ЯХЪЯ
Аңлатмалар. 11 нче бүлек
Битания: Мт 21:17 гә аңлатманы кара.
Лазар: Лк 16:20 гә аңлатманы кара.
яһүдләр: Гайсә әле генә шәкертләренә: «Яңадан Яһүдиягә барыйк»,— дигән булган. Шуңа күрә «яһүдләр» сүзе монда Яһүдиядә яшәүче яһүдләрне аңлата; алар Гайсәне ташлар атып үтерергә тырышкан булган (Ях 10:31, 33).
йоклап китте: Изге Язмаларда үлем еш кына йокы белән чагыштырыла (Зб 13:3; Мк 5:39; Рс 7:60; 1Кр 7:39; 15:51; 1Тс 4:13). Гайсә Лазарны үледән терелтергә җыенган. Шуңа күрә ул бу сүзләрне кешеләрне тирән йокыдан уятып булган кебек, үлгән кешеләрне дә терелтеп була икәнен күрсәтер өчен әйткәндер. Гайсәнең Лазарны үледән терелтергә көче Атасыннан булган, ә ул «үлеләрне терелтүче һәм әле үтәлмәгәнне инде үтәлгән дип атаучы» Аллаһы. (Рм 4:17; Мк 5:39; Рс 7:60 ка аңлатмаларны кара.)
Томас: Бу грек исеме «игезәк» дигәнне аңлаткан арамей сүзеннән барлыкка килгән. Томасның Ди́димос дигән башка грек исеме дә булган, аның да мәгънәсе Игезәк.
инде дүрт көн төрбәдә ятуы: Лазар нык авырып киткәч, Марта белән Мәрьям Гайсәгә хәбәр җибәргән (Ях 11:1—3). Битаниядән Гайсә янына барып җитәр өчен ике көн чамасы кирәк булган; Лазар, күрәсең, Гайсә шушы хәбәрне алган вакыттарак үлеп киткән (Ях 10:40). Гайсә «үзе йөргән җирдә тагын ике көнгә калган» һәм аннары Битаниягә киткән (Ях 11:6, 7). Ике көн көткәнгә һәм аннары ике көн юлда булганга, ул төрбә янына Лазарның үлеменнән соң дүрт көн үткәч килеп җиткән. Гайсә инде ким дигәндә ике кешене үледән терелткән булган: берсен — үлгәч үк, ә икенчесен, күрәсең, үлгәннән соң күпмедер вакыт узгач, шул ук көнне терелткән. (Лк 7:11—17; 8:49—55; шулай ук Мт 11:5 белән чагыштыр.) Әмма аның дүрт көн үле булган һәм тәне инде чери башлаган кешене үледән терелткәне әле булмаган (Ях 11:39). Яһүдләр арасында җан үле гәүдәдә өч көн кала, ә аннары аны калдырып китә дигән ялган ышану булган. Хәтта моңа ышанучылар да Гайсәнең Лазар очрагында гаҗәеп могҗиза кылганына инаныр иде (Ях 12:9, 10, 17).
төрбәдә: Яки «хәтер төрбәсендә». (Сүзлектән «Хәтер төрбәсе» кара.)
якынча өч километр: Сүзгә-сүз «якынча 15 стадий». Грек сүзе ста́дион (берлек санда) — 185 м, ягъни Рим миленең 1/8 өлешенә, тиң озынлык берәмлеге. (Ә14 кушымт. кара.)
Аның... тереләчәген беләм: Марта монда Гайсә киләчәктәге, соңгы көндәге терелтү турында әйткән дип уйлаган. (Ях 6:39 га аңлатманы кара.) Аның бу тәгълиматка иман итүе аеруча игътибарга лаек булган. Ул яшәгән көннәрдә саддукейлар дип аталган кайбер дини җитәкчеләр, Аллаһы тарафыннан рухландырылган Язмаларда терелтү турында ачык әйтелсә дә, бу тәгълиматны кире каккан (Дн 12:13; Мк 12:18). Ә фарисейлар җанның үлемсез булганына ышанган. Әмма Марта Гайсәнең терелтүгә өмет турында өйрәткәнен һәм хәтта аның кешеләрне, алар Лазар кебек берничә көн үле булмаса да, терелткәнен белгән.
