Mareferensiya ya Xibukwana xa Mintlhanganu ya Mahanyelo ni Ntirho
3 KUYA KA 9 KA FEVEREIRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | GENESA 12-14
“Ntwananu Lowuku Khumbaka”
it-3 paj. 155 par. 4
Ntwananu
Ntwananu na Abrahamu. Swi tikomba ingi a ntwananu wa Yehovha na Abramu (kumbe Abrahamu) wu sungule kutirha loko a tlulela aYufrata na a kongoma aKanana. A ntwananu wa nawu wu yendliwe loko se kuhundze 430 wa malembe. (Gn 3:17) Yehovha a vulavule na Abrahamu na aha tshama aMesopotamiya, le Ura wa Vakalidiya, amu byela swaku a ya ka tiko leli aatamu komba lona. (Min 7:2, 3; Gn 11:31; 12:1-3) Eksoda 12:40, 41 (LXX) yihi byela swaku Vayisrayele va tshame aGibita ni ka tiko la Kanana 430 malembe. Kambe loko kuhele malembe lawa ya 430, ‘hi siku’ la 14 ka Nisani wa 1513 A.E.C., kunga siku la Paxkwa, va chunsiwile awukaraweni aGibita. (Eks 12:2, 6, 7) Swi tikomba ingi loko Abrahamu a tlulele a nambu wa Yufrata na a ya aKanana hi 14 ka Nisani hi 1943 A.E.C., hi lani ntwananu wa Abrahamu wunga sungula kona kutirha. Xikwembu xi tlhele xi humelela ka Abrahamu loko se a fike Xikeme aKanana, kutani ximu tshembisa leswi: “Tiko leli nitali nyika vatukulu va wena.” Hi ndlela leyi, a akombisa swaku a ntwananu lowu wu fambisana ni xitshembiso xa le Edeni naswona a tlhela a boxa swaku a ‘mbewu’ kunga Yesu, ayita huma ka longoloko wa lixaka la vanhu. (Gn 12:4-7) Yehovha a tlhele a boxa swin’wani mayelana ni mhaka leyi ka Genesa 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
w89 1/7 paj. 3 par. 4
Hi Mhaka Muni U Fanele U Tiva Ntiyiso hi Abrahamu?
Lexi i xitshembiso xa kutsakisa naswona Abrahamu a tlhele axi twa makhambi mambirhi. (Genesa 18:18; 22:18) Akuva xitshembiso lexi xi hetiseka, Xikwembu xita pfuxa hambi ni tinxaka leti se tinga nyamalala. Wutomi ka vanhu volavo lita va nkateko hikakunene, hikusa votala ka vona vata pfuxiwa ka misava leyimpsha leyi fanaka ni Paradeyisi leyi munhu wa kusungula angayi luza. Loko se kundlule leswo, vata djondzisiwa leswi va faneleke vaswi yendla swaku va kuma nkateko wa wutomi lelinga heliki. — Genesa 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
it-2 paj. 676 par. 1
Nawu
Loko tintivi tin’wana ti kambisisa matimu ya vanhu ti tsumbule swaku ka minkama ya khale loko munhu a lava kuxava terenu, a akombiwa lona na a nyime ka ndhawu ya kahle lani aata kota kuvona lomu terenu ali sungula kona ni kugama kona. Loko muxavi a vula swaku “Nali vona” a akombisa swaku wa pfumela kuli xava. A nkama Yehovha anga tshembisa Abrahamu swaku atamu nyika tiko la Kanana, amu byele swaku a cuvuka tiko hinkwalu. Kambe Abrahamu anga vulanga swaku “Nali vona”. Leswo swinga yendleka swi vangiwe hileswi Yehovha angamu byela swaku ata nyika tiko lelo vatukulu va yena. (Gn 13:14, 15) Leswi Moxe a anyimela Vayisrayele, Yehovha amu byele swaku “cuvuka” a tiko. Loko kuli leswaku leswi swinga tsaliwa lani i ntiyiso, swi kombisa swaku Yehovha aata nyika Vayisrayele tiko leli na va kongomisiwa hi Yoxuwa. (Dt 3:27, 28; 34:4; vona leswi Sathana angaswi yendla loko atshembisa kunyika Yesu mimfumu ka Mt 4:8.) Swin’wana leswi kumbexana munhu aaswi yendla kukombisa swaku wa pfumela kuxava terenu aku li kufambafamba ka lona kumbe kunghena ka lona hi xikongomelo xa kuli teka. (Gn 13:17; 28:13) Ka mabuku man’wana ya khale, kukombisiwa swaku loko munhu a xava ndhawu, hinkwaswu leswinga ka yona kupatsa ni minsiya aswimu lumba. — Fananisa ni Gn 23:17, 18.
