LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • g16 Na. 5 pp. 14-15
  • Aristotle

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Aristotle
  • Wukani!—2016
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • Wakalemba Mabuku pa Nkhani Zinandi Chomene
  • Chikatolika Chikatolera Maghanoghano gha Aristotle
  • Ninjani Wakapanga Malango Agho Ghakulongozga Vinthu Vyakucanya?
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2011
  • Vyamukati
    Wukani!—2016
  • Kasi Lili Kumara Ntchito Panji Lichali Lakovwira?
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakugaŵira)—2018
  • Galileo
    Wukani!—2015
Wukani!—2016
g16 Na. 5 pp. 14-15

MBIRI YAKALE

Aristotle

Aristotle

IVYO Aristotle wakachita vyaka vyakujumpha 2,300 kumasinda, vyawovwira chomene pa nkhani za sayansi na filosofe. Ŵanthu ŵachali kughatemwa mabuku agho wakalemba, ndipo ŵali kughang’anamura mu viyowoyero vinyake na kughasambira. Pulofesa wa vya mdauko, James MacLachlan wakalemba kuti “ŵanthu ŵa ku Ulaya ŵakenderanga fundo izo Aristotle wakayowoya pa nkhani za chilengiwa kwa vyaka pafupifupi 2,000.” Fundo zinyake za Aristotle zikanjira mu visambizgo vya Chikatolika, Chipulotesitanti, kweniso Chisilamu.

Wakalemba Mabuku pa Nkhani Zinandi Chomene

Aristotle wakalemba mabuku pa nkhani za maseŵero, vyamumlengalenga, vyaumoyo, kakhaliro, chiyowoyero, malango, fundo, vyachilengiwa, kendero ka vinthu, kukondwa, mapowemu, ndyali, kaghanaghaniro, na vinyake vinandi. Kweniso wakalemba vya mzimu, uwo wakatenge ukufwa yayi. Kweni mabuku agho wakalemba pa nkhani za umoyo na fundo ndigho wakumanyikwirapo chomene.

Pakukhumba kulongosora umo charu chiliri, ŵakaswiri Ŵachigiriki ŵakagomezganga chomene kuwona, kusanda, na kufika pa fundo. Pakwamba, ŵakasachizganga uwo ungaŵa unenesko wakuwonekerathu pa chinthu chinyake. Ŵakagomezganga kuti usange ŵangaghanaghanirapo chomene pa unenesko uwu, ŵangafika pa fundo yeneko.

Nthowa iyi ndiyo yikaŵawovwira kuti ŵasange mazgoro pa nkhani zakupambanapambana. Yimoza yake njakuti vinthu vyose mu mlengalenga vikwenda kuyana na ndondomeko yake. Kweni pakaŵa pakusuzga chomene kuti ŵawone makora vinthu vinyake kwambura visulo vyakupimira, lekani ŵanandi ŵakapuluskika, kusazgapo Aristotle. Chiyelezgero, ŵakagomezganga kuti mapulaneti na nyenyezi vikuzingilira charu chapasi. Pa nyengo yira, ŵanthu ŵakatenge uwu mbunenesko wakuwonekerathu. Buku linyake (The Closing of the Western Mind) likuti: “Ivyo ŵakaghanaghananga na kuwona vikawoneka kuti vikukhozgera maghanoghano gha Ŵagiriki ghakuti charu chapasi chili pakatikati pa vyose vya mu mlengalenga.”

Ŵasayansi pera ndiwo ŵalutilirenge kuŵa na maghanoghano agha mphanyi suzgo likuru pakaŵavya. Kweni ndimo vikaŵira yayi.

Chikatolika Chikatolera Maghanoghano gha Aristotle

Mu vyaka vya pakati pa 600 na 1500 A.D, “Ŵakhristu” ŵa ku Ulaya ŵakamba kugomezga kuti visambizgo vinyake vya Aristotle ni vyaunenesko. Ŵalongozgi Ŵachikatolika, chomenechomene Thomas Aquinas (1224 m’paka 1274) ŵakatora fundo zinyake izo Aristotle wakalemba na kuzinjizga mu chisambizgo cha Tchalitchi. Ntheura fundo ya Aristotle yakuti charu chapasi chili pakatikati pa vyose mu mlengalenga yikazgoka chisambizgo cha Chikatolika. Ŵalongozgi ŵa Chipulotesitanti, nga Calvin na Luther, nawo ŵakatolera chisambizgo ichi, ndipo ŵakatenge chikukolerana na ivyo Baibolo likuyowoya.—Wonani bokosi lakuti “Ŵakalipulikiskira Mphuvya Baibolo.”

