Makatekwa ‘zikhatini zo maheka ni zikhatini zo nonoha’

A XIKHATI nzi nga pswaliwa hi Março wa 1930, nzi wa ranzelwe hi maxaka ni vanghana lava va nga tirela Jehova hi kutsumbeka. Lezo zive le xidoropaneni xa Namkumba, kusuhani ni doropa ga Lilongwe, a tikweni legi zalezi ku nga Malawi. Hi 1942, nzi lo hendleleta wutomi ga mina ka Nungungulu nzi tlhela nzi bapatizwa ka wunwe wa micongo ya hina yo saseka. Ka 70 wa malembe ma nga lanzela, nzi lo ti karatela ku tira kota lezi mupostoli Paule a nga khongotela Timote, aku: ‘Kanela a mhaka; pinyama ka yona zikhatini zo maheka ni zikhatini zo nonoha.’ — 2 Tim. 4:2.

A lienzo lo sangula la Nathan H. Knorr na Milton G. Henschel la kuta Malawi kusanguleni ka 1948 li engetele a kuxuva ka mina ko tirela Jehova xikhati xontlhe. Nzi alakanya hi matsenya a magezu yo tiyisa hlana ya vayimeli lavo va tsinza ga misava yontlhe ga Timboni ta Jehova le Brooklyn, Nova York. Na hi yimile ka wutshamu ga madaka, a xipimo 6.000 wa hina hi lo demba khwatsi ndleve ka kanelo yo tiyisa hlana ya Makabye Knorr yaku: ‘A Hosi ya pinzukelwa ya matiko wontlhe.’

A xikhati nzi nga tivana na Lidasi, a nga makabye wa xisati wo saseka loyi a wundlilweko ngangweni wa Timboni ta Jehova a ku fana na mina, nzi lo tiva lezaku yenawo i xuva ku nghena ntirweni wa xikhati xontlhe. Hi 1950 hi lo chada, niku hi 1953 hi wa hi ni vana vambiri. Hambu lezi hi nga hi ni wutihlamuleli go engeteleka ga ku va wundla, hi lo boha kuva nzi sangula ku tira kota phayona ga xikhati xontlhe. Anzhako ka malembe mambiri, nzi lo kombelwa ku tira kota phayona go hlawuleka.

Anzhako ka xikhatanyana, nzi lo nyikwa lungelo ga ku enzela mabandla kota muwoneleli wa xipanze. Hi kota ya xivuno xi nene xa Lidasi, nzi wa zi kota ku hlayisa a ngango wa mina hi tlhelo ga nyama ni ga moya na nzi hi ntirweni lowo.a Kanilezi hi wa xuva nguvu kuva ntirweni wa xikhati xontlhe hi wumbiri ga hina. Hi ku maha khwatsi makungo ni ku vuniwa hi vana va hina, Lidasi i lo zi kotawu ku sangula ntiro wa xikhati xontlhe hi 1960.

Hi lo lonzowota a zikhati zo maheka, hi tirela vamakabye va hina mabandleni yo hambanahambana. A ziavelo za hina zi hi mahile hi famba kusukela Zitsungeni zo saseka za Mulanje le dzongeni kala timbhirini to rula ta Tiva ga Malawi, legi gi lavetelako ku ringana ni xipanze xa mutsuwuka-gambo xa tiko gontlhe ga Malawi. Hi lo wona kuengeteleka ka hombe ka vahuweleli ni mabandla ka zipanze lezi hi nga tira ka zona.

Hi 1962 hi loya ka Mutlhangano wa Muganga wu nga hi ni hloko ya mhaka “Ministros Corajosos” (Vatireli vo tiya hlana). Loku nzi sangula ku alakanyela, nza zi wona lezaku a zimaho lezo za moya zi wa hi ni zontlhe zi nga laveka ka hontlheni le Malawi kasi ku hi longiselela ku yimisana ni zikhati zo nonoha lezi zi nga hata. Ka lembe gi nga lanzela, Makabye Henschel i lo tlhela ata Malawi, laha ku nga ta mahiwa gotsovanyano wo hlawuleka lehandle ka doropa ga Blantyre wu nga hi ni xipimo xa 10.000 wa vanhu. A gotsovanyano lowo wo tiyisa hlana wuve xivuno xa ku hi tiyisa kasi ku lwisana ni minzhingo leyi yi nga hata.