Lavetela Xuma xa Moya
w16.05 paj. 5 par. 12
Kulunghisa Mhaka hi Lirhandzu
Bibele li tlhamusela leswi malandza ya Xikwembu mangaswi yendla swaku ma lunghisa timhaka hi kurhula loko kuva ni kuholova. Hi xikombiso, Abrahamu na Lota n’wana wa makwenu wa yena, a va ni swifuyu swa kutala kutani vatirhi lava ava lusa swifuyu leswi, va holovile hi mhaka ndhawu ya kulusa. Leswi Abrahamu aangaswi lavi kuholova na Lota, amu tshikile a langa lomu a anavela kuya kona. (Gen. 13:1, 2, 5-9) Lexi i xikombiso lexinene lexi angahi vekela xona. Phela Abrahamu anga zanga a tisola hi kuva a yendle leswo! Kutani, Yehovha a game amu tshembisa kumu katekisa hi swilo swa kutala kutlula leswi angaswi luzha. (Gen. 13:14-17) Hinga djondza yini ka yena? Hi djondza swaku hambiloko ho tshuka hi luzha minchumu ya kukarhi, Yehovha atahi katekisa loko hi lunghisa timhaka hi lirhandzu.
it-3 paj.484 par. 5
Muprista
Melkisedeke Hosi ya Salema, aali muprista (ko·henʹ) wa kuhlamalisa ngopfu. A Bibele alihi byeli swaku vapsali va yena aku li vamani ni leswaku a psaliwe siku muni ni leswaku a fise kuyini. A wuprista la yena angali kumanga tani hi tshomba naswona anga pfaletanga munhu kumbe kupfaletiwa hi munhu. Melkisedeke a ali hosi ni muprista hi nkama wun’we. Awuprista la yena ali li likulu ngopfu kutlula la Valevhi hikusa Levhi a hakele wukhume na angase psaliwa. Swi kotekisa kuyini leswo? Swikoteka hikusa Levhi i ntukulu wa Abrahamu, lweyi anga hakela wukhume ka Melkisedeke kutani a katekisiwa hi yena. (Gn 14:18-20; Hv 7:4-10) Hi ndlela leyi, Melkisedeke a fanekisele Yesu Kreste, ‘muprista hilaha kungaheliki, [hikuya hi mukhuva wa] Melkisedeke.’ — Hv 7:17.
10 KUYA KA 16 KA FEVEREIRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | GENESA 15-17
“Hi Mhaka Muni Yehovha A Cince Vito la Abramu na Sarayi?”
