Ebijuliziibwe omu Katabu Obwomeezi n’Obuheereza Bwaitu nk’Abakristaayo
SEBUTEMBA 5-11
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 1 EKYABAKAMA 9-10
“Kugiza Yahwe Habw’Amagezi Ge”
w99-E 7/1 30 ¶6
Okubunga Okwarugiremu Ebirungi Bingi
Hanyuma y’omugo wa Seba kutangatangana Sulemani, akatandika ‘kumulenga n’ebikaguzo’ ebigumire. (1 Ekyabakama 10:1) Ekigambo ky’Oruheburaniya ekikozesebwa nikisobora kuhindurwa “nk’ebikoikyo.” Baitu eki tikirukumanyisa ngu omugo akatandika kuteka Sulemani omu muzaano ogutarukugasa. Ekirukuhuniiriza, omu Zabuli 49:4, ekigambo nikyo kimu eky’Oruheburaniya kikozesebwa kubazaaho ebikaguzo eby’amaani ebirukukwata ha kibi, okufa hamu n’okucungurwa. Nahabweki, nikisobora kuba ngu ebintu omugo wa Seba yabalize na Sulemani byali bikuru muno kandi nibirenga amagezi ge. Baibuli egamba ngu “yabaza nauwe byona ebikaba biri omu mutimagwe.” Kandi Sulemani, “yamusoborra byona ebiyakaguize; busaho kigambo ekyaserekerwe omukama ekyataramutebiize.”—1 Ekyabakama 10:2b, 3.
w99-E 11/1 20 ¶6
Amakune Obugeyongera
Habwokuba ebiyahuliire n’ebiyarozere bikamuhuniiriza muno, n’obwebundaazi, omugo wa Seba akagarukamu ati: “Abasaija bawe banyina omugisa, nabairu bawe banu banyina omugisa, abarukwemerra obutosa omu maiso gawe nibahurra amagezi gawe.” (1 Ekyabakama 10:4-8) Atagambe ngu abairu ba Sulemani baine omugisa ngu habwokuba baali betoroirwe eby’obuguuda bingi n’ebitiinisa, n’obukiraaba ngu nukwo kyali kiri. Baitu abairu ba Sulemani baali baine omugisa habwokuba bakaba nibasobora kwikara nibahuliiriza amagezi ga Sulemani Ruhanga agakaba amuhaire. Mali omugo wa Seba ali kyokurorraho kirungi hali abaheereza ba Yahwe ab’omu kasumi kanu, abekamba butoosa kwegaho amagezi g’Omuhangi wabo hamu n’Omwana we, Yesu Kristo!
w99-E 7/1 30-31
Okubunga Okwarugiremu Ebirungi Bingi
Omugo wa Seba akahunirra muno habw’amagezi ga Sulemani n’okukurakurana kw’obukama bwe kuhika ha rulengo ngu, “hatasigale mwoyo omuluwe.” (1 Ekyabakama 10:4, 5) Abamu batekereza ngu ebigambo binu nibimanyisa ngu “akalemwa n’okwikya.” Omu h’abarukuseruliiriza nagamba ngu akakaba! Kyona ekisobora kuba kyabaireho, omugo akahunirra habw’ebiyarozere n’ebiyahuliire. Akagamba ngu abaheereza ba Sulemani baine omugisa habw’okuhuliirizaaga amagezi g’omukama, kandi omugo akakugiza Yahwe habw’okuteeka Sulemani ha kitebe ky’obukama. Hanyuma akaha omukama ebisembo eby’omuhendo mwingi, kandi ezaabbu ekaba ninganaingana doola 40,000,000. Sulemani nauwe akaha omugo wa Seba ebisembo “byona ebiyagondeze, ekintu kyona ekiyasabire.”—1 Ekyabakama 10:6-13.
Eby’Omuhendo Kuruga Omu Baibuli
w08-E 11/1 22 ¶4-6
Obaire Okimanyire?
Omukama Sulemani Akaba Aine Ezaabbu Erukwingana Nkaha?
Ebyahandiikirwe nibigamba ngu Hiramu, omukama wa Turo akasiindikira Sulemani taani inna z’ezaabbu, omugo wa Seba nauwe akamuha omuhendo gw’ezaabbu nugwo gumu kandi n’amaato ga Sulemani gakaleeta taani z’ezaabu ezirukuhingura omu 15 kuruga Ofira. Ebyahandiikirwe nibigamba ngu “Ezabu eyaizire hali Sulemani omwaka gumu, obulemezi bwayo bukaba buli etaranta zezabu rukaga munkaga mumukaga,” rundi taani ezirukuhingura 25. (1 Ekyabakama 9:14, 28; 10:10, 14) N’osobora kukiikiriza? Ebiikaro ebya kara nambere baayahuraga ezaabbu y’obukama, bikaba biri bikooto kwingana nkaha?
Ekihandiiko ekya kara, abarukusesuliiriza ekibarukugamba ngu nikyesigwa, kikagamba ngu Faraho arukwetwa Thutmose III ayalemere Misiri nk’emyaka 3,500 enyuma, akahayo taani ezirukuhika 13.5 z’ezaabbu ha kwombeka yekaru ya Amun-Ra eya Karnak. Nk’omu myaka 2,800 enyuma, Omukama wa Asura arukwetwa Tigurasi-pilese III akatunga taani z’ezaabbu ezirukuhingura 4 nk’ekisembo kuruga Turo, kandi Sagoni II nauwe akahayo omuhendo gw’ezaabbu nugwo gumu nk’ekisembo hali baruhanga ba Baburoni. Omukama Firipo II owa Makedoni (359-336 B.C.E.) nabazibwaho ngu buli mwaka, yahaigaga taani z’ezaabbu ezirukuhingura 28 omu binombe ebya Pangaeum omu Thrace.
