NDZIMA 25

“Ni Kombela Ku Ya Thethisiwa Hi Khezari!”

Pawulo a hi vekele xikombiso xaxinene xa ku nyimelela mahungu ya ku tsakisa

Yi susiwe ka Mintirho 25:1–26:32

1, 2. a) Hi xini xiyimu lexi Pawulo a a li ka xona? b) Hi xini xivutiso lexi hi lavaka ku hlamuliwa xona hi leswi Pawulo a nga kombela ku ya thethisiwa hi Khezari?

PAWULO a a tama a voneleliwa hi masonchwa na a li Khezariya. Ka malembe mambirhi lawa ma nga hundza, nkama a nga tlhelela aYudiya, Vayuda va zame ku mu dlaya makhambi manharhu, ndzeni ka masiku yamatsongo. (Min. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Ku ta fikela swoswi, lava a va nyenya Pawulo a va swi kotanga ku mu dlaya, kambe a va godolanga. Nkama a nga vona swaku swi nga yendleka a nyikeliwa ka lava a va lava ku mu dlaya, Pawulo a byele Fexto lweyi a a li govhernadori wa Roma a ku: “Ni kombela ku ya thethisiwa hi Khezari!” — Min. 25:11.

² Indjhe Yehovha a nyime na xona xiboho xa Pawulo xa ku kombela ku ya thethisiwa hi hosi ya Roma? Ku tiva nhlamulu ya xivutiso lexi i swa lisima hintamu ka hina hi chumayelaka mahungu ya ku tsakisa ka masiku lawa ya wugamu. Hi fanele hi tiva swaku hi xini xikombiso xaxinene lexi Pawulo a nga hi siyela xona ka mhaka ya ku ‘lwela mahungu ya ku tsakisa hi tlhela hi ma tiyisa hi nawu.’ — Filp. 1:7.

“Ni Nyime Phambheni Ka Xitshamu Xa Ku Yavanyisa” (Mintirho 25:1-12)

3, 4. a) Hi lini planu leli Vayuda a va li na lona nkama va nga kombela swaku Pawulo a yisiwa aYerusalema naswona Pawulo a ponise ku yini ka lifu? b) Yehovha a va pfunisa ku yini vanhu va yena namuntlha ku fana ni leswi a nga mu pfunisa xiswona Pawulo?

³ Loko se ku hundze masiku manharhu na Fexto a li govhernadori wa Yudiya, a yile aYerusalema.a Na a li Yerusalema a twe vaprista ni vavanuna va Vayuda va le wuhosini na va hembela Pawulo, va vula leswaku a yendle swilo swa ku biha hintamu. Vona a va lava swaku govhernadori lweyi wa nyuwani a yendla ku rhula va vona ni Vayuda hinkwavu. Hi mhaka leyo, va kombele Fexto swaku a teka Pawulo a mu yisa Yerusalema swaku a ya thethisiwa kona, kambe vona a va ni planu. Lava a va nyenya Pawulo a va lava ku mu dlaya ka ndlela leyi a yi suka aKhezariya yi ya Yerusalema. Kambe Fexto a yale xikombelo xa vona hi ku vula leswi: “Varhangeli va n’wina a va fambe na mina, [aKhezariya] va ta kota ku tlhamusela a nandzu wa kona . . . ni lexi wanuna lweyi a nga wonha xona.” (Min. 25:5) Hi ndlela leyo, Pawulo a ponile ka lifu.

⁴ Ka swikarhatu hinkwaswu leswi Pawulo a nga kumana na swona, Yehovha a mu pfunile hi ku tirhisa Yesu Kreste. Khumbuka swaku khambi lin’wani, Yesu a humelele ka Pawulo hi ndlela ya ku hlamalisa a mu byela leswi: “Tiya mbilu”. (Min. 23:11) Ninamuntlha, vanhu lava va tirhelaka Yehovha va kumana ni swikarhatu swaswikulu va tlhela va chaviseliwa. Yehovha a nga hi vhikeli ka swikarhatu hinkwaswu leswi hi kumanaka na swona, kambe a hi nyika ntamu ni wutlharhi leli hi li lavaka swaku hi tiyisela. Se minkama hinkwayu hi nga tshemba swaku “matimba yamakulu lama tlulaka hinkwaswu” lawa Xikwembu xa hina xa lirhandzu xi hi nyikaka wona ma ta hi pfuna. — 2 Ko. 4:7.