it-2 paj. 101
Swihoxo kumbe Kuvona Swihoxo
Hi tlhelo lin’wani, swiboho ni swiyendlo swa munhu minkama ya kutala swi hoxile. Xidjoho ni kuphazama i swilo leswi vanhu hinkwavu vangaswi kuma ka Adamu. (Rhm 5:12; Ps 51:5) Kambe, Yehovha lweyi a kalaka anga phazami, “aswi tiva kahle leswi hinga vumbisiwa xiswona, wa khumbuka swaku hi wuthulu” naswona a ni ntwela wusiwana. (Ps 103:13, 14) Yehovha a vone Nowa na ali wanuna wa kutshembeka, wa kuyingisa ni lweyi “aanga na xihoxo axikarhi ka vanhu”. (Gn 6:9) A byele Abrahamu a ku: “Famba tindleleni ta mina naswona u fanele u pfumala xihoxo.” (Gn 17:1) Hambileswi vavanuna lava avanga hetisekanga naswona ava ta fa, Yehovha ‘lweyi avonaka leswi swinga ndzeni ka mbilu’ aava vone na vanga na swihoxo. (1Sa 16:7; fananisa na 2Th 20:3; 2Tk 16:9.) A byele Vayisrayele a ku: “U fanele u pfumala xihoxo ka Yehovha, Xikwembu xa wena.” (Dt 18:13; 2Sa 22:24) A nyikele N’wana wa yena lweyi a pfumalaka a xihoxo (Hv 7:26) swaku a va nkutsulo naswona hi kutirhisa lulamiselo leli, Yehovha a kota kuvula swaku va ‘lulamile’ kumbe va ‘pfumala swihoxo’ lava kombisaka lipfumelo ni kumu yingisa. A yendla leswo na a tama a hlayisa xitshamu xa yena tani hi Muyavanyisi wa kululama ni lweyi a kalaka anga phazami. — Rhm 3:25, 26; vona KUTSHEMBEKA; KUHETISEKA.
it-1 paj. 28 par. 6
Abrahamu
Se kuhundze kolumuya ka 10 wa malembe na va li Kanana, hambileswo Sara anga psali. Hi mhaka leyo, a kombele mutirhi wa yena Agara wa muGibita swaku a famba masangu na Abrahamu kuva amu psalela vana. Kutani, hi 1932 A.E.C., na Abrahamu a ni 86 wa malembe a psale Iximayele. (Gn 16:3, 15, 16) Hi kufamba ka nkama, hi 1919 A.E.C., loko Abrahamu a ni 99 wa malembe, Yehovha amu byele swaku a tsemisa kumbe a sokisa hinkwavu lava a atshama na vona swaku kuva mfungu lowu awuta tiyisa wuxaka la kuhlawuleka la ntwananu, lowu awuli kona axikarhi ka Yehovha na Abrahamu. Hi nkama wolowo, a tlhele a cinca vito la Abramu li va Abrahamu, hikusa a te: “Nitaku yendla u va papayi wa vanhu va kutala.” (Gn 17:5, 9-27; Rhm 4:11) Loko kuhundze leswo, Abrahamu a yamukele tintsumi tinharhu leti a tinyimela Yehovha, kutani timu byele swaku Sara aata kuma nyimba ivi a psala hi lembe leli alita landzela. — Gn 18:1-15.
w09 1/2 paj. 13
Mavito ma ni Tlhamuselo
Xikwembu hi xoxe xi cince mavito ya vanhu van’wani vavakulu swaku xi profeta mhaka ya kukarhi. Hi xikombiso, xi cince vito la Abramu leli ali vula swaku “Papayi wa Tlakusiwa” li va Abrahamu leli vulaka swaku “Papayi wa Vanhu va Kutala”. I ntiyiso, Abrahamu a ve papayi wa vanhu va kutala ngopfu. (Genesa 17:5, 6) Vona xikombiso xin’wana. A vito la nsati wa Abrahamu, Sarayi, swinga yendleka ali vula “Timholovo”. Hi mhaka leyo, a tsake hintamu loko Yehovha ali cinca hi Sara, leli vulaka “Hosi ya Xisati”. Vito leli ali kombisa swaku aata va vovho wa tihosi. — Genesa 17:15, 16.