Ŵanthu ŵakamba kugomezga kuti visambizgo vinyake vya Aristotle ni vyaunenesko

Mulembi munyake, Charles Freeman, wakati: “Chikamba kuŵa chakusuzga kuti munthu wapambaniske fundo zinyake [visambizgo vya Aristotle] na Chikatolika.” Ntheura ŵanyake ŵali kuyowoyapo kuti Aquinas “wakabatiza” Aristotle kuti waŵe Mukatolika. Kweni Freeman wakati unenesko ngwakuti, “Aquinas ndiyo wakazgoka msambiri wa Aristotle.” Panji tingasazgirapo kuti tchalitchi nalo likamba kwendera visambizgo vya Aristotle. Pa chifukwa ichi, apo Galileo, nkhwantha ya vya mu mlengalenga na masamu, wakiza na ukaboni wakuti charu chikuzingilira zuŵa, ŵakamutolera ku Khoti ndipo ŵakamuchichizga kuti wajisuske pa ivyo wakayowoyanga.a Chakuzizika ntchakuti Aristotle wakamanyanga kuti ŵasayansi ŵakulutilira kusanda maukaboni pa vinthu ivyo ŵasanga, ivyo vingachitiska kuti ŵasinthe ivyo ŵakaghanaghananga pakwamba. Matchalitchi nagho ghaŵenge na maghanoghano agha mphanyi pakaŵavya suzgo.

a Wonani Wukani! Wachingelezi wa Epulero 22, 2003, kuti muwone umo Tchalitchi likamusuzgira Galileo.

FUNDO ZAKUDUMURA

  • Aristotle wakatemwanga chomene kusanda tunthu, “wakakhumbanga chomene kuti wamanye ivyo vikuchitika mu mlengalenga.”—Aristotle—A Very Short Introduction.

  • Wakagomezganga kuti chilengiwa chikututuzgika na chinthu chinyake icho chikupangiska kuti vinthu vyendenge, ndipo ntchiwemi kweniso chili kuwaro kwa mlengalenga.

  • Aristotle wakumanyikwa kuti ndiyo wakambiska visambizgo viŵiri, vya umoyo na kughanaghana.

  • Aristotle wakasambizga msepuka wa ku Makedoniya uyo pamanyuma wakakhazikiska ufumu ukuru, Alekizanda Mukuru.

Chithuzi chakulongora charu chili pakatikati pa vinthu vya mu mlengalenga

Ŵanthu ŵanandi kale ŵakagomezganga kuti charu chili pakatikati pa vinthu vya mu mlengalenga

Ŵakalipulikiskira Mphuvya Baibolo

Ŵanthu ŵanyake ŵa vyachisopa ŵakademelera ku fundo ya Aristotle yakuti charu chili pakatikati pa vinthu vya mu mlengalenga chifukwa chakuti ŵakapulikiskira mphuvya mavesi ghanyake gha mu Baibolo. Limoza lake ni Salimo 104:5, ilo likuti: “[Chiuta] wakhazika charu chapasi pa malufura ghake. Chisezgekengepo chara pa malo ghake muyirayira swii.” Mulembi wa salimo ili wakakhumbanga kutiphalira malo agho charu chili yayi. Kweni wakalongosoranga waka kuti charu chapasi chikhalilirenge muyirayira kuyana na khumbo la Chiuta.—Mupharazgi 1:4.

Ndipouli, para Baibolo likuyowoya nkhani za sayansi, ivyo likuyowoya vikuŵa vyaunenesko. Chiyelezgero, lemba la Yobu 26:7, ilo likalembeka vyaka pafupifupi 3,500 ivyo vyajumpha, likuti Chiuta wali “kuning’ina charu chapasi pambura kanthu.” Pa Yobu 38:33 pakuti vinthu vya mu mlengalenga vikulongozgeka na malango.

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani