Timhaka ta mabhuku ma tako ka Cibhukwana ca Mutlhangano
6-12 KA JANEIRO
TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | GENESISI 1-2
“Jehovha i vangile wutomi laha misaveni”
(Genesisi 1:3, 4) Nungungulu aku: A kuve kona kuwonekela: kuwonekela ku lova kona. Nungungulu i lo wona kuwonekela lezvaku ku sasekile; 4 Nungungulu i lo hambanyisa kuwonekela ni munyama.
(Genesisi 1:6) Nungungulu aku: A kuve kona a pfhuka Cikari ka mati, wa ku hambanyisa a mati ni mati.
(Genesisi 1:9) Nungungulu aku: A ma tsombane wutshamu gin’we a mati laya ma nga lahasi ka tilo, ku woneka muhandza wu womileko; ku lova lezvo.
(Genesisi 1:11) Nungungulu aku ngalo: A misava a yi humese a byanyi ni matsawu lawa ma pswalako mbewu, ni tisinya ti pswalako mihandzu leyi yi nga ni mbewu ya yona, hi tixaka ta tona laha misaveni. Ku lo mahisa lezvo.
it-1583-584
Kuvangiwa
A cikhati leci Jehovha a nga wula hi siku go sangula aku, “A kuve kona kuwonekela”, zvi te dlunya lezvaku a kuwonekela ku hundzile na ku tsemakanya a marefu, hambu lezvi a cibuka ca kuwonekela loko ku nga kala ku nga woneki hi laha misaveni. Zvi wonekisa ku khwatsi zvi wa maheka hi kutsongwani-kutsongwani kota lezvi zvi kombiwako hi muhundzuluseli J. W. Watts: “A kuwonekela ku vile kona kutsongwani tsongwani.” (Gen 1:3, Tradução Distintiva de Gênesis) Nungungulu i mahile lezvaku kuva ni kuhambana ka kuwonekela ni munyama, i lo chula kuwonekela ku i hlikanhi, a chula munyama ku wusiku. Lezvo zvi wula ku a misava yi wa rendzelekela laha ka eixo na yi kari yi rendzelekela gambo, hi ndlela yaku le mutsuwuka-gambo ni mupela-gambo kuva ni zvikhati zva kuwonekela ni munyama. — Gen 1:3, 4.
Ka siku ga wumbiri Nungungulu i lo vanga a ku anama ka hombe ka ku hambanyisa “a mati ni mati”. A mati yo kari ma simamile laha misaveni, kanilezvi a yo tala ma tlakusilwe le hehla ka misava niku laha cikari ka misava ni mati ya le hehla ku ni wutshamu go kala nchumu ku nga pfhuka. Nungungulu i chulile a pfhuka lowo lezvaku i Tilo, lezvo na a yelanisa ni misava hakuva a mati lawa ma nga hi ka pfhuka a ku wuliwi lezvaku ma wa hi ni tinyeleti kutani zvilo zvin’wani zvi wumbako a tilo. — Gen 1:6-8; wona EXPANSÃO.
Hi siku ga wunharu, hi ku tirisa ntamu wa Nungungulu a mumahi wa zvihlamaliso, a mati laha misaveni ma lo tsombana ku woneka muhandza wu womileko, Nungungulu i lo chula muhandza lowo a ku Misava. Ku vile ka siku galego Nungungulu a nga maha co kari kasi ku veka a tshinya ga nayo ka cipandzana ca ci tsongwani nguvhu ca mhaka, hi ndlela ya ku kuva kona a byanyi, matsawu, tisinya ta mihandzu. A cipandze cin’we ni cin’wani ca lezvi zva zvinharu ci wa zvi kota ku pswalana hi kuya hi “lixaka” la zvona. — Gen 1:9-13.
(Genesisi 1:14) Nungungulu i te ngalo: A kuve kona a zviwoningo mbhinganweni wa tilo, zvi hambanyisa hlikanhi ni wusiku, zviva zvikombiso zva tinguva, ni masiku, ni malembe.
(Genesisi 1:20) Nungungulu i te ngalo: A mati a ma phandlule a zvivangwa lezvi zvi hanyako, ni tinyanyani a ti purume hehla ka misava, mbhinganweni wa tilo.
(Genesisi 1:24) Nungungulu aku ngalo: A misava a yi humese a zvivangwa lezvi zvi hanyako hi tixaka ta zvona, a zvifuyo hi tixaka ta zvona, ni lezvi zvi kokakokako, ni zvivandza zva misava hi tixaka ta zvona; zvi lo mahisa lezvo.