Lavetela Xuma xa Moya
it-1 paj. 615
Kulandzelelana ka Timhaka
Yehovha a byele Abramu (Abrahamu) a ku: ‘Tiyiseka swaku vatukulu va wena vata tshama ka tiku la ku ahi la vona, nakambe vanhu va tiku lelo vatava xanisa, vava yendla swikarawa kuringana 400 wa malembe.’ (Gn 15:13; tlhela u vona Min 7:6, 7.) Mhaka leyi yi tlhamuseliwe na lweyi aata va mudli wa tshomba kumbe “mbewu” angase psaliwa, kunga Izaki. Hi 1932 A.E.C., Abrahamu a psale n’wana na Agara, lweyi angamu chula Iximayele, kasi hi 1918 A.E.C. a psale n’wana na Sara lweyi angamu chula Izaki. (Gn 16:16; 21:5) Loko hi konta 400 wa malembe hi ya ndzhaku na hi sungula hi lembe leli Vayisrayele vanga huma Gibita, kunga nkama lowu kunga hela ‘kuxaniseka’ ka vona, (Gn 15:14) hi fika ka lembe la 1913 A.E.C.. Hi lembe leli, Izaki a ani kolomuya ka 5 wa malembe. Swi tikomba ingaku se a alumuliwile naswona leswi a atshama ka tiko laku ahi la yena, a sungule kuhlupheka hintamu swinene. Leswi swi yendleke na Iximayele a ni 19 wa malembe naswona aswi hetisisa wuprofeta leli ali vula leswaku Izaki ‘aata poyiliwa’ hi makwavu. (Gn 21:8, 9) Leswi Iximayele angaswi yendla swaku poyila makwavu Izaki lweyi aata dla tshomba la Abrahamu swinga voniwa swinga li swa nchumu namuntlha. Kambe ka nkama wa vona aku li mhaka yayikulu. Leswo swi tikombe ka ndlela leyi Sara anga yangulisa xiswona ni kuva Yehovha a nyime na yena ka mhaka ya kuva Agara ni n’wana wa yena Iximayele va hlongoliwa. (Gn 21:10-13) Kuva Yehovha aswi tlhamusele kahle swiyendlakalo leswi ka Rito la yena, swihi pfuna kutwisisa swaku a 400 wa malembe ya kuhlupheka lamanga gama hi nkama lowu Vayisrayele vanga huma Gibita, wu sungule ka guwa leli. — Ga 4:29.
it-2 paj. 73 par. 6
Kuhumesiwa ka Vayisrayele aGibita
“Lixaka la wu 4.” Hi fanele hi khumbuka swaku Yehovha a byele Abrahamu swaku ka lixaka la wu 4, vatukulu va yena avata tlhelela Kanana. (Gn 15:16) Ka malembe hinkwawu ya 430, kusukela loko ntwananu wa Abrahamu wu sungule kutirha kuya fika ka nkama wa kuhumesiwa ka Vayisrayele aGibita, kuhundze tinxaka leti tlulaka 4 hambileswi matimu ma kombaka swaku ka nkama lowuyani vanhu ava hanya malembe yamanyingi. Kambe kuyo va 215 wa malembe ntsena lawa Vayisrayele vanga tshama aGibita. A ‘4 wa tinxaka’ letinga landzela loko se va li Gibita ti kontisiwa xileswi, hi kutirhisa xikombiso xa lixaka la Levhi: 1) Levhi, 2) Kohate, 3) Amrama, na 4) Moxe. — Eks 6:16, 18, 20.
17 KUYA KA 23 KA FEVEREIRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | GENESA18-19
“‘Muyavanyisi wa Misava Hinkwayu’ A Lovisa Sodoma na Gomora”
w17.04 paj. 18 par. 1
Minkama Hinkwayu “Muyavanyisi wa Misava Hinkwayu” A Yendla Leswi Lulameke
“INDJE muyavanyisi wa misava hinkwayu ange yendli leswinga lulama?” (Gen. 18:25) Hi kuvutisa leswi, Abrahamu a atiyiseka swaku Yehovha aata yavanyisa madoropa ya Sodoma na Gomora hi kululama. Abrahamu a akholwiseka swaku Yehovha ange tshuki ‘a dlaya wa kululama ni wa kubiha.’ Loko se kuhundze 400 wa malembe, Yehovha a vule leswi hi yena n’winyi: “Ribye — Hinkwaswo leswi aswiyendlaka swihetisekile, hikuva tindlela ta yena hinkwatu tilulamile. Xikwembu xa kutshembeka, lexingaliki ni wuhomboloki, Xilulamile naswona axi na xisandzu.” — Det. 31:19; 32:4.
