Jehova i lo va vikela minzhutini ya zitsunga

LOKU a huma hi lomu ndlwini ni mixo, a wasati wo kari i wona phaki laha nyangweni. I lo gi rola zonake aku cu seno, cu seno kanilezi a nga woni munhu lomu ruweni. Gi fanele ku ngha gi siyilwe hi mupfhumba wo kari ni wusiku. I gi vulula kutsongwani zonake a tekela ku tlhela ndlwini aya ti valela. A nga ha hlamali. A phaki lego gi na ni mabhuku ma seketelweko ka Biblia lawa ma beletelwako hi nayo tikweni gabye! I lo gi angarela, a maha mukhongelo na a nga zwati gezu, a bonga Jehova hi kota ya zakuga lezo za moya za lisima.

A zilo za tshamela legi zi wa tolovela ku maheka le Alemanya hi va 1930. Anzhako ka loku a mufumo wa vaNazi wu sangulile ku fuma hi 1933, a ntiro wa Timboni ta Jehova wu lo beletelwa hi nayo ka xipanze xa hombe xa tiko lego. “Hi wa nga kanakani lezaku a kuhuwelelwa ka Jehova ni vito gakwe ku wa nga ta valelwa hi xileletelo lexo xi humako ka vanhu. Lexi hi nga xi tirisa nguvu xigonzweni xa hina ni wutirelini ku wa hi mabhuku ma seketelweko ka Biblia. Kanilezi ma wa nga ha kumeki hi kota ya kubeletelwa. Hi wa nga zi tivi lezaku a ntiro lowu wu ta simamisa kuyini wuya mahlweni,” ku wula Richard Rudolph, loyi makunu a hunzako ka 100 wa malembe.a Zalezo Richard i lo tiva lezaku i wa tava munwe wa lava va nga wa ta vunetela kutatiseni ka xilaveko lexo hi ndlela yi nga tolovelekangiko. Zi wa ta mahiwa minzhutini ya zitsunga. — Vala. 9:36.

NA HI HI TIPFHUMBENI TO KHWATSI HI VAFOHLI

Loku u famba hi ku lanza nonga kusukela laha a congo wa Elbe (kutani Labe) wu chululako kona, hi kugumesa, u ta chikela ka Zitsunga za Hombe (Krkonoše), lezi zi nga laha mbhinganweni wa Republika Tcheka ni Polónia. Hambu lezi zi ngova ni xipimo xa 1.600 wa timetro ntsena, a zitsunga lezi zi vitwa ku xihlale xa Ártico xikari ka Europa. A gapongo ya 3 wa timetro ta kueta yi fenengeta zitsunga kuringana khihlanya ga lembe. Lava va nga cheliko kota ka kucicacica ka macela na zi nga rinzelwangi va nga tshuka va fenengetiwa hi hunguva ya hombe leyi hi xitshuketi yi nga ha vangako xirami xo womisa ni marambu.

Hi mazana ya malembe, a zitsunga lezo hi zona zi nga tsema mbhingano xikari ka maprovincia, mifumo, ni matiko. Hi kota ya matshamela ya gona ya ntumbuluko, a wutshamu legi gi wa karata nguvu a ku gi wonelela, hikwalaho xikhatini lexo, a vanhu vo tala va wa fohla hi ka wutshamu legi kasi va hunza ni zilo. Hi 1930, a xikhati lexi a Zitsunga za Hombe zi nga hambanyisa a Tchekoslovakia ni Alemanya, a Timboni ta Jehova to ti yimisela ti lo sangula ku famba hi mipfhutla leyo a kale yi nga tirisiwa hi vafohli. Kasi ku maha yini ke? Kasi kuya rwala mabhuku ka wutshamu legi ma nga kumeka. Jaha Richard i wa hi munwe wa Timboni leto.

“TIPFHUMBA” TA MHANGO

Richard i ngalo: “Hi kumbhela ka viki, hi waya zitsungeni hi mitlawa ya 7 wa majaha kutani ku hunza na hi ambalisile ku khwatsi hi vaenzi. Loku hi hi seno Alemanya, hi wa mbheta xipimo xa tihora tinharu lezaku hi tsemakanya zitsunga kala hi chikela Špindlerův Mlýn”  —  ku nga pfhuka wa 16,5 wa kilometro loku u hi ka tlhelo ga le Tcheka. Masikwini lawo, a vaAlemawu vo tala va wa hanya ka wutshamu lego. A munwe wabye i wa hi murimi, loyi a nga vumela ku tirisana ni vamakabye. Na a tirisa a kareta yakwe yo kokiwa hi mahaxi leyi a nga rwala hi yona vaenzi, a wanuna loyi i lo pakela makaxa ya mabhuku kusukela ka xidoropana xa laha kusuhani, ku nga laho a makaxa lawo ma nga chikelela kona na mata hi xitimela kusukela Prague. I wa teka makaxa lawo a famba nawo masinwini yakwe a ya ma fihla ka xihlangala a rinzela lava va nga wa ta ma rwala va nghena nawo Alemanya.

