Timhaka ta mabhuku ma tako ka Cibhukwana ca Mutlhangano
4-10 KA JUNHO
TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | MARKU 15-16
“Jesu i tatisile zviphrofeto”
(Marku 15:3-5) A vapristi va hombe va no mu kecara hi timhaka tinyingi. 4 Pilatu i no mu wutisa kambe, aku: A ku hlamuli nchumu ke? Hi ngazwa a timhaka tinyingi leti va ku kecarako ha tona! 5 Kanilezvi a nga hlamulangi nchumu, laha ka kuva na Pilatu a hlamala.
(Marku 15:24) Laha na va mu belele, va no avelana a tinguwo takwe cikari kabye, na va ti hlahluveta, lezvaku hi yihi a ta nga teka mun’we ni mun’wani.
(Marku 15:29, 30) Lava va nga hundza va no mu rukatela, va chepeta hi tihloko tabye, vaku: Ha! wena u khungumulako a tempeli, u yi aka hi masiku manharu, 30 hi nga ti hanyisa ka, u chika cihambanweni.
mitlhamuselo ya nwtsty ka Mr 15:24, 29
avelana a tinguwo takwe: A matimu ma nga ka Jo 19:23, 24 ma engetela magezu yaku Matewu na Marku na Luka a va ma kumbuki: Zvi wonekisa ku khwatsi a masochwa ya vaRoma ma hlahluvile tihlolo kasi ku tiva ku a tinguwo ni bhaji zvi tava zva mani; a masochwa ma avanyisele tinguwo hi ‘mune wa zvipandze lezvaku sochwa gin’we ni gin’wani gi teka cipandze cin’we’; vona va wa nga zvi lavi ku avanyiselana bhaji hikwalaho va no gi hlahluvela tihlolo; niku a kuhlahluviwa ka tihlolo xungetano hi Mesiya ku tatisile ciphrofeto ci nga ka Lis 22:18. Zvi wonekisa ku khwatsi lava va nga dayela zvigevenga va wa ranga hi ku zvi tekela tinguwo ta zvona na va nga se zvi daya, hikwalaho a zvigevenga zvi wa tlhatlhelwa tinguwo ni ku tekelwa zvilo zvabye na zvi nga se dawa, lezvi zvi nga va wisa nguvhu tingana hi matsayiselwa lawo.
va chepeta hi tihloko tabye: Lezvo zvi wa kombisa ku monya kutani ku poyila, hi tolovelo va wa maha lezvo na va wulawulela. A vahundzi va ndlela va tatisile ciphrofeto ci nga ka Lis 22:7 na va nga zvi tivi.
(Marku 15:43) ku nota Josefa wa le Arimateya, a nga hi nghanakana yi dhumileko ya hubye, loyi na yenawu a nga wa cuwukela a mufumo wa Nungungulu; i no tiyisa mbilu, aya ka Pilatu, a ya kombela cirumbi ca Jesu.
(Marku 15:46) Yena i no xava a nguwo ya wukene, a chisa cirumbi ca Jesu, a mu petsela ngubyeni, a mu veka lomu nkeleni lowu wu kehlilweko ribyeni; zvonake i no wumbulutela a ribye, a vhala nyangwa ya nkele.
tlhamuselo wa nwtsty ka Mr 15:43
Josefa: A ku hambana ka vatsali va tiIvhangeli ku woneka hi mitlhamuselo leyi va nga yi nyika xungetano hi Josefa. Matewu a muhlengisi wa khupo i te Josefa i wa hi “munhu a fumileko”; Marku, loyi kusanguleni a nga tsalela vaRoma, i te Josefa i wa hi ‘nghanakana yi dhumileko ya hubye’ loyi a nga rindzela a Mufumo wa Nungungulu; Luka, a dhokodhela, i te Josefa i wa hi “munhu wo saseka, a lulamileko”, loyi a nga kala ku yima ni cikungo ca hubye leyi yi nga vhukela Jesu; Johani hi yena yece a nge Josefa i wa ‘hi mupizani wa Jesu, kanilezvi hi kufihlaleni hi ku chava vaJudha’. — Mt 27:57-60; Mr 15:43-46; Lu 23:50-53; Jo 19:38-42.