Lehisa Mbilu na U kholwa Swaku Swilo Swita Lunga
Loko swi ta ka kulehisa mbilu, Yehovha i xikombiso xaxikulu lexi hingaxi tekelelaka. (2 Pet. 3:15) Ku ni swikombiso swaswinyingi Bibeleni swa kulehisa mbilu ka Yehovha. (Neh. 9:30; Esa. 30:18) Hi xikombiso, loko Abrahamu amu vutisa hi xiboho xa yena xa kuhelisa Sodoma, Yehovha angamu nghenanga non’wini. Amu lehisele mbilu, a yingisela swivutiso ni swikhalu swa yena. A tlhele a kombisa swaku aswi twile swikhalu swa yena hi kuswi phindha loko a hlamula a gama amu tiyisekisa swaku aangata helisa Sodoma hambiloko o kuma 10 wa vanhu va kululama. (Gen. 18:22-33) Yehovha a lehisa mbilu naswona anga ngheni munhu non’wini. Se uswi vonisa kuyini, ku ni xikombiso xin’wani uxi tivaka xa kutlula lexi, lexi ungaxi tekelelaka?
w10 15/11 paj. 26 par. 12
Yehovha I Hosi ya Hina Leyikulu
Ha tiyiseka swaku kunga li khale Yehovha ataswi kombisa swaku hi yena ntsena anga ni mfanelo ya kufuma vanhu. Angatali pfumelela hilaha kunga heliki a wubihi naswona haswi tiva swaku hi hanya ka masiku ya magamu. Khale, Yehovha a helise vanhu va kubiha hi ndhambi. A helise Sodoma na Gomora. A tlhele a helisa Faro ni masonchwa ya yena. Sisera ni masonchwa ya yena na Senakeribi ni masonchwa ya yena ya Vaasiriya va hluliwile hi Lweyi wa Matimba Hinkwawu. (Gen. 7:1, 23; 19:24, 25; Eks. 14:30, 31; Vaava. 4:15, 16; 2 Tiho. 19:35, 36) Hi mhaka leyo, ahi tiyisekeni swaku Yehovha angatava tshika vanhu va wonha vito la yena ni kuxanisa vanhu va yena hilaha kunga heliki. Kuyengesela ka leswo, swoswi haswi vona swaku Yesu se wa fuma matilweni ni leswaku misava leyi ya kubiha yi le kusuhi ni kuhelisiwa. — Mat. 24:3.
Lavetela Xuma xa Moya
w88 15/5 paj. 23 par. 4-5
A Kona Lweyi anga Tshama A Vona Xikwembu?
Se haswi twisisa swaku hi mhaka muni Abrahamu a vulavule ni ntsumi ingi hiloko a vulavula na Yehovha. Leswi ntsumi yinga vula leswi Yehovha a alava swaku swi byeliwa Abrahamu ni leswi ayi nyimela Yehovha, swa twala loko Bibele li ku ‘Yehovha a humelele’ ka Abrahamu. — Genesa 18:1.
Khumbuka swaku ntsumi ya Yehovha yingaswi kota kuhundzisela kahle rungula la Yena kufana ni leswi a radiyo kumbe telefoni li hundzisaka xiswona marito ya munhu mun’we ka munhu mun’wanyani. Leswi swihi yendla hi twisisa swaku swi yendlekise kuyini kuva Abrahamu, Manowa, Moxe ni van’wani va vulavule ni ntsumi ingi hiloko va vulavula na Yehovha. Hambileswi avaswi kota kuvona tintsumi ni kuvangama ka Yehovha ka tona, aswinga koteki kuva va vona Xikwembu. Hinkwaswu leswi swihi pfuna kuvona swaku Bibele ali phazami loko li ku: ‘Aku na munhu lweyi anga tshama a vona Xikwembu ni siku ni lin’we.’ (Yohane 1:18) Tintsumi letinga voniwa hi vanhu lava akunga li Xikwembu, aku li vanyimeli va Xona.