Firipo, ow‘akaba ali mutabani wa Alexander the Great (336-323 B.C.E.) akasingura orubuga rwa Buperesi orwa Susa, kandi nikigambwa ngu akaihayo taani z’ezaabbu ezirukuhika 1,180, kandi omu Buperesi yoona akaihamu taani z’ezaabbu ezirukuhika 7,000. Nahabweki, kusigikirra ha ripooti zinu, Baibuli eky’erukugamba ha zaabbu y’Omukama Sulemani kihikire kandi tikuli kukihinguraniza kwonka.
SEBUTEMBA 12-18
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 1 EKYABAKAMA 11-12
“Kozesa Amagezi Kukomamu ow’Orataaha Nauwe Obuswere”
‘Noha Ali ha Rubaju rwa Yahwe?’
7 Sulemani obwakaba akyali muto, akaba aine enkoragana enungi na Yahwe. Yahwe akamuha amagezi maingi kandi akamuha omulimo omukuru ogw’okwombeka yekaru nyamurungi omu Yerusalemu. Baitu Sulemani akaita enkoragana ye na Yahwe. (1 Ekyabakama 3:12; 11:1, 2) Yahwe akaba ahaire ekiragiro ekirukwoleka ngu omukama tasemeriire kukanyisa “abakazi omutimagwe gutahaba.” (Ekyebiragiro 17:17) Sulemani akacwa ekiragiro kinu. Obwire bukahika yahikya abakazi 700 n’abazaana 300! (1 Ekyabakama 11:3) Abakazi abarukukira obwingi abayaswire baramyaga abaruhanga ab’ebisuba kandi bakaba banyamahanga. Nahabweki Sulemani akongera yacwa ekiragiro kindi ekyali nikitanga kuswera abanyamahanga.—Ekyebiragiro 7:3, 4.
Nosobora Kulinda Ota Omutima Gwawe?
6 Sitaani nagonza tusisane nka uwe—omujemu arukugaya endengo za Yahwe kandi arukwebembeza omutima ogw’okwefaaho. Sitaani tasobora kutuhambiriza kutekereza n’okwetwaza nka uwe. Nahabweki haroho emiringo ey’akozesa kusobora kuhikiriza ekigendererwa kye. Ekyokurorraho, atwetorooza abantu abaamazire ira kusiisa. (1 Yoh. 5:19) Ekintu kinu akikora natekereza ngu nitwija kumara obwire bwingi n’abantu banu n’obuturaaba tukimanyire ngu enganjani embi zitusiisa omu bitekerezo n’omu bikorwa. (1 Kol. 15:33) Akakozesa akatego kanu hali Omukama Sulemani kandi kakakora. Sulemani akaswera abakazi baingi abakaba batarukuramya Yahwe, kandi ekintu kinu kikakwataho muno obwomeezi bwe habwokuba obwire bukahika abakazi banu “bahindura omutimagwe” yaruga hali Yahwe.—1 Bakam. 11:3.
‘Noha Ali ha Rubaju rwa Yahwe?’
9 Baitu ekintu ekibi Yahwe tasobora kukiitira eriiso. Baibuli negamba eti: “[Yahwe yabiihirirwa] Sulemani baitu omutimagwe gwahinduka okuruga hali [Yahwe].” Ruhanga akaba alengereho kukonyera Sulemani. Yahwe akamubonekera “emirundi ebiri, yamuragira ebyekigambo kinu, aleke okukuratira abacwezi: baitu atakwate eki [Yahwe] yaragiire.” Ekyarugiremu Yahwe akaleka kumusiima n’okumusagika. Yahwe ataikirize oruzaro rwa Sulemani kulema Isareri yoona, kandi emyaka nyingi eyahondireho bakatunga ebizibu bingi.—1 Bakam. 11:9-13.
Eby’Omuhendo Kuruga Omu Baibuli
Akaba Nasobora Kusiimwa Ruhanga
Rehoboamu akacwamu kusorooza ihe lye kugenda kurwanisa enganda ezamujemiire. Baitu Yahwe akatuma nabbi Semaya kugenda kubagambira ati: “Mutaliramaga, kunu mutalirwanisa bene banyu: inywena mugaruke omuntu wena omu njuye; baitu ekigambo kinu kireserwe nyowe.”—1 Bakam. 12:21-24.
Rehoboamu kikamwanguhira kuhondera oburagirizi bwa Yahwe? Abantu bakaba nibagenda kurora bata omukama wabo omuhyaka? Akaba abaraganiize ira ngu akaba nagenda kubafubira nakozesa “omumya,” baitu hati akaba atarukugenda kukoraho ekintu kyona ha bujemu bunu obw’amaani! (Lengesaniza 2 Ekyebyomubusinge 13:7.) Omukama onu omutima atagute ha mulingo abantu bakaba nibagenda kumuroramu baitu akahurra ekigambo kya Yahwe yagaruka omu ka nk’oku Yahwe akaba amuragiire.
Ekintu kinu nikitwegesa ki? Ky’amagezi kworobera Ruhanga abantu n’obubakutusekereza habw’okuba bahulizi. Yahwe naija kutuha emigisa obuturaikara tuli bahulizi.—Bir. 28:2.
Haroho emigisa yoona Rehoboamu eiyatungire habw’okuhuliiriza Yahwe? Rehoboamu akagumizamu nalema oruganda rwa Yuda na Benyamini, kandi akacwamu kwombeka embuga mpyaka. Kandi embuga ezindi ‘akazifora z’amaani maingi muno.’ (2 Byom. 11:5-12) Ekirukukira obukuru, akorobera ebiragiro bya Yahwe kumara akasumi. Habw’abantu omu bukama obw’enganda ikumi kuramya ebisisani, baingi bakarugayo baija Yerusalemu kusagika Rehoboamu n’okusagika okuramya okw’amananu. (2 Byom. 11:16, 17) Nahabweki obukama bwa Rehoboamu bukeyongera kuguma habwokuba akorobera Yahwe.
