Loku a n’wana wa wena a hi ni mababyi ya hombe

Xana wa alakanya a siku legi a n’wana wa wena a nga pswaliwa hi gona? Handle ko kanakana, u wa hi ni manyawunyawu ya ku mu khoma. Kanilezi, ka vapswali vo kota Carlos na Maria, a litsako lelo li tlhela li patsana ni kukarateka a xikhati lexi va byeliwako lezaku a n’wana wabye i na ni mababye ya hombe.

Xana u na ni n’wana a nga ni mababye ya hombe? Loku zi hi lezo, kuzilava wa ti wutisa ku xana u ta zi kota ku hlula xikarato lexo ke. U nga mbheli ntamu. Ku na ni vapswali vo kota wena va hlulako zikarato zo kota lezo. Wona a zikarato zinharu zo toloveleka lezi u nga ha yimisanako nazo ni xivuno lexi u nga xi kumako ka wutlhari ga Biblia.

XIKARATO 1: ZA KU KARATELA KU VUMELA MABABYI LAWO.

A vapswali vo tala va mbhela ntamu a xikhati va byeliwako lezaku a n’wana wabye wa babya. A mamani wo kari le México a vitwako Júlia i ngalo: “A xikhati lexi a vadokodela va nga nzi byela lezaku a n’wana wa hina Samito i na ni mababyi ya wongo (paralisia cerebral), a nzi kholwangi. Zi wa ku khwatsi a tiko gontlhe go kubuka hehla ka mina.” A vanwani va nga ha ti zwisa lezi a ti zwisileko zona a mamani wo kari le Itália, a vitwako Virgínia. I ngalo: “Nzi lo boha kuva ni nwanana hambu lezi a vavasati va tanga ya mina va talako kuva ni zikarato. Zalezi, loku a n’wana wa mina a kumana ni zikarato hi kota ya mababyi yakwe ya síndrome de Down, nzi ti wona na nzi hi ni nanzu.”

Loku u lwisana ni kurereka kutani kutizwa nanzu, tiva lezaku lezo za zwisiseka. A mababyi ma wa nga mahi xipanze xa kungo go sangula ga Nungungulu. (Genesisi 1:27, 28) Hikwalaho, a vapswali a va vangiwangi ni wuzikoti ga ku vumela a nchumu wu nga hiko wa ntumbuluko. Hi ndlela yo kari u nga ha “rila” hi lezi zi lahlekileko — ku nga wutomi ga n’wana wa wena. Zi ta teka xikhati lezaku u zwisisa a kutizwa ka wena u tlhela u ti zwananisa ni xiyimo lexo xa xiswa.

Ahati loku u tizwa nanzu hi kota ya mababyi ya n’wana wa wena? Alakanya lezaku a nga kona a zi zwisisako khwatsi a ku a nwanana i kumisa kuyini mababyi hi ka vapswali kutani hi kota ya wutshamu legi a hanyako ka gona ni zilo zinwani. Ka makhati manwani u nga ha nyika nanzu a munghana wa wena wa wukati. U nga vumeli a maalakanyo lawo. Zi tava zi nene nguvu loku u tirisana khwatsi ni munghana wa wena wa wukati; mu veka kupima ka nwina ka ku hlayisa a n’wana wa nwina. — Mutshawuteli 4:9, 10.

MAWONELA: Gonza mahungo ma wulawulako hi mababyi ya n’wana wa wena. A Biblia gi ngalo: “A yindlu yi akiwa hi wutlhari, yi tiyisiwa hi kupimisisa.” — Mavingu 24:3.

U nga ha gonza zotala ka vadokodela ni ka mabhuku yo tsumbeka. U nga ha ecanyisa a ku gonza a xiyimo xa n’wana wa wena ni ku gonza a lirimi liswa. A kusanguleni zi ta karata nguvu, kanilezi u ta zi kota.