Kela titshomba ta moya
(Marku 15:25) Ku wa hi cikhati ca wunharu laha va nga mu belela.
tlhamuselo wa nwtsty ka Mr 15:25
hi cikhati ca wunharu: Kutani kwalomo ka ma 9:00 hora. A vokari va zvi wonisa ku khwatsi ku na ni ku lwisana cikari ka matimu lawa ma nga ka Mr 15:25 ni lawa ma nga ka Jo 19:14-16, ma nge ‘hi cikhati ca hora ya wuntlhanu ni cin’we’, ku nga cikhati leci Pilatu a nga nyikela Jesu lezvaku a dawa. Hambu lezvi a Mitsalo yi kalako yi nga nyiki mitlhamuselo yo eta xungetano hi ku hambana loko ku nga kona, ku na ni zvilo zvimbiri hi faneleko ku ehleketa hi zvona: A matimu ya tiIvhangeli ma ti zwananisa ni cikhati leci a zvimaho zvi nga maheka hi cona ka siku go gumesa ga Jesu laha misaveni. A tiIvhangeli tontlhe ta mune ti komba ku a vaPristi ni masingalakati va tlhangene ni wusikwana niku va gumile va teka Jesu va mu yisa ka Pontiyu Pilatu, loyi a nga hi Govhernadhori wa muRoma. (Mt 27:1, 2; Mr 15:1; Lu 22:66–23:1; Jo 18:28) Matewu, na Marku na Luka va wula lezvaku laha Jesu a nga lava ku belelwa laha mhandzeni, ku nova ni munyama misaveni yontlhe hi ‘hora ya wuntlhanu ni yin’we . . . kala a hora ya wuntlhanu ni mune’. (Mt 27:45, 46; Mr 15:33, 34; Lu 23:44) Kuzvilava a mhaka-tshinya xungetano hi cikhati leci Jesu a nga dawa hi cona hi leyi: A ku xanisa munhu, kutani ku muba, zvi wa woniwa kota zvilo zvi nga maha cipandze ca tsayiselelo wakwe wa kudaya munhu. Ka zvikhati zvin’wani a tixanisa leto ti wa hi ta tihanyi nguvhu laha ka kuza a muwonhi loye afa. Mhakeni ya Jesu, a tixanisa takwe tive ta hombe laha ku kuza ku laviwa wanuna mun’wani lezvaku ata a ta rwala mhandze ya xanisa andzhako ka kuva Jesu a rwalile yece. (Lu 23:26; Jo 19:17) Loku ku hi lezvaku a tixanisa leto ti wa woniwa kota masangulo ya tsayiselelo ya kudaya, zva koteka ku ku hundzile cikhati co kari na Jesu a nga se belelwa mhandzeni ya xanisa. Wona lezvaku Mt 27:26 na Mr 15:15 va kumbuka ciboho ca Pilatu ca ku daya Jesu laha mhandzeni andzhako ka kuva a xanisilwe. Hikwalaho, a munhu ni munhu i wa ta nyika mawonela yo hambana ni van’wani xungetano hi cikhati ca tsayiselelo wa kudawa ka munhu loye. A mun’we ni mun’wani i wa ta nyika mawonela yakwe xungetano hi cikhati leci a tsayiselelo wu nga sangula hi cona. Kuzvilava lezvo zvi tlhamusela cigelo ci nga maha Pilatu a hlamala nguvhu laha a nga tiva ku Jesu i hatlisile kufa andzhako ka kuva a belelwe laha mhandzeni. (Mar 15:44) A ku hundza lezvo, a vatsali va Bhibhiliya va wa tolovela ku avanyisela siku hi mune wa zvipandze zva 3 wa tihora kadha cin’we, a ku fana ni lezvi zvi nga mahiwa ni wusiku. A ku avanyisela siku hi ndlela leyo zvi tlhamusela cigelo ci mahako ku lomu ka Bhibhiliya ku tshahiwa nguvhu a hora ya wunharu, ya wuntlhanu ni yin’we, ni hora ya wuntlhanu ni mune, na ti kontiwa kusukela kwalomo ka ma 6:00 hora ya ni mixo. (Mt 20:1-5; Joh. 4:6; Mit 