Мин — терелү һәм тормыш: Гайсәнең үлеме һәм үледән терелтелүе үлеләр өчен кабат яшәргә юл ачкан. Гайсә терелтелгәннән соң, Йәһвә аңа үлеләрне терелтергә дә һәм шулай ук аларга мәңгелек тормыш бирергә дә көч биргән. (Ях 5:26 га аңлатманы кара.) Ач 1:18 дә Гайсә үзен «яшәүче» дип атый һәм үзендә «үлем белән Кабер ачкычлары бар» дип әйтә. Шуңа күрә яшәүчеләрнең һәм үлеләрнең киләчәге Гайсә белән бәйле. Ул каберләрне ачып, үлеләрне терелтергә вәгъдә биргән; кайберләрен ул күкләрдә үзенең хакимдәшләре итеп, ә башкаларын үзенең күктәге хөкүмәте җитәкчелегендәге яңа җирдә терелтәчәк (Ях 5:28, 29).
һичкайчан үлмәс: Үлмәү, ягъни мәңге яшәү, турында әйткәндә, Гайсәнең ул вакытта үзен тыңлаган кешеләрнең һичкайчан үлмәячәген күздә тотмаганы ап-ачык. Гайсә үзенә иман итү мәңгелек тормышка илтә ала икәнен ассызыклаган. Шушы нәтиҗәне Гайсәнең элегрәк әйтелгән сүзләре раслый. Алар Яхъя китабының 6 нчы бүлегендә язылган. Анда Гайсә иман итү мәңгелек тормыш белән бәйле дигән (Ях 6:39—44, 54).
төрбә: Яки «хәтер төрбәсе». (Сүзлектән «Хәтер төрбәсе» кара.)
елауларын: «Елау» дигәнне аңлаткан грек сүзе еш кына кычкырып елауны күрсәтә. Шул ук фигыль Гайсәгә карата, ул Иерусалимның җимерелүе турында алдан әйткәндә, кулланыла (Лүк 19:41).
эчтән генә: Сүзгә-сүз «рухында». Монда грек сүзе пне́ума, күрәсең, этәргеч көч мәгънәсендә кулланыла; бу көч кешенең образлы йөрәгеннән чыга һәм аны билгеле бер рәвештә сөйләргә я эш итәргә этәрә. (Сүзлектән «Рух» кара.)
авыр итеп ыңгырашып куйды һәм көенеп: Грек текстында монда ике сүз кулланыла. Бу сүзләрнең бергә кулланылуы Гайсәнең көчле хис-тойгыларын сурәтли. «Авыр итеп ыңгырашып куйды» дип тәрҗемә ителгән грек фигыле (эмбрима́омаи) гадәттә көчле эчке хисне аңлата, ләкин бу контекстта ул Гайсә шундый нык кайгырган ки, хәтта ыңгырашып куйган икәнен күрсәтә. «Көенеп» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе (тара́ссо) сүзгә-сүз «аптырап калуны» аңлата. Бер белгеч әйткәнчә, бу контекстта ул «кешене күңел тынычсызлыгы сизәргә этәрү; авырту китерү я кайгыга төшерү» дигәнне белдерә. Шул ук фигыль Ях 13:21 дә Гайсәнең, Яһүд тарафыннан сатылачагы турында әйткәндә, кичергән хисләрен сурәтләр өчен кулланыла. (Ях 11:35 кә аңлатманы кара.)
күз яшьләре ага башлады: Монда кулланылган сүз (дакри́о) «күз яшьләре» дигәнне аңлаткан грек исеменең фигыль формасы; бу грек исеме, мәсәлән, мондый шигырьләрдә кулланыла: Лк 7:38; Рс 20:19, 31; Ев 5:7; Ач 7:17; 21:4. Монда игътибар, күрәсең, кычкырып елауга түгел, ә күбрәк күз яшьләрнең агуына бирелә. Мәсихче Грек Язмаларында бу грек фигыле монда гына кулланыла, һәм ул Ях 11:33 тә (аңлатманы кара), Мәрьям белән яһүдләрнең елауларын сурәтләр өчен, кулланылган фигыльдән аерылып тора. Гайсә Лазарны үледән терелтергә җыенганын белсә дә, кайгыга баткан яраткан дусларын күргәч, бу аны бик нык хәсрәтләндергән. Дусларын яратканга һәм кызганганга, аның күз яшьләре ага башлаган. Бу хәбәр ачыктан-ачык шуны күрсәтә: Гайсә Адәмнән мирас итеп алынган үлем аркасында үз якыннарын югалткан кешеләрнең кайгысын уртаклаша.