SEBUTEMBA 19-25
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 1 EKYABAKAMA 13-14
“Habwaki Osemeriire Kuba Muntu Arukumarwa Kandi Omuculeezi?”
w08-E 8/15 8 ¶4
Ikara Oli Mwesigwa Kandi Otaire Omutima ha Kintu Kimu
4 Hanyuma Yeroboamu agambira omusaija wa Ruhanga ati: “Ija otahe omuka yange, ohumule, kandi ndakuha empera.” (1 Bakam. 13:7) Hati nabbi n’asobora kukora ki? Aikirize amakune g’omukama hanyuma y’okumugambira obutumwa bw’okumucwera omusango? (Zab. 119:113) Rundi asemeriire kwanga okuraalizibwa kw’omukama n’obukiraaba ngu omukama n’azooka nk’owakwasirweho? Amananu gali ngu Yeroboamu aine obusobozi bw’okuha abanywani be ebisembo eby’omuhendo mwingi. Nabbi wa Ruhanga obw’araaba aine okwegomba kw’itungo kwona, ebisembo by’omukama nibisobora kuba biri kyohyo ky’amaani. Baitu Yahwe aragiire nabbi ati: “Otalirya ebyokulya nobukwakuba okunywa amaizi, kandi otaligaruka omu muhanda ogwolitwarwa.” Nahabweki nabbi atarukugurukyagurukya agarukamu omukama ati: “Nobworampa ekicweka kyenju yawe, tintahe naiwe, kunu tindye byokulya nobukwakuba okunywa amaizi omu kiikaro kinu.” Kandi nabbi aruga Beseri n’akozesa omuhanda ogundi. (1 Bakam. 13:8-10) Encwamu nabbi yakozere nitugyegeraho ki obukirukuhika ha kuba besigwa kuruga ha mutima?—Bar. 15:4.
w08-E 8/15 11 ¶15
Ikara Oli Mwesigwa Kandi Otaire Omutima ha Kintu Kimu
15 Isomo ki erindi eriturukwegera ha nsobi ya nabbi wa Yuda? Enfumo 3:5 nihagamba ngu: “Yesiga [Yahwe] nomutima gwawe gwona, oleke okwigamira ha kwetegereza kwawe wenka.” Omu kiikaro ky’okugumizaamu n’ayesiga Yahwe nk’oku yakoraga kara, ha murundi gunu, nabbi onu kuruga Yuda akahondera entekereza ye. Ensobi enu ekamurugirramu kufeerwa obwomeezi bwe n’okusiisa ibara lye erirungi hali Ruhanga. Mali ebiyarabiremu nibitwoleka obukuru bw’okuba bantu abaculeezi kandi abesigwa omu kuheereza Yahwe!
w08-E 8/15 9 ¶10
Ikara Oli Mwesigwa Kandi Otaire Omutima ha Kintu Kimu
10 Nabbi kuruga Yuda yakusobire kurora ekisuba kya nabbi onu ow’akuzire omu myaka. Akaba n’asobora kwekaguza ati: ‘Habwaki Yahwe asindikire malaika hali omuntu ondi kumpa oburagirizi obuhyaka?’ Nabbi yakusabire Yahwe kumugarukiramu oburagirizi, baitu Ebyahandiikirwe nibyoleka ngu atakikole. Oihireho, ‘akagarukayo hamu na nabbi ow’akuzire omu myaka, yalya ebyokulya omu njuye, yanywa amaizi.’ Yahwe kitamusemeze. Hakumalirra, nabbi ow’akaba amazire kubiihwabihwa obuyagarukire omu muhanda kugenda Yuda, entale ekamutangatangana kandi yamwita. Mali omulimo gwe ogw’obwa nabbi kagukahwaho omu mulingo omubi!—1 Bakam. 13:19-25.
Eby’Omuhendo Kuruga Omu Baibuli
w10-E 7/1 29 ¶5
Aserra Ebirungi
Ekirukukirayo obukuru, ebigambo ebiri omu 1 Ekyabakama 14:13 nibitwegesaaho ekintu ekirungi hali Yahwe n’ebintu eby’atuserramu. Ijuka ngu Abiya “akasangwa” aine ekintu ekirungi. Yahwe akaserra omu mutima gwa Abiya kuhikya obuyasangiremu oburungi. Nk’oku omuseruliirizi omu yagambire ngu kakuba olengesaniza Abiya n’abeka ye, Abiya akaba ali ‘nkeruuru emu omu ntuumo y’obubaale obutaito.’ Yahwe akarora oburungi bwa Abiya bunu, yamuha empeera kandi yamwoleka embabazi n’obukiraaba ngu akaba n’aruga omu ka ey’ababi.
SEBUTEMBA 26–OKITOBBA 2
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 1 EKYABAKAMA 15-16
“Nosobora Ota Kwegera ha Kyokurorraho kya Asa eky’Obumanzi?”
w12-E 8/15 8 ¶4
“Noija Kuheebwa Empeera Habw’Emirimo Yaawe”
Omu myaka 20 eyahondiireho hanyuma y’okubaganizaamu Isaleri kufooka bukama obw’emiringo ebiri, Yuda yoona ekaba esiisikaire habw’ebikorwa by’obukafiiri. Asa obuyafookere mukama omu 977 B.C.E., na kooti y’obukama ekaba esiisirwe okuramya kwa baruhanga ba Kanaani. Baitu ebyahandiikirwe ebyaterekereziibwe omwoyo ogurukwera ebirukukwata ha kulema kwa Asa nibigamba ngu “akakora ekirungi nekyobulyo omu maiso ga [Yahwe] Ruhangawe.” Asa “akaihaho ebyoto ebyamahanga, nebiikaro ebiraihire, yasesa amabale agaraihire, yatema Aserimu.” (2 Byom. 14:2, 3) Ekindi, Asa akaiha omu bukama bwa Yuda ‘abakuhya aba ha yekaru,’ abayejumbiraga omu busiihani omu ibara ly’ediini. Asa atagarukire ha kukora ebi byonka. Ekindi, akekambisa abantu “okuserra [Yahwe], Ruhanga wa baisenkuru, nokukora ebiragiro nebyatairweho.—1 Bakam. 15:12, 13; 2 Byom. 14:4.