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Ahandle ka lezvo, a vanhu laha va yileko va wa nga hi na mawachi, hikwalaho kasi ku tiva ku cikhati muni zvi wa tolovelekile ku va tirisa gezu “kwalomo ka”, kota lezvi hi zvi kumako ka Jo 19:14 ka Tradução do Novo Mundo. (Mt 27:46; Lu 23:44; Joh. 4:6; Mit 10:3, 9) Hi ku songa: Kuzvilava ka matimu yakwe, Marku i patsile cikhati leci a tixanisa ti nga sangula hi cona kala kuza Jesu a belelwa laha mhandzeni, kuveni Johani i wa wulawula ntsena hi cikhati leci Jesu a nga belelwa hi cona laha mhandzeni. Kuzvilava vontlhe a vatsali lava va no aprosimara a cikhati ca siku ciya ka cikhati ca laha kusuhani ca tihora tinharu, niku Johani i tirisile gezu “kwalomo ka” kasi ku wula cikhati ca kudawa ka Jesu. Kuzvilava lezvo hi zvona zvi mahako ku a zvikhati zvi kumbukiwako ka matimu lawa zvi hambana. Hi kugumesa, a kuva Johani, loyi a nga tsala bhuku legi na ku hundzile malembe yo tala, a patsile cikhati ci wonekisako ku khwatsi ca hambana nguvhu ni leci a nyikilweko hi Marku zvi komba ku a nga no halahala a kopiyara a matimu ya Marku.
(Marku 16:8) Va no huma hi le nkeleni va tsutsuma, hakuva va wa rurumela ni ku hlamala; a va nga wulangi nchumu ka munhu, hakuva va wa chava.
tlhamuselo wa nwtsty ka Mr 16:8
hakuva va wa chava: Hi kuya hi mabhuku ya kale ya cipandze co gumesa ca bhuku ga Marku, a Ivhangeli leyi yi gumesa hi magezu ma kumekako ka vhesi 8. A vokari va wula lezvaku a magumesela ya bhuku legi ya kwalaha ni kwalaha. Hikwalaho va alakanya ku ma wa nga tshamisangi lezvo a cikhati ma nga tsaliwa hi khati go sangula. Hambulezvo, hi kuya hi matsalela ya Marku ka bhuku gakwe gontlhe a mawonela lawo a ma zwali khwatsi. Ahandle ka lezvo, Jerônimo na Eusébio, a titlhari ta zana ga malembe ga wumune ti komba lezvaku a mahungu yo tsumbeka ya bhuku ga Marku hi lawa ma gumesako hi magezu lawa yaku “hakuva va wa chava.”
Ku na ni mabhuku yo tala ya ciGreki ni lawa ma nga hundzuluselwa hi tirimi tin’wani ma nga engetelwa mahungu yo leha kutani yo koma andzhako ka vhesi 8. A magumesela yo leha (ma engetelako a 12 wa mavhesi andzhako ka vhesi 8) ma kumeka ka maBhibhiliya lawa: Códice Alexandrino, Códice de Ephraem Syri rescriptus, ni Codex Bezae Cantabrigiensis, wontlhe maBhibhiliya lawo ya zana ga malembe ga wuntlhanu Nguveni ya Hina. A magumusela lawo ma kumeka kambe ka Vulgata latina, ka Curetoniano ga ciSiriya, ni ka Bhibhiliya Pesito ga ciSiriya. Hambulezvo, a mavhesi lawo a ma kumeki ka mabhuku mambiri ya kale ya ciGreki ya zana ga malembe ga wumune, ku nga Bhibhiliya ga Códice Sinaítico ni Códice Vaticano, kutani Códice Sinaítico Siríaca ga zana ga malembe ga wumune kutani ga wuntlhanu, kutani bhuku ga kale ga copta saídico ga Marku, ga zana ga malembe ga wuntlhanu. Hi ku fanana, a mabhuku ya kale nguvhu ya Marku ya le Arménia ni le Geórgia ma gumesa hi vhesi 8.
