A munhu wo olova i na ni ntamu

1. Zvini hi nga wutisiwako ntirweni kutani cikoleni?

U TI ZWISA kuyini loku a mutiri-kulori kutani cigondzani-kulori ci ku wutisa zvokari xungetano hi lezvi u zvi kholwako? Wa karateka? A kutala ka hina ha karateka. Kanilezvi a ciwutiso co kota leco, ci nga hi vhuna a ku zwisisa lezvi a munhu a zvi pimisako kutani lezvi a zvi kholwako ci tlhela ci hi nyika lungelo ga ku chumayela mahungu ya manene. Hambulezvo, ka zvikhati zvo kari a munhu a nga wutisa ciwutiso leco hi ku lava ku kanetisana na hina. Lezvo a zvi faneli ku hi hlamalisa hakuva a vanhu vo kari va tolovela kuzwa mahungu ya hava xungetano hi lezvi hi zvi kholwako. (Miti. 28:22) A ku tsika lezvo, hi hanya “masikwini yo gumesa”, laha a vanhu vo tala ‘va womelelako ka mawonela yabye’ na va hi “vo leva”. — 2 Tim. 3:1, 3.

2. Hikuyini a kuolova gi nga tshamela ga ginene?

² Kuzvilava u nga ti wutisa ku: ‘Ndzi nga simamisa kuyini ndzi rulile ndzi tlhela ndzi kombisa wunene loku a wokari a wonekisa ku khwatsi i lava ku kanetisana na mina hi lezvi ndzi zvi kholwako?’ Zvini zvi to ku vhuna? Hi ku tsema — ku olova. A munhu wo olova a nga hatliseli ku zangara kanilezvi wa zvi kota ku ti khoma loku a vhukiwa kutani loku a nga zvi tivi a ku i ta hlamulisa kuyini. (Mav. 16:32) Hambulezvo, kuzvilava u nga ti zwisa ku khwatsi zva olova a ku wula a ku hundza ku maha. U nga ku hlakulelisa kuyini a kuolova? U nga kombisa kuyini a kuolova loku a wokari a lava a ku wutisa zvokari xungetano hi lezvi u kholwako? Loku u hi mupswali, u nga mu vhunisa kuyini a n’wana wa wena a ku a yimela lezvi a zvi kholwako na a kombisa kuolova? A hi zvi woneni.

U NGA KU HLAKULELISA KUYINI A KUOLOVA?

3. Hikuyini hi nga wulako lezvaku a kuva munhu wo olova a zvi wuli ku kala ntamu? (2 Timote 2:24, 25)

³ A kuva munhu wo olova a zvi wuli kuva munhu wo kala ntamu. Zvi lava ntamu kasi ku simama u rula loku u kumana ni cikarato. A kuolova wun’we wa “mihandzu ya moya”. (Gal. 5:22, 23) A gezu ga ciGreki gi hundzuluselweko ku “kuolova” ka zvikhati zvin’wani gi wa tirisiwa kasi ku tlhamusela a haxi ga khwati gi nga fuyiwa laha kaya. Hi nga alakanyela a haxi ga khwati gi nga cica giva go rula. Hambu lezvi makunu gi nga go rula ga ha hi ni ntamu wa gona. Hina ke, hi nga hlakulelisa kuyini a kuva vanhu vo olova ka cikhati caleci ca cin’we na hi hi ni ntamu? Lezvo a hi nge zvi koti hi ntamu wa hina venyi. Hi fanele ku khongela ka Nungungulu hi mu kombela a moya wakwe hi tlhela hi mu kombela lezvaku a hi vhuna ku hlakulela a tshamela legi go saseka. A matshango ma komba lezvaku ku na ni vanhu vo tala va zvi kotileko kuva vanhu vo olova. A Vakustumunyu vo tala va kombisa kuolova loku va vhukiwa niku lezvo zvi vhuna van’wani lezvaku vava ni mawonela ma nene hi hina. (Lera 2 Timote 2:24, 25.) U nga kombisa kuyini lezvaku u na ni ntamu hi kuva munhu wo olova?