Hereza Yahwe n’Omutima Gwawe Gwona!
7 Nitusobora kumanya tuta obuturaaba twemaliire hali Yahwe? Nitusobora kwekaguza: ‘Ndayorobera Yahwe n’omu bwire obukiraaba kitanguhire? Ncweriremu kimu ngu ninyija kwikaza ekitebe kye kyecumi?’ Teramu akasisani orole obumanzi Asa akaba nayetaagisa kurora yaihaho nyinenkuru ekitiinisa kye! Naiwe obwire obumu nikisobora kukwetaagisa kwoleka obumanzi nk’obwa Asa. Ekyokurorraho, kakuba omunyabuzaale rundi omunywani wawe nfenanfe akora ekibi, akanga kwegarukamu, akabingwa omu kitebe? N’osobora kukora kyona ekirukusoboka kwetantara kukoragana n’omuntu ogu? Omutima gwawe gurakusindikiriza kukora ki?
it-1-E 184-185
Asa
N’obukiraaba ngu obwire obumu Asa yaburwaga amagezi n’okwetegereza kurungi ebyahandiikirwe, emiringo ye emirungi n’obwekambi bwe obw’okwecwaho okuramya okw’ebisuba bikakirra hara ebibi bye, kandi akarorwa nk’omu h’abakama abesigwa aba Yuda. (2Byom 15:17) Omu myaka 41 Asa eiyamazire n’alema, Isaleri ekalemwa abakama munaana kandi banu nubo: Yeroboamu, Nadabu, Baasa, Era, Zimiri, Omiri, Tibuni (ayalemere ekicweka kya Isaleri obu nahakaniza Omiri), na Ahabu. (1Bakam 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Asa obuyafiire, mutabani we Yehosafati akafooka mukama.—1Bakam 15:24.
Eby’Omuhendo Kuruga Omu Baibuli
w98-E 9/15 21-22
Noikiriza ngu Ruhanga Aroho Kwo?
Ekyokurorraho, somaho obunabbi oburukukwata ha kifubiro ekyahairwe Abaisaleri ekirukukwata ha kwombeka buhyaka Yeriko kandi oyecumiitirizeeho omulingo bwahikiriziibwe. Omu Yosuha 6:26 nihagamba: “Yosuha yabatererra nekirahiro ati alikyenwa omu maiso ga [Yahwe], anyakuimuka okwombeka orubuga runu Yeriko: okusimba emiganda omwanawe omuzigaijo alifa, nokuimukya amalembo garwo omwanawe macura alifa.” Obunabbi bunu bukahikirizibwa hanyuma y’okurabaho emyaka nka 500. Omu 1 Ekyabakama 16:34 nitusoma ngu: “Omu biro bya [Omukama Ahabu], Hiyeri Omubeseri akombeka Yeriko: akasimba emiganda yarwo Abiramu omwanawe omuzigaijo yafa; akaimukya amalembo garwo Segubu omwanawe macura yafa; nkekigambo kya [Yahwe] okukiri ekiyagambire habwomukono gwa Yosuha mutabani wa Nuni.” Ruhanga ow’amananu nuwe wenka akaba n’asobora kuhandiikisa obunabbi nk’obu kandi akabuhikiriza.
OKITOBBA 3-9
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 1 EKYABAKAMA 17-18
“Mulihikya Nkaha Okugurukyagurukya Nimutekereza Habiri?”
Kora Encwamu ez’Amagezi Ezirukwoleka Okwikiriza Kwawe!
6 Hanyuma y’okuhika omu nsi ekaba ebaraganiziibwe, Abaisareri bakaba baine kucwamu kuramya Yahwe rundi abaruhanga abandi. (Soma Yosuha 24:15.) Nosobora kutekereza ngu kyali kyanguhire kucwamu ou bararamya. Baitu encwamu yabo ekaba negenda kurugamu obwomeezi rundi okufa. Omu busumi bw’Abacwi b’Emisango, Abaisareri bakaikara nibacwamu kubi. Bakaleka Yahwe batandika kuramya baruhanga ab’ebisuba. (Ekyabacwi 2:3, 11-23) Rundi tekereza ha kyabaireho omu busumi bwa Eriya, nambere abantu bakaba baine kucwamu kuheereza Yahwe rundi Bbaali ruhanga ow’ebisuba. (1 Ekyabakama 18:21) Enu n’esobora kuzooka nk’encwamu eyali eyanguhire kukora habwokuba kiri kirungi kuheereza Yahwe. Omuntu omugezi tasobora kuheereza ruhanga ow’atali mwomeezi. Baitu Abaisareri bakalemwa kucwamu ou bararamya. Baibuli egamba ngu bakaba ‘nibagurukyagurukya nibatekereza habiri.’ Baitu, Eriya akekambisa abantu kukomamu kuramya Ruhanga ow’amananu, Yahwe.
ia-E 88 ¶15
Akarwanirra Okuramya okw’Amananu
15 Banyakatagara ba Bbaali bakeyongera kukwatwa ekiniga, “batokera haiguru nibesara nkengeso zabu okuziri nemihyo namacumu, okuhikya obubajwire esagama.” Baitu busaho ekyabaireho! “Busaho iraka nobwakuba obwokwetebuka nomu, nobwakuba owokutaho omutima.” (1 Bakam. 18:28, 29) Amananu gali ngu Bbaali akaba ataroho. Kaali kakodyo ka Sitaani akayakozeseze kuletera abantu kwecwaho Yahwe. Amananu gali, kukomamu omukama ondi atali Yahwe, nikirugamu okweijukya n’okuswara.—Soma Zabuli 25:3; 115:4-8.
ia-E 90 ¶18
Akarwanirra Okuramya okw’Amananu
18 Eriya atakatandikire kusaba, abantu nibasobora kuba baatekeriize ngu obundi Yahwe naija kulemwa kugarukamu esaara ye nk’oku Bbaali akaba alemerwe. Baitu, hanyuma y’okusaba, batongere kutekereza omu mulingo ogu. Baibuli n’egamba eti: “Nubwo omurro gwa [Yahwe] gwagwa, gwayokya ekihongwa ekyokeze, nenku, namabale, necucu, gwakomba amaizi agakaba gali omu mukura.” (1 Bakam. 18:38) Mali omulingo Yahwe yagarukiremu kaniguhuniiriza! Kandi abantu baketwaza bata?