5. Fexto a yendle yini ka mhaka ya Pawulo?

⁵ Hi ku famba ka nkama Fexto a “fike a tshama ka xitshamu xa ku yavanyisa” aKhezariya.b Phambheni ka yena a ku na Pawulo ni lava a va mu hembela. Loko Pawulo se a twe leswi lava a va mu nyenya a va swi vula a hlamule a ku: “A ni tlulanga Nawu wa Vayuda, wa tempele kumbe wa Khezari.” Mupostolo lweyi a a nga na nandzu naswona a a fanele a chunsiwa. Se a ku ta va xini xiboho xa Fexto? Leswi a a lava ku tsakeliwa hi Vayuda a vutise Pawulo a ku: “Wa swi lava ku ya Yerusalema swaku ni ta ya ku thethisa kona ke?” (Min. 25:6-9) Leswi a nga mu vutisa swona a swi nga twali, hikusa loko Pawulo a o ya Yerusalema a a ta thethisiwa hi lava a va mu hembela naswona a a ta dlayiwa. Ka mhaka leyi, Fexto a wo lava ku tsakisa Vayuda ku nga li ku yavanyisa hi ndlela yayinene. Pontiyo Pilatu lweyi na yena a nga tshama a va govhernadori, a yendle leswi fanaka ka xib’ochwa xin’wani xa lisima hintamu. (Yoh. 19:12-16) Ninamuntlha vajuwiji, va nga yendla leswi fanaka. Hi mhaka leyo, a hi fanelanga hi hlamala loko matribunali ma yendla swiboho leswi kalaka swi nga li swinene ka vanhu va Xikwembu.

6, 7. Hi mhaka muni Pawulo a kombele ku ya thethisiwa hi Khezari, naswona a hi vekele xikombiso xini hina Vakreste va ntiyiso namuntlha?

⁶ Fexto a a lava ku tsakisa Vayuda, naswona a a ta veka wutomi la Pawulo a nghozini. Hi mhaka leyo, Pawulo a tirhise mfanelo leyi a a li na yona ya ku va Muroma, a byela Fexto a ku: “Ni nyime phambheni ka xitshamu xa ku yavanyisa xa Khezari, lani ni faneleke ni thethisiwa kona. A ni va wonhelanga nchumu Vayuda, na wena se wa swi vona leswo. . . . Ni kombela ku ya thethisiwa hi Khezari!” Leswi Pawulo a nga kombela ku ya thethisiwa hi Khezari, a a nga ta swi kota ku txintxa xikombelo xolexo. Fexto a kombise leswo hi ku hlaya swaku: “U kombele ku ya thethisiwa hi Khezari, u ta ya ka Khezari.”(Min. 25:10-12) Leswi Pawulo a nga kombela ku ya thethisiwa ka tribunali lalikulu, a hi vekele xikombiso lexinene. Loko vanhu lava va hi lumbetaka va zama ku yendla maplanu “ya ku yendla swaku biha hi ku tirhisa nawu,” Timboni ta Yehovha ti tirhisa minawu ya tiko leswaku ti vhikela mahungu ya ku tsakisa.c — Ps. 94:20.

⁷ Loko se ku hundze malembe mambirhi na Pawulo a li djele hileswi a a lumbetiwa hi swilo swa ku kala a nga swi yendlanga, a pfulekeliwe hi nkama wa ku tinyimelela hi ku vula mhaka ya yena aRoma. Kambe na a nga se famba a ku ni hosi yin’wani leyi a yi lava ku mu vona.

