МАТТАЙ
Аңлатмалар. 20 нче бүлек
эшчеләр ялларга: Кайбер эшчеләр бөтен уңыш җыю чорына ялланган булган; башкаларны исә ихтыяҗ туганда бер көнгә генә яллаганнар.
бер динарга: Бу авырлыгы якынча 3,85 г һәм бер ягында кайсарның сурәте төшерелгән римлыларның көмеш тәңкәсе. Шушы шигырьдән күренгәнчә, Гайсә көннәрендә авыл хуҗалыгы эшчесенә 12 сәгать эшләгәне өчен гадәттә 1 динар түләгәннәр. (Сүзлекне һәм Ә14 кушымт. кара.)
Сәгать өчләр тирәсендә: Ягъни иртәнге тугызлар. Б. э. беренче гасырында яһүдләр якынча иртәнге 6 да, кояш чыгу белән, башланган көнне 12 сәгатькә бүлгәннәр (Ях 11:9). Шуңа күрә өчләр тирәсе якынча иртәнге 9 ларга, алтылар тирәсе якынча төшке аш вакытына һәм тугызлар тирәсе көндезге 3 ләргә туры килгән. Ул вакытта кешеләрнең төгәл сәгатьләре булмаганга, вакыйгаларның вакыты якынча гына күрсәтелгән (Ях 1:39; 4:6; 19:14; Рс 10:3, 9).
сәгать алтыларда: Ягъни көндезге уникеләр тирәсе. (Мт 20:3 кә аңлатманы кара.)
сәгать тугызларда: Ягъни көндезге өчләр тирәсе. (Мт 20:3 кә аңлатманы кара.)
сәгать унберләр тирәсендә: Ягъни кичке бишләр тирәсе. (Мт 20:3 кә аңлатманы кара.)
синең күзләрең... көнчелдер: Монда «көнчел» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе сүзгә-сүз «яман; явыз» дигәнне аңлата. (Мт 6:23 кә аңлатманы кара.) Бу шигырьдә «күз» сүзе образлы мәгънәдә кулланыла һәм кешенең ниятләрен, холкын һәм хис-тойгыларын белдерә. (Мк 7:22 дәге (аңлатма) «көнче күзләр» дигән сүзтезмә белән чагыштыр.)
игелекле: Яки «юмарт». Бу контекстта игелек билгеле бер юмарт эшкә каратыла.
Иерусалимга күтәрелгәндә: Иерусалим диңгез өсте тигезлегеннән якынча 750 м биегрәк урнашкан булган, шуңа күрә Изге Язмаларда еш кына Аллаһыга гыйбадәт кылучылар Иерусалимга күтәрелгән дип әйтелә (Мк 10:32; Ях 2:13). Гайсә һәм аның шәкертләре Үрдүн үзәнен калдырып, Иерусалимга күтәрелгәннәр. (Мт 19:1 гә аңлатманы кара.) Бу үзәннең иң түбән җире диңгез өсте тигезлегеннән якынча 400 м түбәнрәк. Аларга Иерусалимга барып җитәр өчен 1 000 м тирәсе күтәрелергә кирәк булган.
күтәрелгәндә: Кайбер кулъязмаларда монда «күтәрелергә торганда» диелсә дә, бу язылышны күбрәк кулъязмалар раслый.
Адәм Улы: Мт 8:20 гә аңлатманы кара.
баганага кадаклап үтерәчәк: Яки «баганага (колгага) беркетәчәк». Мәсихче Грек Язмаларында грек фигыле стауро́о 40 тан артык тапкыр кулланыла, һәм бу аларның беренчесе. Бу «җәфалану баганасы» дип тәрҗемә ителгән стауро́с дигән грек исеменең фигыль формасы. (Мт 10:38; 16:24; 27:32 гә аңлатмаларны һәм сүзлектән «Багана», «Җәфалану баганасы» кара.) Бу фигыль Септуагинтада Әс 7:9 да кулланылган. Анда 20 метрдан биегрәк баганага Һәмәнне асып куярга боерык бирелә. Классик грек телендә шушы фигыль «колгалар белән киртәләү, койма я казык читән кую» дигән мәгънә йөрткән.
Зебеди хатыны: Бу — рәсүлләр Ягъкуб белән Яхъяның әнисе. Марк хәбәре буенча, Гайсә янына Ягъкуб белән Яхъя килгән (Мк 10:35). Гайсәгә үтенеч белән килү нияте, күрәсең, аларныкы булган, әмма алар моны эшләргә әниләре Салумияне сораган. Салумия исә Гайсә әнисенең сеңелесе булгандыр (Мт 27:55, 56; Мк 15:40, 41; Ях 19:25).