(Genesisi 1:27) Nungungulu i lo vanga munhu hi mufananiso wakwe; a mu vanga a fanana na Nungungulu; a vanga wanuna ni wasati.
it-1584 ¶5-8
Kuvangiwa
Wona lezvaku hi kuya hi mitsalo yo sangula, ka bhuku ga Genesisi 1:16 a ku tirisiwi a gezu ga ciHebheru ga ku “baraʼʹ gi wulako ku “ku vanga”. Ahandle ka lezvo ku tirisilwe legi ga ku ʽasahʹ gi wulako ku “ku maha”. Kota lezvi a gambo, hweti ni tinyeleti zvi mahako cipandze ca “tilo” legi gi kumbukiwako lomu ka Genesisi 1:1, makunu zvona zvi wa sina zvi vangilwe kale na ku nga se chikela a Siku ga Wumune. Ka siku ga wumune, Nungungulu i no “maha” ku a zvivangwa lezvi zviva ni kuzwanana kuswa ni misava, ni pfhuka lowu wu nga le hehla ka yona. Loku ku wuliwa ku ‘Nungungulu i lo zvi yimisa mbhinganweni wa tilo, kasi zvi woningela misaveni’, zvi lavako ku wula ku makunu zva koteka ku zvi wona a ku khwatsi hi loku zvi hi laha pfhukeni. A zviwoningo lezvo kambe zvi wa fanele ku ‘zviva zvikombiso zva tinguva, ni masiku, ni malembe’, hi ndlela leyo zvi ta nyika a kongomiso ka munhu hi tindlela to hambanahambana. — Gen 1:14.
A siku ga wuntlhanu gi fungilwe hi zvivangwa zva mihefemulo yo sangula yi nga hiku ya wumunhu laha misaveni. Hi kota ya ntamu wa Nungungulu a ku mahiwangi civangwa cin’we basi leci Nungungulu a nga tava ni kungo ga ku ci humelela ka tindlela tin’wani, kanilezvi hi ku kongoma ku ni mihefemulo yo tala yi hanyako. Ku wuliwa ku: ‘Nungungulu i lo maha vanghuzulume va zvihari zva bimbi, ni zvontlhe zvilo lezvi zvi hanyako, zvi teleko matini hi tixaka ta zvona, ni tinyanyani tontlhe ti nga ni tipapa, hi tixaka ta tona.’ Na a tsakile hi lezvi a nga maha, Nungungulu i lo zvi katekisa niku hi lisine i te ka zvona ‘a zvi andze.’ Lezvo zvi wa koteka hiku a zvivangwa lezvo zvi wa hi zva tixaka to hambana na zvi nyikilwe a tshamela ga ku pswalana “hi tixaka ta zona”. — Gen 1:20-23.
Hi siku ga wu 6, “Nungungulu i lo maha a zvivangwa zva khwati hi tixaka ta zvona, ni zvifuyo hi tixaka ta zvona, ni lezvi zvi kokakokako misaveni hi tixaka ta zvona,” wu nga ntiro wu nga hi wu nene, a ku khwatsi hi lezvi yi nga tshamisile zvona a mitiro ya Nungungulu ya kale. — Gen 1:24, 25.
Kusuhani ni ku mbhela ka siku ga wu 6 ga mitiro ya mandla, Nungungulu i no vanga lixaka liswa la zvivangwa, la ku hundza zvihari hambu lezvi li kalako li nga chikeli ka tingilozi. Ku nga munhu a nga mu maha hi mufananiso wakwe, a mu vanga a fanana na yena. Kuveni Genesisi 1:27 i wulawula xungetano hi vanhu lava Nungungulu a nga “vanga wanuna ni wasati” ku ni magezu yo fana lomu ka Genesisi 2:7-9 ma kombako ku Nungungulu i lo maha munhu hi tshuri wa misava ni ku mu pupuxela lomu tinhovhini a muhefemulo wa kuhanya, ni munhu i lo maha ciwumbiwa ci hanyako a mu nyika a muti wa ku saseka ni zvakuga. Ka mhaka leyi Jehovha i no tirisa a zvilo zva laha misaveni ka mitiro ya mandla, makunu i wa mahile munhu. I lo maha a wasati hi ku tirisa a timbambu ta Adhamu kota ciseketelo. (Gen 2:18-25) Hi kuvangiwa ka wasati, a wanuna i wa mbhelele kota “lixaka”. — Gen 5:1, 2.
Kela titshomba ta moya
(Genesisi 1:1) A kusanguleni Nungungulu i lo vanga tilo ni misava.
Lezvi a siensia yi ku vhunisako zvona wutomini ga wena
Tanga ya misava ni ya wuako
A titlhari ta siensia ti alakanyela lezvaku a misava yi na ni cipimo ca 4 wa tibhiliyoni ta malembe, ni lezvaku a wuako gi ngava ni 13 kuya ka 14 wa tibhiliyoni ta malembe. A Bhibhiliya a gi wuli a lembe legi a wuako gi nga vangiwa hi gona. A ku na wutshamu ni gin’we lomu ka Bhibhiliya ku wuliwako lezvaku a misava yova ni cipimo ca 10.000 wa malembe ntsena na yi vangilwe. A vhesi go sangula ga Bhibhiliya go wula lezvi: “A kusanguleni Nungungulu i lo vanga tilo ni misava.” (Genesisi 1:1) A magezu lawo yo kala ku kongoma, ma tsika nyangwa na wu vhululekile lezvaku a titlhari ta siensia ti wula lembe legi a zvilo zvi wonekako zvi nga sangula kuva kona, hi kuya hi mahlayela yo zwisiseka ya siensia.