Vanhu lava nga tribunali na va twa xiboho lexi nga yendliwa hi tribunali. Makwerhu, adivhogadu wa yena ni Timboni ta tinyigi leti nga tribunali va nyima va miyela. Lava va kalaka va nga li Timboni va tsakile naswona va khensa lava va tirhaka tribunali hi mhaka ya xiboho lexi va nga xi yendla xa leswaku makwerhu a ni nandzu. — Hi kombela swaku mhaka ya hina yi yisiwa ka matribunali yamakulu

“Ni Yingise Leswi Ni Nga Byeliwa Swona” (Mintirho 25:13–26:23)

8, 9. Hi mhaka Hosi Agripa a ye a ya pfuxela aKhezariya?

⁸ Loko se ku hundze masikunyana na Pawulo a vulavule na Khezari phambheni ka Fexto, Hosi Agripa ni makwavu wa yena Bernika ‘va ye Khezariya va ya pfuxela Fexto’ lweyi a a li govhernadori wa nyuwani. Ka masiku lawayani a swi tolovelekile swaku vanhu va le wuhosini va ya pfuxela vagovhernadori va nyuwani.d Nkama Agripa na a vulavula na Fexto hileswi a nga langiwa swaku a va govhernadori wa nyuwani, swi nga yendleka a a lava ku tiyisa wunghanu la yena ni govhernadori wa nyuwani ka swilo swa politika ni ka swilo swin’wani leswi a swi ta mu pfuna ka nkama lowu taka. — Min. 25:13.

KU THETHIWA KA TIMHAKA TA VAGANDZELI VA NTIYISO KA MASIKU YA HINA

Minkama yin’wani Timboni ta Yehovha ti kombela swaku timhaka ta tona ti ya thethiwa ka matribunali yamakulu leswaku ntirho wa ku chumayela mahungu ya ku tsakisa ya Mfumu wa Xikwembu wu nga tsimbisiwi. A hi voneni swikombiso swimbirhi.

Hi 28 ka Março wa 1938, a Tribunali Lalikulu la Estados Unidos li txintxe xiboho lexi a xi yendliwe hi tribunali lalitsongo, hi ku chunsa ntlawa wa Timboni ta Yehovha lowu a wu khomiwile hileswi a wu nyika vanhu mabuku lawa a ma djondzisa Bibele ka doropa la Griffin, aGeorgia aEstados Unidos de América. Leli ku ve khambi la ku sungula lani Timboni ta Yehovha ti nga yisa mhaka ya tona ka tribunali lalikulu swaku ti lwela mfanelo ya tona ya ku chumayela mahungu ya ku tsakisa.g

Mhaka yin’wani yi yendleke aGrécia, lani ku nga khomiwa Mboni ya Yehovha leyi vitaniwaka Minos Kokkinakis. Ndzeni ka 48 wa malembe, makwerhu lweyi a khomiwile ku tlula 60 wa makhambi, na a lumbetiwa swaku “a sindzisa vanhu ku nghena ka wukhongeli la yena.” A yisiwe tribunali 18 wa makhambi naswona a petiwe djele ni lani a ku hluphiwa kona swib’ochwa ka swihlala swa Lwandle la Ejewu. Nkama a nga thethisiwa ka wugamu hi 1986, makwerhu Kokkinakis ku vuliwe swaku a nga ha na mfanelo ya ku kombela swaku mhaka ya yena yi thethiwa ka matribunali yamakulu ya Grécia. Se a kombele swaku mhaka ya yena yi thethiwa ka Tribunali Lalikulu la Europa la Timfanelo ta Vanhu (CEDH). Hi dia 25 ka Maio wa 1993, Tribunali Lalikulu li vule swaku a tiko la Grécia a li nga yi hloniphanga a Mfanelo ya makwerhu Kokkinakis ya ku va ni chunseko wa swa wukhongeli.