Eby’Omuhendo Kuruga Omu Baibuli
w08-E 4/1 19, akasanduuko
Akarora Kandi Yalinda
Ekyanda eky’Omu Busumi bwa Eriya Kimara Kasumi Ki?
Nabbi wa Yahwe Eriya, akagambira Omukama Ahabu ngu ekyanda ekikaba kimazire akasumi akaraihire, kikaba kiri haihi kuhwaho. Eki kikabaho “omu mwaka gwakasatu.” Kakuba obara kurugira kimu ha kiro Eriya yabandize kukiranga. (1 Ekyabakama 18:1) Yahwe akanaga enjura nk’oku Eriya akaba agambire. Abamu nibasobora kugamba ngu ekyanda kikahwaho omwaka gwakasatu gutakahoire, ekirukumanyisa ngu kitamale emyaka esatu. Baitu Yesu na Yakobo nibatugambira ngu ekyanda kikamara “emyaka esatu namezi mukaga.” (Luka 4:25; Yakobo 5:17) Kinu nikyehakaniza?
Nangwa. Niturora ngu, omu Isaleri eya kara, ekyanda kyaraihaga kumara emyezi nka mukaaga. Hataroho kugurukyagurukya, nambere Eriya yagendiire hali Ahabu kuranga ekyanda, kyali kimazire obwire oburukukira ha bwa buli kiro kandi kiri ky’amaani. Ekirukwoleka ngu ekyanda kyali kimazire haihi nk’ekicweka ky’omwaka kitandikire. Nahabweki, Eriya obuyarangire ngu ekyanda kyali nikiija kuhwaho “omu mwaka gwakasatu” kurugira kimu omu kasumi yakirangire, kyali kimazire haihi emyaka esatu n’ekicweka. “Emyaka esatu namezi mukaga” ekaba emazire kurabaho nambere abantu boona bayesoroliize ha Rusozi Karameri kurora ekyamahano eky’amaani.
Hati tekerezaaho akasumi Eriya obuyagenzere hali Ahabu omurundi gw’okubanza. Abantu baikirizaaga ngu Bbaali akaba ali omulemi w’ebicu, ruhanga ayaleteraga enjura kugwa nukwo ekyanda kihweho. Ekyanda obukyaraihaga muno kukira ha kya buli kiro, abantu bayekaguzaaga bati: ‘Bbaali ali nkaha? Aranaga di enjura?’ Eriya obuyarangire ngu tiharukwija kugwa enjura yoona n’oburwakuba orume kuhikya obwaragamba ngu kibeho, kiine kuba kyaswaize abo abaaramyaga Bbaali.—1 Ekyabakama 17:1.
OKITOBBA 10-16
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 1 EKYABAKAMA 19-20
“Serra Okuhuumuzibwa Kuruga Hali Yahwe”
Wesige Yahwe n’Obworaaba Oyetuntwire
5 Soma 1 Ekyabakama 19:1-4. Baitu Eriya akatiina muno Omugo Yezeberi obuyamutiinisiriize kumwita. Akacwamu kwiruka kugenda omu kicweka ekirukwetwa Beeriseba. Kandi akahurra ahoirwemu muno amaani “yayesabira wenka okufa.” Kiki ekyamuletiire kwehurra ati? Eriya nauwe akaba atahikiriire, habwokuba “akaba ali muntu nkaitwe.” (Yak. 5:17, “NWT”) Kwetuntura muno hamu n’obujwahi habw’orugendo nibisobora kuba nibyo byamuletiire kugonza kufa. Ekintu ekindi, Eriya n’asobora kuba yatekeriize ngu amaani ag’akaba atairemu kukonyera abantu kuramya Yahwe, gaali gafiire busa kandi akatekereza ngu nuwe muheereza wa Yahwe wenka ow’akaba asigaireho. (1 Bakam. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Nikisobora kutuhuniiriza kumanya ngu nabbi onu omwesigwa nauwe akehurra ati. Baitu Yahwe aketegereza omulingo Eriya akaba nayehurramu.
ia-E 103 ¶13
Akatunga Okuhuumuzibwa Kuruga Hali Ruhanga We
13 Notekereza Yahwe akehurra ata obw’akaba ali omu iguru narora nabbi we omugonzebwa abyamire hansi y’omuti omu irungu kandi nasaba ngu afe? Tikirukutwetaagisa kutebereza. Hanyuma ya Eriya kugwijagira, Yahwe akamusindikira malaika. Omu mulingo gw’embabazi, malaika akakwataho Eriya yamwimukya yamugambira ati: “Imuka olye.” Eriya nikyo yakozere, malaika akaba amutekaniriize omugaati ogurukutagata hamu n’amaizi. Eriya akasiima malaika? Baibuli egamba ngu nabbi akalya, yanywa kandi yayongera yagwijagira. Tugambe ngu akaba atakyeine n’amaani g’okubaza? Hanyuma y’akasumi, malaika akongera yamwimukya obundi nka nyenkyakara omurukyakya. Na ha murundi gunu, akongera yagambira Eriya ati: “Imuka olye,” kandi akongeraho ebigambo binu ebikuru muno, ‘baitu orugendo rukooto.’—1 Bakam. 19:5-7.
