A mivala yi ku khumbisa kuyini?

A xikhati lexi u cuwukako lomu matlhelweni ya wena, a mahlo ni wongo ga wena zi tira zinwe kasi ku kola mahungu. U wona a hanzu wo kari u maha xiboho xa ku wa wu lava kuga ni ku a wu wu lavi. U cuwuka tilweni, u zi wona lezaku ku tana vula nyamutlha ni ku yi nga tana. U wona maletela lawa u lerako zalezi, u zwisisa lezi u gonzako. Hi lisine, wo vuneka hi mivala. A hi zona ke?

A muvala wa hanzu wu ku vuna ku tiva ku wu buvile ni ku wa nanziha ke. A muvala wa tilo ni wa marefu wu hi vuna ku tiva ku a siku gi tava ga tshamela muni. A xikhati lexi u lerako a magezu lawa, a mahlo ya wena ma xalala hi lezi a muvala wa maletela wu hambeneko ni muvala wa phepha. Kunene, kuzilava wa tolovela ku vuniwa hi mivala lezaku u zwisisa lezi u zi wonako na u nga zi tivi. Hambulezo, a mivala ya maha zo hunza lezo.

NTAMU WA MIVALA MIRINI

A xikhati lexi u fambafambako lomu xitolo, u wona zibya zo tala nguvu lezi zi mahelweko ku ku koka mahlo. Kani wa zi tiva, kani a wu zi tivi, a vaxavisi va hlawula mivala hi wukheta kasi ku ku koka mahlo mayelano ni lezi u zi ranzako, tanga ya wena, ni kuva u hi wanuna kutani wasati. A vasasekisi va miti, vamahi va tinguwo, ni vatsali va zithombe, vonawu va zi tiva khwatsi lezaku a mivala yi nga ku maha u tizwa hi ndlela yo kari.

A vanhu va nga tlhamusela mivala hi tindlela to hambanahambana mayelano ni mudawuko wabye ni lezi va zi toloveleko. Hi xikombiso, a vanhu vo kari lomu Asia, a muvala wo pswhuka va wu zwananisa ni tshomba ni mubuzo. Kanilezi, lomu Afrika a muvala wo pswhuka muvala wa xirilo. Hambulezo, ku na ni mivala yi khumbako vanhu vontlhe hi ndlela yo fana, na ku nga khataliseki a midawuko yabye. A hi wulawuleni hi mivala yinharu hi tlhela hi wona lezi yi mahako mirini wa hina.

A muvala wo PSWHUKA muvala wo dlunyateka nguvu. Wu tala ku zwananiswa ni ntamu, yimpi, ni mhango. A muvala lowu wu na ni ntamu niku wu nga hatlisisa a kugayiwa ka zakuga lomu nzeni, wu tsutsumisa nguvu nkhata, wu tlhela wu maha munhu a hefemula hi kuhatlisa.

Lomu ka Biblia, a gezu “kupswhuka” gita hi ka gezu gi wulako ku “nkhata.” A Biblia gi tirisa a muvala wo pswhuka kasi ku tlhamusela a xibhayi xa mudayi xi ambeleko tinguwo to pswhuka na xi khilele “xihari xo pswhuka, lexi xi teleko hi mavito ya kurukatela.” — Kuvululelwa 17:1-6.

A muvala wa WUHLAZA wu hi khumba hi ndlela yo hambana ni lowu wo pswhuka, niku wu nonokisa a kugayiwa ka zakuga lomu nzeni wu tlhela wu maha munhu a rula. A muvala wa wuhlaza muvala wo rutisa lowu wu talako ku zwananiswa ni kutangala. Ha tangala loku hi wona byanyi ga wuhlaza. A tlhatlhambutelo wa Genesisi xungetano hi kuvangiwa ka zilo wu ngalo Nungungulu i lo va milisela byanyi ni matsawu a vanhu. — Genesisi 1:11, 12, 30.

A muvala wo BASA wu tala ku zwananiswa ni kuwonekela, kutshamiseka, ni basiselelo. Wu zwananiswa kambe ni matshamela yo kota wunene, kukala nanzu, ni kuhlazeka. A muvala wo basa wa kumbukiwa nguvu lomu ka Biblia. Lomu ka miwoniso, a vanhu ni tingelosi va kombiswa na va ambele tinguwo to basa, lezi zi khanyisako kululama ni kuhlazeka ka moya. (Johani 20:12; Kuvululelwa 3:4; 7:9, 13, 14) A mahaxi yo basa ni vakhileli va wona va ambeleko tinguwo to basa ta wukene zi kombisa yimpi yo lulama. (Kuvululelwa 19:14) Nungungulu i tirisa muvala wo basa kasi ku khanyisa lezaku i ti yimisele ku tsetselela zionho. I ngalo: “Hambu loku zionho za nwina zi pswhukile, zi nga basa khwatsi i gapongo.” — Isaya 1:18.

A MIVALA YA HI VUNA KU ALAKANYA

A ndlela leyi a Biblia gi tirisako hi yona mivala yi komba lezaku Nungungulu wa zi zwisisa lezi a vanhu va khumbiswako zona hi mivala. Hi xikombiso, a bhuku ga Kuvululelwa lomu ka Biblia gi profetile a zilo lezi a vanhu va zi hanyako nyamutlha, a ku patsa ni tiyimpi, tindlala, ni kufa ka vanhu hi kota ya mitungu ni kuvumaleka ka zakuga. Kasi ku hi vuna ku zi alakanya, ku na ni muwoniso wa ntamu wu hi kombako vakhileli va mahaxi — na ma nga hi mahaxi yo toloveleka, kanilezi a haxi ginwe ni ginwani gi na ni muvala wa gona.

A go ranga i haxi go basa, legi gi kombisako yimpi yo lulama ya Kristu Jesu. Hi kulanzela, hi wona haxi ga kupswhuka ko tsunya, legi gi yimelako yimpi ya matiko. A haxi legi gi lanzelwa hi haxi ga ntima go tshisa, legi gi kombako tindlala. Hi nzhako, hi wona “haxi go balala; ni loyi a nga gi khilele a vito gakwe i wa hi Kufa.” (Kuvululelwa 6:1-8) A muvala wa haxi ginwe ni ginwani wu hi khumba hi ndlela yo hambana mayelano ni lezi a haxi lego gi yimelako zona. Za hi olovela ku alakanya a mahaxi lawo ni lezi ma hi gonzisako xungetano hi masiku lawa hi nga ka wona.

Lomu ka Biblia ku na ni zikombiso zo tala za kutirisiwa ka mivala kasi ku tlhamusela zilo hi ndlela yaku a vanhu va nga zi rivali. Kunene, a Muvangi wa kuwonekela, ni mivala, ni matihlo ya munhu i tirisa mivala hi wutlhari kasi ku tlhamusela zilo hi ndlela yo zwisiseka ni ya ku vuna a vagonzi lezaku va nga zi rivali. A mivala ya hi vuna ku kola mahungu ni ku ma zwisisa. A muvala wa khumba a kutizwa ka hina. A muvala wu nga hi vuna ku alakanya zilo za lisima. A muvala xinyikiwo xa liranzo xi tako hi ka Muvangi wa hina loyi a lavako lezaku hizwa kunanziha ka wutomi.