Timboni ta Yehovha ti tolovela ku yisa timhaka ta tona swaku ti ya thethiwa ka Tribunali Lalikulu la Europa la Timfanelo ta Vanhu naswona makhambi ya manyingi a tribunali li nyima na tona. A ku na nhlengeletanu yin’wani ya wukhongeli kumbe ya swilo swin’wani leyi yi swi kotaka kahle ku nyimelela timfanelo ta vanhu ku fana ni Timboni ta Yehovha ka Tribunali Lalikulu la Europa la Timfanelo ta Vanhu.

Ku nga va swaku loko Timboni ta Yehovha ti hlula ka matribunali yamakulu ku ni van’wani lava swi va pfunaka? Ntivi yin’wani leyi vitaniwaka Charles C. Haynes yi tsale leswi: “Hinkwerhu ka hina hi fanele hi ti khensa Timboni ta Yehovha, ku nga na mhaka swaku i kangani ti rhuketeliwaka, ti hlongoliwa ka madoropa lawa ti tshamaka ka wona, ti hluphiwa kumbe ti biwa, tona ti tama ti lwela chunseko wa tona ka swa wukhongeli. Hi ku yendla leswo, ti lwela ni chunseko wa hina. Loko tona ti hlula, na hina ha hlula.”

g Vona mhaka leyi vulavulaka hi xiboho lexi nga yendliwa hi Tribunali Lalikulu la Estados Unidos, lexi fambisanaka ni chunseko wa ku vulavula. Mhaka leyi yi kombisiwe ka Khindlimuka! wa 8 ka Janeiro wa 2003, mapajina 3-11 (hi Xitsonga).

⁹ Fexto a vulavule hi Pawulo ka hosi Agripa naswona Agripa se a swi lava hintamu ku yingisela Pawulo. Hi mundzuku ka kona, tihosi leti ta timbirhi ti tshamile ka xitshamu xa ku yavanyisa kambe ku hlamalisa ka xitshamu xolexo a ku nga li ka nchumu loko ku fanisiwa ni leswi a swi ta vuliwa hi Pawulo lweyi a a khomiwile. — Min. 25:22-27.

10, 11. Pawulo a swi kombisise ku yini swaku a a mu hlonipha Agripa naswona i yini leswi a nga vula swaku a swi yendlile na a nga se va Mukreste?

¹⁰ Hi xihlonipho xaxikulu Pawulo a khense Hosi Agripa hileswi a nga mu pfumelela leswaku a nyimelela lipfumelo la yena naswona a pfumelile swaku Hosi Agripa a a tiva hinkwaswu hi mahanyelo Vayuda ku patsa ni minawu ya vona ni leswi a va nga twanani ka swona. Pawulo a byele Agripa hi leswi nga yendleka ka wutomi la yena khale, a te: “A ni li wa ntlawa wa Vafarisi lowu a wu hanya hi minawu ya ku tika swinene ya wukhongeli la hina.” (Min. 26:5) Nkama na a li Mufarisi, Pawulo a a nyimela ku ta ka Mesiya. Kambe leswi swoswi se a a li Mukreste, Pawulo na a nga chavi nchumu a vule swaku Yesu Kreste a a li Mesiya lweyi a a tshembisiwile. Lexi a xi yendla leswaku Pawulo a thethisiwa siku leliyani a ku li leswi yena ni lava a va mu lumbeta a va kholwa ka swona, ku nga swaku Xikwembu a xi ta hetisisa leswi xi nga swi tshembisa ka vavhovho va vona ku nga ku tisiwa ka Mesiya. Mhaka leyi yi yendle swaku Agripa a swi lava hintamu ku twa leswi Pawulo a a lava ku swi vula.e

