Lezi nzi nga kumisa zona a litsako la ku nyika

NZI wa hi ni 12 wa malembe a xikhati nzi nga pola ku nzi na ni nchumu wa lisima kasi ku nyika vanwani. Na hi hi mutlhanganweni wa xipanze, a makabye wo kari i lo nzi wutisa ku nza zi lava ku xumayela ke. Cima nzi wa nga se tshuka nzi xumayela. Hambulezo nzi lo mu byela ku nza zi lava. Hi loya laha hi nga lava ku xumayela kona, zonake a nzi nyika zibhukwana zo kari zi nga wulawula hi Mufumo wa Nungungulu, aku: “Wena nghenela miti ya tlhelo legiya ga ruwa, mina nzi ta famba hi seno.” Nzi wa chava, hambulezo nzi lo sangula ku xumayela hi muti ni muti. Nzi hlamele nguvu a xikhati nzi nga mbheta zibhukwana zontlhe hi xikhatanyana. Nzi lo tekela ku zi wona ku a vanhu vo tala va zi lava lezi nzi nga hi nazo kasi ku va nyika.

Nzi pswalilwe hi 1923 le Chatham, Kent, Inglaterra. Ka malembe lawo, na ya ha hi ku mbhela a Yimpi yo Sangula ya Misava, a vanhu va waku a tiko gi ta chukwata. Laha zi nga kala ku maheka, a votala va lo swireka, a ku patsa ni vapswali va mina. Va lo swiriwa kambe hi vafundisa va chechi ya Baptista lava va nga karatekela nguvu ku kuma zikhundla zo tlakuka lomu chechini. Na nzi hi kwalomo ka 9 wa malembe, mamani i lo sangula kuya salawini ya Ntlawa wa Zigonzani za Biblia za Misava Yontlhe, lomu a Timboni ta Jehova ti nga maha kona mitlhangano ya tona. Ka wutshamu lego, a makabye wo kari wa xisati i lo hi gonzisa timhaka ta Biblia hina vanana hi ku tirisa Biblia ni bhuku A Harpa de Deus. Nzi wa zi ranza lezi nzi nga gonza.

ZILO NZI NGA ZI GONZA KA VAMAKABYE VA KULILEKO

Ka tanga yo sangula ku ti tshotshota, nzi wa xalala nguvu hi ku byela vanhu a zitsumbiso za Mhaka ya Nungungulu. Nzi wa tolovela ku xumayela nzoce hi muti ni muti, kanilezi loku nzi xumayela ni vanwani nzi wa gonza zotala. Hi xikombiso, ka siku go kari na nziya kuxumayeleni ni makabye wo kari wa hombe ka mina, hi lo hunza mufundisa wo kari, nziku: “A mbuti, hi liya.” A makabye loye i lo nyimisa bhasikeni wakwe, a nzi vitana hi ya tshama ka xigodo, aku: “Himani a nga ku maha mulamuli wa ku tiva loyi a nga mbuti? Hina a hi tsake hi ku xumayela mahungu yo saseka basi, hi tsikela Jehova a ntiro wa ku lamula.” Ka masiku lawo, nzi gonzile zotala xungetano hi litsako la ku nyika.— Mateu 25:31-33; Mitiro 20:35.

A makabye munwani wa hombe i lo nzi gonzisa lezaku kasi ku kuma litsako la ku nyika, a zikhati zinwani hi fanele ku timisela hi lihlaza-mbilu. A sati wakwe i wa nga ti ranzi a Timboni ta Jehova. Ka khati go kari, a makabye loye i lo nzi ramba lezaku hi ya khomisa nyoka kaya kakwe. A sati wakwe i lo zangara hi lezi a nga yile kuxumayeleni laha ka kuza a sangula ku hi hoxetela ziphephana za caya. Wutshanwini ga ku kwatelana naye, a makabye loye i lo rolela ziphephana lezo za caya a zi veka wutshanwini ga zona. Anzhako ka malembe yo kari, a lihlaza-mbilu lakwe li lo pswala mihanzu laha a sati wakwe a nga bapatizwa kota Mboni ya Jehova.