A ZIKHATI ZO NONOHA ZIKU CHIKECHIKE

Hi 1964 a Timboni ti lo kumana ni kuringwa ka hombe hi lezi ti nga ala ku ti patsa mitirweni ya politika. Ku hahlulilwe 100 wa tiSalawu ta Mufumo ni kuhunza zinwe ni miti ya Timboni yo hunza 1.000 ka tixanisa ti chikeleko hi xitshuketi. Hambulezo, hi zi kotile ku simama ntirweni wa ku enzela mabandla kala ka xikhati lexi a mufumo wa Malawi wu nga beletela a Timboni hi 1967. A muti wa ravi ga Blantyre wu lo wutliwa, a varumiwa va tlheliswa matikweni yabye, niku a Timboni to tala ta lomu Malawi, a ku patsa na mina na Lidasi, ti lo valelwa paxweni. A xikhati hi nga huma, hi lo simama ntirweni wa hina wa ku enzela mabandla hi xihundla.

Ka siku go kari hi Outubro wa 1972, a xipimo xa 100 wa ziro za ntlawa wo kari wa politika wu nga tiviwa kota Ntlawa wa Vaswa va Malawi (Malawi Youth League) wu lo hi tela mutini wa hina. Kanilezi a munwe wabye i lo tsutsuma a siya vanghana a ta nzi byela lezaku nzi wa fihlale hakuva va lava ku nzi daya. Nzi lo byela a sati wa mina lezaku a fihlala ni vanana lomu matshinyeni ya mikova yi nga hi kona laha kusuhani. Mina nzi lo tsutsuma nzi kanziha lomu mangeni wa hombe. Na nzi hi kwale hehla, nzi lo va wona ni ku hahlula a yindlu ya hina ni zibya zontlhe hi nga hi nazo.

Laha a tixanisa ti ngaya ti tshinga lomu Malawi, a makume ya mazana ya hina hi lo tsutsuma hiya ka matiko manwani. A ngango wa hina wu lo ya tshama livaleni la vatsutsumi va yimpi le mupela-gambo wa Moçambique kala Junho wa 1974. Xikhatini lexo, mina na Lidasi hi lo kombelwa ku tira kota maphayona yo hlawuleka le Dómue, Moçambique kusuhani ni mbhingano wa Malawi. Hi lo simama ntirweni lowo kala 1975, a xikhati lexi a tiko ga Moçambique gi nga kuma kutlhatlheka ka vaPutukezi. Ka xikhati lexo, hi lo kurumetwa ku tlhela zinwe ni Timboni tinwani hiya Malawi, hi tlhelela valala lava hi nga va siyile.

Laha hi nga wuyile Malawi, nzi lo yimisiwa kasi ku enzela mabandla doropeni ga Lilongwe, gi nga gona tsinza ga Malawi. Hambu lezi ku nga hi ni tixanisa ni zikarato zo tala, a ntsengo wa mabandla wu waya wu kula zipanzeni lezi hi nga tira ka zona.