¹¹ Nkama Pawulo na a khumbuka leswi a nga mu hluphisa xiswona Kreste a vule leswi: “Phela na mina a ni tinyimisele ku yendla leswi nga matimbeni ya mina swaku ni lwisana ni vanhu lava chumayelaka hi vito la Yesu wa le Nazareta. . . . Ni va hlupha [valandzeli va Kreste] na ni zama ku va tshikisa lipfumelo la vona; a ni va kwatele hintamu ni za ni va landza ni ka madoropa ya le kule.” (Min. 26:9-11) Phela Pawulo a a ngo tatela, vanhu va vanyingi a va yi tiva ndlela leyi a nga va hlupha hi yona Vakreste. (Gal. 1:13, 23) Swi nga yendleka Agripa a tivutise leswi: ‘I yini xi nga yendla swaku wanuna lweyi a txintxa?’

12, 13. a) Ku yendleke yini nkama Pawulo a nga txintxa a va Mukreste? b) Hi mhaka muni hi nga vulaka swaku Pawulo a wo ‘tivavisa loko a lwa’ na Yesu?

¹² Xivutiso xa Agripa xi hlamulekile ka marito lawa Pawulo a nga gama a ma vula. Pawulo a te: “Se siku lin’wani, loko ni li ndleleni ya ku ya Damaxka swaku ni ya yendla leswo, na ni ni mpfumelelo wa vaprista vavakulu, ni vone ku hatima ninhlikanhi wena Hosi, loku a ku phatima ku tlula ni dlambu ku ku hati, lomu a hi famba kona. Nkama hi nga wa hansi, ni twe rito hi Xiheberu li ku: ‘Sawulo, Sawulo, u ni hluphela yini ke? Phela wo tivavisa loko u lwa na mina.’ Kutani ni ku: ‘Hi wena mani Hosi?’ Se Hosi yi ku: ‘Hi mina Yesu lweyi u mu hluphaka.’”f — Min. 26:12-15.

¹³ Nkama Pawulo na a nga se vona minchumu leyi ya ku hlamalisa, a swi fana ni loko ‘a tivavisa hi ku lwa’ na Yesu. Ku fana ni xiharhi lexi xi tivavisaka loko xi khavetela nhonga leyi nga ni nsimbi leyi tlhavanaka, Pawulo na yena a a tivavisa hi ku kala a nga fambisani ni ku rhandza ka Xikwembu. Leswi Yesu a nga humelela ka Pawulo na a li ka ndlela ya ku ya Damaxka swi yendle swaku Pawulo, wanuna lweyi a a navela ku yendla swaswinene kambe na a nga swi tivi leswi nga swinene a txintxa mapimiselo ya yena. — Yoh. 16:1, 2.

14, 15. I yini leswi Pawulo a nga swi vula hi ku txintxa loku a nga ku yendla ka wutomi la yena?

¹⁴ Phela wutomi la Pawulo se a li txintxile hintamu. Loko a vulavula na Hosi Agripa, Pawulo a te: “Mina ni yingise leswi ni nga byeliwa swona na swi ta hi le tilweni, ni sungule hi ku chumayela Damaxka, ni gama ni ya Yerusalema, ni le ka tiko hinkwalu la Yudiya ku patsa ni le ka vanhu vamatiko, ni va byela swaku va fanele va tisola va ya ka Xikwembu hi ku yendla mintirho leyi kombisaka swaku se va tisolile.” (Min. 26:19, 20) Se a ku hundza malembe ya manyingi na Pawulo a hetisisa ntirho lowu Yesu a nga mu nyika wona ka siku leliyani. Ku game ku yendlaka yini? Lava nga yingisa mahungu ya ku tsakisa nkama Pawulo na a va chumayela va tisolile ka mahanyelo ya vona ya ku biha ni ya ku kala va nga tshembeki, va sungula ku tirhela Xikwembu. Vanhu volavo va sungule ku va vanhu vavanene, va hlonipha nawu va tlhela va hlonipha ni lava a va veka minawu naswona a va hlonipha ni tihosi.

