ЯШЬЛӘРНЕҢ СОРАУЛАРЫ
Интернеттагы фотографияләр турында миңа нәрсә белү мөһим?
Әйтик, син шәп ял иттең, ди. Һичшиксез, моның турында тизрәк дусларыңа сөйлисе килә! Син нишләрсең?
А) Һәрберсенә открытка җибәрерсеңме?
Ә) Электрон почта аша хәбәр итәрсеңме?
Б) Фотографияләрне интернетка куярсыңмы?
Әби-бабаларыңның яшь чагында «А» вариантыннан башка, мөгаен, бүтән бернинди дә чара булмагандыр.
Әти-әниеңнең яшь чагында «Ә» вариантын инде кулланганнардыр.
Бүген исә күп яшьләр әти-әниләренең хуплавын алып, «Б» вариантын кулланырга ярата. Син дә яратасыңмы? Алай булса, биредәге киңәшләр сиңа акыллы эш итәргә булышыр.
Файдалы яклары нинди?
Тизлеге. «Ял итеп кайткач, дусларым белән күңел ачкач, мин, хисләрем „суынырга“ өлгергәнче, фотографияләрне интернетка куярга тырышам» (Мелани).
Уңайлылыгы. «Дусларымның интернеттагы фотографияләрне карап, аларның хәлләрен тиз белешеп була. Электрон почта аша алар белән язышу күбрәк вакыт алыр иде» (Джордан).
Элемтә тоту ягыннан булышуы. «Кайбер дусларым һәм туганнарым ерак яши. Алар фотографияләрне интернетка куйган саен, фотографияләрен карап барсам, аларны һәр көн күргәндәй кебек тоела» (Карен).
Куркыныч яклары нинди?
Иминлегең куркыныч астына эләгүе бар. Фотоаппаратыңның геопозиция кебек функциясе булса, интернеттагы фотографияләрең аша күпне белеп була. «Фотографияләрне һәм видеороликларны интернетка геопозиция функциясен кулланып куйсаң, электрон җайланмалар белән „коралланган“ һәм начарны уйлаган кешеләр синең кайда булуыңны, кайда булмавыңны күзәтеп торырга мөмкин»,— дип әйтелә «Диджитал трендс» дигән сайтта.
Кайбер җинаятьчеләрне күбесенчә синең кайчан өйдә булмавың кызыксындыра. Бер тапкыр «Диджитал трендс»та өч каракның өйдә бер кем дә булмаган чакта 18 йортны талап чыкканнары турында хәбәр ителгән иде. Караклар өйдә бер кемнең дә булмавын кайдан белгән? Алар өй хуҗаларын онлайн-режимда күзәтеп торган. Нәтиҗәдә, караклар 100 000 нән артык долларлык байлыкны урлап алып чыгып киткәннәр.
Синең бозык эчтәлекле мәгълүматка тап булуың бар. Кайбер кешеләр интернетка бер дә оялмыйча теләсә нәрсәне урнаштыра. Сара исемле бер яшүсмер болай ди: «Чит кешеләрнең постларын карап, синең бәлагә эләгүең бар. Бу берәр чит шәһәрдә картасыз-нисез йөрүгә охшаш. Шик тә юк, син барырга теләмәгән урыннарга кереп китәчәксең».
Вакытыңны әрәм итүең бар. «Фотографияләрне карый-карый, комментарийларны укый-укый сәгатьләр узарга мөмкин,— ди Йоланда исемле кыз.— Тора-бара син шулкадәр күнегеп китәсең, хәтта секунд саен телефоныңны тикшереп тора башлыйсың».
Интернеттагы фотографияләр турында әйткәндә, күп нәрсәне контрольдә тоту мөһим
Саманта исемле яшүсмер кыз шундый ук фикер белдерә. «Миңа интернетта күпме вакыт үткәрүемне контрольдә тотарга туры килә,— ди ул.— Фотографияләрне интернетка кую турында әйткәндә, чыннан да үз-үзеңне кулда тота белү мөһим».
Нәрсә эшләп була?
Бозык эчтәлекле мәгълүматны уку-караудан кач. Зәбур китабында: «Күз алдыма һичнинди бозык нәрсә куймам»,— диелә (Зәбур 101:3).
«Мин кемгә язылган булсам, шул кешеләрнең постларын караштырып торам. Әгәр дә вөҗданыма каршы килгән берәр нәрсәне тапсам, шунда ук аларга язылуымны бетерәм» (Стивен).
Әхлак нормаларын тотып яшәмәгән кешедән читләш. Аның сиңа начар тәэсир итүе бар. Инҗилдә: «Алданмагыз. Яманнар белән аралашу яхшы гадәтләрне боза»,— дип әйтелә (1 Көринтлеләргә 15:33, искәрмә).
«Популяр постлар артыннан кума. Югыйсә, син әшәке сүзләргә, шәрәлеккә һәм бозык эчтәлекле мәгълүматка юлыгачаксың» (Джессика).
Интернетта күпме вакыт үткәргәнеңне һәм никадәр еш фотографияләрне куйганыңны билгелә. Инҗилдә: «Акылсызлар кебек түгел, ә зирәкләр кебек гомер итәр өчен... вакытны мөмкин кадәр яхшырак кулланыгыз»,— диелә (Эфеслеләргә 5:15, 16).
«Бик күп фотографияләр куярга яратучыларга язылган булсам, язылуымны бетерәм. Әйтик, берәрсе пляжга барып берәр кабырчыкның 20 фотографиясен куя, ди. Бигрәк! Аларның барсын карап чыгу шулкадәр күп вакытны ала!» (Ребека).
Фотографияләреңә караганда, син үзеңне генә яратасың дигән фикер тумасын. Изге Язмаларның бер язучысы Паул: «Сезнең һәрберегезгә шуны әйтәм: үзегез хакында кирәгеннән артык уйламагыз»,— дигән (Римлыларга 12:3). Дусларың фотографияләреңдә сине һәм синең эш-гамәлләреңне генә күрергә тели дип уйлама.
«Кайберәүләр гел үзләрен генә фотога төшерә. Әгәр дә мин берәрсе белән дус икән, мин аның төскә-биткә нинди икәнен беләм, шулай булгач, миңа моны һәрвакыт исемә төшереп торасы бармы соң?!» (Элисон).