Obaire Okimanyire?

Abantu omu busumi obwakara, bakozesaaga ebijuza kwombeka amaato?

KIMANYIRWE kurungi ngu abantu ab’omu ihanga lya Misiri bakiraga kuhandiika ha mpapura ezikozerwe omu bijuza. Abayonaani hamu n’Abaroma nabo bahandiikaga ha bijuza.a Baitu bake muno abakimanyire ngu ebijuza byakozesebwaga kwombeka amaato.

Emyaka eyerukuhingura omu 2,500 enyuma, nabbi Isaya akahandiika ngu abantu abarukwikara “nseri yebyambu bya [Esyopiya]” bakatuma “abakwenda omu nyanja nomu bwato bwarufunjo” rundi ebijuza. Hanyuma, nabbi Yeremiya akaranga ngu, Abamedi na Peresi obubakutahiriire orubuga rwa Baburoni bakaba nibaija kwokya “amaato ag’ebijuza” ag’aba Baburoni nukwo batatoroka.​—Is. 18:1, 2; Yer. 51:32, NW.

Baibuli ekahandiikisibwa Ruhanga, nahabweki abasomi ba Baibuli tikibahuniriza abantu abarukuseruliiriza ha bintu ebyakara obubakizoora ngu ebijuza byakozesebwaga omu kukora amaato omu busumi obwakara. (2 Tim. 3:16) Kiki ekizoirwe? Abarukuseruliiriza ha bintu ebyakara bazoire obwakaiso oburukukiraho, oburukwoleka ngu ebijuza byakozesebwaga omu kwombeka amaato omu ihanga lya Misiri.

AMAATO AG’EBIJUZA GAKORWAGA GATA?

Omu bituuro eby’omu ihanga lya Misiri, hakaba harumu ebisisani ebisiigirwe n’ebibaizirwe ha bisiika ebirukwoleka omulingo abantu batungaga ebijuza kandi n’omulingo babikoramuga amaato. Abasaija batemaga ebijuza, babiboha omu miganda, kandi emiganda egi bagisiba hamu. Ekijuza kigira ensonda isatu. Nahabweki obwobisiba hamu kurungi bikaguma bikwatana hamu kurungi. Kusigikirra ha kitabu ekirukwetwa A Companion to Ancient Egypt, nikyoleka ngu amaato agakorwaga omu bijuza gakaba nigasobora kuraiha fuuti ezirukuhingura omu 55 (mita 17), kinu kyasobozesaaga buli rubaju rw’eryato kubaho engahi 10 rundi 12.

HABWAKI ABANTU ABAKORAGA AMAATO BAKOZESAAGA EBIJUZA?

Ebijuza bikaba bikanyire muno habwokuba byameraga omu kihanga nambere ekyambu Niro kyarabaga. Ekindi, amaato ag’ebijuza gaali ganguhire kukora. N’obukiraaba ngu abantu bakatandika kukozesa muno embaaho kukora amaato amakooto, nikizooka ngu abasohi hamu n’abahiigi, bakagumizaamu nibakozesa amaato amataito agakozerwe omu bijuza.

Abantu bakamara akasumi akaraihire nibakozesa amaato agakozerwe omu bijuza. Kusigikirra ha muhandiiki Omuyonaani arukwetwa Plutarch, ow’akaba aroho omu kasumi ak’Abakristaayo ab’okubanza, akooleka ngu, amaato agakozerwe omu bijuza gaali gakyamanyirwe abantu ab’omu kasumi ke.