A livalo la wena murangeli wo tsumbeka ke?

1, 2. Himani a hi nyikileko a livalo, niku hikuyini hi faneleko ku bonga a xinyikiwo lexo?

JEHOVA NUNGUNGULU i vangile vanhu na va hi ni kutlhatlheka ko ti hlawulela lexi va xi lavako. I nyikile murangeli wa lisima ka wanuna wo sangula ni wasati wo sangula zinwe ni vana lava va nga wa ta pswala — ku nga livalo, leli li nga tshamela ga mabeleko ga ku tiva ku hambanisa a za zi nene ni zo biha. Loku li tiriswa khwatsi, a livalo li nga hi vuna ku maha za zi nene hi tlhela hi potsa le’zo biha. Hi ndlela leyo, a livalo la hina xikombiso xa lezaku Nungungulu wa hi ranza niku i lava lezaku hiva ni kubohana kumaheni ka lezi zi nga zi nene.

² Ni nyamutlha a vanhu va ha hi nalo a livalo. (Gonza Va Le Roma 2:14, 15.) Hambu lezi a votala va nga hanyiko hi matshinya ya milayo ya Biblia, a vokari va tolovela ku maha za zi nene va tlhela va venga lezi zo biha. A livalo li valela vanhu vo tala a ku maha wubihi go hunzeleta. Hi nga alakanyela lezi a tiko gi nga wa ta ngha gi tshamisile zona loku ku wa nga hi na munhu a nga ni livalo! Kuzilava hi wa tazwa mahungu yo tala nguvu ya wubihi ku hunza lawa hi ma zwako zalezi. A ho ku mu bonga Nungungulu hi kuva a va nyikile livalo a vanhu!

3. Hikuyini a livalo li vunako nguvu lomu bandleni ga wuKristu?

³ A ku hambana ni vanhu laha va yileko, a malanza ya Jehova ma lava ku gonzisa a tivalo ta wona. Va lava ku lezi a livalo labye li va kucako ku maha zi longoloka ni matshinya ya milayo ya lezi zi nga zi nene ni lezi zi bihileko, lawa ma kombisiwako lomu ka Mhaka ya Nungungulu. A livalo li gonzisilweko khwatsi li vuna nguvu lomu bandleni ga wuKristu. Hambulezo, a ku gonzisa ni ku tirisa a livalo la hina la wuKristu a zi mbheleli hlokweni. A Biblia gi zwananisa a livalo li nene ni liranzo. Paule i tsalile lezi: “A xigelo xa kulaya ka hina, hi ku vuxa a liranzo li humako mbilwini yi hlazekileko ni livalweni li nene ni kukholweni ku nga xengeteliko.”(1 Tim. 1:5) A xikhati lexi hi gonzisako a livalo la hina hi tlhela hi li lanzela, a liranzo la hina ha Jehova li ta engetela niku hi tava hi kukholwa ko tiya. Kunene, a ndlela leyi hi tirisako hi yona a livalo la hina yi komba a kueta ka wumoya ga hina, ni tshamela ga mbilu ya hina, ni kuxuva ka hina ko lava ku tsakisa Jehova. Kunene, a tshamela legi ga mabeleko gi komba lezi hakunene hi nga zona.

4. Hi nga gonzisisa kuyini a livalo la hina?

⁴ Kanilezi hi nga li gonzisisa kuyini a livalo la hina? A tindlela-tshinya ta ku maha lezo ku gonza Biblia hi ku khanzakanya, hi ehleketa hi lezi hi gonzako, ni ku khongela ka Jehova lezaku a hi vuna ku tirisa lezi hi gonzako. Lezo zi patsa zo tala ku hunza ku tiva zilo ni ku gonza milayo. A xigonzo xa hina xa Biblia xi fanele ku hi vuna kuya hi engetela ku mu tiva khwatsi Jehova, ni wumunhu gakwe, ni matshamela yakwe, ni lezi a zi ranzako ni lezi a zi vengako. A livalo la hina liya li longoloka khwatsi ni tindlela ta Jehova Nungungulu. Lezo zi fanele ku khumba a timbilu ta hina, zi hi kuca ku lava ku fana nguvu na yena.

5. Zini hi to wulawula hi zona ka nzima leyi?

⁵ Kanilezi, hi nga ha ti wutisa lezi: A livalo li gonzisilweko khwatsi li nga hi vunisa kuyini kumaheni ka ziboho? Hi nga kombisisa kuyini xichawo hi xiboho xa mukholwa-kulori? A livalo la hina li nga hi susumetelisa kuyini mitirweni ya hombe ya kuhiseka? Na hi kari hi ehleketa hi ziwutiso lezi, a hi woneni zipanze zinharu lezi a livalo la hina li nga hi vunako ka zona: (1) lihanyo, (2) zihungato, ni (3) wutireli.