Pfuna Van’wani Swaku Va Hlula Xitrese
Lota anga yendlanga kahle hi kuya tshama xikarhi ka vanhu va kubiha swinene va Sodoma. (Lerha 2 Petro 2:7, 8.) Doropa la Sodoma ali ganyile. Kambe Lota a hakele kuvava hi leswi anga ya tshama kona. (Gen. 13:8-13; 14:12) Swinga yendleka nsati wa yena a a sungule kutolovelana ni vanhu va Sodoma lakakuva a tshike ni kuyingisa Yehovha. A file loko Xikwembu xi nisa “ndzilo ni xivavula” hi le tilweni. Pimisa hi vana vambirhi va Lota va tintombhi. Vavanuna lava ava tshembisane kuchada na vona va file loko kuhelisiwa a doropa la Sodoma. Lota a luze munti wa yena ni swibya swa yena. Xa kuvava kutlula hinkwaswu, Lota a luzekeliwe hi nsati wa yena. (Gen. 19:12-14, 17, 26) Kambe ka kukarhateka hinkwaku loku a kumaneke na kona, Yehovha angamu tshikanga.
24 KA FEVEREIRO KUYA KA 1 KA MARÇO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | GENESA 20-21
“Minkama Hinkwayu Yehovha A Yendla Leswi Aswi Tshembisaka”
wp17.5 paj. 14 mapar. 14-15
Xikwembu Ximu Vitane “Hosi ya Xisati”
Kunga va swaku kuhleka ka Sara aswi kombisa swaku aanga na lipfumelo? Ihim. Bibele li li: ‘Hi kupfumela, Sara hi xiviri aswikotile kukuma nyimba hambileswi aanga psali, [ni leswi] a ahundzeliwile hi nkarhi, hikuva aaswitiva leswaku lweyi amutshembiseke watshembeka.’ (Vaheveru 11:11) Sara aamu tiva Yehovha naswona aaswi tiva swaku anga hetisisa hinkwaswu leswi aswi tshembisaka. Na hina hali lava lipfumelo la kufana ni leli. Leswaku hi va na lona hi fanele hi yengetela wutivi la hina hi Xikwembu. Loko hi yendla leswo hitaswi vona swaku i yini leswinga yendla Sara a va ni lipfumelo. Yehovha wa tshembeka naswona a hetisisa switshembiso swa yena hinkwaswu. Minkama yin’wana a yendla leswo hi tindlela ta kuhlamalisa swinene.
“MU YINGISI”
Leswi Sara aaswi navela kusukela khale swi yendlekile nkama a ani 90 wa malembe. A psale n’wana hambileswi nuna wa yena se a ani 100 wa malembe. Abrahamu a yingise leswi Xikwembu xingamu byela swona, a chula n’wana yelweyo vito la Izaki leli vulaka “Kuhleka”. Wamu vona Sara na a mbonyozela hambileswi a akarhalile, loko a ku: “Xikwembu xini hlekisile; hinkwavu lavangataswi twa leswi, vata hleka na mina.”? (Genesa 21:6) Handle ka kunanakana, nyiko leyi, leyi taka hi ka Yehovha, yimu tsakisile wutomi la yena hinkwalu. Hambileswo, aata va ni ntirho wa kuwundla n’wana.
