Viyuni Vyakutowa Vyakuchemeka Macaws

MU VYAKA vya m’ma 1400 C.E., ŵanthu ŵanyake ŵa ku Europe ŵakaluta kukendera charu ku Central na South America. Ŵanthu aŵa ŵakazizwa ŵakati ŵawona viyuni vyakutowa vya mahungwa gha mitundu yakupambanapambana vikuduka mu makuni. Viyuni ivyo ŵakawona vikuchemeka macaws, vili na viskupiko vitali ndipo vikusangika mu vigaŵa vinyake vya ku Americas. Nyengo yichoko waka, ŵakamba kujambura vithuzi vya viyuni ivi pa mapu gha vyaru ivi nga ntchimanyikwiro cha vyaru viphya ivyo ŵakasanga.

Viyuni vya macaws, vyanalume na vyanakazi, vili na mahungwa gha mitundu yakutowa chomene. Kweniso viyuni ivi vili na mahara, vikutemwa kuseŵera ndipo vikulira chomene, mazgu pachanya. Vikuŵa mu magulu gha viyuni 30, ndipo vikuchelera mulenjilenji kuti vikapenje njere, vipambi, na vyakurya vinyake. Viyuni ivi vili mu gulu la parrot ndipo kanandi vikunyamura chakurya na njoŵe, na kuchizompha (kuzowora) na mulomo wake ukuru uwo ngwakugoŵeka kunthazi. Vikuswa chikantha chinonono cha vipambi na kurya skaŵa yamukati. Para vyarya, vikutemwa kudeka mumphepete mwa nyanja panji mlonga na kurya mathope. Ivi vikovwira kuti tunthu tuheni uto twanguŵa mu chakurya tuchepe nkhongono, kweniso vikovwira kuti visangeko tumchere twakukhumbikwa mu thupi.

Kanandi viyuni ivi vikubabana umoyo wawo wose, ndipo chanalume na chanakazi vikovwirana kupwelelera twana twawo. Mitundu yinandi ya viyuni ivi yikuzenga vivwimbo mu mphako za makuni, mu makululu mumphepete mwa milonga na viduli. Nyengo zinyake vikuzenga mu vibokoloro vya malo ghakusendemuka. Nangauli twana twa viyuni ivi tukuŵa kuti twakhwima para twafika myezi 6, kweni tukukhala na ŵapapi ŵawo pafupifupi vyaka vitatu. Para vili muthengere, viyuni ivi vikukhala na umoyo vyaka pakati pa 30 na 40, kweni para ŵavizengera tunyumba, vinyake vikukhala vyaka vyakujumpha 60. Viyuni ivi vilipo mitundu yakukwana 18. Yinyake mwa iyo ni iyi.