Kasi Minthondwe Yikucitika Nadi? Fundo Zitatu Izo Ŵanthu Ŵakutemwa Kususka

1. ŴANJI ŴAKUTI: Minthondwe yingacitika yayi cifukwa yikususkana na malango ya cilengiwa. Ivyo tikumanya vyakukhwaskana na malango gha cilengiwa vikuthemba pa ivyo ŵasayansi ŵali kusanda. Ndipouli, malango ghacilengiwa agha tingaghayaniska na malango gha ciyowoyero. Pa malo ghanyake tingakhumbikwira kusintha vinthu vinyake. Mwakuyana waka cingaŵa cakusuzga kumanya malango ghose mu cilengiwa. (Job 38:4) Munthu wasayansi wangamalira umoyo wake wose kusambira dango linyake lakukhwaskana na cilengiwa. Kweni wakwenera kuweleramo ivyo wasanda kuti wasimikizge. Mwaciyelezgero, usange ŵanthu ŵakumanya kuti ŵakakoŵa wose mbatuŵa kweni para munthu yunji wangawona kakoŵa mufipa wangamba kususka fundo yakuti ŵakakoŵa mbatuŵa.

Nkhani ya mu buku linyake yikulongora kuti nchipusu kususka pambere undamanye nkhani yose. John Locke wakalongosora nkhani yakukhwaskana na mwimiliri munyake wa boma la Holland. Wakati, apo mwimiliri uyu wakalongosoleranga themba vyakukhwaskana na caru ca kwake, wakazunura kuti pa nyengo yinyake zovu zikendanga pa maji. Themba ili likasuskirathu fundo iyi na kughanaghana kuti mwimiliri wa boma uyu wakatetanga. Apa mwimiliri uyu wakalongosoranga vinthu ivyo themba lindaviwonepo. Themba likamanyanga yayi kuti zovu zingenda pa maji agho ghakhoma na ciwuvi. Ilo likawonanga kuti ivi vingacitika yayi cifukwa likamanyanga yayi nkhani yose.

Wonani vinthu vyakulondezgapo ivi, ivyo kumasinda uku vikawonekanga kuti vingacitika yayi:

● Ndege yingayegha ŵanthu ŵakujumpha 800 kufuma ku New York kuluta ku Singapore kwambura kuyima, uku yikwenda pa sipidi ya makilomita 900 pa ora limoza.

● Kwizira pa vidiyo ŵanthu ŵa mu vyaru vyakupambanapambana ŵangacita ungano uku ŵakudumbiskana maso na maso.

● Sumu masauzandi ghanandi zingasungika mu kanthu kacoko kuluska cibiliti [cikhokho] ca machisa.

● Madokotala ghangawuskamo mtima wa munthu na kumuŵikaso unyake, ŵangacitaso nthena na viŵaro vinyake.

Kasi tingatorapo fundo wuli apa? Usange ŵanthu ŵakucita vinthu ivyo vilimika vicoko waka kumasinda uku vikawonekanga kuti vingacitika yayi, ipo Ciuta uyo ni mlengi wa vyose wangacita vinthu vyakuzizwiska ivyo tingavipulikiska yayi nesi kuvilongosora makora.a—Genesis 18:14; Mateyu 19:26.

2. ŴANJI ŴAKUTI: Baibolo likuyowoya vya minthondwe kuti ŵanthu ŵayigomezge. Baibolo likusambizgapo yayi kuti tigomezgenge minthondwe yose. Kweni fundo njakuti, Baibolo likuticenjezga kuti tikwenera kuŵa maso pa nkhani yakugomezga minthondwe panji vimanyikwiro vyankhongono. Wonani cenjezgo lakupulikikwa makora ili lakuti: “Cikanamalango walipo mwakuyana na umo Satana wakucitira, na mulimo uliwose wankhongono na vimanyikwiro vyautesi na minthondwe na upusikizgi uliwose wambura urunji.”—2 Ŵatesalonika 2:9, 10.

Yesu nayo wakacenjezga kuti ŵanandi ŵazamuyowoya kuti ŵakulondezga iyo apo mbalondezgi ŵake ŵanadi yayi. Ŵanji ŵazamuti kwa iyo: “Fumu, Fumu, asi tikacimanga mu zina linu, na kufumiska viŵanda mu zina linu, ndiposo kucita milimo yankhongono yinandi mu zina linu?” (Mateyu 7:22) Kweni Yesu wakati ŵanthu aŵa wazamuŵakana. (Mateyu 7:23) Nchakuwonekerathu kuti Yesu wakasambizgapo yayi kuti minthondwe yose yikufuma kwa Ciuta.

Ciuta wakuŵaphalirapo yayi ŵateŵeti ŵake kuti cipulikano cawo cithembenge waka pa minthondwe. M’malo mwake cipulikano cawo cikwenera kujinthaso pa fundo zaunenesko.—Ŵahebere 11:1.