KOMBISA KURINGANISELA

6. Hi xihi a xinwe xa zipanze za wutomi xi vuxako ziwutiso xi tlhela xi lava lezaku hi maha ziboho?

⁶ A Biblia gi hi kuca ku potsa zilo zi nga ni timhango ni kuva ni kuringanisela zilweni zo kota kuga ni kunwa. (Mav. 23:20; 2 Kor. 7:1) A xikhati lexi hi tirisako matshinya ya milayo ya Biblia, hi ta ngha hi vikela wutomi ga hina, hambu loku hi simama hi khumbiwa hi kukhosahala ni mababyi. Matikweni yo kari, ku na matirela yo toloveleka ya mababyi ni matirela manwani yo tala ma nga kona. A tihofisa ta ravi ti tshama hi ku amukela mapapilo ya vamakabye va alakanyelako matirela yo hambanahambana ya mababyi. A votala va wutisa lezi: “A nanza ga Jehova gi nga vumela a matirela lawa ke?”

7. Hi nga mahisa kuyini ziboho mhakeni ya ku tiriwa mababyi?

⁷ A hofisa ya ravi a yi vumelelwi ku mahela Mboni-kulobye a xiboho xa lihanyo, ge hambu a madota ya bandla gakwe, hambu loku a Mboni leyo yi wutisa lezaku yi nga maha yini. (Gal. 6:5) Kunene, va nga yi kongomisa ka timhaka ta Jehova ti khumbako xiboho lexo. Hi xikombiso, a muKristu i fanele ku alakanya a xileletelo xa Biblia xa ku “tsika . . . nkhata.” (Miti. 15:29) Lezo zi khumba matirela ya mababyi ma patsako ku cheliwa nkhata ha woce kutani xinwe xa zipanze za wona za hombe za mune. A wutivi lego gi wa ta tlhela gi khumba a livalo la muKristu ka ziboho zi yelanako ni zipanzana zi susiwako ka zipanze lezo za mune.a Kanilezi xana ku na ni wusungukati ginwani ga Biblia gi nga hi vunako ku hlawula matirela ya mababyi ke?

8. A bhuku ga Va Le Filipi 4:5 gi nga hi vunisa kuyini mhakeni ya lihanyo?

⁸ Mavingu 14:15 i ngalo: “A xipumbu xi vumelela timhaka tontlhe; kanilezi loyi a tlharihileko wa cuwukisisa laha a fambako ha kona.” A mababyi yo kari kuzilava a ma na muri wo tiveka. Hikwalaho, zi lava ku ti wonela loku zita ka matirela ma wonekako na ma tsakisa nguvu kanilezi na ma hi ya mavali-vali. Paule i pimiselwe ku tsala lezi: “Ngha a kuringanisela ka nwina ku tibyiwa hi vanhu vontlhe.” (Fil. 4:5, Tradução do Novo Mundo) A kuringanisela ku hi valela ku mbheta xikhati xo tala kambe na hi khatalela lihanyo laha ka kuza a zilo za moya zi sala nzhako. Loku ho tsika lihanyo li ranga wutomini ga hina, hi wa tava mhangweni ya ku alakanyela ga hina ntsena. (Fil. 2:4) A zilo za moya hi zona za lisima ku hunza zontlhe, niku loku zita ka lihanyo, hi fanele kuva ni kuringanisela ka lezi hi zi rinzelako. — Gonza Va Le Filipi 1:10.

9. Va Le Roma 14:13, 19 gi khumbisa kuyini a ziboho za lihanyo, niku a wumunwe ga hina gi nga vekiswa kuyini mhangweni?

⁹ A muKristu a nga ni kuringanisela a nga kurumeti vanwani ku tirisa mawonela yakwe. Ka tiko go kari le Europa, a patswa wo kari wu chadileko wu wa vuvumisa makinini yo kari ni magela hi kuhiseka ka hombe. Va lo zi kota ku maha vamakabye vo kari vanwa makinini lawo, kanilezi a vanwani a va vumelangi. Laha a zilo zi nga kala ku pswala mihanzu leyi va nga yi rinzela, a votala va lo swireka nguvu. A patswa lowo wu wa hi ni fanelo ya ku ti hlawulela kunwa makinini yo kari ni ku lanzela magela yo kari, kanilezi xana zi wa kombisa kuringanisela a ku veka mhangweni a wumunwe ga bandla hi zilo za lihanyo? Hi xikhati xo kari, a maKristu le Roma wa kale ma wa hi ni mawonela yo hambana xungetano hi kuga tixaka to kari ta zakuga ni ku hlayisa masiku yo kari. Wusungukati muni legi Paule a va nyikileko? Xungetano hi ku hlayisa masiku, i lo wula lezi: “Munhu munwani i chela kota hi siku ginwe ku hunza ginwani; kasi munwani i ngalo: Wontlhe masiku ma ringana. Ngha na munwe ni munwani a tiya mbilwini yakwe.” Zi wa hi za lisima ku nga veki xikhunguvanyiso mahlweni ka vanwani. — Gonza Va Le Roma 14:5, 13, 15, 19, 20.