4. Zvini hi gondzako ka cikombiso ca Isaka xungetano hi kuolova?

⁴ A Bhibhiliya gi na ni matimu yo tala ma kombako a lisima la kuva munhu wo olova. Wona a cikombiso ca Isaka. A cikhati leci a nga tshama le Gerari, tikweni ga vaFilistiya, a vaakelani vakwe va ciluse va no setela a tihlowo leti a malandza ya papayi wakwe ma nga kelile. Wutshan’wini ga ku a lwela a tifanelo takwe, Isaka i no rura ni ngango wakwe vaya kule a tlhela a ya kela tin’wani tihlowo. (Gen. 26:12-18) Kanilezvi a vaFilistiya va no wula lezvaku a mati ya tihlowo leto wonawu ma wa hi yabye. Ka zvontlhe lezvo, Isaka i no maha zvilo hi ndlela yo rula. (Gen. 26:19-25) Zvini zvi mu vhunileko ku simama ava munhu wo olova hambu ka cikhati leci zvi nga wonekisa ku khwatsi a vokari va wa ti yimisele ku holovisana naye? Handle ko kanakana, i vhunekile nguvhu hi cikombiso ca vapswali vakwe. I wa gondzile zvotala ka mahanyela yo rula ya Abrahama ni ka “moya wo rula ni wo olova” wa Sara. — 1 Ped. 3:4-6; Gen. 21:22-34.

5. Cikombiso muni ci kombako lezvaku a vapswali va nga maKristu va nga zvi kota a ku gondzisa a vana vabye a kuva vanhu vo olova?

⁵ Vapswali mu nga maKristu, tiyisekani lezvaku n’winawu mu nga zvi kota a ku gondzisa a vana va n’wina a lisima la kuva vanhu vo olova. Wona a cikombiso ca Maxence wa 17 wa malembe. Le cikoleni ni ntirweni wa kuchumayela i wa kumana ni vanhu va nga mu zangarela. Hi lihlazva-mbilu, a vapswali vakwe va mu vhunile a ku ava munhu wo olova. Va wula lezvi: “Maxence zvezvi wa zvi zwisisa lezvaku kasi hi ti khoma loku hi vhukiwa zvi lava ntamu wa hombe wa ku hundza lowu wu lavekako kasi ku hlamula hi ndlela ya hava.” A co tsakisa hi ku Maxence i gondzile kuva munhu wo olova.

6. A mukhongelo wu nga hi vhunisa kuyini a ku hi kombisa a kuolova?

⁶ Zvini hi nga mahako loku hi kumana ni ciyimo co karata, co kota ku a wokari a wulawula kubiha hi Jehovha kutani ku poyilela Bhibhiliya? Hi fanele ku kombela Jehovha a hi nyika moya wakwe ni wutlhari gakwe kasi hi hlamula hi ndlela yo olova. Ahati loku hi ndzhako ka cikhati hi pola lezvaku a hi hlamulisangi lezvi hi nga fanele ku hlamulisa zvona? Hi nga khongela kambe xungetano hi mhaka leyo hi tlhela hi ehleketa hi lezvi hi nga chukwatisako ka khati gi landzelako. Hi kulandzela, Jehovha i ta hi nyika a moya wakwe wo basa kasi hi kota ku ti khoma ni ku kombisa kuolova.

7. A ku khoma mavhesi yo kari hi hloko zvi nga hi vhunisa kuyini a ku hi ti khoma ka lezvi hi wulako ni lezvi hi mahako? (Mavingu 15:1, 18)

⁷ A mavhesi yo kari ya Bhibhiliya ma nga hi vhuna a ku hi ti khoma ka lezvi hi wulako loku hi kumana ni ciyimo co bindza. A moya wa Nungungulu wu nga hi vhuna a ku alakanya a mavhesi lawo. (Joh. 14:26) Hi cikombiso, a matshinya ya milayo ma kumekako ka bhuku ga Mavingu ma nga hi vhuna kuva vanhu vo olova. (Lera Mavingu 15:1, 18.) A bhuku lego ga Bhibhiliya gi tlhela gi komba a mabhindzu ya ku simama hi rula loku hi kumana ni zviyimo zvo bindza. — Mav. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

A WUTLHARI GI NGA HI VHUNISA KUYINI A KUVA VANHU VO OLOVA?

8. Hikuyini hi faneleko ku ehleketa hi lezvi kuzvilava zvi mahako ku a munhu a hi maha ciwutiso xungetano hi lezvi hi zvi kholwako?