Hi ndzhako ka cikhati a mabhuku yo kari ya ciGreki ni lawa ma nga hundzuluselwa hi tirimi tin’wani ma na ni magumesela yo koma (ku nga magezwana matsongwani ntsena). A Códice Regius ga zana ga malembe ga 8 Nguveni ya Hina gi na ni magumesela yalawa ya man’we, kanilezvi gi sangula hi ku nyika a magumesela yo koma. Ka magumesela wontlhe ya mambiri gi sangula hi ku wula ku va kona van’wani va tirisako mavhesi lawa ka mabhuku ya vonawu. Niku ma wa vhumelelwa kutani ku tirisiwa hi tihosi to kari kutani hi titlhari ka zana ga malembe ga wu 8 Nguveni ya Hina a cikhati leci a Códice Regius gi nga humesiwa.
MAGUMESELA YO KOMA
A magumesela yo koma andzhako ka Mr 16:8 a ma mahi cipandze ca Mitsalo yi pimisilweko. Ma wula lezvi:
Kanilezvi zvontlhe lezvi va nga leletelwa va no zvi hlawutela hi kukomisa ka lava va nga hi na Pedro. Ahandle ka lezvo, andzhako ka zvilo lezvi, Jesu wutsumbu i va rumile hi le mutsuwuka-gambo kasi vaya mupela-gambo va ya chumayela mahungu ya ku basa ni ma nga boliko xungetano hi wutomi ga pindzukelwa.
MAGUMESELA YO LEHA
A magumesela yo leha andzhako ka Mr 16:8 a ma mahi cipandze ca Mitsalo yi pimisilweko. Ma wula lezvi:
Laha na a vhukile ni mpundzu hi siku go ranga ga vhiki, a ku ranga i no woneka ka Mariya wa le Magdhala, loye a nga hlongole ka yena a ntlhanu wa madhimoni ni mambiri. 10 Yena i no famba a ya bikela lava va nga wa mu landzela, hakuva va wa hi hlomulweni na va rila. 11 Laha na va zvi zwile lezvaku wa hanya, niku i mu wonile, a va kholwangi. 12 Andzhako ka lezvo i no woneka hi cin’wani ciyimo ka vambiri vabye, lava va nga kari va famba vaya handle ka muti. 13 Vona va no tlhela va ya byela a van’wani, kanilezvi a va va kholwangi kambe. 14 Zvonake i no woneka ka vakhume ni mun’we na va tshamile kugeni; i no va sola hi kungakholwi kabye ni kunonoha ka timbilu tabye, hakuva a va nga kholiswangi hi lavo va nga mu wonile laha na a vhukile. 15 Aku ngalo kabye: Fambani misaveni yontlhe, mu ya kanela ivhangeli ka vanhu vontlhe. 16 Loyi a kholwako a bhabhatiswa i ta hanyiswa; kanilezvi loyi a nga kholwiko i ta lamuliwa. 17 A zviwoniso zvi ta nga mahiwa hi lava va kholwako hi lezvi: Hi vito ga mina va ta hlongola madhimoni, va wulawula hi tirimi tiswa; 18 va ta khoma tinyoka; hambu loku vanwa a cilo ci dayako, ci nga ta va lamata; va ta tlhateka mandla ka vababyi, va hanya.
Laha Hosi Jesu na a wulawulile na vona, i no tlakuselwa tilweni, aya tshama hi le reveni ga cinene ga Nungungulu. 20 Kanilezvi vona va no famba, va ya kanela ivhangeli wutshan’wini gontlhe; a Hosi yi wa tira zvin’we navo, yi tiyisa a mhaka hi zviwoniso lezvi zvi nga yi heleketa. Amen.