Hi Setembro wa 1939, na nzi hi ni 16 wa malembe, Grã-Bretanya i lo sangula kulwa yimpi ni Alemanya. Hi Março wa 1940, mina na mamani hi lo bapatizwa le Dover. Hi Junho wa 1940, na nzi nyimile laha nyangweni, nzi lo wona makume ya mazana ya masochwa na ma hunza hi mikamiyawu. Hi lava va nga ponile Yimpini ya Dunquerque. Nzi wa va wona ku va wa nga ha ti tivi niku va wa nga hi na kutsumba. Nzi wa zi lava nguvu ku va bhulela mahungu ya Mufumo wa Nungungulu ni zitsumbiso za masiku ma ha tako. Na gi nga se mbhela lembe lego, a vaAlemanya va lo sangula ku hoxela mabhomba lomu Grã-Bretanya. Siku ni siku, a masochwa ya Alemanya ma wa haha ni wusiku ma hoxela mabhomba xipanzeni lexi hi nga hanya ka xona. Zi wa hi chavisa nguvu a kuzwa guwa ga mabhomba na mawa. Ni mixo, hi wa vuka hi wona matshamu ku hahlulilweko tiyindlu tontlhe. A zilo lezo zi nzi vunile ku wona khwatsi lezaku a Mufumo wa Nungungulu hi wona woce wu to nzi nehela wumanziko ga gi nene.

NZI LO SANGULA WUTOMI GA KU NYIKA

Hi 1941, nzi lo sangula ntiro wa xikhati xontlhe, gi nga wutomi gi nzi mahileko nzi tsaka nguvu. Nzi wa tira laha ku nga mahiwa zitimela za mati za Mufumo, laha nzi nga gonza ku maha zitimela. Lowo i ntiro wu nga laviwa hi votala, niku wu wa hi ni mabhinzu yo tala. Kanilezi a malanza ya Jehova ma wa sina ma zi tiva lezaku a maKristu a ma faneli ku ti patsa ni tiko go kari malwa ni ginwani. Niku hi 1941, hi lo zi zwisisa lezaku a hi faneli ku seketela ni wihi ntiro wa ku maha zibhamu. (Johani 18:36) Laha nzi nga tira kona ku wa mahiwa zitimela zo famba hi lomu hasi ka mati, hikwalaho, nzi lo zi wona zi hi chukwana kuva nzi tsika ntiro wa mina nzi nghenela ntiro wa xikhati xontlhe. A xiavelo xa mina xo sangula xive doropeni go saseka ga Cirencester, le Cotswolds.

Laha nzi nga hi ni 18 wa malembe, nzi lo valelwa 9 wa tihweti paxweni hi ku ala kuya yimpini. Zi nzi bayisile nguvu a xikhati lexi va nga vala livati la xikwarutwana xa mina xa paxo, va nzi siya nzoce. Kanilezi na zi nga seya kule, a vagadi ni zibochwa va lo sangula ku nzi wutisa ku xini xi nga nzi maha nzi valelwa, niku nzi wa tsaka nguvu hi ku va tlhamusela lezi nzi zi kholwako.

Anzhako ka loku nzi humile paxweni, nzi lo ya tira na Leonard Smith,a hi xumayela ka madoropa yo tala ya Kent, ku nga kwalomu hi tako hi kona. Kasi ku hoxela mabhomba le Londres, a zihaha-pfhuka za vaNazi zi wa hunza hi Kent. Kusukela 1944, ku wile makume ya mazana ya mabhomba lomu Kent. Hi lisine a mabhomba lawo ma wa hi zihaha-pfhuka zo kala zi nga hi na mufambisi zi nga tele hi zilo zi mahelweko ku buwuka. Loku hi kala hizwa motori na wu timeka, hi wa zi tiva ku anzhako ka tisegundo ti tsongwani a xihaha-pfhuka lexo xi tawa xi buwuka. A vanhu vontlhe va wa chava. Ka xikhati lexo, hi wa gonza Biblia ni ngango wo kari wa ntlhanu wa vanhu. Ka zikhati zinwani hi wa tshama lahasi ka meza ya simbi kasi yi hi vikela loku a yindlu yi dhilika. Hi magumo a ngango wontlhe wu lo bapatizwa.

NZI XUMAYELA MAHUNGU YO SASEKA MATIKO-WUNDLE

Anzhako ka yimpi, nzi lo tira malembe mambiri kota phayona dzongeni wa Irlanda. Hi lo famba hi muti ni muti hiku hi varumiwa hi tlhela hi kombela ko tshama. Hi wa nyikela marevista lomu maruweni. Kanilezi Irlanda i wa hambene nguvu ni Inglaterra. A votala va waku wupumbu a ku alakanya lezaku a vanhu va ta hi amukela khwatsi tikweni lego ga Katolika! Laha a wanuna wo kari a nga hi dzukisela, nzi lo kecara ka phoyisa go kari, kanilezi a phoyisa lego gi lo byela nzi lezi: “Ha, u lava ku nzi kuyini?” Hi wa nga zi tivi ku a vapaderi va wa hi ni wukosi ga hombe. A vanhu va wa ta luza mitiro yabye loku va amukela mabhuku ya hina. Hi lo kurumetwa ku suka laha hi nga tshama kona.