Nkama Izaki anga lumuliwa na ani 5 wa malembe, ndjangu wa yena wu yendle fexta wu kulungela. Kambe kuni leswi aswinga fambi kahle. Bibele li li Sara a vone swaku Iximayele a ani mahanyelo ya kukala manga li manene. Se a ani 19 wa malembe kambe a atshamela kupoyila Izaki. Kambe aangomu tlangisa. Hambihi mupostola Pawulo a vulile swaku leswi Iximayele aaswi yendla aku li kumu xanisa Izaki. Sara a tekele kuswi vona swaku leswi Iximayele aaswi yendla aswi veka n’wana wa yena nghozini. Aaswi tiva swaku Izaki a ata tirhisiwa hi Yehovha leswaku a yendla kurhandza ka yena. Leswo swimu yendle a tiya mbilu aya byela Abrahamu leswi a atitwisa xiswona. Amu kombele kuva a hlongola Agara na Iximayele. — Genesa 21:8-10; Vagalatiya 4:22, 23, 29.
A hlamulise kuyini Abrahamu? Bibele la hlamula: “Aswimu tsakisanga Abrahama.” Phela Abrahamu aamu rhandza hintamu Iximayele. Leswo swimu yendle angamu twisisi Sara. Kambe Yehovha aaxi twisisa xiyimu hinkwaxu. Hi mhaka leyo a byele Abrahamu leswi a afanele aswi yendla, a ku: “Unga kwatisiwi hi leswi Sara aku byelaka swona hi mufana ni xikarawa xa wena xa xisati. Mu yingisi, hikusa leswingata vitaniwa mbewu ya wena swita ta hi Izaki.” Yehovha amu tiyisekisile Abrahamu swaku aatamu hlayisa Agara ni n’wana wa yena. Kutani Abrahamu a yendle leswi Xikwembu angamu byela. — Genesa 21:11-14.
Lavetela Xuma xa Moya
wp17.3 paj. 12, ntlhamuselo ya le hansi
“U Wansati wa Kuxonga Ngopfu!”
Sara a ali makwavu wa Abrahamu hi tlhelo la papayi, lweyi vito la yena kunga Tera. (Genesa 20:12) Hambileswi swi biheke namuntlha kuva vamakwavu va chada xikan’we, hi fanele hi khumbuka swaku ankameni wa vona swilo aswi hambanile. Vanhu avaha li kusuhi ni kuhetiseka ka Adamu na Eva, hi mhaka leyo ava hanya kahle naswona kuchada hi xixaka aswinga vangi swikarhatu ka vana va vona. Kambe loko se ku hundze 400 wa malembe, vanhu va sungule kuhanya malembe lawa hi hanyaka wona namuntlha. Hi nkama lowo, Yehovha a veke nawu lowu awu tsimbisa kuchada hi xixaka. — Levhitika 18:6.
w89 1/7 paj. 20 par. 9
Abrahamu I Xikombiso xa Hinkwavu Lava Lavaka Kuva Vanghanu Va Xikwembu
Abramu a kombise lipfumelo hi ndlela yin’wana. Mhaka yi li: “Hiloko a yaka alitari kolahaya, a yakela Yehovha.” (Genesa 12:7) Swi tikomba ingaku a nyikele xiharhi kuva gandzelo, hikusa a rito la Xiheberu linga hundzuluxeliwa “alitari” li vula “ndhawu ya kunyikela gandzelo.” Hi kufamba ka nkama, Abramu a tlhele a phinda swiyendlo swa lipfumelo ka tindhawu tin’wani, a gama a “vitana vito la Yehovha.” (Genesa 12:8; 13:18; 21:33) Marito ya Xiheberu lamanga hundzuluxeliwa maku: “a vitana vito” ma tlhela ma vula “kutwalisa kumbe kuchumayela vito”. Ndjangu wa yena Abramu ni vakanana, vamu twile loko a twalisa vito la Xikwembu Yehovha, na anga chavi nchumu. (Genesa 14:22- 24) Kufana na Abramu, hinkwavu lava lavaka kuva vanghanu va Xikwembu va fanele va twalisa vito la xona hi lipfumelo. Leswi swi patsa kuchumayela vanhu, ‘kudzunisa Xikwembu nkama hinkwawo, tani hi mihandzu ya minomu ya hina, leyinyikelaka xitiviso xa vito la yena alivaleni.’ — Vaheveru 13:15; Varhoma 10:10.