LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • g17 Na. 1 pp. 3-7
  • Chifukwa Wuli Ŵawukirano Ŵakusuzgika Maghanoghano?

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Chifukwa Wuli Ŵawukirano Ŵakusuzgika Maghanoghano?
  • Wukani!—2017
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • IVYO VIKUPANGISKA ŴAWUKIRANO KUSUZGIKA MAGHANOGHANO
  • JIVIKILIRANI
  • Kasi Ningachita Wuli Kuti Nileke Kusuzgika Maghanoghano?
    Ivyo Ŵachinyamata Ŵakufumba
Wukani!—2017
g17 Na. 1 pp. 3-7
Kamunyamata kakhala pa bedi, kakusuzgika maghanoghano

NKHANI YA PA CHIKOPI

Chifukwa Wuli Ŵawukirano Ŵakusuzgika Maghanoghano?

ANNAa wakati: “Nkhati namba kusuzgika maghanoghano nkhaŵavya khumbo lakuchita chilichose, nanga vingaŵa vinthu ivyo nkhavitemwanga. Icho nkhakhumbanga, nkhugona mbwenu. Nkhawonanga kuti ŵanthu ŵakunitemwa yayi, kweniso kuti ndine wambura ntchito.”

Julia wakati: “Nkhaghanaghananga kuti nijikome waka. Kweni nkhakhumbanga yayi kufwa, icho nkhakhumbanga ntchakuti nileke kusuzgika maghanoghano. Para nasuzgika maghanoghano nkhupwelerako yayi vya waliyose.”

Apo Anna na Julia ŵakamba kusuzgika maghanoghano ŵakaŵa na vyaka vyapakati pa 13 na 15. Ŵawukirano ŵanyake ŵakusuzgika maghanoghano mwa apo na apo, kweni Anna na Julia nyengo zinyake ŵakasuzgikanga maghanoghano kwa masabata panji myezi. Anna wakuti: “Vikuŵa nga kuti wamunthu uli mu khululu litali mwakuti ukumanya yayi umo ungafumiramo. Vikuŵa nga wazelezeka.

Suzgo ilo wakakumana nalo Anna na Julia ndakuzara chomene. Lipoti linyake likuti: “Suzgo lakusuzgika maghanoghano ndikuru chomene pakati pa ŵawukirano. Ndipo suzgo ili ndilo likupangiska kuti ŵawukirano ŵa vyaka vyapakati pa 10 na 19 ŵalwarenge pafupipafupi.—World Health Organization (WHO).

Vimanyikwiro vinyake vyakulongora kuti muwukirano wakusuzgika maghanoghano ni ivi: kugona chomene panji kusoŵa tulo, kusintha kalyero na weti, kuboweka, kutaya mtima, kuŵa wachitima, kweniso kujiwona wambura ntchito. Vimanyikwiro vinyake ni kujipatura, kuleka kuŵikapo mahara pa ntchito panji kuluwaluwa vinthu, kukhumba kujikoma, na vinyake. Ŵavyachipatala ŵakumanya munthu uyo ŵakusuzgika maghanoghano usange vimanyikwiro ivi vyalutilira kwa nyengo yitali ndipo munthu wakutondeka kuchita ivyo wakutemwa.

IVYO VIKUPANGISKA ŴAWUKIRANO KUSUZGIKA MAGHANOGHANO

Wupu wa WHO, ukuti ‘pali vinandi.’ Vinyake ni ivi.

Umo munthu wali kubabikira. Nga umo vikaŵira na Julia, kanandi suzgo ili likwambukira kufuma ku ŵapapi chifukwa majini ghali kutimbanizgika. Munthu wangasuzgikaso maghanoghano usange wali na nthenda ya mtima, kusintha kwa ma hormone mu thupi kweniso kumwa mankhwala ghakutimbanizga wongo.b

Kwenjerwa. Munthu waliyose wakwenjerwa, kweni kwenjerwa chomene kungambiska masuzgo ghanyake pa umoyo wa munthu. Ndipo para vyafika paheni chomene, muwukirano wangamba kusuzgika maghanoghano. Ivi vikulongora kuti pali vinandi ivyo vingapangiska munthu kusuzgika maghanoghano.