Hi xikhatanyana hi lo pola lezaku loku hi chikela ka xipanze xo kari, i chukwana hi xumayela ka matshamu lawa hi kalako hi nga tiviwi hi vapaderi. Hikwalaho hi wa ranga hi ku enzela vanhu ka matshamu ya le kule ni laha hi nga tshama kona. Anzhako ka lezo, hi wa wuya hi ta xumayela lomu kusuhani. Le Kilkenny, hi wa gonza makhati manharu hi viki ni jaha go kari hambu lezi ku nga hi ni zidlemo zo leva zi nga hi dzukisela. Kota lezi nzi nga zi ranza nguvu ku gonzisa Biblia, nzi wa lava ku kuma gonziselelo ya wurumiwa. Hikwalaho, nzi lo rumela xikombelo xa kuya ka Xikola xa Biblia xa Gileade.

Anzhako ka ntlhanu wa tihweti na hi gonza le Nova York, mina ni vamakabye vanwani va vanharu hi nga gonzile zinwe Gileade hi lo rumelwa ka zihlale za zi tsongwani Bimbini ga Caribe. Hi Novembro wa 1948, hi lo suka Nova York hi ngalava ya lona ya 18 wa timetro yi nga vitaniwa ku Sibia. Cima nzi wa nga se famba hi ngalava, hikwalaho nzi wa tsakile nguvu. Gust Maki, a nga munwe wa hina hi nga suka hi Gileade, i wa hi marinyero wo buva. I lo hi gonzisa zilo zi tsongwani xungetano hi ku fambisa ngalava, zo kota ku gwimba ni ku releta a malona, ku tirisa busola kasi kuya lomu u ku lavako, ni ndlela ya ku yisa ngalava ka tlhelo go hambana ni lomu a moya wu bako wuya kona. A moya wu lo yi chova khwatsi a ngalava ya hina xikari ka zingulu za hombe hi 30 wa masiku kala kuza hi ya chikela Bahamas.

“TIVISANI A ZIHLALE”

Anzhako ka tihwetanyana na hi xumayela ka zihlalana za Bahamas, hi lo teka ngalava ya hina hiya zihlaleni za Sotavento ni Barlavento. A zihlale lezo za zi tsongwani zi ringana xipimo xa 800 wa tikilometro kusukela Ilhas Virgens kala Trinidad. Hi mbhetile ntlhanu wa tihweti na hi xumayela ntsena ka zihlale zo kala zi nga hi na Timboni. Ka zikhati zinwani, ku wa hunza maviki na hi nga zi koti ku rumela kutani ku amukela mahungu hi Internet. Kanilezi hi wa xalele nguvu hi ku xumayela ha Jehova ‘zihlaleni’ lezo! — Jeremia 31:10.

Loku hi chikela ka wutshamu hi nyimisa ngalava ya hina, a vahanyi va wutshamu lego va wata va ta tala kasi ku wona ku hi hina vamani. A vokari va wa nga se tshuka va wona ngalava yo fana ni leyi ya hina kutani ku wona valungu. A vanhu va lomu zihlaleni va wa hi ni xinghana niku va wa gi tiva khwatsi Biblia. A kutala ka zikhati va wa hi nyika tinjhanjhi to tsakama, maperabhakati, ni timanga. Hambu lezi a xingalavana xa hina xi nga kala xi nga hi na wutshamu ga hombe, hi wa zi kota ku bhika, hi etlela, hi tlhela hi hlaza tinguwo ta hina kwalomo.

Hi wa huma hi enzela vanhu siku gontlhe, hi va byela lezaku ku tava ni kanelo yi seketelwako ka Biblia. Ni gambo hi waba bhuzina ya ngalava ya hina. Zi wa tsakisa nguvu ku wona vanhu na va chikela. A tikandiya tabye ti waku khwatsi tinyeleti ti relelako hi lomu mareveni ya xitsunga. Ka zikhati zo kari ku wata 100 wa vanhu, va ta maha ziwutiso kala a wusiku gi tiyela. Va wa zi ranza ku yimbelela, hikwalaho hi wa va tsalela tisimu to kari ta Mufumo. Hina va mune hi wa zama ku yimbelela hi laha hi nga zi kota hi kona. Hi kulanzela, a vanhu va wa khamukela va yimbelela na hina, niku a magezu yabye ma wa saseka nguvu. Zive zikhati zo tsakisa futsi!