11-17 KA JUNHO
Kela titshomba ta moya
(Luka 1:69) I hi vhuxele a limhondzo la ku hanyisa a ndlwini ka Dhavhidha a nandza gakwe
tlhamuselo wa nwtsty ka Lu 1:69
limhondzo la ku hanyisa: Kutani ku “a ntamu wa ku hanyisa.” Lomu ka Bhibhiliya, a kutala ka zvikhati a timhondzo ta zvihari ti yimela a ntamu ni kuhlula. (1 Sa 2:1; Lis 75:4, 5, 10; 148:14) Ahandle ka lezvo, a tihosi to lulama ni to biha kutani wuhosi go famba hi cixaka, zvi fananiswa ni timhondzo niku a kuhlula kabye ku wa fananiswa ni ku tlhava hi timhondzo. (Dhe 33:17; Dha 7:24; 8:2-10, 20-24) Ka mhaka leyi, a magezu “limhondzo la ku hanyisa” ma wula Mesiya kota yena a nga ni ntamu wa ku hanyisa, a muhanyisi wa ntamu.
(Luka 1:76) Na wena n’wanana, u ta vitanwa aku muphrofeti wa loyi a nga Hehla-Hehla, hakuva u ta famba mahlweni ka Hosi a ku longisa a tindlela ta yona,
tlhamuselo wa nwtsty ka Lu 1:76
u ta famba mahlweni ka Hosi: Johani Mubhabhatisi i wa ta “famba mahlweni ka Hosi” kutani mahlweni ka Jehovha hi lezvi a nga wa ta mu longisela ndlela Kristu, loyi a nga wa ta yimela Papayi wakwe Jehovha a tlhela ata hi vito ga Papayi wakwe. — Jo 5:43; 8:29.
18-24 KA JUNHO
TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | LUKA 2-3
“Vaswa, ma tiyisa wunghana ga n’wina na Jehovha?”
(Luka 2:41, 42) A vapswali vakwe va waya Jerusalema a malembe ni malembe mubuzweni wa Pasika. 42 Laha a nga wa hi ni khume ga malembe ni mambiri va no kandziha kona kota a mukhuwo wa mubuzo.
tlhamuselo wa nwtsty ka Lu 2:41
A vapswali vakwe va waya: A Nayo wu wa nga leleteli vavasati lezvaku vaya ka mubuzo wa Pasika. Hambulezvo, Mariya i wa tolovela ku pangalata Josefa ka lipfhumba la lembe ni lembe la kuya mubuzweni lowu wu nga mahiwa Jerusalema. (Ek 23:17; 34:23) Lembe ni lembe va wa famba pfhuka wa kwalomu ka 300 wa tikolometro ni ngango wabye lowu wu ngaya wu andza.
(Luka 2:46, 47) Andzhako ka masiku manharu va no mu kuma tempeleni, na a tshamile cikari ka vagondzisi, a vazwa ni ku va wutisa zviwutiso; 47 ni vontlhe lava va nga muzwa va no hlamala hi kutlhariha kakwe ni mihlamulo yakwe.
mitlhamuselo ya nwtsty ka Lu 2:46, 47
va wutisa zviwutiso: Kota lezvi zvi kombilweko hi lezvi va nga maha lava va nga ingisela Jesu, a zviwutiso zvakwe zvi wa nga hi zviwutiso zvo mahiwa hi cifanyana na ci zvi maha na ku nga hi na kungo go kari. (Lu 2:47) A gezu ga ciGreki gi hundzuluselweko ku “a wutisa zviwutiso” ka mimongo yin’wani gi nga ha wula a lixaka la zviwutiso zvi mahiwako kulamuleni. (Mt 27:11; Mr 14:60, 61; 15:2, 4; Mit 5:27) A vatsali va matimu va wula lezvaku a varangeli vo kari va wukhongeli va zvikhundla zvo tlakuka hi tolovelo va wa sala le tempeleni andzhako ka mibuzo va gondzisa ka gin’we ga mavharanda yo anama. A vanhu va wa tshama mikondzweni yabye va ingisela ni ku maha zviwutiso.
va no hlamala: A gezu ga ciGreki gi tirisilweko laha ga ku “hlamala” gi nga ha wula ku hlamala ko phinda-phinda.