HI LO WONA XIVUNO XA JEHOVA

Ka khati go kari, hi loya ka xidoropana va nga kari va maha mutlhangano wa politika. A vaseketeli vo kari va wona va lo hi pola lezaku hi Timboni ta Jehova, va hi tshamisa xikari ka ziro za vaswa va politika zi nga tiviwa kota Maphayona ya Vaswa va Malawi (Malawi Young Pioneers). Hi lo khongela ka Jehova hi kutikisa kasi a hi vuna ni ku hi rangela ka xiyimo lexo xo karata. Laha a mutlhangano wu nga mbhela, va lo sangula ku hiba. A wasati wo kari wo khosahala i lota hi kutsutsuma a taku: “Mahani wuxinji mu va tsika! A vanuna loyi i n’wana wa makabye wa mina. Va tsikeni va famba lomu va yako kona!” Loyi a nga rangela a mutlhangano lowo i lo wula lezi: “Va tsikeni va famba!” A hi zi tivi lezi a wasati loye a nga zi alakanya, hakuva i wa nga hi xaka ga hina. Hi alakanya ku Jehova i lozwa a mukhongelo wa hina.

Hi 1981 hi lo kumana kambe ni Maphayona ya Vaswa va Malawi. Va lo hi tekela mibhasikeni ya hina, ni tinhunzu, ni zikhwama za mabhuku, zinwe ni maphepha ya xipanze. Hi lo tsutsuma hiya mutini wa dota go kari. Hi lo khongela kambe xungetano hi xiyimo lexi. Hi wa karateka hi kota ya mahungu wontlhe ma nga hi ka maphepha lawa va nga hi tekele. Laha a Maphayona ya Vaswa ma nga vululela maphepha lawo, ma lo wona mapapilo ya kuta ka mina hi ka matshamu yo hambanahambana ya Malawi. Lezo zi lo va chavisa, hakuva va wa alakanya lezaku nzi hosana ya mufumo. Hikwalaho, va lo tlhelisa zontlhe ka madota ya wutshamu lego na zi tshamisile zalezi va nga zi tekisa zona.

Ka khati ginwani, hi wa kari hi tsemakanya congo hi ngalava. A nwinyi wa ngalava i wa hi hosana ya politika ka wutshamu lego, hikwalaho i lo boha ku secha makartawu ya politika ka vontlhe va nga hi lomo. A xikhati a nga hi kusuhani ni ku hi chikelela, i lo kuma khamba gi nga kari gi lavetelwa hi wuhosi. Lezo zi lo vanga pfilupfilu, zi mu maha a nyima ku secha makartawu ya politika. Hi lo wona xivuno xa liranzo xa Jehova ni kwalaho kambe.

NZI LO KHONWA NZI VALELWA PAXWENI

Hi Fevereiro wa 1984, nzi wa hi lipfhumbeni la kuya Lilongwe, na nzi kari nzi heleketa mibiko yi ngaya hofiseni ya ravi le Zambia. Nzi lo nyimisiwa hi phoyisa, gi hangunuzela paxta ya mina. I lo kuma mabhuku yo kari ma seketelwako ka Biblia, hikwalaho i lo nzi yisa xitichini xa maphoyisa, va ya sangula ku nziba. Laha va nga mbheta kuba, va lo nzi boha hi tingoti va ya nzi valela ni zibochwa zi nga khomilwe hi kota ya kuyiva.

Hi manziko wa kona, a nduna ya maphoyisa yi lo nzi rurisa yi ya nzi veka ka yinwani kwarutu, yi tsala magezu yaku: “Mina Trophim R. Nsomba, nzi tsikile kuva mboni ya Jehova kasi nzi kuma kutlhatlheka.” Nzi lo hlamula nziku: “Mina nzi longile ku valelwa, hambu kufa. Nza ha simama kuva Mboni ya Jehova.” Nzi lo ala ku sayina. A nduna ya maphoyisa yi lo zangara yiba meza hi xibhakela xa ntamu laha ka kuza a phoyisa go kari gi nga hi ka kwarutu yi lanzelako gita hi kutsutsuma kasi ku ta wona ku zini zi mahekako. A nduna yi lo mu byela lezi: “Inaloyi a nga vumeli ku sayina lezaku i tsikile kuva mboni. Mu tsike a sayina lezaku i Mboni ya Jehova, hi ta mu rumela Lilongwe a ya valelwa.” Ka xikhati xontlhe lexo, a sati wa mina wo ranzeka i wa kari a ti wutisa ku kani zini zi nzi humelelako. Anzhako ka mune wa masiku, a vamakabye va lo zi kota ku mu tivisa lomu nzi nga kona.