ia-E 106 ¶21
Akatunga Okuhuumuzibwa Kuruga Hali Ruhanga We
21 Omu nyikara zinu zoona, ebyahandiikirwe nibitwijukya ngu Yahwe akaba atali omu bintu binu eby’amaani g’obuhangwa. Eriya akaba akimanyire ngu Yahwe akaba atali ruhanga w’ebisuba arukweyoleka nakozesa ebihangwa nka Bbaali, abarukumuramya oubaroraga nk’omulemi w’ebicu rundi nkarukuleta enjura. Yahwe nuwe ndugirro y’amaani goona agarukuhuniiriza agarukusangwa omu bihangwa, kandi n’akirra hara amaani ebintu byona ebiyahangire. N’iguru erya haiguru tasobora kulihikamu! (1 Bakam. 8:27) Binu byona bikakonyera bita Eriya? Ijuka ngu akaba atiinire. Eriya akaba atasemeriire kutiina Ahabu na Yezeberi habwokuba akaba aine obukonyezi bwa Yahwe Ruhanga anyakwine amaani maingi!—Soma Zabuli 118:6.
ia-E 106 ¶22
Akatunga Okuhuumuzibwa Kuruga Hali Ruhanga We
22 Hanyuma y’omurro kuzima, ekiyaga kikateera kandi Eriya akahurra “iraka erike, ericulezi.” Likongera lyaha Eriya omugisa kugamba nk’oku akaba n’ayehurra, kandi nikyo yakozere yabaza byona ebikaba nibimweraliikiriza ha murundi ogwakabiri. Nikisobora kuba ngu eki kikeyongera kumuhuumuza. Baitu hataroho kugurukyagurukya, Eriya akeyongera kutunga okuhuumuzibwa habw’ebigambo ebiyahuliire kuruga omu “iraka erike, ericulezi.” Yahwe akamugumya ngu akaba ali w’omugaso muno. Omu mulingo ki? Ruhanga akamumanyisa ekigendererwa kye eky’okurwanisa okuramya kwa Bbaali omu Isaleri. Nikyeyolekera kimu ngu omulimo gwa Eriya gutafe busa, habwokuba busaho ekyali nikisobora kulemesa ekigendererwa kya Ruhanga kugenda omumaiso. Kwongerraho, Eriya akaba akyaine omulimo ogw’okukora kuhikiriza ekigendererwa eki habwokuba Yahwe akamusindika agarukeyo kandi yamuha n’oburagirizi obw’okuhondera.—1 Bakam. 19:12-17.
Eby’Omuhendo Kuruga Omu Baibuli
w97-E 11/1 31 ¶2
Ekyokurorraho eky’Okwefereza hamu n’Obwesigwa
Kasumi kanu, abaheereza ba Ruhanga baingi booleka omutima ogw’okwefereza. Abamu balekereho ‘amataka’ gaabo, n’ebintu byabo kusobora kutebeza amakuru amarungi omu biikaro ebya hara rundi kuheereza nk’Ababeseri. Abandi bagenzere omu nsi ezindi kukora ha purojekiti z’ekitebe ez’okwombeka. Baingi baikiriize emirimo ey’erukurorwa nk’eya hansi. Baitu busaho n’omu arukuheereza nk’omwiru wa Yahwe arukukora omulimo ogutali mukuru muno. Yahwe asiima boona abamuheereza begondiize kandi naija kubaha emigisa habw’omutima gwabo ogw’okwefereza.—Marako 10:29, 30.
OKITOBBA 17-23
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 1 EKYABAKAMA 21-22
“Yegera ha Mulingo Yahwe Akozesaamu Obusobozi Bwe”
it-2-E 21
Yahwe w’Amahe
Yosuha obuyabonekiirwe malaika haihi na Yeriko akamukaguza obwaraaba ali ha rubaju rwa Isaleri rundi orw’omuyanzigwa, malaika akamugarukamu ati: “Nangwa; baitu nkengabwa yihe lya [Yahwe] nukwo nyizire nti.” (Yos 5:13-15) Nabbi Mikaya akagambira omukama Ahabu na Yehosafati ati: “Nkarora [Yahwe] aikaliire ha kitebekye, nihe ryona eryomu iguru lyemeriire namberali ha mukonogwe ogwobulyo na ha gwemoso.” Ekirukwoleka ngu ihe linu nubo abaana ba Yahwe ab’omwoyo. (1Bakam 22:19-21) Ekigambo w’amahe ekikozesiibwe hanu, kisemeriire habwokuba bamalaika tibarukugarukira ha kubazibwaho kusigikirra ha bujunanizibwa bwabo nka bakerubbi, baserafi na bamalaika, (Is 6:2, 3; Kub 3:24; Kus 5:11) baitu bali n’omu guruupu ezitekaniziibwe kurungi kuhika na ha rulengo ngu Yesu akagamba ngu nasobora kweta “bamalaika okukira regione ikumi na ibiri.” (Mat 26:53) Hezekiya obw’akaba n’ayesengereza Yahwe kumukonyera, akamweta “[Yahwe] wamahe Ruhanga wa Isareri, anyakuikaliire ha bakerubi.” N’asobora kuba yasigikiriire ha sanduuko y’ekiragaano hamu n’ebisisani bya bakerubbi ebyali biri ha kifundikizo kyayo, ebyali nibikiikirra ekitebe kya Yahwe eky’omu iguru. (Is 37:16; lengesaniza na 1Sam 4:4; 2Sam 6:2.) Omuheereza wa Erisa ow’akaba atiinire akagarurwamu amaani habw’okwolekwa okw’ekyamahano nambere yarozere ensozi ezaali z’ehinguliriize orubuga nambere Erisa yaikaraga orwali rugoserwe, “ziijuire embarasi negali,” nk’ekicweka ky’ihe lya bamalaika ba Yahwe.—2Bakam 6:15-17.
