Va lo tiya vaku nde “xikhatini xa kuringwa”

Laha a Yimpi yo Sangula ya Misava yi nga sangula, yi lo dlunyatisa khwatsi lezaku a Zigonzani za Biblia zi wa nga faneli kulwa tiyimpi. (Isa. 2:2-4; Joh. 18:36; Efe. 6:12) Zini lezi a malanza ya Jehova le Grã-Bretanya ma mahileko?

Hi 1916, a wuhosi gi wonelelako a ntiro wa wusochwa gi lo yimisa nayo wa lezaku ku khomelwa vavanuna va magwenza va tanga yo sukela ka 18 kala 40 wa malembe va yiswa wusochweni. A nayo lowu, wu wa hi ni malulamiselo ya lezaku lava va tsanzekako hi kota ya “xikholwa ni hanyela gabye” va tsikiwa va ngayi wusochweni. A mufumo wu lo yimisa tihubye ta kulamula lezaku ti hlola ni ku tiva loyi a nga fanele ku vuneka hi malulamiselo lawa, niku i wa ta vuneka hi wona kala kwihi.

Hambulezo, nzeni ka xikhatanyana, a xipimo xa 40 wa Zigonzani za Biblia zi lo valelwa paxweni, niku a 8 wa zona zi lo rumelwa yimpini le França. Hi kota ya xiboho lexi xi nga lulamangiko, a vamakabye le Grã-Bretanya va lo rumela papilo ka Herbert Asquith, a Mutireli wo Sangula wa mufumo, ga ku khala hi kota ya vamakabye lava va nga valelwe ni ku kombela lezaku va tlhatlhiswa. A papilo lego gi wa sayinilwe hi 5.500 wa vanhu.

Kanilezi, ku lo zwala mahungu ya lezaku a vamakabye lava va 8 va nga rumelwe yimpini le França, va konelwe ku dawa hi kota ya ku ala kulwa. Kanilezi, laha a vamakabye va nga foliselwe kasi va dhuwulelwa, a xitsayiso xabye xi lo ciciwa, va byeliwa lezaku va wa fanele ku tshama a khume ga malembe paxweni. Va lo tlhela Inglaterra lezaku va ya tshama xikhati lexo na va tira lomu paxweni.

Laha a yimpi yi ngaya yi hisa, a nayo wa wusochwa makunu wu wa patsa ni vavanuna va nga chadile. Ka xiringo xo kari xi humeleleko doropeni ga Manchester le Inglaterra, loyi a nga lumbetiwa a tlhela a xuxisiwa i wa hi Henry Hudson, a dokodela wa xipitali tlhelo Xigonzani xa Biblia. Hi 3 ka Agosto wa 1916, a hubye yi lo mu nyika nanzu, yi mu hakhelisa mali, yi tlhela yi mu yisa wusochweni. Ka xikhati lexo kambe, ku wa hi ni munwani a nga kari a ringwa kukholwa kakwe le Edimburgo, tikweni ga Escócia. Ku wa hi James Frederick Scott, a nga hi ni 25 wa malembe na a tira kota phayona, loyi a nga xuxisiwa ku woneka lezaku a nga na nanzu. A mufumo wu lo lwela a mhaka leyo, kanilezi na wu yisa kupima ka munwani munhu a nga kari a ringwa kukholwa kakwe le Londres. Ka khati legi, ku wa hi makabye wo kari a vitwako Herbert Kipps, loyi a nga kumeka na a hi ni nanzu, va mu hakhelisa mali zonake va mu yisa wusochweni.

Kwalomo ka Setembro wa 1916, a 264 wa vamakabye va wa rumele mapapilo ya ku kombela lezaku va ngayi wusochweni. Ka ntsengo lowu, i 5 wa vona ntsena va nga vumelelwa, a 154 va lo nyikwa ku maha “mitiro yi nga laviwa hi wuhosi,” a 23 va lo nyikwa mitiro xikari ma masochwa yi nga kala yi nga yelani ni kulwa, a 82 va lo rumelwa yimpimi, niku a vokari vabye va lo ringwa zonake va hoxelwa mapaxweni. A vanhu vo tala va lo kombisa a kusola kabye hi lezi a vamakabye lavo va nga xanisiswa zona. A mufumo wu lo va cica ka paxo ga masochwa legi va nga hi ka gona wu ya va valela ka wutshamu ginwani lomu va nga maha mitiro.

Edgar Clay na Pryce Hughes, lava hi nzhako ka xikhati va nga tira kota vawoneleli va ravi le Grã-Bretanya, va tirile lomu ka bharaji le Gales. Hi tlhelo ginwani, Herbert Senior, a nga munwe wa lava va 8 va nga wuyile hi le França, i lo rumelwa paxweni ga Wakefield le Yorkshire. A vanwani va hakhelile minanzu yabye ya mitiro yo binza nguvu hi ku tira zi bayisa le Paxweni ga Dartmoor, laha va wumbileko ntlawa wa magwenza ma nga ala kulwa yimpi hi kota ya tivalo tabye.

Frank Platt, a Xigonzani xa Biblia, loyi a nga vumelile ku maha mitiro yi nga yelaniko ni kulwa yimpi, i lo xaniswa nguvu hi xikhati xo leha laha a nga rumelwa yimpini. Atkinson Padgett, loyi a gonzileko lisine xikhatanyana anzhako ka kuyimiswa ka nayo wa wusochwa, yenawu i xanisilwe za xapi nguvu hi masochwa hi kota ya ku ala ku khoma zibhamu.

Hambu lezi ka zikhati zinwani a vamakabye va nga kala va nga zi zwisisi khwatsi ku zi wula yini kungatingheniseli timhakeni ta politika, va ti karatele ku tsakisa Jehova Nungungulu. Lava va kumbukilweko hi mavito ka mubiko lowu, va nyikile xikombiso xi nene xa kungatingheniseli timhakeni ta politika nguvunguvu “xikhatini xa kuringwa” ka hombe. (Kuv. 3:10) — Matimu ya hina le Grã-Bretanya.