Richard iya mahlweni aku: “Loku hi chikele ka simu lego, hi lo cheletela a mabhuku lawo ka tipaxta ta hina, ti nga mahelwe ku rwala a zilo zo binza. A munwe ni munwani wa hina i wa rwala a xipimo xa 50 wa tikilo.” Kasi va nga khomiwi, va wa famba ni wusiku, va sangula lipfhumba labye na gi pelile, va chikela kaya na gambo gi nga se huma. Ernst Wiesner, a nga hi muwoneleli wa xipanze le Alemanya xikhatini lexo, i tlhamusela tipulani to kari va nga ti tirisa kasi va nga khonwi: “Ku wa ranga vamakabye vambiri, niku neti va kala va wona munhu, va wa nyika xikombiso ka vanghana vabye hi ku lumeka foki na va tima, va maha lezo khati ginwe. A xikombiso lexi xi wa mahelwa ku a vamakabye lava va nga rwele minzhwalo yo binza, va ngata hi le nzhako kabye ka xipimo xa 100 wa timetro va fela ku fihlala lomu khwatini, kala loku a vamakabye lava va vambiri va nga rangile va wuya va ta va nyika xinwani xikombiso lexi xi nga ciciwa viki ni viki.” Hambulezo, a hi maphoyisa ya Alemanya ntsena ma nga hi ni mhango.

Richard i ngalo: “Ka wusiku go kari nzi lo kurumeteka ku famba tihora to tala, hikwalaho, nzi lo mbheta a xikhati xo tala a ku hunza vamakabye va mina kasi nzi tsemakanya Tcheka. Ku wa hi munyama niku ku wa titimela nguvu. Hikwalaho, nzi wo rurumela hi xirami laha nzi nga kari nzi famba na nzi nelwa. Nzi lo lahleka lomu ka mipinyeiro yo komana, niku nzi lo mbheta tihora to tala na nzi nzulanzula nzi lavetela ndlela. A vafambi vo tala va file hi ndlela leyo. Ntsena a xikhati lexi a vamakabye va mina va nga hi ndleleni ya ku wuya ni mixo hi kona nzi nga va kuma.”

Hi xipimo xa malembe manharu, a ntlawa lowo wa wutsongwani wa vamakabye vo tiya hlana wu waya zitsungeni viki ni viki. Hi wuxika, va wa rwala a minzhwalo yabye ya zilo za lisima hi zipulangwana zo famba lomu ka gapongo. Ka zikhati zo kari, a mitlawa ya xipimo xa 20 wa vamakabye yi wa tsemakanya mbhingano ni mumu hi tindlela ta vafohli. Kasi va kombekisa lezaku va wa nga hi zigevenga, va wa famba ni vamakabye va xisati. A vokari va wo ranga, niku loku va kala va wona nchumu wo kanakanisa va wo hoxela zihuku ziya hlehla.

Xini xi nga mahiwa anzhako ka loku a vamakabye lava va wuyile hi tipfhumbeni tabye ta ni wusiku? Ku wa mahiwa malulamiselo ya ku avela mabhuku lawo zalezo ma chikelako. Hi ndlela muni? Va wo bohela a mabhuku lawo ka maphaki khwatsi i sabawu va ma yisa wuchikamelweni ga zitimela le Hirschberg. A maphaki lawo ma wa rumelwa matlhelweni yo tsalangana ya Alemanya, lomu a vamakabye va xinuna ni va xisati va nga ma heleketa ka vamakabye-kulobye, na va nga woniwi hi munhu khwatsi hi lezi zi nga tlhamuselwa kusanguleni ka nzima. Ku wa hi ni lulamiselo legi ga ku avela mabhuku go fihlala gaku loku va kala va khoma munwe ku wa ta onheka zotala. Kunene, ka siku go kari ku lo humelela xikarato hi ka wutshamu gaku ne gi wa nga rinzelwangi.

Hi 1936, ku lo tsumbuliwa a wutshamu go veketela a mabhuku kusuhani ni Berlin. Xikari ka zilo zi nga kumiwa laho, ku wa hi ni maphaki manharu ma ngata hi le Hirschberg, ma nga rumelwe hi munhu wo kari a nga tiviwiko. A maphoyisa ma lo hlola hi xiandla xa loyi a nga tsala kala ma tiva loyi a nga ma tsemakanyisile ma nghena lomu tikweni zonake ma mu khoma. Xikhatanyana nzhako ka lezo, va lo khoma vanhu vambiri kambe, a ku patsa na Richard Rudolph. Hi kota ya lezi a vamakabye lava va nga vumela nanzu wontlhe, a vanwani va loya mahlweni va maha tipfhumba leti ta mhango hi xikhati xo kari.

XIGONZO KA HINA

A mabhuku lawa ma nga tsemakanya Zitsunga za Hombe hi tipaxta ma wa hi wona zakuga za moya za Timboni ta Jehova le Alemanya. Kanilezi, ku wa hi ni tindlela tinwani ti nga tiriswa ahandle ka Zitsunga za Hombe. Kala 1939, a xikhati lexi a masochwa ya Alemanya ma nga ha tekile a tiko ga Tchekoslovakia, ku wa tirisiwa tindlela to fana ka mbhingano wa tiko lego. Ka matiko manwani ma tsemelanako mbhingano ni Alemanya, yo kota França, Holanda, ni Suiça, a Timboni ta matiko lawo ni ta Alemanya ti wa ti karata nguvu kasi ku yisa zakuga za moya ka vamakabye-kulobye va nga xaniswa.

A kutala ka hina nyamutlha ha zi kota ku kuma mabhuku ma seketelweko ka Biblia hi ntsengo lowu hi wu lavako ni hi matshamela yo hambanahambana. Kani u kuma bhuku giswa Salawini ya Mufumo kani o gi bhaxara ka Web saite jw.org, hikuyini u nga ehleketiko hi ntiro wontlhe wu mahilweko kasi gi chikela mandleni ya wena? Kuzilava, a zi lavangi a ntiro wa hombe wo fana ni ku tsemakanya zitsunga zi fenengetilweko hi gapongo xikari ka wusiku, kanilezi, handle ko kanakana tiva lezaku ku na ni vamakabye vo tala va nga kulula va nwatseka na va gi longisela, lava va tirelako wena hi kuziranza.