(Genesisi 1:26) Nungungulu i te ngalo: A hi vangeni munhu hi mufananiso wa hina, i ta fanana na hina; i ta fumela zidluwani zva bimbi, ni tinyanyani ta tilo, ni zvifuyo, ni misava yontlhe, ni zvikokakoka zvontlhe zvi fambako misaveni.
it-2534
Jesu Kristu
A nga zangi a ti alakanyela kota muvangi wo fana na Nungungulu. Hambu lezvi a nga patsekile ka mitiro ya kuvanga a nga zangi a ti alakanyela kota muvangi wo fana ni Papayi wakwe. A ntamu wa ku vanga zvilo wu wata hi ka Nungungulu na a tirisa a moya wakwe wa ku basa. (Gen 1:2; Lis 33:6) Niku kota lezvi Jehovha a nga cibuka ca wutomi gontlhe, zvontlhe a zvivangwa zvi hanyako, lezvi zvi wonekako ni zvi nga wonekiko, zvi fanele ku hanyela yena. (Lis 36:9) Wutshan’wini ga ku a va muvangi wo fana na Nungungulu, Jesu i wa hi muyimeli kutani nchumu lowu Jehovha a nga wu tirisa kasi ku vanga zvilo. Jesu wutsumbu i nyikile Nungungulu a wudzundzo ga kuva muvangi, kota lezvi a mitsalo yontlhe yi zvi wulako. — Mat 19:4-6; wona CRIAÇÃO.
13-19 KA JANEIRO
TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | GENESISI 3-5
“A magumo ya wunwa go sangula, ku loviswa”
(Genesisi 3:1-5) A nyoka yi wa hi ni mano ku hundza zvihari zvontlhe zva tiko, lezvi Jehovha Nungungulu a nga wa zvi mahile. Yi ku ngalo ka wasati: Hakunene Nungungulu i wulile lezvaku mu ngagi ni sinya yin’we ya simu ke? 2 Ni wasati aku ngalo ka nyoka: Hi ngaga a mihandzu ya tisinya tontlhe, 3 kanilezvi a mihandzu ya sinya leyi yi nga cikari ka simu, Nungungulu i te ngalo, mu nga ta yiga, hambu ni ku yi henya, kasi mu ngafi. 4 Ni nyoka yi ku ngalo ka wasati: Mu nga tafa futsi; 5 hi lezvaku Nungungulu wa zvi tiva lezvaku, a siku lego mu gako yona, a mahlo ya n’wina ma ta vhululeka, mu kota Nungungulu, mu tiva kusasa ni kubiha.
A kungo ga Jehovha gi ta tatiseka!
Sathani i tirisile nyoka kasi ku khohlisa Evha lezvaku a tsika ku ingisa Papayi wakwe, Jehovha. (Gondza Genesisi 3:1-5; Kuv. 12:9) I tirisile a mhaka ya kuva a vana va Nungungulu laha misaveni va nga vhumelelwi kuga a mihandzu ya “sinya yin’we ya simu” kasi ku mu tata hloko. Zvi wo khwatsi hi loku aku: ‘U lava ku wula ku a mu vhumelelwi ku maha ni cihi mu ci lavako?’ Hi kulandzela, aku: “Mu nga tafa futsi.” Kanilezvi i wo hemba. Andzhako ka lezvo, i zamile ku kholwisa Evha lezvaku a ku na cilaveko ca ku ingisa Nungungulu. Sathani i te: “Nungungulu wa zi tiva lezvaku, a siku lego mu gako yona, a mahlo ya n’wina ma ta vhululeka.” Hi magezu lawo, Sathani i wa wula lezvaku Jehovha a nga lavi ku vaga sinya leyo hakuva yi nga va nyika wutivi go hlawuleka. Hi kugumesa, i mu tsumbisile mawunwa aku: “Mu [ta] kota Nungungulu, mu tiva kusasa ni kubiha.”
(Genesisi 3:6) A wasati na a wona a sinya lezvaku yi sasekile a kuva yi giwa, ni ku naveleka kucuwukekeni, ni lezvaku a sinya ya naveleka ku tlharihisa, i lo khaya a mihandzu ya kona a yiga, yena i lo ya nyika ni nuna wakwe kambe, yenawu i loga.
w00 15/11 25-26
Hi nga gondza zvo kari ka patswa wo sangula
Ku wa hi ni ndlela ya ku Evha a potsa a ciwonho leco? Ku wa nga hi na ndlela. Ti alakanyele na ku hi wena Evha. Lezvi a nyoka yi nga wula zvi wa kaneta zvontlhe lezvi Nungungulu na Adhamu va nga wulile. U wa ta ti zwisa kuyini loku a wokari u nga mu tiviko a lumbeta munhu u mu randzako ni ku mu tsumba lezvaku i mahile zvo biha? Evha i wa fanele ku hlamula hi ndlela yo hambana, na a komba lezvaku zvilo zvo nyenyeza a tlhela a mu zangarela, hambu ni ku ala ku mu ingisela. Ahandle ka zvontlhe lezvo, i wa hi mani Sathani wo kala a phikiza a kululama ka Nungungulu ni gezu ga nuna wakwe? Kasi a komba lezvaku wa kombisa cichavo hi wuhloko, Evha i wa fanele ku lava wusungukati na a nga se maha ciboho. Hi zvezvo hi faneleko ku maha hinawu loku hizwa mahungu yo hambana ni zvileletelo lezvi hi nyikiwako hi Nungungulu. Hambulezvo Evha i tsumbile a magezu ya Mukhohlisi, a lava ku ti lamula hi yece ka zva zvi nene ni ka zvo biha. Contlhe cikhati a nga alakanyela hi mhaka leyo, zvi wo mu tsakisa. Wutshan’wini ga ku zvi susa ka maalakanyo yakwe kutani ku bhula hi zvona ni hloko yakwe ya ngango, Evha i no maha ciwonho hi ku navela zvilo zvo biha. — 1 Va Le Korinte 11:3; Jakobe 1:14, 15.