10. Hikuyini hi faneleko ku kombisa xichawo hi ziboho za vanwani? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

¹⁰ Loku hi nga xi zwisisi a xiboho xa mukholwa-kulori ka mhaka yo kari, a hi faneli ku tsutsumela ku mu lamula kutani ku alakanya lezaku hi fanele ku mu kuca ku cica maalakanyo. Kuzilava a livalo lakwe la ha hi ni “gome” niku la ha lava ku gonzisiwa, kutani lo hatlisa ku khumbeka ka zilo zo kari. (1 Kor. 8:11, 12) Hi tlhelo ginwani, za koteka ku ngha ku hi hina hi faneleko ku hlola a livalo la hina, leli kuzilava la ha lavako ku gonziswa kasi li longoloka ni matshinya ya milayo ya Nungungulu. Ka zilo zo kota lihanyo, munwe ni munwani wa hina i fanele ku ti yimisela ku ti mahela ziboho ha yece a tlhela a vumela wutihlamuleli ga zona.

TI BUZE HI ZIHUNGATO ZI AKAKO

11, 12. Wusungukati muni ga Biblia hi faneleko ku gi alakanya a xikhati hi hlawulako zihungato?

¹¹ Jehova i vangile vanhu hi ndlela ya kuva va kuma litsako ni ku vuneka hi zihungato. Solomoni i tsalile lezaku ku na ni “xikhati xa ku hleka” ni “xikhati xa ku kina.” (Mutsh. 3:4) Kanilezi a hi zihungato zontlhe zi vunako, zi rulisako maalakanyo, kutani zi tangalisako; a hi zi nene kambe ku mbheta xikhati xo leha zihungatweni kutani ku khanzakanya nguvu ka zona. A livalo la hina li nga hi vunisa kuyini ku ti buza hi zihungato zi akako hi tlhela hi vuneka hi zona?

¹² A Mitsalo ya hi tlharihisa xungetano hi mahanyela yo kari ma wuliwako lezaku “mitiro ya nyama.” A mitiro leyi yi patsa “a kubhaya, a kungahlazeki, a wurembi, ni ku khozela vanungungulu va hava, a wutumbe, a wulala, a timholova, a xiluse, a zanga, a kubangana, a kuhambana, a kukanetana, a timbilu, a kupopiwa, a wudakwa, ni zilo za kunghahi.” Paule i lo tsala lezaku “lava va mahako a zakunghaho va nga taga a tshomba ya mufumo wa Nungungulu.” (Gal. 5:19-21) Hi ndlela leyo, hi nga ha ti wutisa lezi: ‘Xana a livalo la mina la nzi kuca ku potsa mihlakano ya tihanyi, ya mapalisana, yi kombisako matshanza hi tiko legi nzi belekilweko ka gona ke? A gezu ga mina ga le nzeni ga nzi tlharihisa loku nzi ringwa ku wona filmi gi kombisako zimbyiri kutani gi kombisako wubhayi, wudakwa, kutani wungoma ke?’

13. A wusungukati gi nga ka 1 Timote 4:8 ni Mavingu 13:20 gi hi vunisa kuyini timhakeni ta zihungato?

¹³ A Biblia gi hi nyika matshinya ya milayo kambe lawa ma nga hi vunako ku gonzisa livalo la hina timhakeni ta zihungato. A ginwe hi legi gaku “a ku ti toloveta a ntiro wa miri ka vuna kutsongwani.” (1 Tim. 4:8) A votala vaza va wula lezaku a ku toloveta miri zi nyika lihanyo li nene zi tlhela zi tiyisa miri ni ku pepisa maalakanyo. Loku hi lava ku tiyisa miri hi ntlawa, hi nga peta ni wihi munhu ntlaweni lowo ke? Mavingu 13:20 i ngalo: “Hlengela ni tlhari, u tava tlhariwo; kanilezi loyi a mahako wunghana ni zipumbu i ta lobyiswa.” Xana lezo a zi kombi lezaku hi fanele ku hlawula khwatsi a zihungato za hina, na hi kongomiswa hi livalo la hina li gonzisilweko hi Biblia ke?