сәҗдә кылып: Яки «баш иеп; хөрмәт йөзеннән тезләнеп». (Мт 8:2; 18:26 га аңлатмаларны кара.)
берсе уң ягыңда, ә икенчесе сул ягыңда: Мк 10:37 гә аңлатманы кара.
Сез нәрсә сораганыгызны белмисез: Монда кулланылган күплек сандагы грек фигыльләре һәм контекст шуны күрсәтә: Гайсә хәзер шул хатынга түгел, ә аның ике улына мөрәҗәгать итә (Мк 10:35—38).
касәне эчә: Изге Язмаларда «касә» сүзе еш кына образлы кулланыла һәм берәр кешегә карата Аллаһының ихтыярын я «билгеләнгән өлешне» күрсәтә (Зб 11:6, иск.; 16:5; 23:5). Монда «касәне эчү» Аллаһы ихтыярына буйсынуны аңлата. Бу очракта «касә» Гайсәнең көфер сүзләр әйтүдә ялган гаепләү аркасында газаплануын һәм үтерелүен генә түгел, ә шулай ук аның терелтелеп, күктә үлемсез тормыш алганын аңлаткан.
халык өстеннән хакимлек итә: Мк 10:42 гә аңлатманы кара.
хезмәтче: Изге Язмаларда еш кына грек сүзе диа́конос башкалар хакына басынкы гына туктаусыз хезмәт башкарган кешене күрсәтер өчен кулланыла. Бу сүз Мәсихкә карата (Рм 15:8), Мәсихнең хезмәтчеләренә (1Кр 3:5—7; Кл 1:23), хезмәттәш ярдәмчеләргә (Фп 1:1; 1Тм 3:8), шулай ук өйдәге хезмәтчеләр (Ях 2:5, 9) белән хөкүмәт җитәкчеләренә (Рм 13:4) карата кулланыла.
үзенә хезмәт итсеннәр дип түгел, ә хезмәт итәргә: Мт 20:26 га аңлатманы кара.
йолып: Монда грек сүзе ли́трон кулланыла. Ул «чыгарып җибәрү; азат итү» дигәнне аңлаткан ли́о фигыленнән барлыкка килгән. Грек язучылары бу сүзне тоткыннарны, колларны я сугышта кулга алынганнарны азат итәр өчен түләнгән бәягә карата кулланган. Мәсихче Грек Язмаларында ул ике тапкыр: монда һәм Мк 10:45 тә очрый. Тамырдаш сүз анти́литрон 1Тм 2:6 да очрый һәм «тиешле йолым» дип тәрҗемә ителгән. Башка тамырдаш сүзләр: литро́омай, мәгънәсе «азат итү; йолып алу» (Тит 2:14; 1Пт 1:19; иск.) һәм аполи́тросис, ул, мәсәлән, «йолым аша азат ителәбез» дип тәрҗемә ителгән (Эф 1:7; Кл 1:14; Ев 9:15; Рм 3:24; 8:23). (Сүзлекне кара.)
җанын: Гадәттә «җан» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе психе́ монда «тормыш» мәгънәсендә кулланылган. (Сүзлектән «Җан» кара.)
Әрихәдән: Бу — исраиллеләр Үрдүн елгасының көнбатыш ягында яулап алган беренче кәнган шәһәре (Сн 22:1; Йш 6:1, 24, 25). Гайсә көннәренә бу иске шәһәрнең көньягында якынча 2 км ераклыкта яңа шәһәр төзелгән булган. Бу Лк 18:35 тә, шул ук очрак турында әйтелгәндә, ни өчен «Гайсә Әрихәгә якынлашып килгәндә» диелгәнен аңлатадыр. Бәлки, Гайсә сукырларны, Яһүд шәһәреннән чыгып, Рим шәһәренә якынлашканда савыктыргандыр я киресенчә булгандыр. (Ә4 һәм Ә10 кушымт. кара.)
ике сукыр: Марк һәм Лүк бер генә сукыр кешене искә ала; алар, күрәсең, Бартимәйгә (ул Марк хәбәрендә исеме белән аталган) игътибар итә (Мк 10:46; Лк 18:35). Маттай исә сукыр кешеләрнең санын төгәл әйтә.
Давыт Улы: Гайсәне «Давыт Улы» дип атап, бу ике сукыр кеше аны ап-ачык Мәсих итеп таный. (Мт 1:1, 6; 15:25 кә аңлатмаларны кара.)
кызганып: Яки «жәлләп». (Мт 9:36 га аңлатманы кара.)