¹⁵ Kambe hinkwaswu leswi Pawulo a nga swi yendla a swi nga vuli nchumu ka Vayuda lava a va mu nyenya. Yena a te: “Hi leswo swi nga yendla Vayuda va ni khoma tempeleni, va zama ku ni dlaya. Kambe Xikwembu xi ni pfunile ku tama ni chumayela vavakulu ni vavatsongo”. — Min. 26:21, 22.

16. Hi nga mu tekelelisa ku yini Pawulo loko hi nyimelela lipfumelo la hina phambheni ka vajuwiji ni tihosi?

¹⁶ Leswi hi nga Vakreste va ntiyiso minkama hinkwayu hi fanele hi lunghekela ku tihlamulela swaku hi nyimelela lipfumelo la hina. (1 Pe. 3:15) Loko hi vulavula ni vajuwiji ni tihosi hi leswi hi kholwaka ka swona, i swinene kuva hi tekelela xikombiso xa mupostolo Pawulo nkama na a vulavula na Agripa na Fexto. Loko hi xihlonipho hi vulavula hi leswi ntiyiso lowu nga ka Bibele wu li yampsisaka xiswona wutomi la hina ni la lava hi va chumayelaka, swi nga yendleka swi khumba timbilu ta tihosi kumbe vajuwiji volavo.

“Hi Nkamanyana A Wu Ta Ni Txintxa Ni Va Mukreste” (Mintirho 26:24-32)

17. Fexto a yendle yini nkama lowu Pawulo na a tinyimelela naswona leswo swi fanisa ku yini ni leswi yendlekaka namuntlha?

¹⁷ Nkama lowu Pawulo na a vulavula, tihosi leti ti txintxe leswi a ti mu vonisa xiswona Pawulo. Vona leswi nga yendleka: “Na Pawulo a ha tinyimelela hi leswo, Fexto a huwelela a ku: ‘Wa hlanya wena Pawulo! Swa ku hlanyisa ku djondza ngopfu!’” (Min. 26:24) Leswi Fexto a nga swi vula swi nga yendleka ku li leswi humelelaka namuntlha, vanhu va vanyingi va vona lava djondzisaka Bibele ni leswi Bibele li swi vulaka na swi nga li swa nchumu. Lava nga djondza ngopfu va swi vona swi karhata ku pfumela leswi Bibele li swi vulaka hi mhaka ya ku pfuxiwa ka lava nga fa.

18. Pawulo a mu byele yini Fexto naswona i yini leswi Agripa a nga gama a byela Pawulo?

¹⁸ Kambe Pawulo a game a byela govhernadori a ku: “A ni hlanyi Muchaviseki Fexto, kambe ni vulavula ntiyiso naswona leswi ni swi vulaka swa twisiseka. Phela hambi hosi leyi ni vulavulaka na yona swoswi na ni nga chavi nchumu yi swi tiva kahle swilo leswi. . . . Se wena Hosi Agripa, wa kholwa ka Vaprofeta ke? Na swi tiva swaku wa kholwa.” Kambe Agripa a byela Pawulo a ku: “Hi nkamayana a wu ta ni txintxa ni va Mukreste.” (Min. 26:25-28) Swi nga na mhaka swaku leswi Agripa a nga swi vula a swi sukela mbilwini kumbe ihim, swa tikomba swaku leswi mupostolo Pawulo a nga swi vula swi mu khumbile.

19. I yini leswi Fexto na Agripa va nga swi vona ka mhaka ya Pawulo?

¹⁹ Nkama Agripa na Fexto va nga sekeleka a swi kombisa swaku se a va gamile ku thethisa Pawulo. “Kambe na va li ku fambeni, va sungula ku byelana va ku: ‘Wanuna lweyi a nga yendlanga nchumu lexi faneliwaka hi lifu kumbe ku petiwa djele.’ Se Agripa a byela Fexto a ku: ‘Loko wanuna lweyi a a nga kombelanga ku ya thethisiwa hi Khezari, a a ta chunsiwa.’” (Min. 26:31, 32) Vona a va swi tiva swaku wanuna lwiyani a a li phambheni ka vona a a nga na nandzu, se ku sukela kolanu va sungule ku va ni mavonelo ya kahle hi Vakreste.