Laha xitichini xa maphoyisa le Lilongwe, va lo nzi khoma khwatsi. A nduna ya maphoyisa yi lo nzi byela lezi: “Hi lowu ngelo wa maroxa hakuva wena u valelwe hi kota ya Mhaka ya Nungungulu. Lava vanwani va nga lomu makhamba.” I lo nzi rumela paxweni ga Kachere, laha nzi nga ya tshama ntlhanu wa tihweti.

A murangeli wa paxo lego i lo tsaka hi kuva nzi chikele; i wa lava lezaku nzi maha “mufundisa” wa laha paxweni. I lo mu susela wufundisa loyi a nga hi kona hi kale, a mu byela lezi: “A nza ha ku lavi u gonzisa Mhaka ya Nungungulu laha, hakuva u valelwe paxweni hi kota ya ku yiva zilo chechini ya wena!” Hikwalaho nzi lo nyikwa wutihlamuleli ga ku gonzisa Biblia viki ni viki ka mitlhangano yi nga mahelwa zibochwa.

Hi nzhako ka xikhati a zilo zi lo cica zi biha nguvu. A tinduna ta paxo ti lo nzi wutisa lezaku Timboni tingani ti nga hi kona lomu Malawi. Kota lezi nzi nga kala ku va hlamula zo va xalalisa, va lo nziba kala nzi titivala. Ka xikhati xinwani, va lo lava ku tiva lezaku a tsinza ga hina gi kumeka kwihi. Nzi lo va hlamula ku ngalo: “A xiwutiso xa nwina xa olova, nzi ta mu hlamula.” A maphoyisa lawo ma lo tsaka ma thitha muchini wabye wo thepa. Nzi lo va byela lezaku a tsinza ga Timboni ta Jehova ga tlhamuselwa lomu ka Biblia. Ma lo hlamala, maku: “Lomu ka Biblia, kwihi ka kona?”

Nzi hlamula nziku: “Ka Isaya 43:12.” Va lo gi vulula va gi gonza hi wukheta: “‘Nwina mu timboni ta mina,’ ku wula Jehova, ‘mina nzi Nungungulu.’”b Va lo lera a vesi legi makhati manharu. Va lo guma va nzi wutisa lezi: “A tsinza ga Timboni ta Jehova gi nga kumekisa kuyini lomu ka Biblia; a gi le Amerika ke?” Nzi lo va byela lezi: “A Timboni ta Jehova ta le Amerika tonawu ti wona mutsalo lowu na wu tlhamusela tsinza ga tona.” Kota lezi nzi nga kala ku va byela lezi va nga lava ku zizwa, va lo nzi yisa paxweni ga Dzaleka, le nwalungu wa Lilongwe.

MAKATEKWA HAMBU ZIKHATINIZA ZIKARATO

Hi Julho wa 1984, nzi lo patsana ni 81 wa Timboni leti ti nga hi paxweni ga Dzaleka. Hi wa hi 300 wa zibochwa zi nga etlela zinwe ka wutshamu ginwe, zi gumulana hi makatla. Hi kutsongwani-kutsongwani, hina Timboni hi lo zi kota ku avana hi mitlawana kasi ku gonza mutsalo siku ni siku, lowu wu nga hlawuliwa hi vamakabye vo hambanahambana. Lezo zi hi tiyisile nguvu.

Hi kufamba ka xikhati, a nduna ya paxo yi lo hi tsawukanisa ni zibochwa le’zinwani. A nyakasani wo kari i lo hi byela lezi xihundleni: “A mufumo a wu mu vengi nwina. Hi mu valela paxweni hi zigelo zimbiri: A mufumo wu chava lezaku mu dawa hi Maphayona ya Vaswa, niku kota lezi mu xumayelako lezaku ku na ni yimpi yi tako, a mufumo wu chava lezaku a masochwa ya wona ma ta mbhela yimpini leyo.”

