SOMBA Iyo Yikupanga Mchenga
KASI mchenga ukupangika wuli? Ukupangika mu nthowa zinandi. Kweni nthowa iyo yiyowoyekenge mu nkhani iyi panji yingamuzizikani. Pali somba ya paroti iyo yikumemena malibwe gha korali na kupanga mchenga.
Somba za paroti zikusangika mu nyanja zinandi. Para zamemena malibwe gha korali, zikumira ndipo thupi lake likutorako chakurya chichoko waka kweni vinyake vyose zikuvifumiska, vikuŵa mchenga. Somba ya paroti yili na mulomo wa gwaa kweniso mino ghankhongono agho yikumemenera malibwe. Somba zinyake za paroti zikukhala vyaka 20 kwambura mino kunangika.
Mu vigaŵa vinyake, somba izi zikupanga mchenga unandi kuluska uwo ukupangika mu nthowa zinyake zachilengiwa. Ŵasayansi ŵakuti somba ya paroti yingapanga mchenga makilogiramu ghanandi pa chaka.
Ya mtundu wa daki buluu
Somba ya paroti yikuchitaso mulimo unyake wakuzirwa. Para yikurya ndere panji koŵi uyo wamera pa malibwe gha korali, yikovwira kutoweska malibwe agha kweniso kuti ghaleke kunangika. Ku malo uko kulije somba izi na zinyake izo zikurya ndere, malibwe gha korali ghakunangika na ndere kweniso na vyakumera vinyake. Buku linyake likuti: “Ŵanthu ŵanyake ŵakuti malibwe gha korali mphanyi kulije kuŵavyenge somba zanthena.”—Reef Life.
Para somba iyi yachita milimo yose iyi, nausiku yikugona. Pa nyengo iyi napo somba ya paroti yikuchitaso chinthu chinyake chakuzizika. Nausiku somba zinyake zikuruzikuru zikupenja vyakurya. Ntheura somba za paroti zikugona kusi ku malibwe, kweni nyengo zinyake zikukoleka na shaki.
Nausiku, somba zinyake za paroti zikujibungilizga na vinthu vinyake kuti zijivikilire. Zikufumiska vinthu vyakudyadyamphuka ivyo vikubungilizga thupi lake lose. Vinthu ivi vili nga ni malaya ghakulangara ghakugonera nausiku. Ŵasayansi ŵakuti vinthu ivi vikununkha chomene ndipo vikuvikilira somba za paroti kuti zileke kuryeka na zinyake.
Somba ya paroti njakutowa chomene ndipo kanandi yikuwoneka luŵiro mu maji. Para zikukura, somba izi zikusintha mtundu. Somba izi zikopa ŵanthu yayi ku vigaŵa ivyo ŵakuloŵako chomene yayi. Ntheura ntchipusu kuwona ivyo zikuchita.
Ŵanthu ŵakutemwa chomene kuwonelera na kutegherezga para somba izi zikumemena malibwe gha korali. Para somba izi zikwenda pa gulu mu maji, zikovwira kuti vilengiwa vinyake vileke kunangika, kweniso ŵanthu nawo ŵakukondwa para ŵakuziwona.