(Luka 2:51, 52) Zvonake i no relela navo, aya Nazareta; yena i wa va ingisa; kanilezvi a nyine wakwe i no hlayisa timhaka leti tontlhe mbilwini yakwe. Jesu i no endzelekelana hi kutlhariha ni kukula, ni tipswalweni mahlweni ka Nungungulu ni vanhu.
tlhamuselo wa nwtsty ka Lu 2:51
i wa . . . ingisa: Kutani ku “i simamile a ingisa.” A vherbho ga ciGreki gi tirisilweko ka magezu lawa gi komba ku andzhako ka kuva a hlamalisile vagondzisi le tempeleni hi wutivi ga Mhaka ya Nungungulu, Jesu i wuyile kaya a ta simama a ti koramisa ni ku ingisa a vapswali vakwe. A kuingisa loko ku wa hi ka lisima nguvhu ku hundza ka vana van’wani; lezvo zvi wa hi cipandze cakwe ca ku tatisa a Nayo wa Mosi hi tindlela to tala. — Ek 20:12; Ga 4:4.
Kela titshomba ta moya
(Luka 2:14) A wudzundzo a give ka Nungungulu le hehla matilweni, ni kurula misaveni cikari ka vanhu lava a xaleleko ha vona.
mitlhamuselo ya nwtsty ka Lu 2:14
ni kurula misaveni cikari ka vanhu lava a xaleleko ha vona: A mabhuku man’wani ma wula ku a magezu lawa ma nga hundzuluselwa maku: “Ni kurula misaveni ni ku kombisa wunene hi vanhu,” niku a mawulela lawa ma kumeka ka maBhibhiliya yo kari. Kanilezvi a mawulela ma tirisilweko ka Tradução do Novo Mundo ma seketelwa nguvhu hi mabhuku ya kale ni yo tsumbeka. A citiviso leco ci nga mahiwa hi ngilozi ci wa nga wuli ku Nungungulu i wa xalala hi vanhu vontlhe na ku nga khataliseki mahanyela yabye. Kanilezvi, zvi wa wula lava va to tsakelwa hi Nungungulu hi kota ya ku kombisa kukholwa ka lisine ni ku maha valandzeli va N’wana wakwe. — Wona tlhamuselo wu nge vanhu lava a xaleleko ha vona kwalaha ka vhesi legi.
vanhu lava a xaleleko ha vona: A magezu “a xaleleko ha vona” mata hi ka gezu ga ciGreki gaku eu·do·kiʹa. A gezu ga ciGreki gaku eu·do·kiʹa gi nga ha hundzuluselwa kambe gi wula ku “wuxinji; zvo tsakisa; ku amukeleka.” A gezu gi nga kusuhani nguvhu ni lego, gi nge eu·do·keʹo ga tirisiwa ka Mt 3:17; Mr 1:11; ni ka Lu 3:22 (wona mitlhamuselo ya Mt 3:17; na Mr 1:11), laha Nungungulu a wulawulako ni n’wana wakwe andzhako ka kuva a bhabhatisilwe. Gi nyika tlhamuselo-tshinya wa gona, ku nga ku “tsakela; ku tsakiswa khwatsi hi; ku khatala hi.” Ka matirisela lawa, a magezu “vanhu lava a xaleleko ha vona” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) ma wula vanhu va amukelekako ka Nungungulu va tlhela va mu xalalisa, niku ma nga hundzuluselwa ma wula ku “vanhu lava a va amukelako; vanhu lava a tsakako hi vona.”
(Luka 3:23) Jesu i wa hi ni 30 wa malembe laha a nga sangula ku gondzisa, na va alakanya lezvaku i n’wana wa Josefa, wa Heli,
25 KA JUNHO–1 KA JULHO
TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | LUKA 4-5
“A ku fana na Jesu ala loku u ringiwa”
(Luka 4:9-12) Zvonake Sathani i no mu yisa Jerusalema, a mu yimisa cixungweni ca tempeli, aku: Loku u hi N’wana wa Nungungulu, ti tsikelete lahasi; 10 Hakuva ku tsalilwe ku ngalo: I ta ruma tingilozi takwe, ti ku hlayisa; 11 Ni kambe: Ti ta ku angarela mawokweni ya tona, kasi u nga gumuli a nkondzo wa wena laha ribyeni. 12 Jesu i no mu hlamula, aku: Ku wulilwe ku ngalo: U nga ringi Hosi Nungungulu wa wena.