“Kristo Nuwe Mutwe Gwomusaija Wena”
9 Obwebundaazi. Yahwe nuwe arukukirrayo kimu amagezi; baitu ahuliiriza entekereza z’abaheereza be. (Kub. 18:23, 24, 32) Aikiriza abo abali hansi y’obusobozi bwe kumuha amagezi. (1 Bakam. 22:19-22) Yahwe ahikiriire, baitu omu kasumi kanu, tarukutunihirramu kuba abahikiriire. Oihireho akonyera abaheereza abatahikiriire kuba basinguzi omu kumuheereza. (Zab. 113:6, 7) Kandi Baibuli n’egamba ngu Yahwe “mukonyezi.” (Zab. 27:9; Baheb. 13:6) Omukama Daudi akagamba ngu akasobora kukora omulimo ogw’amaani habwokuba Yahwe mwebundaazi kandi akamukonyera.—Zab. 63:7.
it-2-E 245
Ekisuba
Yahwe Ruhanga aikiriza “okukora kwa Setani” kugenda hali abantu abagonza ebisuba “baikirize ebyebisuba” omu kiikaro ky’amakuru amarungi agarukukwata hali Yesu Kristo. (2Bas 2:9-12) Kinu nitukirorra ha byabahikire hali Omukama Ahabu owa Isaleri ebyasa bingi enyuma. Banabbi ab’ebisuba bakagumya Ahabu ngu akaba naija kusingura Ramosi-gireadi omu bulemu, baitu nabbi wa Yahwe Mikaya akaba arangire ngu tarukwija kusingura. Nk’oku kyayolekerwe omu kwolekwa kwa Mikaya, Yahwe akaikiriza ekihangwa eky’omwoyo kufooka “omwoyo ogwebisuba” omu kanwa ka banabbi ba Ahabu. Rundi nitusobora kugamba ngu ekihangwa kinu eky’omwoyo kikakozesa amaani gakyo hali bo nukwo batabaza amananu baitu babaze ekibaali nibagonza rundi Ahabu eky’akaba nagonza kuhurra. N’obukiraaba ngu Ahabu akaba atereriirwe, akacwamu kwikiriza ebisuba byabo kandi kyamurugirramu kufeerwa obwomeezi bwe.—1Bakam 22:1-38; 2Byom 18.
Eby’Omuhendo Kuruga omu Baibuli
Okwegarukamu Kwonyini Nikumanyisa Ki?
4 Obwire bukahika, okugumiisiriza kwa Yahwe kwahwaho. Yahwe akatuma Eriya kugenda kugambira Ahabu na Yezeberi nk’oku akaba nagenda kubafubira. Eka yabo yoona ekaba negenda kuhwerekerezebwa. Ebigambo bya Eriya bikaleetera Ahabu kwehurra kubi muno! Ekirukuhuniiriza, omusaija ogu ow’emyehembo ‘akebundaaza.’—1 Bakam. 21:19-29.
5 N’obukiraaba ngu Ahabu akebundaaza kiro eki, ebiyakozere hanyuma bikooleka ngu akaba ategarukiremu kwo. Atalengeho kwihaho okuramya kwa Bbaali omu Bukama bwe. Kandi atakurakuranize okuramya Yahwe. Ahabu akooleka ngu akaba ategarukiremu n’omu miringo endi.
6 Hanyuma y’akasumi, Ahabu obuyaraliize Omukama omurungi owa Yuda Yehosafati, kumweteranizaaho kugenda kurwanisa Abaramu, Yehosafati akamuha amagezi ngu babanze bekaguzeeho nabbi wa Yahwe. Ahabu akaba atarukugonza kukikora, akagamba ati: “Hasigaireho omuntu omu outusobora okukaguza [Yahwe], nuwe Mikaya mutabani wa Imura: baitu nimunoba; baitu tandagurra birungi [baitu ebibi byonka].” Baitu nabwo bakekaguzaaho nabbi Mikaya. Ahabu ekiyagambire kyali kihikire, omusaija wa Ruhanga akaranga amakuru amabi hali Ahabu! Omu kiikaro ky’okwegarukamu kandi akasaba Yahwe ekiganyiro, Ahabu akateeka nabbi omu nkomo. (1 Bakam. 22:7-9, 23, 27) N’obukiraaba ngu Ahabu akamuteeka omu nkomo, akaba atasobora kutanga obunabbi obu kuhikirra. Omu bulemu obw’ahondiireho, Ahabu akaitwa.—1 Bakam. 22:34-38.
OKITOBBA 24-30
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 2 EKYABAKAMA 1-2
“Ekyokurorraho Ekirungi eky’Okutendeka Abandi”
w15-E 4/15 13 ¶15
Omulingo Abagurusi Batendeka Abandi
15 Ebirukukwata hali Erisa ayagarukire omu bigere bya Eriya nibyoleka omulingo kasumi kanu ab’oruganda basemeriire kutekamu abagurusi b’ekitebe abamazire akasumi nibaheereza ekitiinisa ekibasemeriire. Hanyuma ya Eriya na Erisa kubungira guruupu ya banabbi omu Yeriko, abasaija banu babiri bakarubata baagenda ha Kyambu Yorudani. Oku, “Eriya yakwata omunagirogwe yagukuba, yatera amaizi, gabaganizibwamu.” Hanyuma y’okwambuka nibaraba ahoomere, ‘bakagenda omu maiso nibabaza.’ Hataroho kugurukyagurukya, Erisa atatekereze ngu hati akaba amanyire buli kimu. Kuhikya akasumi Eriya obuyagenzere, Erisa akaikara nata omutima ha bigambo byona omwegesa we eby’akaba namugambira. Hanyuma Eriya akatwarwa haiguru omu kairiringwa. Hanyuma, Erisa obw’akaba nataaha, akateera amaizi ga Yorudani nakozesa ekijwaro kya Eriya, nagamba ati: “[Yahwe] alinkaha, Ruhanga wa Eriya?” Amaizi gakongera gabaganizibwamu.—2 Bakam. 2:8-14.
w15-E 4/15 13 ¶16
Omulingo Abagurusi Batendeka Abandi
16 Okyetegeriize ngu ekyamahano Erisa ekiyabandize kukora nikisisanira kimu n’ekya Eriya yamaliriire kukora? Habwaki kinu kikuru haliitwe? Erisa atatekereze ngu hati nk’oku nuwe asigaire omu bigere bya Eriya, aine kuhindura buli kimu ahonaaho. Oihireho, habwokuba akacwamu kugumizaamu nakora ebintu nk’oku Eriya akaba n’abikora omu buheereza bwe, Erisa akooleka ngu natekamu ekitiinisa omwegesa we, kandi kinu kikagumya na banabbi bataahi be. (2 Bakam. 2:15) Baitu hanyuma, omu myaka 60 Erisa eiyamazire naheereza nka nabbi, Yahwe akamukonyera kukora ebyamahano bingi ebirukukira ebya Eriya. Iwe arukutendekwa, kinu nikikwegesa ki?