төрбә: Яки «хәтер төрбәсе». (Сүзлектән «Хәтер төрбәсе» кара.)
ул исләнгәндер: Мартаның сүзләре күрсәткәнчә, яһүдләрнең йоласына мәетне черүдән озак вакыт саклый торган бәлзәмләү кермәгән. Лазарның гәүдәсе бәлзәмләнгән булса, Марта: «Ул исләнгәндер»,— димәс иде. Лазарның «куллары һәм аяклары кәфен белән уралган, ә йөзе яулык белән капланган» булган, әмма моның максаты, күрәсең, аның гәүдәсен черүдән саклау булмаган (Ях 11:44).
дүрт көн үтте инде: Грек текстында «бу дүртенче» генә дип әйтелә, ә «көн» турында сүз барганы контексттан аңлашыла. Күрәсең, өч тулы көн һәм дүртенче көннең өлеше үткән булган.
Лазар: Лк 16:20 гә аңлатманы кара.
йөзе яулык белән капланган иде: Яһүдләрнең күмү йоласы буенча, гәүдәне хуш исле үләннәр белән бергә җитен кәфенгә төргәннәр. Әмма бу мисырлылар эшли торган бәлзәмләү булмаган (Яр 50:3; Мт 27:59; Мк 16:1; Ях 19:39, 40). Лазар үледән терелтелгәннән соң төрбәдән чыкканда, аның йөзе һаман да яулык белән капланган булган. Монда «яулык» дип бирелгән грек сүзе суда́рион тастымал, салфетка я яулык итеп кулланылган кечкенә тукыма кисәген аңлата. Ях 20:7 дә «Гайсәнең башын каплап торган яулык» дип әйтелгәндә дә шул ук грек сүзе кулланыла.
урыныбызны: Ягъни гыйбадәт кылу урыныбыз яки изге урын; бәлки, Иерусалимдагы гыйбадәтханәне аңлатадыр. (Рс 6:13, 14 белән чагыштыр.)
баш рухани: Исраил мөстәкыйль халык булганда, баш рухани үз вазифасын гомер буе үтәгән (Сн 35:25). Әмма римлылар Исраилне яулап алгач, Рим куйган җитәкчеләрнең баш руханины билгеләргә һәм төшерергә хакимлеге булган. (Сүзлектән «Баш рухани» кара.) Римлылар билгеләгән Каяфәс яхшы дипломат булган һәм, үзенә кадәр хезмәт иткән баш руханилар белән чагыштырганда, үз вазифасын күпкә озаграк үтәгән. Ул якынча б. э. 18 елында билгеләнеп, якынча б. э. 36 елына кадәр баш рухани булган. Ул елны, ягъни б. э. 33 елында, баш рухани булып Каяфәс хезмәт иткән дип әйтеп, Яхъяның, күрәсең, Каяфәс баш рухани булып хезмәт иткән елларга Гайсә җәзалап үтерелгән ел да кергән дип әйтәсе килгән. (Каяфәс йортының кайда урнашканын белер өчен Ә12 кушымт. кара.)
Ифраим: Бу һәм Ифраин шәһәре бер үк шәһәр дип санала. Ифраинны Яһүд патшасы Абия Исраил патшасы Йәрәбәмнән яулап алган булган (2Ел 13:19). Бу шәһәр Эт-Тайибе авылының урынын биләп торган дип санала. Бу авыл Бәйтелдән көнчыгыш-төньяк-көнчыгышка таба якынча 6 км ераклыкта һәм Багалхасор урнашкан булган дип фаразланган урыныннан көнчыгыш-көньяк-көнчыгышка таба 3 км ераклыкта урнашкан (2Иш 13:23). Чүл янындагы бу урыннан Әрихә даласына күренеш ачыла, ә көньяк-көнчыгышта Үле диңгез күренә. Яһүдләрнең тарихчысы Иосиф Флавий сүзләре буенча, Рим гаскәре башлыгы Веспасиан Иерусалимга каршы сугыш белән барганда, Ифраим шәһәрен яулап алган булган («Яһүдләр сугышы», IV. 9. 9).
Пасах бәйрәме: Ягъни б. э. 33 елындагы Пасах бәйрәме; бу, күрәсең, Яхъяның Яхшы хәбәрендә искә алынган дүртенче Пасах бәйрәме. (Ях 2:13; 5:1; 6:4 кә аңлатмаларны кара.)