Mwaciyelezgero, tiyeni tiwone munthondwe wakumanyikwa makora uwo wuli kulembeka mu Baibolo wakukhwaskana na kuwuka kwa Yesu Khristu. Vilimika vikati vyajumphapo kufuma apo ici cikacitikira, Ŵakhristu ŵanyake ku Korinte ŵakamba kukayikira usange Yesu wakawuskika nadi. Kasi Paulosi wakaŵawovwira wuli Ŵakhristu aŵa? Kasi wakaŵaphalira waka kuti, “Muŵe na cipulikano cikuru”? Yayi. Wonani umo wakacitira kuti waŵakumbuske fundo zaunenesko izo zikaŵapo kale. Iyo wakayowoya kuti Yesu “wakasungika, enya, . . . wakawuskika pa zuŵa lacitatu mwakuyana na Malemba; kweniso kuti wakawonekera kwa Kefase, kufuma apo ku khumi na ŵaŵiri. Pamanyuma wakawonekera ku ŵabali ŵakujumpha mahandiredi ghankhondi pa nyengo yimoza, ŵanandi ŵa iwo ŵacalipo.”—1 Ŵakorinte 15:4-8.

Kasi mphanyi pakaŵa suzgo Ŵakhristu aŵa ŵalekenge kugomezga munthondwe uwu? Paulosi wakalutilira kuyowoya kuti: “Usange Khristu wandawuskike, ipo kupharazga kwithu nkhwawaka nadi, ndipo cipulikano cithu nchawaka.” (1 Ŵakorinte 15:14) Nkhani yakuti Yesu wakawuskika nadi panji yayi, Paulosi wakayiwonanga mwakupepuka yayi. Paulosi wakamanyanga kuti munthondwe uwu ukacitika nadi cifukwa ŵakaboni ŵanandi ŵakaŵa kuti ŵacali moyo mu nyengo yake. Nakuti ŵanthu awo ŵakawona kuti ivi vikucitika ŵakaŵa ŵakunozgeka kufwa kuluska kukana ukaboni uwo ŵakawona.—1 Ŵakorinte 15:17-19.

3. ŴANJI ŴAKUTI: Minthondwe yikucitika waka yekha ndipo ŵanthu ŵambura kusambira ŵangayipulikiska yayi. Nkhwantha zinyake zikuyezga kulongosora kuti minthondwe ya mu Baibolo ni vinthu ivyo vikacitika vyekha kwambura nkhongono ya Ciuta. Ŵakughanaghana kuti ivi ndivyo vikupangiska ŵanandi kuti ŵaligomezgenge comene Baibolo. Mbunenesko kuti vinthu vinyake ivyo vikucitika mu cilengiwa vingawoneka nga ni minthondwe. Mwaciyelezgero, vindindindi, matenda ghakwambukira, na kulindimuka kwa caru. Kweni pa ivyo ŵanthu aŵa ŵakulongosora ŵakuyana pa fundo yimoza. Ŵakusulako nyengo iyo munthondwe uwo ukacitikira kuyana na umo Malemba ghakulongosolera.

Mwaciyelezgero, ŵanyake ŵakususka kuti cilengo cakwamba ico cikacitika ku Eguputo ico maji mu Mlonga wa Nile ghakazgoka ndopa, cikacitika na Ciuta yayi. Kweni ŵakuti ivi vikacitika cifukwa ca dongo liswesi ilo likayegheka na maji pamoza na vinthu vinyake vichesamu. Kweni, Baibolo likuti mlonga ukazgoka ndopa, mathipa ghaswesi yayi. Lemba la Exodus 7:14-21 likulongora kuti munthondwe uwu ukacitika pa nyengo iyo Mozesi wakatuma Aroni kutimba pa Mlonga wa Nile na ndodo yake. Nanga vingaŵa kuti maji ghakazgoka ghekha, kweni ivyo vikacitika pa nyengo iyo Aroni wakatimba pa mlonga navyo ni munthondwe.

Pa nkhani ya kuzirwa kwa nyengo iyo munthondwe ukacitikira, ghanaghanirani ico cikacitika apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa pafupi kunjira mu Caru ca Layizgano. Nthowa yawo yikajalika cifukwa cakuti Mlonga wa Yorodani ukafuluka. Baibolo likutiphalira ico cikacitika. Likuti: “Para awo ŵakayegha Likasa la Phangano ŵakafika ku Yorodani ndipo malundi gha ŵapristi ŵakuyegha Likasa ghakabira mu mphepete mwa Yorodani, . . . maji agho ghakikhanga kufumira kunena ghakimilira, ghakakwera nga ndi mulu kutali comene, mpaka ku muzi Adam.” (Joshua 3:15, 16) Kasi mlonga uwu ukafuluka cifukwa ca cindindindi panji kulindimuka kwa caru? Baibolo likuyowoyapo yayi. Kweni nyengo iyo cinthu ici cikacitikira yikulongora kuti ukaŵa munthondwe. Vikacitika ndendende pa nyengo iyo Yehova wakayowoya.—Joshua 3:7, 8, 13.

Ipo kasi vilipo vinthu vinyake ivyo vikucitika mwamunthondwe? Ndimo Baibolo likuyowoyera. Mwakukolerana na ivyo likutiphalira, minthondwe iyi yikucitika waka yekha yayi. Ntheura, kasi nchamahara kuyowoya kuti minthondwe kulije cifukwa cakuti yikucitika zuŵa lililose yayi?

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 5]

Mu vilimika vya sonosono apa ŵanandi ŵakaghanaghananga kuti vingacitika yayi kuti ndege yende makilomita mahandiredi ghanandi pa ora limoza.