Vinthu vinyake ivyo vingapangiskaso muwukirano kusuzgika maghanoghano ni ivi: kumara kwa nthengwa ya ŵapapi ŵake, nyifwa, nkhaza, kuchita ngozi yakofya, ulwari panji kulemara kweniso usange ŵanyake ŵakumugega. Kweniso usange watondeka kufiska ivyo ŵapapi ŵakakhazganga pa nkhani ya masambiro. Muwukirano wangasuzgikaso maghanoghano usange ku sukulu ŵakumusuzga, wakufipa mtima na vyamunthazi, usange mupapi wake nayo wakusuzgikaso maghanoghano na kumusuzga. Kasi muwukirano wangachita wuli usange wamba kusuzgika maghanoghano?

JIVIKILIRANI

Kanandi para munthu wasuzgika maghanoghano ŵadokotala ŵakumupa munkhwala kweniso ulongozgi wakovwira.c Yesu wakati: “Awo mbankhongono ŵakukhumbikwira dokotala chara.” (Mariko 2:17) Chiŵaro chilichose cha thupi la munthu chingakoleka na nthenda kusazgapo na wongo wuwo. Ntheura, munthu wakwenera kusintha vinthu vinyake chifukwa para munthu wakusuzgika maghanoghano, wangalwaraso matenda ghanyake.

Usange mukusuzgika maghanoghano, chitanipo kanthu kuti mupwelelere umoyo winu. Mwachiyelezgero, mukwenera kurya na kugona mwakukwana, kweniso muchitenge maseŵera ghakukhozga thupi. Maseŵera ghakovwira kuti muŵe ŵakukondwa, ŵankhongono kweniso ghakovwira kuti mugonenge mwakukwana. Usange mungakwaniska, manyani icho mukusuzgikira maghanoghano na kuwona ivyo mungachita. Mungaphalira munthu munyake uyo mukumugomezga chomene. Ŵamubanja na ŵabwezi ŵinu nawo ŵangamovwirani para mwamba kusuzgika maghanoghano. Lembani ivyo mukughanaghana kweniso umo mukujipulikira. Ivi ndivyo vikawovwira Julia uyo tamuzunura kukwambilira kwa nkhani iyi. Chakuzirwa ntchakuti mukwenera kuŵa paubwezi na Chiuta. Ichi chingamovwirani kuti muŵenge ŵakukondwa. Yesu wakati: “Mbakukondwa awo ŵakumanya kuti ŵali na njara yauzimu.”—Mateyu 5:3.

Msungwana wakurya chakurya na ŵapapi ŵake, wakuchimbira na kugona

Muryenge mwakukwana, kuchita maseŵera ghakukhozga thupi, na kugona mwakukwana

Msungwana wakuŵazga Baibolo

Mungapembuzgika usange mukukhorweska njara yinu yauzimu

Anna na Julia ŵakajiwonera ŵekha kuti mazgu gha Yesu agha ngaunenesko. Anna wakati: “Kuŵa paubwezi na Chiuta kukunovwira kuti nighanaghanirenge ŵanji m’malo mwakughanaghanira waka masuzgo ghane. Nangauli ntchipusu yayi, kweni nkhukondwa chomene para nachita nthena.” Julia nayo wakuwona kuti lurombo na kuŵazga Baibolo vikumovwira chomene. Iyo wakuti: “Para nkhuphalira Yehova masuzgo ghane, mtima wane ukutuna. Kweniso Baibolo lanovwira kumanya kuti ndine wakuzirwa kwa Chiuta na kukhorwa kuti wakunipwelelera nadi. Lanovwiraso kuti niŵe na chilindizga chiwemi cha munthazi.”

Mlengi withu, Yehova Chiuta, wakumanya makora ivyo vikupangiska kuti tisuzgikenge maghanoghano, kwali ni umo tili kukulira, ivyo vyatichitikira, kweniso majini ghithu. Ntheura iyo ngwakunozgeka kutovwira na kutikhozga ndipo nyengo zinyake wakuchita nthena kwizira mwa ŵanyithu. Chakukondweska chomene ntchakuti Chiuta wazamumazga ulwari, kusazgapo kusuzgika maghanoghano. Lemba la Yesaya 33:24 likuti: “Pazamuŵavya munthu wakukhala mu charu uyo wazamuti: ‘Nalwara.’”

Baibolo likutilayizgaso kuti Chiuta “wazamufyura masozi ghose ku maso [ghithu], ndipo nyifwa yizamuŵakoso yayi. Kuzamuŵavya kutengera panji kulira, kutampha nesi vyakuŵinya.” (Chivumbuzi 21:4) Fundo iyi njakupembuzga na yakukhozga chomene! Usange mukukhumba kumanya vinandi vyakukhwaskana na ivyo Chiuta wazamuchitira ŵanthu, lutani pa jw.org. Pa webusayiti iyi pakusangikaso Baibolo lakung’anamurika makora na nkhani ziwemi zinandi izo zingawovwira awo ŵakusuzgika maghanoghano.

a Mazina ghasinthika.

b Munthu wangasuzgikaso maghanoghano chifukwa cha matenda, mankhwala ghakuzweteska wongo, na mankhwala ghanyake gha ku chipatala.

c Magazini ya Wukani! yikuphalira ŵanthu yayi munkhwala panji wovwiri uwo ŵangapokera.