Hi Outubro wa 1984, hontlheni hi lo yiswa hubyeni ya kulamula. Munwe ni munwani wa hina i lo konelwa ku tshama malembe mambiri paxweni. Hi lo patsiwa kambe ni vanhu va nga hiko Timboni. Kanilezi a nduna ya paxo yi lo bikela vontlhe yiku: “A Timboni ta Jehova a ti dzahi masigari. Hikwalaho, nwina vanyakasani, mu nga vangele zikarato hi ku va kombela sigari niku mu nga va rumi ku ya mu lavela makhala ya nzilo kasi ku lumeka masigari ya nwina. Vanhu va Nungungulu! Tontlhe a Timboni ta Jehova ti fanele ku nyikwa zakuga makhati mambiri hi siku, hakuva a ti valelwangi hi kuva zigevenga kanilezi hi kota ya ku kholwa ka tona ka Biblia.”

A ku tiviwa kota vanhu va va nene zi hi vunile hi tindlela tinwani kambe. Loku ku hi ni munyama kutani kuna vula, a zibochwa zi wa nga vumelelwi ku fambafamba. Kanilezi hina hi wa vumelelwa ku huma lomu ndlwini ni xihi xikhati hi nga zi lava. Va wa zi tiva lezaku hi nga ta zama ku pfovola. Kunene, ka khati go kari, laha a nyakasani wo kari a nga babya na a kari a hi rinzela na hi tira masinwini, hi lo mu rwala hi tlhela naye paxweni kasi a ya tiriwa. A tihosana ta paxo ti wa zi tiva lezaku ha tsumbeka. Hikwalaho, hi ku hlayisa mahanyela ma nene, hive ni makatekwa ya ku wona a vito ga Jehova na gi dumiswa hi vagadi va hina. — 1 Ped. 2:12.c

A ZIKHATI ZO MAHEKA ZI WUYA KAMBE

Hi 11 ka Maio wa 1985, nzi lo humeswa paxweni ga Dzaleka. A hi lona litsako nzi ngava nalo hi ku tlhela nzi kumana ni ngango wa mina! Hi bonga Jehova hi kuva a hi vunile ku simama hi tsumbekile zikhatini lezo zo nonoha nguvu. Xungetano hi xikhati lexo, hi ti zwisa ku khwatsi hi mupostoli Paule loyi a ngaku: “Vamakabye, a hi zi ranzi lezaku mu kohlwa hi khombo hi nga welwa ha gona . . . kala hi nga ha tsumbi aku hi ta hanya. Ina, hina wutsumbu hi wa alakanya aku hi tafa, hi nga ha ti tsumbi, kanilezi hi tsumba Nungungulu loyi a vuxako a vafileko; yena loyi a nga hi hlanguta a kufeni ko tshisa.” — 2 Kor. 1:8-10.

Kunene, ka zikhati zo kari zi wa wonekisa ku khwatsi hi nga ta pona. Kanilezi xontlhe xikhati hi wa kombela Jehova lezaku a hi nyika kutiya-hlana ni wutlhari kasi hi simama ni moya wa kutikoramisa lezaku hi simama ku neha wudzunzo ka vito gakwe ga hombe.

Jehova i hi katekisile ntirweni wakwe, zikhatini zo maheka ni zikhatini zo nonoha. Inyamutlha, a ho ku tsaka hi ku wona hofisa ya ravi yi akilweko yi mbhela le Lilongwe hi lembe ga 2000, zinwe ni kuakiwa ka 1.000 wa tiSalawu tiswa ta Mufumo ni kuhunza tikweni gontlhe ga Malawi! A makatekwa lawo ma tako hi ka Jehova ma nzi tiyisa mina na Lidasi hi tlhelo ga moya, zi maha ku khwatsi nzo lora!d