Carlos na Maria, va tshahilweko kusanguleni, va kumile mahungu ka dokodela wabye ni ka hlengeletano yo kari yi tirisanako ni mababyi lawa a n’wana wabye a nga nawo. Vona va te ngalo: “Ahandle ka ku hi vuna ku zwisisa a zikarato lezi hi nga fanele ku zi rinzela, lezo zi tlhelile zi hi vuna ku wona a tlhelo ‘gi nene’ ga síndrome de Down. Hi polile lezaku, ka zilo zo tala, a n’wana wa hina i wa ta hanya wutomi go fana ni ga vanwani. Lezo zi hi tiyisile nguvu.”

XIKARATO 2: U TIZWA NA U REREKILE U TLHELA U TIZWA XIWUNZA

U nga ha tizwa na u mbhetiwa ntamu wontlhe hi mababyi ya n’wana wa wena. A mamani wo kari le Nova Zelândia a vitwako Joana, i ngalo: “Ka malembana yo sangula nzhako ka loku nzi byelilwe ku ngalo a n’wana wa mina i ta maha xikhurubu, nzi wa rereka, nzi sangula ku rila loku nziza nzi boheka ku maha mitiro ya ku hunza leyi ya tolovelo.”

A xikataro xinwani ku ngava ku tizwa xiwunza. Benedito i na ni n’wana a nga ni mababyi ya ku khwanyisa ziro ni síndrome de Asperger. I ngalo: “A kutala ka vanhu va nga ta tshuka va zi zwisisile ku a wutomi ga hina gi tshamisile kuyini.” U nga ha navela ku bhula ni munhu. Hambulezo, a kutala ka vanghana va wena va na ni vana vo hanya khwatsi. Hikwalaho u nga ha kanakana ku ti phofula mahlweni kabye.

MAWONELA: Kombela xivuno. Vumela a xivuno lexo loku u nyikwa. Júlia, loyi a tshahilweko le kusanguleni, i ngalo: “Ka zikhati zinwani mina ni nuna wa mina hawa tingana ku kombela xivuno.” Kanilezi i tlhela aku: “Hi gonzile ku tiva a xilaveko xa ku vuniwa hi vanwani. A xikhati lexi va hi vunako, a ha ha tizwi na hi hi hoce.” Loku a munghana wa wena wa laha kusuhani kutani xaka gi ti hendleleta ku tshama ni n’wana wa wena ka mubuzo wo kari kutani mutlhangano wa wuKristu, vumela hi matsenya. A vingu go kari ga Biblia gi ngalo: “A liranzo la munghana la su tsoma xontlhe xikhati, ni nakulobye i pswalelwe ku vunetela kuxanisekeni.” — Mavingu 17:17.

Khatalela a wutomi ga wena. A ku fana ni lezi a ambulasi wu faneleko ku cheliwa mafura hi kukhanzakanya kasi wu simama ku heleketa vababyi xipitali, u fanele ku tshama hi ku ti chela mafura hi kuga khwatsi, ku ti tolola-tolola, u tlhela u humula khwatsi kasi u simama ku khatalela khwatsi n’wana wa wena. Xavier, loyi a nga ni n’wana wa xikhurubu, i zi tlhamusela hi ndlela leyi: “A n’wana wa mina a nga fambi, hikwalaho nzi fanele ku ti karatela kuga khwatsi. Kasi a hi mina nzi mu fambisako? Nzi mikonzo yakwe!”

U nga xi kumisa kuyini xikhati xa ku khatalela a wutomi ga wena? A vapswali vo kari vo cicisana ku hlayisa a n’wana wabye. Hi ndlela leyo, a mupswali munwe wa zi kota ku humula kutani ku khatalela zilaveko zakwe wutsumbu. Ku ta laveka ku u xava xikhati ka mitiro yi nga hiko ya lisima, niku za tshuka zi karata a kuva ni kuringanisela. Kanilezi, khwatsi hi kuwula ka Mariamo, a mamani wo kari le Índia, “U ta gumesa hi ku tolovela.”