Eby’Omuhendo Kuruga omu Baibuli
w05-E 8/1 9 ¶1
Ebiturukwega Kuruga omu Kitabu kya Ekyabakama Ekyakabiri
2:11—Iguru lya mulingo ki nambere ‘Eriya yatembere habwakairiringwa’? Iguru linu tirirukumanyisa ekiikaro ekiri hara muno kuruga ha bikonjonjo, kandi tikiri kiikaro eky’omwoyo nambere Ruhanga na bamaraika baikara. (Ekyebiragiro 4:19; Zabuli 11:4; Matayo 6:9; 18:10) “Iguru” nambere Eriya yatembere nirimanyisa haiguru omu mwanya. (Zabuli 78:26; Matayo 6:26) Ekigaali eky’omurro kikahurrukira haiguru omu mwanya, kyafurra Eriya kyamutwara omu kiikaro ekindi eky’ensi, nambere yakaire ali mwomeezi kumara akasumi. Hanyuma y’emyaka, Eriya akahandikira Yehoramu omukama wa Yuda ebbaruha.—2 Ekyebyomubusinge 21:1, 12-15.
OKITOBBA 31–NOVEMBA 6
EBITURUKWEGA KURUGA OMU BAIBULI | 2 EKYABAKAMA 3-4
“Imukya Omwana Wawe”
“Manyire Alihumbuka”
7 Okuhumbuuka okwakababiri okuhandikirwe omu Baibuli kukakorwa nabbi Erisa. Omu rubuga orukwetwa Sunamu, haikarayoga omukazi Omwisareri ow’akaba ataine mwana. Yahwe akaha omukazi onu hamu na iba ayali agurusire omugisa bazaara omwana, habwokuba omukazi onu akoleka Erisa amakune. Baitu hanyuma y’emyaka nke, omwana onu akafa. Teramu akasisani orole omulingo nyina yayehuliremu. Habw’okuganya kwingi, akagenda orugendo orukwingana mairo 19 kuserra Erisa ha rusozi Karameri. Erisa akasindika omuheereza we Gehazi kugenda Sunamu kuhumbuura omwana. Baitu Gehazi atasobole kumuhumbuura. Hanyuma nyina akagaruka omu ka na Erisa.—2 Ekyabakama 4:8-31.
“Manyire Alihumbuka”
8 Erisa akataaha omu nju nambere omutumbi gw’omwana gukaba guli kandi yatandika kusaba. Yahwe akagarukamu okusaba kwa Erisa kandi omu mulingo ogw’ekyamahano yahumbuura omwana onu. Nyina obu yamurozere ali mwomeezi, akasemererwa muno! (Soma 2 Ekyabakama 4:32-37.) Omukazi onu n’asobora kuba yaijukire ebigambo ebiri omu saara ya Hana. Hana atazaale mwana wena kuhikya obu Yahwe yamuhaire omugisa yazaara omwana arukwetwa Samuiri. Hana akakugiza Yahwe habw’okuba nuwe “asirimura okuzimu, kandi aimukya.” (1 Samuiri. 2:6) Yahwe obu yahumbwire omwana omu Sunamu, akoleka ngu aine obusobozi bw’okuhumbuura abafu.
Eby’Omuhendo Kuruga omu Baibuli
it-2-E 697 ¶2
Nabbi
‘Abaana ba Banabbi.’ Nk’oku ekitabu Gesenius’ Hebrew Grammar kirukusoborra (Oxford, 1952, rup. 418), ekigambo eky’Oruheburaniya ben (mwana wa) rundi benehʹ (abaana ba) nikisobora kutwarramu kuba omu ‘h’ab’ekitongole rundi ekitebe (rundi oruganda, rundi ekika ky’abantu ekindi).” (Lengesaniza na Neh 3:8, nambere ‘omuheesi w’ezaabbu’ arukubazibwaho ‘nk’omutabani w’abaheesi b’ezaabu.’) Nahabweki, ebigambo ‘Abaana ba banabbi’ nibasobora kuba nibimanyisa isomero nambere abo abaabaga bakomerwe kuheereza nka banabbi bagendaga kutunga oburagirizi rundi ekitebe kya banabbi. Guruupu zinu eza banabbi nizibazibwaho nk’ezikaba ziri omu Beseri, Yeriko na Girigali. (2Bakam 2:3, 5; 4:38; lengesaniza 1Sam 10:5, 10.) Samuiri nuwe yayebemberaga guruupu ekaba eri omu Rama (1Sam 19:19, 20), kandi nikisobora kuba ngu Erisa akaba aine ekiikaro nikyo kimu omu kasumi ke. (2Bakam 4:38; 6:1-3; lengesaniza na 1Bakam 18:13.) Ebyahandiikirwe nibibabazaaho nkabayeyombekeraga amaju ag’okwikaramu, n’okukozesa ekikwato ekibatiirize, ekirukwoleka ngu baali baine obwomeezi obwanguhire. N’obukiraaba ngu baikaraga omu maju agali haihingana kandi babaganaga ebyokulya, bakaba nibasobora kusindikwa omu biikaro ebirukwahukana kukora omulimo ogubahairwe.—1Bakam 20:35-42; 2Bakam 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.