Adhamu i no ingisa a gezu ga sati wakwe
Evha i no tekela ku kucetela Adhamu a ku a patseka ka ciwonho cakwe. Hi nga gi tlhamuselisa kuyini a gome gakwe ga kukholwa ga ku ti patsa naye? (Genesisi 3:6, 17) Adhamu i wa kumana ni ciringo ca kukholwa. I wa ta ingisa a muvangi wakwe, a nga mu nyika zvontlhe a ku patsa ni sati wakwe wo randzeka Evha? Adhamu i wa fanele ku lavetela a wurangeli ga Nungungulu kasi a tiva co maha? Kutani i wa ti yimisela ku maha malulamiselo ya ciavelo cakwe ni sati wakwe? Adhamu i wa zvi tiva khwatsi lezvi a nga wa ta zvi tshovela hi kuga a handzu wa sinya leyi yi nga betelwa. Mupostoli Pawule i pimiselilwe ku kutsala lezvi: “a hi Adhamu a nga kalavelwa, kanilezvi a wasati hi yena a nga kalavelwa a hambunyeta nayo.” (1 Timote 2:14) Hi ndlela leyo Adhamu i no hlawula hi womu a ku phikiza Jehovha. Lezvi a nga zvi chava hi ku hambana ni sati wakwe zvi wahi zva hombe a ku hundza a kukholwa kakwe ka ntamu wa Nungungulu wa ku lulamisa a mhaka leyo.
(Genesisi 3:15-19) Ndzi ta veka livengo cikari ka wena ni wasati, ni cikari ka pswalo wa wena ni pswalo wa wasati; i ta ku gandla a hloko, na wenawu u ta mu luma a cirendze cakwe. 16 Ni ka wasati aku ngalo: Ndzi ta ku engetela nguvhu a kubayiseka ka wena laha u ta ngava ni rumbu; u ta beleka vanana hi kubayiseka; a kunavela ka wena ku taya ka nuna wa wena, na yena i ta ku fumela. 17 Ni ka Adhamu i te ngalo: Kota lezvi u nga ingisa a gezu ga sati wa wena, uga a sinya leyi ndzi nga ku layile ku ngalo: U nga yi gi, yi rukatelwe misava hi kota ya wena; u taga mihandzu ya kona hi kubayiseka wontlhe masiku ya kuhanya ka wena; 18 yi ta ku milisela mimizwa ni mahlehlo; u taga zvibyalo zva khwati. 19 U taga zvakuga hi nyuko wa nghohe ya wena, u kala u tlhelela misaveni; hakuva wena u humesilwe ka yona. Wena u tshuri, u ta tlhelela tshurini.
w12 1/10 ¶2
Xana Nungungulu wa khatala hi vavasati?
Xana a vavasati va rukatelwe hi Nungungulu?
Ahihi. Leci ci rukatelweko hi Nungungulu i “nyoka leyi ya kale, yi tibyako Muhlevi na Sathani.” (Kuvhululelwa 12:9; Genesisi 3:14) A cikhati leci Nungungulu a ngaku Adhamu i wa ta “fumela” sati wakwe, a hi ku khwatsi i wo mu nyika lungelo a wanuna ga ku fumela wasati hi tihanyi. (Genesisi 3:16) Nungungulu i wo komba ntsena a wuyelo go bayisa ga ciwonho ka patswa lowo wo sangula.
w04 1/1 29 ¶2
Timhaka-tshinya ta bhuku ga Genesisi — I
3:17 — A misava yi nyenyezisilwe hi ndlela muni, niku hi malembe mangani? A ku nyenyeziswa loku ku nga kona laha misaveni ku wula lezvaku a kurima ka kona ku wa ta karata nguvhu. A magumo ya lezvi a misava yi nga nyenyeziswa hi muzwa ni mahlehlo zvi bayisile nguvhu ka pswalo wa Adhamu, laha ka kuza a papayi wa Nowa, Lameki, a wulawula hi ‘kuxaniseka ka mitiro ya hina yo rima misava leyi Nungungulu a yi rukateleko’. (Genesisi 5:29) Andzhako ka Ntalo, Jehovha i lo katekisa Nowa zvin’we ni vana vakwe, a tlhela a va byela a kungo Gakwe gaku vona va tata misava. (Genesisi 9:1) Zvi wonekisa ku khwatsi a kurukiwa ka Nungungulu xungetano hi misava ku no tlakuka. — Genesisi 13:10.
it-1742
Kubayisa ka kulun’wa
A kukarateka ku yelanako ni ku pswala n’wana. Andzhako ka loku Evha a wonhile, Nungungulu i no byela a wasati wo sangula a wuyelo a nga wa tava nago loku zvita mhakeni yo pswala. Loku i wa no ingisa, a makatekwa ya Jehovha na ma simamile kuva na yena niku a ku pswala n’wana na yi hi litsako la hombe nguvhu, kota lezvi ‘a zvikatekiso zva Jehovha zvi fumisako munhu; Cima a nga engeteli wusiwana ha zvona’. (Mav 10:22) Kanilezvi zvezvi, kota lezvi zvi tshamisileko zvona, a kungambheleli ka tirela ga miri ka tisa kubayisa. Xungetano hi mhaka leyi Nungungulu i wulile lezvi (kota lezvi contlhe cikhati, a zvilo lezvi zvi mahekako zvi wuliwako ku zvi mahiwa hi Yena): ‘Ndzi ta ku engetela nguvhu a kubayiseka ka wena laha u ta ngava ni rumbu; u ta beleka vanana hi kubayiseka.’ — Ge 3:16.