⁸ A wutlhari gonawu gi nga hi vhuna. (Mav. 19:11) A munhu a tlharihileko wa ti khoma loku va wulawula kubiha hi kukholwa kakwe. A kutala ka zvikhati loku va hi maha zviwutiso a va hi byeli khwatsi-khwatsi a cigelo ci va mahako va hi wutisa. Hikwalaho, na hi nga se hlamula zvi nene a ku alakanya lezvaku a hi ci tivi leci ci nga maha ku a munhu loye a hi maha a ciwutiso leco. — Mav. 16:23.

9. Gidheyoni i kombisisile kuyini a wutlhari ni kuolova laha a nga wulawula ni vavanuna va ka Efrayime?

⁹ Wona lezvi Gidheyoni a va hlamulisileko zvona a vavanuna va ka Efrayime. Va no mu wutisa na va kwatile lezvaku hikuyini a nga kala ku va vitana kusanguleni lezvaku va ya ti patsa naye yimpini ya kulwa ni valala va Izrayeli. Kanilezvi cini ci nga va maha va kukumuka hi zanga? Kuzvilava ma wa hi matshandza. Kani cive cihi cigelo ca kona, Gidheyoni i no kombisa wutlhari. I no zama ku zwisisa a ku hikuyini va nga zangarile a tlhela a va hlamula hi ndlela yo rula. Give gihi a wuyelo ga kona? A Bhibhiliya gi wula lezvaku ‘va no bohla zanga yabye.’ — Vala. 8:1-3.

10. Zvini zvi to hi vhuna a ku tiva lezvi hi nga hlamulisako zvona lava va hi wutisako hi kukholwa ka hina? (1 Pedro 3:15)

¹⁰ Kuzvilava a mutiri-kulori kutani cigondzani-kulori ci nga hi wutisa a ku hikuyini hi hanyako hi milayo ya Bhibhiliya. Ka ciyimo leco, hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi yimela a kukholwa ka hina hambulezvo, na hi kombisa cichavo hi mawonela ya van’wani. (Lera 1 Pedro 3:15.) A kutala ka zvikhati zva vhuna a ku wona a ciwutiso leco kota ndlela ya ku hi vhuna a ku tiva lezvi a zvi pimisako wutshan’wini ga ku ci wona kota ndlela ya ku hi vhukela. Na ku nga khataliseki a cigelo leci ci mahako ku a wokari a hi maha ciwutiso, hi maha khwatsi hi ku hlamula hi ndlela yo rula ni ya yinene. A hlamulo wa hina kuzvilava wu nga mu kuca ku a cica mawonela yakwe. Hambu loku zvi wonekisa ku khwatsi munhu wa tihanyi kutani wa xapi, a kungo ga hina gi fanele kuva ku hlamula hi ndlela ya yinene. — Rom. 12:17.

11-12. a) Zvini hi nga ehleketako hi zvona na hi nga se hlamula a ciwutiso ca karata? (Wona ni mufota.) b) Nyika cikombiso ca lezvi a ciwutiso ca wokari ci nga vhulisako zvona a ndlela ya ku hiva ni mabhulo ya cinghana?

¹¹ Hi cikombiso, loku a mutiri-kulori a ku wutisa a ku hikuyini hi kalako hi nga mahi a mibuzo ya ku alakanya a masiku ya kupswaliwa, ehleketa hi lezvi: Xana i karateka hi ku ha betelwa ku hlakana kutani i karateka hi ku a mawonela ya mina ma ta colopetela a kuzwanana laha ntirweni? A kusangula hi nga mu dzundza hi kota ya lezvi a khatalako hi van’wani hi tlhela hi mu tiyisekisa lezvaku hinawu ha zvi lava a kuzwanana khwatsi ni van’wani laha ntirweni. Lezvo zvi nga vhula ndlela ya ku hiva ni mabhulo ya cinghana xungetano hi lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako xungetano hi mibuzo ya ku alakanya a masiku ya kupswaliwa.

