Kufuma mu Nthamba Yithu
“Zuŵa Lililose Nkhusambira Kuti Nitemwenge Comene Mulimo wa Ukopotala”
MU 1886, ŵabali ŵakatora mabuku gha Millennial Dawn, Voliyumu 1 ghakukwana 100 ku Nyumba ya Baibolo (nga umo kale Beteli yikacemekeranga), ku Allegheny, Pennsylvania, U.S.A., na kughatumizga ku Chicago, ku Illinois. Mubali Charles Taze Russell wakakhumbanga kugaŵa mabuku ghaphya agha mu masitoro gha mabuku. Ŵeneko ŵa sitoro yinyake yikuru yakugaŵa mabuku gha cisopa ku United States ŵakazomera mabuku gha Millennial Dawn. Kweni pakati pajumpha masabata ghaŵiri, mabuku agha ŵakaghawezgera ku Nyumba ya Baibolo.
Vikapulikikwa kuti muliska munyake wakumanyikwa wakakwiya wati wawona kuti mabuku gha Millennial Dawn ghali pamoza na ghake. Wakaŵawofya kuti usange mabuku gha Millennial Dawn ghalutilirenge kukhala pamoza na ghake, mbwenu iyo na ŵanyake wose ŵawuskengemo mabuku ghawo na bizinesi yawo mu sitoro iyi na kuluta navyo kunyake. Mweneko wa sitoro wakaghawezga mabuku gha Dawn nangauli wakakhumba yayi. Kweniso, ŵabali ŵakakhumbanga kuti mabuku agha ghapharazgike mu manyuzipepara. Kweni ŵakususka ŵakawoneseska kuti ŵamanyuzipepara nawo ŵaleke kupharazga vya mabuku agha. Ipo, kasi ŵanthu awo ŵakapenjanga unenesko ŵakate ŵalisangenge wuli buku liphya ili?
Makopotala ndigho ghakawovwira.a Mu 1881, mu Zion’s Watch Tower panji kuti Gongwe la Mulinda mukaŵa cipharazgo cakuti pakukhumbikwa ŵapharazgi 1,000 ŵakuti ŵagaŵirenge mabuku ghakulongosora Baibolo nyengo zose. Nangauli pa nyengo iyi pakaŵa makopotala ghacoko waka, kweni ŵakathandazga mbuto za unenesko mu vyaru vinandi. Mabuku gha Dawn pafupifupi 1,000,000 ghakaŵa kuti ghagaŵika kuzakafika mu 1897, ndipo ŵanandi pa awo ŵakacita mulimo uwu ŵakaŵa makopotala. Ŵanandi ŵa iwo ŵakapokeranga ndalama yicoko waka kwakulingana na Gongwe la Mulinda, panji buku lililose ilo ŵagaŵira.
Kasi mbanjani awo ŵakaŵanga makopotala? Ŵanji ŵakamba kucita mulimo uwu apo ŵakaŵa ŵawukirano, apo ŵanji ŵakaŵa ŵalara mu vilimika. Ŵanandi ŵakaŵa ŵambura kutora panji kutengwa, ŵanji ŵakaŵa ŵakutorana kweni ŵambura ŵana. Mbumba zinandi izo zikaŵa na ŵana nazo zikamba kucitako uteŵeti uwu. Makopotala ghanyengozose ghakapharazganga kwa maora ghanandi, ndipo makopotala ghakanyengo ghakapharazganga ora limoza panji ghaŵiri zuŵa lililose. Ni waliyose yayi uyo vinthu pa umoyo wake vikamuzomerezganga kucita uteŵeti uwu. Kweni pa ungano wa cigaŵa wa mu 1906, awo ŵakaŵa kuti ŵangafiska mulimo uwu ŵakaphalirika kuti ŵakukhumbikwira kuŵa ŵanthu “ŵakusambira comene yayi nesi ŵaluso comene, panji kuŵa na lulimi lwa ŵangelo.”
Pafupifupi pa kontinenti lililose, ŵanthu ŵambura kusambira ŵakacita mulimo ukuru comene. Mubali munyake wakayowoya kuti mu vilimika vinkhondi wakagaŵira mabuku 15,000. Kweni wakayowoya kuti: “Nkhamba uteŵeti wa ukopotala kuti niguliskenge mabuku yayi, kweni kuti niŵe kaboni wa Yehova na kusambizga ŵanthu unenesko.” Kulikose uko makopotala ghakalutanga, mbuto za unenesko zikameranga ndipo magulu gha Ŵasambiri ŵa Baibolo ghakambanga ndiposo ghakasazgikiranga.
