisa kuyini ni xiyimo lexo xo nonoha?

15. (a) Hi xihi a xiseketelo xa xinwe xa Mitsalo xa ku tlhatlha wukati na zi koteka ku tlhela ku nghenelwa wukati ginwani? (b) Hikuyini a vo kari va bohileko ku nga tlhatlhi wukati ni munghana loyi a hlengeleko masango ni munwani munhu?

¹⁵ Kota lezi zi wulilweko ka Xipimo 2 xa bhuku legi, a wubhayi hi gona ntsena gi nga xiseketelo xa Mitsalo xa ku tlhatlha wukati na zi koteka a ku tlhela ku nghenelwa wukati ginwani.c (Mateu 19:9) Loku u tiyiseka hi kumbhelela lezaku a munghana wa wena wa wukati i hlengele masango ni munhu munwani, makunu u yimisana ni xiboho xo karata. Xana mu ta simama zinwe wukatini kutani mu ta gi tlhatlha? A ku na milayo mhakeni leyo. A maKristu yo kari ma tsetselele hi kumbhelela a munghana wabye wa wukati loyi a ti solileko hi mbilu yontlhe, zonake a wukati lego gi ponisilweko gi tlhelile gi tiya. A vanwani a va tlhatlhangi wukati hi kota ya vana.

16. (a) Hi zihi a zigelo zo kari lezi zi susumetileko a vo kari lezaku va tlhatlha wukati ni munghana wabye a onhileko? (b) Loku a munghana wa wukati loyi a nga onhangiko a maha xiboho xa ku tlhatlha wukati kutani ku nga gi tlhatlhi, hikuyini ne ni munwe a nga faneliko ku sola a xiboho xakwe?

¹⁶ Hi tlhelo ginwani, a ximaho lexo xa wuonhi xi ngava xi gumesile hi nyimba kutani wubabyi go thapeliswa hi ziro za wubeleki. Kuzilava a vanana va nga ha lava ku vikelwa ka vapswali va xakelako vana hi tlhelo ga ziro za wubeleki. Zi te dlunya lezaku ku na ni zo tala zi faneleko ku alakanyelwa na u nga se maha xiboho. Hambulezo, loku wena u tivile lezaku a munghana wa wena wa wukati i hlengele masango ni munwani zonake wenawu u hlengela naye masango anzhako ka lezo, hi ndlela leyo u komba lezaku u tsetselele a munghana wa wena wa wukati niku wa zi lava a ku simama naye wukatini. A ka ha hi na xiseketelo xa Mitsalo xa ku tlhatlha wukati na zi koteka a ku nghenela wukati ginwani. A nga kona a faneleko ku ti nghenisela timhakeni ta vanwani a zama ku nyika mawonela ka xiboho xa wena, ge hambu ni munwe a nga faneli ku sola a xiboho xa wena a xikhati lexi u xi mahako. Wena u ta boheka ku hanya ni wuyelo ga lezi u zi bohako. “A munhu ni munhu i ta rwala a nzhwalo wakwe yena nwinyi.” — Va Le Galatia 6:5.

ZISEKETELO ZA KUHAMBANA

17. Loku ku nga mahiwi wubhayi, hi yihi a mimbhingano leyi a Mitsalo yi yi vekako xungetano hi kuhambana kutani kutlhatlha wukati?

¹⁷ Xana zi kona ziyimo lezi zi nga ha nyikako zigelo za kuhambana kutani kutlhatlha wukati hambu loku a munwe wa vatekani a nga mahangi wubhayi? Ina, kanilezi ka mhaka leyi a muKristu a nga vumelelwi a ku tekana ni munhu munwani loyi a nga hiko munghana wakwe wa wukati. (Mateu 5:32) Hambu lezi a Biblia gi vumelelako a kuhambana loko, gona gi laya lezaku loyi a sukako ngha a tshama a nga ngheneli wukati, kutani ku tlhela a zwanana ni munghana wakwe wa wukati. (1 Va Le Korinte 7:11) Hi zihi a ziyimo zo kari zo nonoha nguvu lezi kuzilava zi nga nyikako xigelo xa kuhambana?

18, 19. Hi zihi a ziyimo zo kari zo nonoha nguvu lezi zi nga ha mahako a munghana wa wukati a alakanyela a kuhambana hi nayo kutani kutlhatlha wukati, hambu loku zi nga koteki a ku tlhela a nghenela wukati ginwani?

¹⁸ Kunene, a ngango wu nga ha xaniseka hi kota ya wulolo go tshisa ni mahanyela yo biha ya nuna.d A nuna a nga ha xakela a mali ya ngango kutani ku xava hi yona a mimuri ya kulahlisa mapimo kutani byala. A Biblia gi ngalo: “Loku a hi kona munhu a nga hlayisiko a . . . va ngango wakwe, yena i kanetile a kukholwa, i bihile ku hunza loyi a nga kholwiko.” (1 Timote 5:8) Loku a wanuna a ala ku cica mahanyela yakwe, kuzilava hambu ku khatalela a kunavela kakwe ka hava hi ku teka a mali leyi a sati wakwe a holako, a sati a nga hlawula ku vikela a kutshamiseka ka yena ni ka vana vakwe hi ku hambana naye hi nayo.