Kela titshomba ta moya
(Genesisi 4:23, 24) Na Lameki aku ngalo ka vasati vakwe, Adha na Zila: Zwanani gezu ga mina! N’wina vasati va Lameki, zwanani kuwulawula ka mina! Ndzi dele munhu hi lezvi a nga ndzi bhalesa, ni jaha hakuva gi nga ndziba. 24 Loku Kana a photelwa hi ntlhanu ni kumbiri, Lameki yena i ta photelwa hi ka 70.
it-2658 ¶2
Lameki
A mitsalo yo sasekiselwa ya Lameki ka sati wakwe (Gen 4:23, 24) yi wa komba a moya wa tihanyi wu nga hi kona masikwini yakwe. A magezu ya kona ma waku: ‘Zwanani gezu ga mina! N’wina vasati va Lameki, zwanani kuwulawula ka mina! Ndzi dele munhu hi lezvi a nga ndzi bhalesa, ni jaha hakuva gi nga ndziba. Loku Kana a photelwa hi ntlhanu ni kumbiri, Lameki yena i ta photelwa hi ka 70’. Hi ku fanana Lameki i kombisa a ku ti vhikela hi yece, na a ti byela ku a nga mahanga ha womu a ku fana na Kana. Lameki i wula ku, kasi ku ti vhikela, zvi wa lava ku a daya a wanuna loyi a nga wa ta mu hlasela kutani ku mu bayisa. Makunu a mitsalo leyo yo sasekiselwa yi wa tiyisa a vanhu lava va nga tizwa nandzu hi lezvi va nga daya a valala vabye.
(Genesisi 4:26) Yenawu Sete i lo beleka nisanyana, i lo mu chula vito gakwe ku hi Enoxi. Hi cikhati leco a vanhu va lo sangula ku khozela Jehovha.
it-1367 ¶1
Kurukatela
A ku ‘khozela Jehovha’ ku nga sangula cikhatini ca Enoxi kwalomo ka cikhati ca Ntalo wa mati ku wa nga mahiwi hi ndlela ya ntumbuluko wo lulama ni nongameto, hakuva hi cikhati co kari Abheli, handle ku kanakana i wa khozela Nungungulu hi ku tirisa vito ga Nungungulu. (Gen 4:26; Mah 11:4) Loku a ku khozela loku ka vito ga Nungungulu, kota lezvi a titlhari to kari ti wulako ku vile hi ndlela ya ku nga kombisi cichavo ni ya ku tirisa a vito ga Jehovha ka vanhu kutani ka zvifananiso makunu lezvo zvi wa hi mitiro ya tihlamba. — wona ENOS.
20-26 KA JANEIRO
TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | GENESISI 6-8
‘Yena i lo zvi maha’
(Genesisi 6:9) Leti hi timhaka ta Nowa. Nowa i wa hi munhu a lulamileko, a nga hi na nandzu cikhatini cakwe; Nowa i lo famba zvin’we na Nungungulu.
(Genesisi 6:13) Jehovha aku ngalo ka Nowa: Ndzi ta lovisa a nyama yontlhe, hakuva a misava yi tele hi tihanyi ta vanhu, languta, ndzi ta va lovisa zvin’we ni misava.
Pimanyisa a kukholwa ni kuingisa ka Nowa na Dhaniyeli na Joba
Zvikarato muni lezvi Nowa a nga kumana nazvo? Masikwini ya kokwani wakwe Enoki, a vanhu va wa sina va bihile nguvhu. Va wa wulawula kubiha va ‘rukatela’ Jehovha. (Judha 14, 15) Andzhako ka lezvo, a tiko gi yile gi engetela ku biha. Masikwini ya Nowa, a “misava yi wa tele hi tihanyi”. Ku wa tile tingilozi to biha laha misaveni, ti ta ti cica ti maha vanhu, ti chadha ni vavasati. A vana va tona va wa hi ni xapi niku va wa leva. (Genesisi 6:2-4, 11, 12) Kanilezvi a vanhu vontlhe va wa zvi wona ku Nowa i hambene navo. A Bhibhiliya gi li ‘Nowa i no kuma thomo mahlweni ka Jehovha’. A ku hambana ni vanhu lava va nga mu randzele, yena i wa maha kululama. ‘Nowa i no famba zvin’we na Nungungulu.’ — Genesisi 6:8, 9.
(Genesisi 6:14-16) Ti akele taru hi sinya ya goferi, u maha a ma kwartu lomu tarwini; u gi tota hlakati lomu ndzeni ni lahandle. 15 Lezvi u ta nga gi mahisa zvona hi lezvi: kuleha ka gona 300 ya mikono, ni kuanama ka gona 50 ya mikono, ni kutlakuka ka gona 30 ya mikono. 16 U ta maha a janela le hehla ka taru yi nga ni nkono mun’we a kutlakuka u veka nyangwa ya taru laha tlhelweni ga gona; a taru a give ni yindlu ya lahasi ni ya wumbiri hehla, ni ya wunharu hehla ka tona.