Anzhako ka xigonzo xa Biblia, a zigonzani zo kari zi wa famba na hina ka ngango wu lanzelako kasi ku ingisela xigonzo xa vonawu. Anzhako ka maviki ma tsongwani na hi xumayela ka wutshamu go kari, hi wa fanele ku suka. Kanilezi hi wa tolovela ku kombela lava va nga tsakela nguvu lezaku va sala va simama ku gonza ni la’vanwani kala hi wuya. Zi wa tsakisa nguvu ku wona lezi a vokari va nga ti tsitsiritisa zona ka xiavelo lexo.

Inyamutlha, a zihlale lezo zi tele hi vaturista, kanilezi ka masiku lawo zi wa hi matshamu yo rula lawa ma nga hi ni mativa ya azuli, timbhiri to saseka ta bimbi, ni mikhokho ntsena. Hi wa tolovela ku suka ka xihlale xinwe hiya ka xinwani ni wusiku. Lomu mareveni ya hina ku wa tala hi tinjhanjhi ta hombe (golfinhos), niku a ku na xinwani xi nga zwala ahandle ka guwa ga ngalava ya hina na yi panza mati. A kuwoninga ka hweti ku wa ku khwatsi i ndlela ya siliva yi nga hiko na magumo.

Anzhako ka ntlhanu wa malembe na hi xumayela zihlaleni lezo, hi lo bonza ngalava ya hina hiya Porto Rico kasi ku ya xava ngalava yo tira hi motori. Laha hi nga chikela, nzi lo ya ranzana na Maxine Boyd, a nga hi murumiwa wo saseka. I wa hi muxumayeli wo hiseka wa mahungu yo saseka kusukela wunwananeni. Hi kufamba ka masiku, i lo tira kota murumiwa le Republika Dominikana kala 1950, a xikhati lexi a mufumo wa Katolika wu nga mu kurumeta ku huma. Kota lezi nzi nga lumba ntlawa wa vamahi va zitimela, nzi wo vumelelwa ku tshama hweti basi le Porto Rico. Anzhako ka lezo, nzi wa ta tlhela zihlaleni nzi ya mbheta malembana manwani. Hikwalaho, nzi lo ti byela lezi: ‘Ronald, loku u mu lava nhanyana loyi, i chukwana u zi hatlisela.’ Anzhako ka maviki manharu, nzi lo kombela ku chada naye niku anzhako ka ntlhanu wa maviki ni ginwe hi lo chada. Mina na Maxine hi lo nyikwa xiavelo xa kuva varumiwa le Porto Rico, hikwalaho a nzi zangi nzi nghenile ngalaveni leyo ya yiswa.

Hi 1956, hi lo sangula ntiro wa wuwoneleli, niku hi wa zi ranza ku enzela vamakabye. A kutala kabye va wa hi zisiwana. Hi xikombiso, xidoropaneni xa Potala Pastillo, ku wa hi ni mingango yimbiri ya Timboni yi nga hi ni vanana vo tala, niku nzi wa va chayela nanga. Nzi lo wutisa a xinwe xa zinhanyatana xaku hi Hilda lezaku xa zi lava ku xumayela na hina ke. I lo hlamula aku: “Nza zi lava, kanilezi a nzi na ndlela. A nzi na zilato.” Hi lo mu xavela zilato, hi famba naye kuxumayeleni. Hi 1972, laha mina na Maxine hi nga enza hiya Brooklyn, a makabye wo kari wa xisati a nga ha hi ku mbheta Xikola xa Gileade i lo ta wulawula na hina. I wa kari a ti longisela kasi kuya xiavelweni xakwe le Equador. I te: “Ma nzi alakanya? Hi mina xinhanyatana lexiyani xa le Pastillo xi nga kala xi nga hi na zilato.” Ku wa hi Hilda! Hi lo tsaka nguvu laha ka kuza hi rila!

Hi 1960, hi lo sangula ku tira ravini ga Porto Rico, legi gi nga hi ka yindlu ya yi tsongwani le Santurce, San Juan. Kusanguleni, a kutala ka mitiro yi wa mahiwa hi mina na Lennart Johnson. Yena ni sati wakwe va wa hi vona Timboni to sangula ta Republika Dominikana, niku va wa rurile hi 1957 vaya Porto Rico. Hi kufamba ka masiku, Maxine i lo sangula ku rumela marevista ka vanhu lava va nga ti tsalele. I wa rumela marevista yo hunza 1.000 viki ni viki. I wa wu ranza ntiro lowo hakuva i wa alakanyela vanhu vontlhe lavo va nga gonza ha Jehova.