¹² Hi nga maha zvezvo kambe loku hi wutisiwa a timhaka tin’wani to karata. A cigondzani-kulori ci nga wula lezvaku a Vakustumunyu va Jehovha va fanele ku cica a mawonela yabye xungetano hi kurandzana ka vanhu va ciro ca wubeleki co fana. Xana i wula lezvo hi ku kala a nga zvi zwisisi khwatsi lezvi a Vakustumunyu va Jehovha va zvi kholwako xungetano hi mhaka leyi? Kutani i wula lezvo hi kota ya lezvi a nga ni munghana kutani xaka gi randzanako ni munhu wa ciro ca wubeleki co fana? Xana i alakanya lezvaku hina ha va nyenya lava va randzanako ni munhu wa ciro ca wubeleki co fana? Kuzvilava zvi nga lava ku hi mu tiyisekisa lezvaku hina hi randza vanhu vontlhe ni ku ha zvi tiva lezvaku a munhu ni munhu i na ni fanelo ya ku ti hlawulela lezvi a zvi lavako.b (1 Ped. 2:17) Hi kulandzela, hi nga mu byela lezvi Bhibhiliya gi zvi wulako ni lezvi a ku zvi landzela zvi hi vhunisako zvona a kuva ni wutomi go tsakisa.

13. U nga mu vhunisa kuyini a wokari a ku hlekako hi lezvi u kholwako ka Nungungulu?

¹³ Loku a wokari a hi kaneta, a hi faneli a ku tsutsumela a ku alakanya lezvaku ha zvi tiva lezvi yena a zvi kholwako. (Tit. 3:2) Hi cikombiso, u nga ku yini loku a cigondzani-kulori ci wula ku a zvi na hloko a ku kholwa ka Nungungulu? Xana u fanele ku tsutsumela ku alakanya lezvaku i kholwa nguvhu ka evholusawu niku i tiva zvotala hi yona? Hi lisine, zvi nga maha na ku hi ku o wula lezvi a nga zvizwa ni vanhu. Wutshan’wini ga ku mu sangula ku bhula hi evholusawu, u nga hlota ndlela ya u mu byela zvokari zva ku a gumesa a ehleketa hi zvona. Kuzvilava u nga mu kongomisa ka mahungu ma wulawulako hi kuvanga ma kumekako lomu ka jw.org. Andzhako ka lezvo kuzvilava a nga vhumela ku mu bhula hi ndzima yo kari kutani vhidhio a yi wonileko lomo. Loku hi kombisa cichavo hi ndlela leyo, zvi nga mu vhuna ku a navela ku tiva zvin’wani xungetano hi lezvi a Bhibhiliya gi gondzisako.

14. Niall i yi tirisisile kuyini a saite ya hina kasi ku vhuna cigondzani-kulori a ku hlula mawunwa xungetano hi Vakustumunyu va Jehovha?

¹⁴ A muswa wokari wa ku hi Niall, i tirisile a saite ya hina kasi ku komba lezvaku lezvi a vokari va zvi wulako hi Vakustumunyu va Jehovha a hi lisine. I wula lezvi: “A cigondzani-kuloni co kari ci wa tolovela a ku ndzi byela lezvaku a ndzi kholwi ka siensia hakuva ndzi tsumba a bhuku gi teleko hi tikaringani wutshan’wini ga ku kholwa a zvilo zva lisine.” A cikhati leci a cigondzani leco ci nga ala a ku Niall a mu tlhamusela lezvi a zvi kholwako, Niall i no mu kongomisa ka jw.org, ka cipandze “Siensia ni Bhibhiliya”. Hi ndzhako ka cikhati, Niall i no pola lezvaku a cigondzani leco ci wa lerile mahungu lomu ka saite ya hina niku i wa zvi lava a ku bhula hi lezvi a wutomi gi nga sangulisa zvona. Wenawu u ngava ni wuyelo go fana.

LONGISELANI KOTA NGANGO

15. A vapswali va nga va vhunisa kuyini a vana vabye a ku hlamula hi ndlela yo olova loku a zvigondzani-kulori zvi va wutisa zvokari hi kukholwa kabye?

¹⁵ A vapswali va nga gondzisa a vana vabye lezvi va nga hlamulisako zvona hi ndlela yo olova loku va wutisiwa zvokari xungetano hi kukholwa kabye. (Jak. 3:13) A vapswali vo kari va vhuxeta ni vana vabye ka wukhozeli ga ngango. Va gondza zvin’we a timhaka leti a vana va nga kumanako nato cikoleni. Va bhula va tlhela va maha mukombiso wa lezvi va nga hlamulisako zvona ni ku gondzisa vana vabye lezvi va nga hlamulisako zvona hi ndlela yo olova ni yo koka kupima. — Wona a kwadru “Lezvi mu nga vhuxetako kota ngango.”