20. Hi mhaka muni swi ve swinene kuva Pawulo a chumayele tihosi?

²⁰ A ku na hosi ni yin’we ka leti ta timbirhi leyi nga pfumela mahungu ya ku tsakisa ya Mfumu wa Xikwembu. Indjhe leswi swi vula swaku leswi Pawulo a nga swi yendla nkama lowu na a li phambheni ka tihosi leti a swi pfunanga nchumu? A swi vuli swona. Ku va Pawulo a yisiwe “ka tihosi ni ka vagovhernadori” aYudiya swi yendle swaku a chumayela tihosi ta Roma leti loko a a nga khomiwanga a swi nga ta koteka kuva ti chumayeliwa. (Luk. 21:12, 13) Naswona leswi nga mu yendlekela ni lipfumelo leli a nga li kombisa nkama lowu na a hluphiwa swi tiyise lipfumelo la vamakwerhu va nkameni wa yena. — Filp. 1:12-14.

21. Hi wini ntirho wa lisima lowu hi nga wu yendlaka loko hi tiyisela nkama hi chumayelaka hi Mfumu wa Xikwembu?

²¹ Ku yendleka swa ku fana ni namuntlha. Loko hi tama hi tiyisela hi chumayela hi Mfumu wa Xikwembu hambiloko hi kumana ni ku kanetiwa, hi nga kota ku yendla mintirho ya yinyingi yayinene. Hi nga kota ku chumayela vanhu va le wuhosini lava a swi nga ta koteka kuva hi va chumayela. Loko hi tama hi tiyisela hi tlhela hi tshembeka, hi tiyisa vamakwerhu va hina bandleni. Hi va pfuna swaku na vona va nga chavi nchumu loko va yendla ntirho lowu wa ku chumayela hi Mfumu wa Xikwembu.

PORSIYO FEXTO HOSI YA ROMA

Mhaka leyi vulavulaka hi Porsiyo Fexto leyi nga tsaliwa hi vanhu lava va nga mu vona, yi kumeka ntsena ka buku la Mintirho ni ka swilo leswi nga tsaliwa hi Flávio Josefo. Fexto a pfalete Felikisi ka ntirho wa yena wa ku va govhernadori aYudiya kolomu ka lembe la 58 E.C., naswona swi tikomba a file na a ha li govhernadori loko se a fume malembe mambirhi kumbe manharhu.

Swi tikomba Fexto a ve govhernadori wamunene ni wa ku tlhariha. Ku hambana na Felikisi na Albino lava va nga tshama va va vagovhernadori. A ku sunguleni ka ku fuma ka Fexto, a ku ni mabandidu ya manyingi aYudiya. Hi ku ya hi Josefo, “Fexto . . . a swi vonile swi yampsa ku khatisa lava a va yendla swaku ku nga vi ni ku rhula atikweni. Hi mhaka leyo, a khome mabandidu ya manyingi a tlhela a ma dlaya.” Nkama Fexto na a fuma, Vayuda va yake muru leswaku Hosi Agripa a nga swi voni leswi a swi yendlaka ndzeni ka tempele. A ku sunguleni Fexto a byele Vayuda swaku va diliza muru, kambe hi ku ya hi xikombelo xa vona, Fexto hi ku famba ka nkama a pfumelile swaku mhaka yi yisiwa ka Nero Hosi ya Roma.

Swi tikomba Fexto a a tinyimiselile ku khatisa mabandidu ni vanhu lava a va nga wu yingisi Nawu. Kambe leswaku a tama a va ni wunghanu lalinene ni Vayuda a tshike ku kombisa wululami ka timhaka tin’wani ku patsa ni ka mhaka ya Pawulo.

