Ambe engajtsïni xarhatachejka Biblia
“I ambe úkuarhispti imani tiempu jimbo enga kueraanhapka auanda ka echeri” (Génesis 2:4). Ini uandakuecha jingoni Biblia arhisïndi na enga ueenapka jarhani juchaari planeta. ¿Terukuntasïni ambe enga Biblia arhijka imani ambe jingoni enga siensia uandajka? Ju je exeani máru ejempluechani.
Ueenakuarhu: Unibersu ka echeri kueraanhasptiksï.
¿Desde iónisï jarhaski unibersu?
Génesis 1:1 uandasïndi: “Uénakuarhu, Tata Diosï kueraasti auandani ka echerini”.
Uéxurhini 1950 jimbo ísï, uánikua sientifikuecha engaksï mítekatepka jakajkusïrendiksï eska unibersu desde iónisï jarhaspkia. Joperu iásï jimbokaksï sánderu ambe mítestia, sáno iámindu sientifikuechaksï uandasïndi eska unibersu no méntkisï jarhaspka.
¿Néna jándespi ueenakuarhu Echerirhu?
Génesis 1:2, 9 uandasïndi eska ueenakuarhu ‘echerirhu no sési jándespka, ka eska no ma ambe jarhaspka’ ka eska kánikua itsï jarhaspka enga ójchakureenga echerini.
Ambe enga Biblia uandajka terukuntasïndi imani ambe jingoni engaksï sientifikuecha uandajka. Pori ejemplu, biologu ma enga Patrick Shih arhinhajka, uandasïndi eska ueenakuarhu Echerirhu no jarhaspka “ambakiti tarhiata para úni jirejtani” ka eska ‘iápurisï kánikua no sési jándespka’. Rebista Astronomy uandasïndi: “Ambe enga xáni mítenhakia iásï, xarhatasïndi eska itsï ójchakurasïreenga Echerini ka eska no nani kʼarhindespka”.
¿Néna mójtakurhipaspi Echeriri atmosfera?
Génesis 1:3-5 uandasïndi eska ueenakuarhu, Echerirhu no sési xarharasïreenga nanisï uératini jurheeni tʼíntskua. Ióni nitamaspti paraka Jurhiata ka Luna ueenapiringa xarharani Echerirhu (Génesis 1:14-18).
Biblia no jorhentpisïndi eska niáraspka jarhani tsípikua Echerirhu seisi jurhiatikua jimbo engaksï 24 orerika.
Centro Smithsonian de Investigaciones Ambientales, uandasïndi eska ueenakuarhu atmosfera no jurajkusïreenga paraka tʼíntskua sési xarharapiringa Echerirhu, ístu uandasïndi: “Xúmu ma enga ísï mítekateka komueska metanu ójchakurasïreendi iámu Echerini”. Tátsekua, “ima xúmu kéndikuspti ka auanda asuli xarhanchasïrendia”.
¿Néna ueenaspi tsípikua jarhani Echerirhu?
Génesis 1:20-27 uandasïndi eska orheta kuruchecha ueenaspka jarhani, tátsekua pájaruecha, animalicha engaksï echerirhisï jámajka ka últimu kʼuiripuecha. ¿Ka ambeksï uandasïni sientifikuecha? Imeechaksï jakajkusïndi eskaksï kuruchecha tʼuini ióni jarhaspkia eska animalicha engaksï echerirhu jámajka ka eskaksï kʼuiripuecha kánikua tátsekua niáraspka jarhani.
Biblia no uandasïndi eska iámindu ambe enga tsípiti jaka no uaaka mójtakurhini tiempu jingoni
Ambe enga no jorhentpijka Biblia
Máruksï uandasïndi eska ambe enga Biblia uandajka no terukuntasïnga imani ambe jingoni engaksï sientifikuecha xáni mítekia. Peru, sáno méntkisï ísï uandanhasïndi jimbokaksï kʼuiripuecha no úsïnga sési kurhanguni ambe enga Biblia arhijka.
Biblia no uandasïndi eska 6,000 uéxurhinisïskia enga jaka unibersu o Echeri. Sánderu sési, jorhentpisïndi eska unibersu ka Echeri “ueenakuarhu” kueraanhaska (Génesis 1:1). Biblia no uandasïndi káni meru ísï úkuarhispi.
Biblia no jorhentpisïndi eska niáraspka jarhani tsípikua Echerirhu seisi jurhiatikua jimbo engaksï 24 orerika. Sánderu sési, úrasïndi uandakua jurhiatikua para arhikuekani uánikua uéxurhini. Pori ejemplu, arhisïndi eska planeta ka tsípikua kueraanhaspkaksï tiempu ma jimbo enga arhinhapka “imani jurhiatikua jimbo enga Tata Diosï Jeobaa úpka auandani ka echerini” (Génesis 2:4). Ka jiminksï kuenta úkuarhisïndi seisi jurhiatikuecha enga Génesis kapitulu 1 uandajka, nani enga Tata Diosï kueraapka Echerini ka enga úpka eska tsípikua japiringa. Ísï jimbo, jamberi ma jurhiatikua, uánikua uéxurhini nitamapti.
Biblia no uandasïndi eska iámindu ambe enga tsípiti jaka no uaaka mójtakurhini tiempu jingoni. Libru de Génesis uandasïndi eska animalicha kueraanhaspka “seguni na engaksï jáxeka” (Génesis 1:24, 25). Enga Biblia uandajka seguni na engaksï “jáxeka” arhikuekani jarhasïndi mámaru jásï ambe enga tsípiti jaka. Ísï jimbo, ma grupu ambe máeri enga tsípiti jaka uaatiksï mámaru járhani. Ka i ambe xarhatasïndi eska tiempu jingoni, jamberi mismu grupurhu anapu ambe máeri enga tsípiti jaka uaaka mójtakurhini.
¿Ambejtsï uandapirini chá?
Bibliajtsïni aiangusïndi na enga ueenapka jarhani unibersu, na enga jáxepka Echeri ueenakuarhu ka na enga ueenapka jarhani tsípikua. Engajtsïni Biblia újka sési aianguni iámindu ini ambe, ¿nójtsïni uaa aianguni né kueraaski iámindu ambe? Seguni Encyclopædia Britannica “enga tsípikua niáraka jarhani ambe ma jimbo enga kánikua uinhapika, […] terukuntasïndi imani ambe jingoni engaksï sientifikuecha xáni mítekia asta iásï jamberi”.b
a Biblia uandasïndi eska Tata Diosï arhinhasïnga Jeoba.
b Encyclopædia Britannica no jorhentpisïndi eska jarhaska Kueraajpiri ma.