14. Xana a muswa wo kari i mahisile kuyini lezi zi wuliwako ka Va Le Roma 14:2-4?

¹⁴ Christian na Daniela i patswa wu nga ni vana vambiri va nga tangeni yo sangula ku ti tshotshota. Christian i ngalo: “Wukhozelini ga hina ga Ngango, hi lo wulawula hi zihungato. Hi lo zwanana laha kaku a zihungato zo kari za amukeleka, a zinwani a zi amukeleki. Himani a nga wuliwako lezaku munghana wa mu nene? A munwe wa vanhanyana va hina i lo wula lezaku wa karateka hakuva hi xikhati xa kuhumula xikoleni xakwe, a vaswa vo kari va Timboni va maha zilo a zi wonako na zi nga faneleki. Niku i wa ti wona na a ringwa ku zi mahawo. Hi lo mu tiyisa lezaku munwe ni munwani i na ni livalo, niku hi lona li faneleko ku hi rangela kuhlawuleni ka lezi hi to maha ni loyi hi to maha naye.” — Gonza Va Le Roma 14:2-4.

15. A ku ehleketa hi Mateu 6:33 zi nga hi vunisa kuyini a xikhati hi mahako makungo ya ku ti hungata?

¹⁵ A xiwutiso xinwani xi yelana ni xikhati xa kona xa ku ti hungata. Xana wa rangisa a mitiro ya moya yo kota mitlhangano, ntiro wa simu, ni xigonzo xa munhu wutsumbu? Kutani u rangisa zihungato? Jesu i te ngalo: “A kuranga lavani Mufumo wakwe, ni kululama kakwe, zonake ku ta engetelwa ka nwina zontlhe lezi zilo.” (Mat. 6:33) A livalo la wena la ku kuca ku rangisa zilo zi yelanako ni wusungukati ga Jesu ke?

HI KUCIWA KU TIRA HI KUHISEKA

16. A livalo la hina li nga khumbisa kuyini a ntiro wa hina wa kuxumayela?

¹⁶ A livalo li nene a li hi tlharihisi ka lezi zo biha ntsena. Kanilezi, li hi kuca ku maha mitiro yo saseka. A yo ranga xikari ka mitiro leyo yo saseka ku xumayela hi muti ni muti ni ku lonzowota a malungelo ya ku nyikela wukustumunyu ga xitshuketi. A livalo la Paule li wa mu kuca ku maha zalezo. I lo tsala lezi: “Nzi yimelwe hi ku maha lezo, ina i khombo ka mina loku nzi nga kaneli ivangeli.” (1 Kor. 9:16) A xikhati lexi hi mu pimanyisako, a livalo la hina li ta hi tiyisa lezaku hi kari hi maha lezi zi faneleko. Niku a xikhati lexi hi xumayelako a mahungu yo saseka, hi khumba tivalo ta lava hi bhulako navo. Paule i te ngalo: “Hi humesa [lisine liku] dlunya, na hi ti yimela ka livalo la munhu munwe ni munwani mahlweni ka Nungungulu.” — 2 Kor. 4:2.

17. Xana a muswa wo kari i mahisile kuyini lezi a livalo lakwe li nga mu byela?

¹⁷ A xikhati lexi Jacqueline a nga hi ni 16 wa malembe, i wa gonza bhiyolojia xikoleni. Ku lo tlhamuselwa a gonzo ya evolusawu. Makunu, Jacqueline i ngalo: “A livalo la mina li wa nga nzi tsiki nzi patseka khwatsi ka mabhulo ya lomu saleni a ku khwatsi hi lezi nzi nga tolovela ku maha. Nzi wa nga hi na ku seketela a gonzo ya evolusawu. Nzi lo tshinelela a mugonzisi, nzi mu tlhamusela a xiyimo xa mina. I lo kombisa xinghana xa hombe a tlhela a nzi nyika lungelo ga ku tlhamusela sala yontlhe a mhaka ya kuvangiwa ka zilo.” Jacqueline i lo xalala nguvu hi kuva a ingisile a livalo lakwe li gonzisilweko hi Biblia a tlhela a maha lezi li nga mu byela. Xana a livalo la wenawu la ku kuca ku maha lezi zi faneleko?

18. Hikuyini hi faneleko ku ti karatela kuva ni livalo li nene ni lo tsumbeka?

¹⁸ A zo ku saseka loku a kungo ga hina gi hi ga ku zwananisa nguvu a wutomi ga hina ni matshinya ya milayo ya Jehova! Kasi ku maha lezo, a livalo li ngava xibya xa xi nene nguvu. Loku hi gonza a Mhaka ya Nungungulu hi kukhanzakanya, hi ehleketa hi lezi hi zi kumako, hi tlhela hi hanya hi zona, ho gonzisa a livalo la hina. Hi ndlela leyo, li ta vuna nguvu wutomini ga wuKristu!