“I lo famba zvin’we na Nungungulu”
A ntiro lowu wu tekile makume ya malembe, kuzvilava 40 kuya ka 50 wa malembe. Va wa fanele ku ginga tisinya, va kokela madzandza, va pandzelela zvigodho zvi maha mapulango va tlhela va sangula ku belela. A taru gi wa fanele kuva ni zvitezi zvinharu, kutani tiyindlu ta ku tlhatekelana, tikwaruto to hambanahambana, ni nyangwa laha reveni. Hi laha zvi wonekako ha kona, ku wa hi ni majanela le hehla, zvin’we ni langwa leli kuzvilava li nga hi ni n’wamba kasi ku a mati ma zvi kota ku relela.
(Genesisi 6:22) I lo maha lezvo Nowa; kota lezvi Nungungulu a nga mu layisile zvona i lo zvi maha.
w11 15/9 18 ¶13
Tsutsuma hi ku tiyisela
Kasi cini ci vhunileko a malandza lawa ya kale ya Jehovha a ku tiyisela ma tsutsuma kala magumo? Wona lezvi Pawule a nga tsala xungetano hi Nowa. (Gondza Mahebheru 11:7.) Nowa cima ‘i wa nga se wona a Ntalo wa mati laha misaveni, lowu wu nga wa ta lovisa a nyama yontlhe.’ (Gen. 6:17) Cima zvi wa nga se maheka futsi! Hambulezvo, Nowa a nga kanakanangi. Hikuyini? Hakuva i wa kholwa lezvaku ni cihi leci Jehovha a wulako, a nga tsandzeki. Nowa a nga alakanyangi lezvaku lezvi Jehovha a nga mu ruma ku maha zvi wa karata nguvhu. A ku hambana ni lezvo, yena “i lo zvi maha.” (Gen. 6:22) Loku hi alakanya zvontlhe lezvi Nowa a nga fanele ku zvi maha — ku aka taru, ku tsombanyisa zvihari, ku hlengeletela zvakuga zva vanhu ni zvihari lomu tarwini, ku tlharihisa vanhu ni ku tiyisa ngango wakwe hi tlhelo ga moya — wu wa nga hi ntiro wutsongwani. Hambulezvo, Nowa ni ngango wakwe va katekisilwe hi kota ya ku tiyisela ni kukholwa kakwe.
Kela titshomba ta moya
(Genesisi 7:2) ka zvontlhelele zvihari lezvi zvi hladzekileko u ta teka ka zvona ntlhanu ni mimbiri mipatswa, matsune ni kati; ni ka zvontlhelele zvihari lezvi zvi nga hlazvekangiko u ta teka zvimbiri, matsune ni kati wakwe.
w04 1/1 29 ¶7
Timhaka-tshinya ta bhuku ga Genesisi — I
7:2 — Ku wa seketelwa ka yini a kuhambana ka zvihari zvi hlazvekileko ni zvi nga hlazvekangiko? Ku wa seketelwa ka lezvi zvi nga tirisiwa ka miphahlelo ya wukhozeli, na ku nga hi lezvi va nga zvi kota kutani kuga. A nyama yi wa nga mahi a cipandze ca zvakuga zva vanhu mahlweni ka Ntalo. A ciavelo ca ‘kuhlazveka’ ni ku nga kuhlazveki ka zvakuga ci sangulile ka nayo wa Mosi, wu nyimileko ku tira a cikhati wu nga hundzelwa. (Mitiro 10: 9-16; Va Le Efesusi 2:15) Zvi wonekisa ku khwatsi Nowa i wa zvi tiva lezvi zvi nga fanele ku nyikelwa kota muphahlo wukhozelini ga Jehovha. Zvalezvo a nga huma hi lomu ka Taru, Nowa i lo “mu akela a gandzelo Jehovha; i lo pambula cikari ka zvontlhe zvihari zvi hlazvekileko, ni ka tontlhe tinyanyani ti hlazvekileko, a nyikela munyikelo wa kuhiswa laha alatini.” — Genesisi 8:20.
(Genesisi 7:11) Hi lembe ga wu 600 ya kuhanya ka Nowa, hi hweti ya wumbiri, hi siku ga wuntlhanu ni mambiri, hi siku lego a zvibuka zvontlhe zva kueta loku ka hombe zvi lo vhululeka, ni tinyangwa ta tilo ti lo vhululeka.
w04 1/1 30 ¶1
Timhaka-tshinya ta bhuku ga Genesisi — I
7:11 — Ma wata hi kwihi a mati ma vangileko a Ntalo misaveni yontlhe? Ka nguva ya wumbiri kutani “siku” ga kuvanga, a cikhati ku nga vangiwa a “pfhuka” lowu wu vitaniwako ku i atmosfera, ku wa hi ni mati “hasi ka pfhuka” ni mati “hehla pfhuka”. (Genesisi 1:6, 7) A mati ya “lahasi” hi lawa ma nga sina ma hi laha misaveni. A mati ya le “hehla” madona yo tala ya civera ma nga hi laha ndengelengeni hehla ka misava, ma maha ‘zvibuka zva kueta’ zva mati. A mati lawo hi wona ma ngawa laha misaveni masikwini ya Nowa.