tivhidhyu ta nwtsty
Cixungweni ca tempeli
Kuzvilava Sathani i yimisile Jesu hi civiri ‘cixungweni [kutani “le madembheleni”] ya tempeli’, a mu byela ku i wa ti tsikelete awa lahasi. Kanilezvi a wutshamu ga kona ga civiri laha Jesu a nga yimisiwa kona a gi tiveki. Kota lezvi a gezu gi tirisilweko laha gaku “tempeli” gi nga ha wulako tempeli yontlhe, kuzvilava Jesu i wa yimile hi laha khoneni ga le dzongeni hi tlhelo ga mutsuwuka-gambo wa 1) tempeli. Zvi nga maheka kambe na ku hi ku i wa yimile hi tlhelo gin’wani ga laha khoneni ya tempeli. Loku a munhu i wowa hi ka wutshamu lego i wa tafa, ahandle ka loku Jehovha a vhikela munhu loye.
Kela titshomba ta moya
(Luka 4:17) I no nyikiwa a bhuku ga muphrofeti Isaya; loku a vhulule bhuku i no kuma a wutshamu laha ku nga wa tsalilwe ku ngalo:
tlhamuselo wa nwtsty ka Lu 4:17
a bhuku ga muphrofeti Isaya: A bhuku ga Isaya ga Bimbi gofa gi wa wumbiwa hi 17 wa mapapilo ya madzowo ma nga patsiwa laha ka kun’we, lezvi zvi mahako ku gi medhira 7,3 wa timetro hi ku leha na gi hi ni 54 wa zvipandze. A bhuku legi gi nga tirisiwa le sinagogeni a Nazareta kuzvilava gi wa lehile ku fana ni legi ga Isaya. Ka zana ga malembe go sangula a mitsalo yi wa nga hi na zvipimo ne mavhesi, hikwalaho zvi wa ta lava ku Jesu a handzela a kuma magezu a nga ma lava ku lera. Kanilezvi a kuva a ku kumile lomu a ciphrofeto leco ci nga tsalilwe kona zvi komba ku i wa yi tiva khwatsi a Mhaka ya Nungungulu.
(Luka 4:25) Mina ndziku ka n’wina: Ku wa hi kona tinoni to tala ka Izrayeli masikwini ya Elija, laha tilo gi nga wa vhalilwe a malembe manharu ni ntlhanu wa tihweti ni yin’we, kuva ni ndlala ya hombe tikweni gontlhe;
tlhamuselo wa nwtsty ka Lu 4:25
a malembe manharu ni ntlhanu wa tihweti ni yin’we: Hi kuya hi 1 Tih 18:1, Elija i tivisile lezvaku a cihala ci wa ta mbhela “hi lembe ga wunharu”. Hikwalaho, a van’wani va wula lezvaku Jesu i wulile magezu ma lwisanako ni lawa ma nga ka 1 Tihosi. Hambulezvo, a matimu ya Mitsalo ya ciHebheru a ma wuli ku a cihala leco ci mbhelile na ku nga se chikela malembe manharu. A magezu “hi lembe ga wunharu” zvi wonekisa ku khwatsi ma tira kusukela ka cikhati leci Elija a nga tivisa Ahabhi hi khati go sangula xungetano hi cihala leci ci nga hata. (1 Tih 17:1) Zvi wonekisa ku khwatsi Elija i tivisile cihala leco a nguva ya cihala na yi sangulile. A nguva leyo ya cihala yi wa tolovela ku mbheta 6 wa tihweti, kanilezvi zva koteka ku yi tekile cikhati co leha ku hundza ca tolovelo. Ahandle ka lezvo, a cihala leco a ci tekelangi ku mbhela ka cikhati leci Elija a ngaya a ya wonana na Ahabhi hi khati ga wumbiri, “hi lembe ga wunharu”, kanilezvi ntsena ka cikhati leci ku ngava ni ciringo ca ndzilo le Citsungeni ca Karmeli. (1 Tih 18:18-45) Hikwalaho, a magezu ya Jesu lawa ma nga tshahiwa laha, a ku fana ni lawa ya makabye wakwe, Jakobe, ma nga tshahiwa ka Jak 5:17, ma zwanana khwatsi ni matimu ma nga ka (1 Tih 18:1).