Bhula ni munghana wo tsumbeka. Hambu vanghana lava va nga hiko ni vana va babyako va nga ku chavelela. U nga khongela ka Jehova Nungungulu kambe. Xana a mukhongelo wu ta vuna hakunene? Jéssica, a nga ni vana vambiri va babyako hi xifuva, i ngalo: “Ku na ni makhati zi karatako nguvu laha ka kuza nzi ku khwatsi nzi tofa hi kukamiwa.” Hambulezo i engetela lezi: “Nzi khongela ka Jehova lezaku a nzi tlhatlhisa a tlhela a nzi tiyisa. Hi nzhako nzi ti wona na nzi longile.” — Tisimu 145:18.

XIKARATO 3: U KHATALELA NGUVU A N’WANA LOYI A BABYAKO KU HUNZA A NGANGO WONTLHE

A mababyi ya n’wana ma nga ha khumba a magela ya ngango, a matshamu lawa a ngango wu yako, ni mpimo wa xikhati lexi a vapswali va xi mbhetako ni n’wana munwe ni munwani. Kota wuyelo ga lezo, a vana lava vanwani va nga ha tizwa na va nga khatalelwi. A xinwani kambe hi lezaku a vapswali va nga ha khomeka nguvu hi ku khatalela a n’wana wabye a babyako laha ka kuza a wukati gabye gi xaniseka. Leonel, a raru wo kari le Liberia, i ngalo: “A sati wa mina wa tshuka aku nza mu tsikela n’wana. Lezo zo khwatsi o nzi kanyisa, hikwalaho nza tsuka nzi hlamula hi tihanyi.”

MAWONELA: Kasi ku tiyisa vana va wena vontlhe lezaku wa va khatalela, maha malulamiselo ya kuva u maha navo zilo va zi ranzako. Joana, loyi a tshahilweko le kusanguleni, i te ngalo: “Zikhati zinwani hi maha zilo zo hlawuleka ka n’wana wa hina loyi wa nhonzwa, hambu loku ku hi ku fihlula ka restaurante yi mu tsakisako nguvu.”

Kasi ku vikela a wukati ga wena, bhula u tlhela u khongela ni munghana wa wena wa wukati. A raru wo kari le Índia a vitwako Anselmo, loyi a n’wana wakwe a babyako hi nyokani, i ngalo: “Hambu lezi mina ni sati wa mina hi tshukako hi tizwa na hi rerekile hi tlhela hi nga tivi xo maha, ha ti vekela xikhati xa kuva hi tshama hi bhula, hi tlhela hi khongela zinwe. Mixo ni mixo, na a vana va hina va nga se vuka, hi tshama hi bhulisana hi vesi ga Biblia.” A yinwani mipatswa yi bhula hi tlhelo na va nga seya kuetleleni. A mabhulo ya nwina ni mikhongelo ya nwina ya mbilu yontlhe yi ta tiyisa a wukati ga nwina zikhatini zo nonoha. (Mavingu 15:22) Kota kuwula ka patswa wo kari, “a zikhati zo nanziha nguvu lezi hi ngava nazo wutomini ga hina ku’ve ka masiku ya zikarato za hombe.”

U NGA MBHELI KUTSUMBA

A Biblia gi tsumbisa lezaku lokuloku Nungungulu i ta fuvisa mababyi wontlhe lawa ma xanisako vanana ni vahombe. (Kuvululelwa 21:3, 4) Ka xikhati lexo, “a ku na muaki ni munwe a ta ngaku: Nza babya!”b — Isaya 33:24.

Na lezo zi nga se maheka, u nga zi kota ku hanya khwatsi ni n’wana wa wena a babyako. Carlos na Maria lava va tshahilweko le kusanguleni, ve ngalo: “U nga mbheli ntamu loku a zilo zontlhe zi wonekisa ku khwatsi zi fambela xibhabha. Veka kupima ka zilo zi nene lezi u zi tivako hi n’wana wa wena, hakuva zi kona zo tala nguvu.”