Ŵaliska ŵa machalichi ŵakatukanga makopotala na kughanena kuti ghakaguliskanga waka mabuku. Gongwe la Mulinda la 1892 likati: “Mbacoko waka awo ŵakumanya kuti [ŵanthu aŵa] mbimiliri ŵanadi ŵa Fumu. Kweniso mbacoko waka awo ŵakumanya umo Fumu yikuzirwiskira kujiyuyura na kujipeleka kwawo.” Mudumbu munyake uyo wakaŵa kopotala wakati ‘mulimo wa ukopotala ukaŵa upusu yayi.’ Skapato zakukhora na njinga ndivyo tikathembanga pakwenda. Para ndalama zasoŵa makopotala ghakasinthanga mabuku na vyakurya. Namise, para ŵavuka kupharazga, ŵapharazgi aŵa ŵakaweleranga ku mahema ghawo panji ku vipinda vyawo vyakulipira. Nyengo yikati yajumphapo kukiza Galimoto ya Makopotala. Galimoto iyi yikaŵa na nyumba yakwenda nayo ndipo yikawovwira kuti ndalama na nyengo vileke kunangika.b
Kwambira waka pa Ungano wa Cigaŵa wa 1893 uwo ukacitikira ku Chicago, pa ungano uliwose pakaŵanga ungano wa makopotala. Pa ungano uwu pakaŵanga vyakucitika mu uteŵeti, maluso ghakupharazgira, na ulongozgi wakovwira pakupharazga. Zuŵa linyake Mubali Russell wakaciska ŵapharazgi ŵamwamphu aŵa kuti ŵaryenge cakurya cakukwana ca mulenji, ŵamwenge mkaka ca m’ma 10 koloko, ndipo para kwawocha comene ŵamwenge ayisikilimu.
Makopotala agho ghakapenjanga munyawo wakwenda nayo mu uteŵeti ghakavwaranga cimanyikwiro cayelo. Makopotala ghaphya ghakendanga na makopotala agho ghakamanyanga vinandi. Ntheura makopotala ghaphya ghakasambiranga maluso ghakupharazgira. Masambiro agha ghakaŵa ghakukhumbikwa nadi cifukwa kopotala munyake muphya cifukwa ca wofi pakugaŵira mabuku wakayowoya kuti, “Mukughakhumba yayi mabuku agha, ŵati?” Cakukondweska nchakuti mweneko wa nyumba wakaghakhumba, ndipo paumaliro wakazakaŵa mudumbu.
Mubali munyake wakajifumba kuti, ‘Kasi nilutilire kugwira nchito yane yapacanya na kupeleka ndalama zakukwana $1,000 (U.S.) cilimika cilicose ku mulimo uwu, panji niŵe kopotala?’ Wakaphalirika kuti Fumu yingakondwa na vyose ivi, kweni usange wangapatura nyengo na kuteŵetera Fumu yake mwakudunjika wangatumbikika comene. Mudumbu Mary Hinds wakawona kuti mulimo wa ukopotala ni “nthowa yiwemi comene yakucitira ŵanthu ŵanandi vinthu viwemi.” Ndipo mudumbu Alberta Crosby uyo wakaŵa na wofi, wakati, “Zuŵa lililose nkhusambira kuti nitemwenge comene mulimo wa Ukopotala.”
Mazuŵa ghano, ŵana ŵa makopotala ghamwamphu agha, ŵakuthupi na ŵauzimu wuwo, ŵakulutilira kukoleska ciharo cawo cauzimu. Usange mu mbumba yinu munthu nanga njumoza wandacitepo upayiniya panji ukopotala, mwalekeraci kuti mwambepo sono? Namwe zuŵa lililose muzasambiranga kutemwa comene mulimo wa kupharazga wanyengozose.
[Mazgu ghamusi]
a Cilimika ca 1931 cati cajumpha, “makopotala” ghakamba kucemeka kuti “ŵapayiniya.”
b Mu Gongwe la Mulinda lamunthazi ndimo muzamuŵa vinandi vyakukhwaskana na magalimoto ghakuŵa na nyumba yakwenda nayo.
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 32]
Ŵakakhumbikwiranga kuŵa ŵanthu “ŵakusambira comene yayi nesi ŵaluso comene, panji kuŵa na lulimi lwa ŵangelo”
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Kopotala A.W. Osei mu Ghana, ca mu 1930
[Vithuzithuzi pa peji 32]
Pacanya: Kopotala Edith Keen na Gertrude Morris mu England, ca mu 1918; musi: Stanley na Henry Nonkes mu United States, ŵali na makatoni ghambura kanthu agho mukaŵa mabuku agho ŵakagaŵiranga