Ekiragiro “Eriso Habweriso” Nikimanyisa Ki?
Eky’okugarukamu kuruga omu Baibuli
Ekiragiro “eriso habweriso” kyali kimu ha biragiro Ruhanga yahaire Musa habw’Isaleri eyakara kandi ekiragiro kinu Yesu akakijuliza omu Kwegesa kwe okwa ha Rusozi. (Matayo 5:38; Okuruga 21:24, 25; Ekyebiragiro 19:21) Ekiragiro kinu kikaba nikimanyisa ngu obubafubiraga enkozi z’ebibi batungaga ekifubiro ekirukwinganaingana n’omusango ogubaabaga bakozere.a
a Ekiragiro kinu, obwire obumu kyetwa lex talionis omu rulimi Orulatini, kyali nikisangwa n’omu biragiro eby’amahanga agamu.
Ekiragiro kinu kyakwatahoga omuntu ayakoraga ekintu ekibi hali omuntu ondi akigenderiire. Ekiragiro kinu kikaba nikigamba kiti: “Ekihuta omu kiikaro kyekihuta, eriso omu kiikaro kyeriso, erino omu kiikaro kyerino: nkokwaliramaza omuntu, nukwo aligarurrwa ati.”—Ebyabalevi 24:20.
Ekiragiro “eriso habweriso” kikaba kiine kigendererwa ki?
Abakristaayo nabo basemeriire kworobera ekiragiro kinu?
Ebisuba ebirukukwata ha kiragiro “eriso habweriso”
Yesu aterekereza entekereza ey’etahikire
Ekiragiro “eriso habweriso” kikaba kiine kigendererwa ki?
Ekiragiro kinu kyali kitarukuha abantu obugabe obw’okwesasuza. Oihireho, kyakonyeraga abacwi b’emisango kucwa emisango ey’obwinganiza.
Ekindi, ekiragiro kinu kyakonyeraga abantu kutakora kubi abantu abandi bakigenderiire. Ekiragiro kyasoborraga kiti: “Nabo abasigaraho [abarukurora omulingo Ruhanga nahikirizaamu obwinganiza bwe] balihurra, balitina, kandi okuruga aho tibaligaruka okukora eki ekiingana aho hagati yawe.”—Ekyebiragiro 19:20.
Abakristaayo nabo basemeriire kworobera ekiragiro kinu?
Nangwa, ekiragiro kinu tikirukukwataho Abakristaayo. Kikaba kiri kimu ha biragiro Ruhanga yahaire Musa, kandi ebyahikire byahwaho habw’ekihongwa kya Yesu.—Abarumi 10:4.
Ekiragiro kinu nikitukonyera n’okumanya entekereza ya Ruhanga. Ekyokurorraho, nikyoleka nk’oku Ruhanga atwara obwinganiza nk’ekintu ekikuru. (Zabuli 89:14) Ekindi, ekiragiro kinu nikyoleka endengo za Yahwe ezirukukwata ha bwinganiza. Nagonza abantu abibi bafubirwe “kuhika ha rulengo orusemeriire.”—Yeremiya 30:11, NWT
Ebisuba ebirukukwata ha kiragiro “eriso habweriso”
Ekisuba: Ekiragiro “eriso habweriso” kyali ky’obukaali muno.
Amananu: Ekiragiro kinu kyali kitarukwikiriza kufubira omuntu omu mulingo ogw’obukaali muno. Oihireho, obukyahonderwaga kurungi, kyamanyisaaga ngu abacwi b’emisango bacweraga omuntu ekifubiro kinu hanyuma y’okwetegereza kurungi byona ebirukuzingirwa omu musango ogwakozere, n’okukigumya obwaraaba yacwire omusango ogu akigenderiire. (Okuruga 21:28-30; Okubara 35:22-25) Nahabweki, ekiragiro “eriso habweriso” kyali kitali ky’obukaali muno oihireho kyakonyeraga kuha omuntu ekifubiro ekimusemeriire.
Ekisuba: Ekiragiro “eriso habweriso” kyaleteraga abantu kwikara nibahoora enzigu.
Amananu: Ebiragiro bya Musa byagambaga biti: “Otalihora enzigu, kunu otalibamu obwiko omu mutima gwawe hali abana babantu bowanyu.” (Ebyabalevi 19:18) Omu kiikaro ky’okukurakuraniza kuhoora enzigu, Ebiragiro bya Musa byayekambisaaga abantu kwesiga Ruhanga hamu n’abantu abakaba aikiriize kucwa emisango.—Ekyebiragiro 32:35.
Yesu aterekereza entekereza etahikire
Yesu akaba akimanyire ngu abamu bakaba betegeriize kubi ekiragiro “eriso habweriso.” Akabaterekereza obuyagambire ati: “Mukahurra okukyagambirwe ngu Eriso lirihwa eriso, eriino lirihwa erino: baitu nyowe nimbagambira nti: mutalitanga omubi, baitu anyakukutera orusaya orwobulyo, omuhindurre orwemoso.”—Matayo 5:38, 39.
Wetegereze ebigambo bya Yesu “mukahurra okukyagambirwe.” Nikizooka akaba nabazaaho abebembezi b’ediini ey’Ekiyudaaya abayegesaaga kuhoora enzigu. Omukugu omu, omu bya Baibuli arukwetwa Adam Clarke akagamba ati: “Nikizooka ngu Abayudaaya baali bafoire ekiragiro kinu [eriiso habw’eriiso] . . . kyekwaso eky’okuleetera abantu kwesasuza n’okwahura enzigu.” Nahabweki, abebembezi b’ebidiini abo bakalemesa abantu kwetegereza ekigendererwa kya Ruhanga eky’ekiragiro eki.—Marako 7:13.
Kwahukanaho n’abebembezi abo, Yesu akakyoleka kurungi ngu ebiragiro bya Ruhanga bisigikirra ha kugonza. Akagamba ati: “Gonza [Yahwe] Ruhanga wawe . . . Kinu nikyo kiragiro ekikuru ekirukubanza. Nekyakabiri ekirukusisana neki nikyo kinu, gonza mutahi wawe nkokwoyegonza wenka. Omu biragiro binu ebibiri ebiragiro byona nebyabanabi numwo bisigikirra.” (Matayo 22:37-40) Yesu akegesa ngu abahondezi be ab’amananu bakubamanyiire ha kugonza hatali ha kuhoora enzigu.—Yohana 13:34, 35.