HOSI HERODA AGRIPA WA WUMBIRHI

Agripa lweyi ku vulavuliwaka hi yena ka Mintirho ndzima 25 a ku li Hosi Heroda Agripa Wa Wumbirhi, ntukulu wa Heroda Wamukulu, n’wana wa Heroda lweyi a nga hlupha bandla aYerusalema ka 14 wa malembe lawa a ma hundzile. (Min. 12:1) Agripa a ve Hosi ya wugamu ka tihosi hinkwatu leti a ti vitaniwa Heroda.

Nkama papayi wa yena a nga fa hi 44 E.C., Agripa a a ni 17 wa malembe, naswona a a li Roma lani a a djondzisiwa lomu a ku tshama Klaudiyu Hosi ya Roma. Vatsundzuxi va hosi a va vona Agripa na a li mutsongo hintamu swaku a va hosi a pfaleta papayi wa yena. Hi mhaka leyo, ku vekiwe govhernadori wa Roma swaku a va hosi. Hambileswo, hi ku ya hi Flávio Josefo, hambileswi Agripa a wa ha li Roma a a ghenelela ka swiboho leswi a swi yendliwa hi hosi ya Yudiya swaku a seketela Vayuda.

Kolomu ka lembe la 50 E.C., Klaudiyu a veke Agripa swaku a va hosi ya Cálcis naswona hi lembe la 53 E.C., a ve hosi ya Ituriya, Trakonita ni Abilene. Agripa a tlhele a nyikiwa ntirho wa ku vonelela tempele aYerusalema ni wa ku veka vaprista vavakulu va Vayuda. Nero lweyi a nga pfaleta Klaudiyu a yendle swaku Agripa a fuma ni Galileya ni Periya. Nkama a nga tiva Pawulo, Agripa a a li Khezariya ni makwavu wa yena Bernika lweyi a a tshike nuna wa yena, hosi ya Kilikiya. — Min. 25:13.

Hi lembe la 66 E.C., nkama Agripa a nga tsandzeka ku rhulisa Vayuda lava a va pfukela mfumu wa Roma, Vayuda volavo va mu hlaselile naswona yena a boheke ku baleka a ya tipatsa ni Varoma. A nkama lowu Vayuda volavo va nga hluliwa, Vespasiano hosi ya nyuwani ya Roma a khense Agripa hi ku mu nyika tindhawu tin’wani leswaku a ti fuma.

a Vona kwadru leli nge: “Porsiyo Fexto Hosi Ya Roma,” ka pajina 227.

b A “xitshamu xa ku yavanyisa” a xi vekiwa ka ndhawu ya le henhla. Leswi a xi tshamise xiswona, a swi tikomba swaku swiboho leswi a swi yendliwa hi juwiji a swi li swa lisima hintamu. Pilatu na yena, a tshame ka xitshamu xa wuyavanyisi nkama lowu a nga kambela mhaka leyi Yesu a a hembeliwa hi yona.

c Vona kwadru leli nge: “Ku Thethiwa Ka Timhaka Ta Vagandzeli Va Ntiyiso Ka Masiku Ya Hina,” ka pajina 228.

d Vona kwadru leli nge: “Hosi Heroda Agripa Wa Wumbirhi,” ka pajina 229.

e Leswi a a li Mukreste, Pawulo a a kholwa leswaku Yesu a ku li Mesiya. Kambe leswi Vayuda a va nga kholwi ka Yesu, a va vona na Pawulo a li mukaneti. — Min. 21:21, 27, 28.

f Ntivi yin’wani ya Bibele loko yi tlhamusela marito ya Pawulo loko a vule swaku a a li ku yendzeni “ninhlikanhi” yi li: “Hi nkama wolowo loko munhu a yendza a a tolovela ku nyima a humula hikusa a ku hisa hintamu. Se ku va Pawulo a tame a yendza hambileswi a ku li nhlikanhi swi kombisa swaku a a wu hisekela hintamu ntirho lowu a a wu yendla wa ku hlupha Vakreste va ntiyiso.”