16-17. A kuvhuxeta zvi nga va vhunisa kuyini a vaswa?

¹⁶ A kuvhuxeta zvi nga vhuna a maKristu a ku wula timhaka ti kholwisako ni ku ti kholwisa wona wutsumbu lezvaku va na ni zvigelo zvo zwala zva ku kholwa lezvi va zvi kholwako. Lomu ka jw.org, ka cipandze “Lezvi a vaswa-kuloni va zvi wulako” ku na ni maexercício yo kari ya ku a vaswa va nga maha. Lezvo zvi mahelwe a ku vhuna vaswa lezvaku va nga kanakani hi lezvi va zvi kholwako ni ku va vhuna a ku longisela a mihlamulo hi magezu yabye. Loku hi gondza a zvipandze lezvo hi ngango, hontlheni hi nga tiva lezvi hi nga yimelisako zvona a kukholwa ka hina hi ndlela yo olova ni yo koka kupima.

¹⁷ A muswa wo kari wa ku hi Matewu, i tlhamusela lezvi a kuvhuxeta ku nga mu vhunisa zvona. Kota cipandze ca wukhozeli gabye ga ngango, Matewu ni vapswali vakwe va tolovela a ku kambisisa a timhaka leti kuzvilava ku nga wulawuliwako hi tona lomu saleni. I wula lezvi: “Hi ehleketa hi zviwutiso lezvi zvi nga vhukako, hi gumesa hi vhuxeta lezvi hi nga hlamulisako zvona na zvi seketelwa ka lezvi hi nga kambisisa. Loku makunu ndzi zvi zwisisile khwatsi a zvigelo zva kukholwa ka mina, ndzi tizwa na ndzi tiyile zvi tlhela zvi ndzi olovela a ku wulawula hi ndlela yo olova a cikhati leci ndzi tlhamuselako a van’wani.”

18. Va Le Kolosi 4:6 i komba a lisima la yini?

¹⁸ Hambu loku hi tlhamusela zvilo hi ndlela yo dlunyateka ni yo kholwisa, a hi vontlhe va to vhumela lezvi hi wulako. Kanilezvi a ku wulawula hi ndlela ya yinene ni yo olova zvi nga vhuna. (Lera Va Le Kolosi 4:6.) A ku bhula ni wokari hi lezvi hi zvi kholwako zvi nga fana ni ku mu nyiketa bhola. Hi nga yi khava kutsongwani kutani ku yi khava nguvhu. Loku hi yi khava kutsongwani, loyi hi mu nyiketako zvi nga mu olovela nguvhu a ku yi amukela a simama ku bela. Hi ndlela yo fana, loku hi wulawula hi ndlela ya yinene ni yo olova, a vanhu va nga zvi lava nguvhu a ku hi ingisela ni ku simama ni mabhulo. Kanilezvi loku ku hi ku a wokari o lava ku kanetisana na hina basi kutani ku hi tseketsela, a hi faneli ku simama ni bhulo lego. (Mav. 26:4) Hambulezvo, a kutala ka vanhu a hi lezvo va zvi lavako. A kutala kabye va lava ku hi ingisela.

19. Zvini zvi faneleko ku hi kuca a kuva vanhu vo olova laha hi yimelako lezvi hi zvi kholwako?

¹⁹ Zvi laha kubaseni lezvaku zva lisima nguvhu a ku ti vekela mixuvo ya kuva munhu wo olova. Khongela ka Jehovha u kombela a ntamu wa ku simama uva munhu wo olova a cikhati leci u hlamulako a zviwutiso zvo karata kutani ku solasoliwa. Alakanya ku, a kuva munhu wo olova zvi nga maha lezvaku a kuhambana ka mawonela ku nga yisi ka tiholova. Niku a hlamulo wa wena wo olova ni wa cichavo wu nga kuca vokari lezvaku va cica a mawonela yabye xungetano hi hina ni lisine la Bhibhiliya. Tshama ‘na u longile a ku hlamula ni wihi munhu’ a to ku wutisa xungetano hi lezvi u zvi kholwako, na u zvi ‘maha hi kurula ni cichavo ca hombe’. (1 Ped. 3:15) Ina, kombisa ku u na ni ntamu hi kuva munhu wo olova!