27 KA JANEIRO–2 KA FEVEREIRO
TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | GENESISI 9-11
“A misaveni yontlhe ku wa hi ni lirimi lin’we”
(Genesisi 11:1-4) A misaveni yontlhe ku wa hi ni lirimi lin’we ni kuwulawula kun’we. 2 Na ku mahisile lezvo a kusukeni kabye vaya le Mutsuwuka-gambo, va lo kuma a mikova a tikweni ga Xinari; va lo aka ka gona. 3 Va lo wulawulisana vaku ngalo: A hi maheni zvitini, hi zvi hisa khwatsi. A zvitini zvi wa hi maribye yabye, ni bitumi ku wa hi ndzhope yabye. 4 Vaku: A hi akeni a muti ni likhokhola, leli a cixungwa ca lona ci ta nga chikela tilweni; hi ti chula a vito kasi hi nga hangalaki misaveni yontlhe.
it-1298
Bhabhuloni wa hombe
Matshamela ya Bhabhuloni wa kale. A ku yimisiwa ka dhoropa ga Bhabhuloni, mikoveni ya Xinari ku kotlene ni cikhati va nga zama ku aka a likhokhola la Bhabheli. (Gen 11:2-9) A cigelo ca ku a citshungu ci vhuvhumisa a kuakiwa ka likhokhola ni dhoropa ci wa nga yelani ni ku ndzundza a vito ga Nungungulu, kanilezvi a vaaki va wa ti “chula a vito” hi voce. A likhokhola la zigurate (Muako wa le Mesopotánia) a li tsumbuliwangi ntsena ka marumbi ya Bhabhuloni wa kale, kanilezvi ni ka zvipandze zvin’wani zva Mesopotánia, zvo khwatsi zvi wa nyika ku tiyisa loku ku nga laveka ka wukhozeli ga likhokhola la ku sangula, ku nga khataliseki lezvi li nga tshamisile zvona. Lezvi Jehovha Nungungulu a nga maha kasi a mbheta ku aka tempeli zvi wa betelwa hi kota ya mudhawuko wa wukhongeli ga mawunwa. Kuveni a gezu ga ciHebheru va nyikeleko a dhoropa ga Bhabheli, gi wula ku “pfilupfilu” a vito ga Musumariyano (Ka-dingir-ra) ni vito ga vaAkedhiyani kambe (Bab-ilu) zvontlhe zvi tlhamuselako ku “nyangwa ya Nungungulu”. Hambu lezvi a vaaki va dhoropa va nga cica a vito ga ntumbuluko legi gi nga lamuliwa kasi a tlhamuselo wa gona wu nga tiveki, a ndlela yiswa yi nga tirisiwa kutani ku vhaleta ya ha simama ku tivekisa a dhoropa ni wukhongeli.
it-2360-361
Lirimi
A matimu ya Genesisi ma komba a ku tlhanganyiswa ka cipandze co kari ca ngango wa laha misaveni andzhako ka Ntalo ka kungo gi nga kala gi nga yelani ni kurandza ka Nungungulu, kota lezvi zvi wulilweko ka Nowa ni ka vana vakwe. (Gen 9:1) Ahandle ka ku va hangalaka ‘va tata misava,’ va wa ti yimisele a ku tlhanganyisa vanhu kasi va veka kupima ka muti wabye ka wutshamu gi nga tiviwa ku i nkova wa Xinari le Mesopotánia. A wutshamu legi kambe gi wa tava ga ku khozela kona ni likhokhola la wukhongeli. — Gen 11:2-4.
(Genesisi 11:6-8) Na Jehovha i te ngalo: Langutani; a tiko gin’we, ni lirimi lin’we ka vona vontlhe; makunu va sangula ku maha lezvi, na kona a ku na nchumu ci ta nga va tsimbeta a ka zvontlhe lezvi va xuvileko ku zvi maha. 7 A hi releleni hi ya hakasa a lirimi labye, kasi va nga zwanani kuwulawuleni. 8 Zvinghaho Jehovha i lo va hangalasa misaveni yontlhe, va tsika ku aka muti.
it-2361 ¶1
Lirimi
A Nungungulu wa ntamu wontlhe i mahile lezvaku a kungo lego ga cikhunguvanyiso gi tsandzekiswa, a tshova a ciboho ca mitiro, a maha lezvo hi ku hakasa a lirimi labye lo toloveleka. Lezvo zvi no bhindzisa ni wihi ntiro wu nga mahiwa ka kungo ga vona, kota wuyelo ga kona va no hangalaswa ka zvipandze zva cirendzelekwani ca Misava. Ahandle ka lezvo, a ku phikizana ka tirimi ku wa ta va betela kutani ku va hlwelisa ni cihi ci wa nga ta kombisa ku kula hi ndlela yo biha, mhakeni ya ku kaneta Nungungulu kota lezvi zvi wa nga ta gumelwisa a wuzvikoti ga vanhu ga ku yelanisa a mitamu yabye ya wutlhari ni ya civiri hi makungo ya mano, zvi wa ta karata nguvhu a ku lava a wutivi ga mitlawa yo hambanahambana ya tirimi yi nga wumbiwa — a wutivi lego gaku gi wa ngati hi ka Nungungulu, kanilezvi gi kumilwe hi wutlhari ga vanhu. (fananisa na Mutsh 7:29; Deu 32:5.) Makunu, hambu lezvi a ku phikizana ka tirimi ku nga maha lezvaku kuva ni kuhambana ka vanhu, kona ku vhunile vanhu hi ku hlwelisa a kumahiwa ka makungo ya kutshisa ni ya timhango. (Gen 11:5-9; fananisa na Isa 8:9, 10.) Zvi wa enela ku a munhu a ehleketa hi zvikombiso zva cikhatini ca hina, lezvi hi magumo zvi to va zva wutivi ga tiko gi nga hlengeletelwa ni zva ntiro wu nga hiko wa lisine hi tlhelo ga wanuna, kasi ku zwisisa lezvi Nungungulu a nga zvi wula kusukela kale ku zvi ta humelela, loku ku nga kutikarata ka Bhabheli ku nga kala ku bhindzula.