¹⁹ A kuhambana loko ka nayo ku nga ha alakanyelwa loku a munghana wa wukati a khoma munghana wakwe hi tihanyi to tshisa, kuzilava hi ku muba hi kuphindaphinda laha ka kuza a wutomi gakwe gi hi mhangweni. Ahandle ka lezo, loku a munghana wa wukati a tshama hi ku kurumeta a munghana wakwe lezaku a tshova milayo ya Nungungulu hi ndlela yo kari, a munghana loyi a kurumetwako a nga ha alakanyela a kuhambana, nguvunguvu loku a zilo lezo zi chikela laha ka ku veka mhangweni a wutomi gakwe hi tlhelo ga moya. A munghana loyi a nga mhangweni a nga ha wona lezaku a ndlela yinwe ntsena ya ku “ingisa Nungungulu ku hunza ku ingisa vanhu” ku hambana ni munghana wakwe hi nayo. — Mitiro 5:29.

20. (a) Loku a wukati go kari gi tlhatlheka, zini lezi a vanghana va buvileko ni madota va nga ha vunako hi zona, niku xini lexi va nga faneliko ku maha? (b) Xana a vanhu va tekeneko a va faneli ku tirisa lezi a Biblia gi zi wulako xungetano hi kuhambana ni kutlhatlha wukati kota xigelo xa ku maha yini?

²⁰ Kuxanisweni kontlhe ko tshisa ka munghana wa wukati, a nga kona ni munwe a faneleko ku kucetela a munghana loyi munwani a nga hiko na nanzu lezaku a hambana kutani ku simama ni munghana wakwe. Hambu lezi a vanghana va buvileko ni madota va nga ha nyikako xivuno ni wusungukati gi seketelweko ka Biblia, vona a va zi koti ku tiva zontlhe zi humelelako xikari ka nuna ni sati. Hi Jehova ntsena a zi wonako. Hakunene, a sati a nga muKristu i wa nga ta ngha a dzunza a lulamiselo ga Nungungulu ga wukati loku a tirisa a zigelo zi nga zwaliko kasi ku huma wukatini. Kanilezi loku a xiyimo xo nonoha nguvu xi simama, a nga kona a faneleko ku sola loku a wasati loye a hlawula ku hambana ni nuna. A mhaka leyi yi tira hi kufanana ka nuna a nga muKristu loyi a hlotako tindlela ta kuhambana. “Hina hontlhe hi ta yima mahlweni ka xitshamu xa kulamula xa Nungungulu.” — Va Le Roma 14:10.

LEZI A WUKATI GI NGA TLHATLHILWE GI NGA PONISISWA ZONA

21. I tshango muni legi gi kombako lezaku a wusungukati ga Biblia xungetano hi wukati ga tira?

²¹ Tihweti tinharu anzhako ka kuva Lucia, loyi a kumbukilweko kusanguleni, a hambene ni nuna wakwe, yena i lo tlhangana ni Timboni ta Jehova zonake a sangula ku gonza a Biblia navo. Yena i tlhamusela lezi: “Nzi hlamalile nguvu hi lezi a Biblia gi nga nyika tindlela ti nene ta ku tlhatlha a xikarato xa mina. Loku ku hunzile viki ginwe ntsena na hi gonza, zalezo nzi lo boha ku tlhelelana ni nuna wa mina. Inyamutlha nza zi kota ku wula lezaku Jehova wa yi tiva a ndlela ya ku ponisa makati ma nga zikaratweni hakuva a tigonzo takwe ta vuna vatekani a ku tiva ku ranzana. A hi lisine lezaku a Timboni ta Jehova ti hambanyisa mingango, kota lezi a vo kari va zi wulako. Ka mina ku lo humelela zo hambana nguvu ni lezo.” Lucia i lo gonza a ku tirisa matshinya ya milayo ya Biblia wutomini gakwe.

22. Xana a mipatswa yontlhe ya vatekani yi fanele kuva ni kutsumba ka yini?

²² Lezo a zi humelelangi Lucia yece. A wukati gi fanele kuva xikatekiso, ku nga hi nzhwalo. Kasi lezo zi koteka, Jehova i nyikile a xibuka xa xi nene ka zontlhe lezi zi tsalilweko xa wusungukati xungetano hi wukati — yi nga Mhaka yakwe ya lisima. A Biblia ga zi kota ku “tlharihisa xipumbu.” (Tisimu 19:7-11) Gi kari gi ponisa makati yo tala lawa ma nga hi kusuhani ni ku tlhatlheka gi tlhela gi chukwatisa a makati manwani yo tala lawa ma nga hi ni zikarato za hombe. Ngha a mipatswa yontlhe ya vatekani yiva ni kutsumba ko tiya ka wusungukati legi Jehova Nungungulu a gi nyikako xungetano hi wukati. Gona ga tira hakunene!