Nzi tsaka nguvu hi ku tira Beteli hakuva zi nzi nyika lungelo go tirisa ntamu wa mina ntirweni wa Jehova. Kanilezi a hi xikhati xontlhe zi olovako. Hi xikombiso, ka mutlhangano wo sangula wa matiko manyingi wu mahilweko Porto Rico hi 1967, nzi tlimbilwe hi zilo zo tala lezi nzi nga fanele ku longisela. Nathan Knorr, loyi a nga rangela a Timboni ta Jehova ka xikhati lexo, i lota Porto Rico. I lo alakanya lezaku a nzi longiselangi mova wo teka varumiwa lava va tako, kuveni nzi wa longisele. Anzhako ka lezo, i lo nzi kawuka nguvu aku a nzi zi tivi ku xaxameta zilo a tlhela aku a nzi mu tsakisangi. Nzi wa nga lavi ku kanetisana naye, kanilezi nzi wa ti byela ku i nzi tshikulele, niku nzi swirekile hi xikhati xo kari. Hambulezo, ka khati gi nga lanzela nzi nga wonana naye na nzi hi na Maxine, Makabye Knorr i lo hi ramba ndlwini yakwe a ya hi bhikela zakuga.

Hi enzele makhati yo tala a ngango wa mina le Inglaterra. Papai a nga vumelangi lisine a xikhati lexi mina na mamani hi nga vumela. Kanilezi loku a vamakabye va Beteli va enzela xipanze xabye, mamani i wa tolovela ku va rurela laha kaya. Papai i lo wona lezaku a vawoneleli lavo va Beteli va wa hi vo ti koramisa. Va wa hambene nguvu ni vafundisa lava va nga mu swirile ka malembe nzhako. Hi magumo, hi 1962, papai i lo bapatizwa a maha Mboni ya Jehova.

Sati wa mina Maxine i lofa hi 2011. Nzi rinzela hi mahlo yo pswhuka ku tlhela nzi mu wona kuvukeni ka vafileko. A zo ku tsakisa ku tiva lezaku i ta vuka! Ka 58 wa malembe lawa hi hanyileko zinwe, hi wonile a ntsengo wa Timboni ta Jehova le Porto Rico na wu kula kusukela ka 650 wuya ka 26.000 wa tona! Hi 2013, a ravi ga Porto Rico gi lo patsiwa ni ravi ga Estados Unidos, nzi kombelwa ku ya tira Wallkill, Nova York. Anzhako ka 60 wa malembe xihlaleni xa Porto Rico, nzi wa ti zwisa ku khwatsi nzi wa Porto Rico a ku fana ni coquí, gi nga khele go tiveka nguvu ga le Porto Rico go hanya tisinyeni gi yimbako ni wusikwana giku ko-ki, ko-ki. Nzi wa tsakile hi kuva le Porto Rico, kanilezi xi wa chikele xikhati xa ku rura.

“NUNGUNGULU WA RANZA LOYI A NYIKAKO NA A XALELE”

Za ha nzi tsakisa ni zezi a ku tirela Nungungulu laha Beteli. Zalezi nzi na ni 90 wa malembe ni ku hunza, niku a ntiro wa mina ku tiyisa ziro za ngango wa Beteli. Kusukela loku nzi tile Wallkill, nzi bhulile ni vamakabye vo hunza 600. A vokari va tako va ta bhula na mina va lava ku wulawula hi zikarato za ximunhu ni za ngango. A vanwani va lava wusungukati ga lezi zi lavekako kasi zi va fambela khwatsi ntirweni wa Beteli. A vanwani kambe va lava wusungukati hakuva va ha hi ku chada kutani ku nyikwa xiavelo xiswa xa kuva maphayona. Nzi demba ndleve ka vontlhe va bhulako na mina, niku loku zi fanele, nzi tala ku va byela lezi: “‘Nungungulu wa ranza loyi a nyikako na a xalele.’ Hikwalaho tira na u xalele. Hi Jehova u mu tirelako.”— 2 Va Le Korinte 9:7.

Loku u lava kuva ni litsako Beteli kutani ni kwihi u nga kona, u fanele ku veka kupima ka zigelo zi mahako a ntiro wa wena wuva wa lisima. Ni xihi hi xi mahako laha Beteli i ntiro wo basa. Wu vuna a “nanza gi tsumbekileko ni go tlhariha” lezaku gi nyika zakuga za moya ka vamakabye misaveni yontlhe. (Mateu 24:45) Ni kwihi laha hi mu tirelako kona Jehova, hi kuma malungelo ya ku mu dumisa. Ngha hi tsaka hi lezi a hi rumako ku maha, hakuva “Nungungulu wa ranza loyi a nyikako na a xalele.”