(Genesisi 11:9) Hikwalaho a vito ga wona va lo wu vitana ku ngalo hi Bhabheli; hakuva Jehovha i lo hakasa a lirimi la tiko gontlhe; na Jehovha i lo va hangalasa misaveni yontlhe.
it-3 55
Matiko
Makunu va hambene hi kota ya ku nga zwanani ka tirimi, hikwalaho, ntlawa ni ntlawa wu vhuvhumisile a mahanyela ya wona wutsumbu, mitiro, mikhuwo, matshamela ni mukhongeli. Ntlawa ni ntlawa wu wa maha a zvilo hi mahela ga wona. (Levi 18:3) Hi ku ti hambanisa na Nungungulu, a mitlawa yin’wani yi mahile a zvifananiso zva hava kasi ku zvi khozela. — Deu 12:30; 2Tih 17:29, 33.
Kela titshomba ta moya
(Genesisi 9:20-22) Na Nowa i lo maha murimi wa misava, i lo ranga a byala civhina; i lonwa a vhinya, a popiwa; i lo etlela na a hi cimbyiri lomu tendeni gakwe. 22 Na Hamu a raru wa Xanani i lo wona a wumbyiri ga raru wakwe, i lo ya byela vamakabye vakwe va vambiri va nga wa hi lahandle.
(Genesisi 9:24, 25) Laha Nowa na a vhukile hi le kupopiweni, i lozwa lezvo zvi nga wa mahilwe hi n’wana wakwe loyi wa ndzisana. 25 I te ngalo: I rukatelwe Kanani. I ta kuva a nandza ga malandza ka vanakulobye.
it-1383 ¶1
Hamu
Zva koteka ku Hamu wutsumbu a patsekile ka cimahakalu niku a papayi wakwe a nga mu kawukangi kutani ku Nowa, na a susumetiwa hi moya i no wona ku a kubyekelela ko biha ka Hamu, loku makunu a nga ku kombisa le Khanani, ku wa tava tshomba ya zvizukulwana zva vakhanani. A khombo gi tatisekile a cikhati leci a vaIzrayeli va nga khozisa a vaKhanani. Lava va nga kala ku Khozisiwa (hi cikombiso, a vaGibheyoni [Jox 9]) va mahile a tikhumbi ta Izrayeli. Hi mazana ya malembe ndzhako, a ku rukatelwa loko ku tatisekile a cikhati leci a zvizukulwana zva Khanani, a n’wana wa Hamu, zvi nga sangula ku fumelwa hi mifumo ya misava yontlhe ya Medi-Persia, Grekia ni Roma leyi yi nga hi pswalo kutani zvizukulwana zva Jafete.
(Genesisi 9:9, 10) I wa hi muhloti wa hombe mahlweni ka Jehovha, hikwalaho ku lo wulwa ku ngalo: Kota Nimrode muhloti wa hombe mahlweni ka Jehovha. 10 A kusangula ka mufumo wakwe hi le Bhabheli, ni le Ereke, ni le Akadhe, na Kalne, le tikweni ga Xinari.
it-3 91
Nimrodhe
Kusanguleni a mufumo wa Nimrodhe wu wa patsa a matiko ya Bhabheli, ya le Ereke, ya le Akade, ya le Kalne ni wontlhe matiko ya Xinari. (Gen 10:10) Hikwalaho kuzvilava ku vile hi kota ya komgomiso wakwe a nga sangula ni muako wa Bhabhel ni wa likhokhola yakwe. Lezvo zva zwanana ni mawonela ya ciJudha. Josefo i tsalile lezvi: Kutsongwani tsongwani [Nimrodhe] i cicile a matshamela ya zvilo mava ya tihanyi hi ku wula lezvaku a ndlela yin’we basi ya ku hambanisa vanhu ka kuchava Nungungulu ku wa hi ku va kucetela a ku va simama va tsumba ntamu wakwe. Yena i lo va chavisela a hluwukela Nungungulu, loku Yena i wa no zvi lava kambe a ku tata misava: hakuva na a akile a likhokhola lo leha nguvhu ga ku na gi nga kumiwangi hi mati niku i wa ta hluwukela a kuloviswa ka vakokwani vakwe. A vanhu va wa karatekile hi kota ya ku landza a nayo lowu wa [Nimrodhe] na va alakanya lezvaku wukhumbi a ku ingisa Nungungulu; kasi va ta gondza ku aka likhokhola . . . ni ku yena i tlakukile nguvhu a ku hundza zvontlhe a nga kari a zvi rindzela. — Antiguidades Judaicas, I, 114, 115 (iv, 2, 3).