Ivyo Ŵapapi Ŵangachita

  • Manyani kuti para ŵawukirano ŵakusuzgika maghanoghano chikuŵa chipusu yayi kuti ŵayowoye umo ŵakujipulikira ndipo nyengo zinyake ŵangapulikiska yayi ivyo vikuŵachitikira. Kweniso nyengo zinyake ŵangamanya yayi kuti ŵamba kusuzgika maghanoghano.

  • Kanandi ŵawukirano ŵakulongosora makora yayi icho chikuŵasuzga pakuyelezgera na ŵalara. Ntheura mukwenera kuŵa maso kuti muwone usange muwukirano wasintha vinthu vinyake nga ni nkharo, umo wakulyera, umo wamba kuwonekera, nyengo iyo wakugonera, panyake usange wamba kujipatura. Mungamanya kuti mwana winu wamba kwenjerwa na chinthu chinyake para wachita ivi kwa masabata ghanandiko.

  • Ŵani maso chomene na ivyo wakuyowoya kweniso usange wakukhumba kujikoma.

  • Usange mwamanya kuti mwana winu wakusuzgika nadi maghanoghano, lutani nayo ku chipatala.

  • Wovwirani mwana winu kuti walondezgenge ivyo ŵadokotala ŵamuphalira, ndipo weleraniso ku chipatala para mukuwona kuti kusintha palije panji wamba kuchitaso vinyake vyachilendo.

  • Ŵani na nyengo yakukhazikika iyo mbumba yinu yikulyera, kuchita maseŵera ghakukhozga thupi na nyengo yakugonera.

  • Muyowoyeskanenge makora na mwana winu, na kumovwira umo wangachitira na suzgo lake.

  • Pakuti kanandi wakutemwa kujipatura, kuŵa na soni, panji kujiwona kuti ngwambura ntchito, ipo nyengo zose mukwenera kumuphalira kuti mukumutemwa chomene.

Ivyo Vingamovwirani Para Mukusuzgika Maghanoghano

Ivyo vingamovwirani para mukusuzgika maghanoghano. Pali nkhani zakukhozga, malemba, sumu, na vinthu viwemi ivyo vyamuchitikiranipo

Pali vinthu vinandi ivyo mungachita kuti muleke kusuzgika chomene maghanoghano. Vinyake mwa ivyo mungachita para mukusuzgika maghanoghano ni ivi:

  • Ŵani na mazina gha ŵanthu awo mungaŵaphalira para mwamba kusuzgika maghanoghano

  • Ŵani na tusumu tuwemi kuti mutegherezgenge

  • Muŵazgenge tunkhani tuwemi uto tungamukhozgani

  • Lembani mavesi agho ghakumukhozgani chomene nga ni Salimo 34:18; 51:17; 94:19; Ŵafilipi 4:6, 7

  • Ŵani na vinthu vinyake ivyo vingamukumbuskani za ŵabwezi ŵinu

  • Mungalemba vinthu viwemi ivyo vikamuchitikirani

Ŵasungwana Ndiwo Ŵakwenjerwa Chomene

Vikuwoneka kuti ŵasungwana ndiwo ŵakwenjerwa chomene pakuyelezgera na ŵanyamata. Vili nthena chifukwa kanandi ŵanthu ŵakutemwa kuchitira nkhaza ŵasungwana. Profesa munyake zina lake Sharon Hersh wakati: “Para wamunthu wakumana na nkhaza zikuru, kweniso ŵanyako ŵakukugega, ukwenjerwa chomene ndipo ungatimbanizgika maghanoghano.” Nyengo zinyake ŵasungwana ŵakuwona vithuzi vyakutowa vyaŵanyawo pa TV, mu manyuzipepara na mu vinyake. Msungwana uyo wakujiwona kuti ngwakuwoneka makora yayi panji ŵanyake ŵakumulumbapo yayi wangamba kusuzgika maghanoghano.d

d Wonani nkhani ya mutu wakuti, “Ivyo Baibolo Likuyowoya—Kutowa,” mu Wukani! Na. 4 2016.

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani