Ivyo Mungachita​—Kasi Ni vichi Ivyo Mungachita?

Pali vinandi chomene ivyo mungasanga usange mukupenja ulongozgi wa ivyo mungachita kuti muleke kuŵa na chitima kwa nyengo yitali. Ulongozgi unyake ngwakovwira chomene apo unyake yayi. Panji vili nthena chifukwa chakuti taŵanthu tikulongora chitima munthowa zakupambana nga umo talongosolera mu nkhani iyo yajumpha. Ntheura ulongozgi unyake ungaŵa wakovwira ku ŵanyake, apo ŵanyake ŵangawona kuti ngwakovwira yayi.

Nangauli vili nthena, kweni pali ulongozgi unyake uwo ngwakovwira ku ŵanthu ŵanandi. Kanandi awo ŵakupeleka ulongozgi ku awo ŵali na chitima ŵakutemwa kulondezga ulongozgi uwo ukusangika mu buku la kale chomene, Baibolo.

1: ZOMERANI WOVWIRI UWO ŴA MU MBUMBA NA ŴABWEZI ŴINU ŴANGAMUPANI

• 

  Ŵakaswiri ŵanyake ŵakuwona kuti wovwiri wakufuma ku ŵabwezi na ŵamumbumba ngwakovwira chomene kuti munthu waleke kuŵa na chitima kwanyengo yitali. Kweni nyengo zinyake mungakhumba kuŵa pamwekha. Ndipo nyengo zinyake mungakwiyira ŵanthu awo ŵakukhumba kumovwirani. Ivi ni vyachilendo yayi.

• Nyengo zose mukwenera yayi kukhazga kuti ŵanthu ŵaŵenge namwe, kweni mukweneraso yayi kuŵakanizga kuti ŵaŵe namwe pafupi chifukwa kunthazi muzamukhumba kuti ŵamovwirani. Mwachitemwa ŵaphalirani ivyo mukukhumba pa nyengo iyo, na ivyo mukukhumba yayi.

• Kuyana na ivyo mukukhumba, chitani mwamahara kuti nyengo yinyake muŵenge na ŵanyinu, kweni para mwakhumba nyengo yinyake mungaŵa pamwekha.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Ŵaŵiri ŵakuluska yumoza, . . . Pakuti usange yumoza wawa, munyake wamuwuskenge.”—Mupharazgi 4:9, 10.

2: ŴANI MASO NA IVYO MUKURYA KWENISO MUCHITENGE MASEŴERO

• Kurya chakurya cha magulu chikovwira kuti muleke kusuzgika maghanoghano agho ghakwiza chifukwa cha chitima. Yezgani kurya vipasi vyakupambanapambana, mphangwe kweniso vyakurya vya mapulotini ivyo vili na mafuta ghachoko.

• Mumwenge maji ghanandi kweniso vyakumwa vinyake ivyo vikupeleka nkhongono.

• Usange mulije khumbo la chakurya, m’malo mwa kurya nyengo yimoza, muryengeko pachoko mwa pafupipafupi. Mungafumbaso dokotala winu za mtundu wa vyakurya ivyo mungarya.a

• Kuchimbirako pachoko kweniso kuchita maseŵero ghanyake vikovwira kuchepeska maghanoghano ghambura kwenelera. Kuchita maseŵero kungamupani nyengo yakuti mughanaghanirepo pa ivyo vili kuchitika panji kuleka kughanaghanirapo chomene.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Palije munthu uyo wakutinkha thupi lake, kweni wakulilyeska na kulipwelelera.”—Ŵaefeso 5:29.

3: GONANI MWAKUKWANA

• 

  Kugona nyengo zose nkhwakuzirwa. Kweni nkhwakuzirwa chomene ku ŵanthu awo ŵali na chitima chifukwa kanandi ŵakuvuka.

• Ŵani maso kuti muleke kumwa chomene khofi panji moŵa chifukwa mungatondeka kugona tulo mwakukwana.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Woko limoza lakuzura na chipumulo ndiwemi kuluska mawoko ghaŵiri ghakuzura na kuphyoka na kuchimbizga waka mphepo.”—Mupharazgi 4:6.

4: CHITANI IVYO MUKUWONA KUTI VINGAMOVWIRANI

• 

  Manyani kuti taŵanthu tikulongora chitima munthowa zakupambana. Ntheura mukwenera kumanya icho chingaŵa chakovwira kwa imwe.

• Ŵanyake ŵakuwona kuti para ŵaphalira ŵanji umo ŵakujipulikira vikuŵawovwira kuti ŵajipulikeko makora, apo ŵanyake ŵakuwona nthena yayi. Ŵakaswiri ŵali na maghanoghano ghakupambana pa fundo yakuti kuphalirako ŵanji umo ukujipulikira vikovwira kuti ujipulikeko makora. Usange mukuwona kuti mukukhumba kuphalira munthu munyake umo mukujipulikira kweni uyo mukumuphalira wakuwoneka wakutangwanika, mungachita makora kuphalira mubwezi winu.

• Ŵanthu ŵanyake ŵakuwona kuti kulira kukuŵawovwira kuti ŵaleke kuŵa na chitima nyengo yitali, apo ŵanyake vikuŵa makora nanga ni para ŵangalira waka pachoko waka.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Mtima ukumanya kuŵinya kwake.”—Zintharika 14:10.

5: GEGANI VINTHU VIHENI

• 

  Ŵanthu ŵanyake ŵakumwa chomene moŵa na mankhwala ghakutimbanizga wongo kuti ŵachepeskeko chitima icho ŵali nacho. Kuchita nthena nkhuheni chifukwa kungamupwetekeskani. Munthu wangaluwako pakanyengo kachoko waka kweni para moŵa wamara wakuŵaso na chitima ndipo ivi vingapangiska waka kuti wasangane na masuzgo ghanyake. Sangani nthowa ziwemi za umo mungachitira kuti muleke kuŵa na chitima nyengo yitali.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Tiyeni tijitozge ku ukazuzi wose.”—2 Ŵakorinte 7:1.

6: GAŴANI MAKORA NYENGO YINU

• Ŵanji ŵakutangwanika na ntchito zinyake mwakuti ŵaleke kughanaghanira chomene za uyo wali kufwa.

• Nyengo zinyake mungaluwako ivyo vyachitika usange mungapanga ŵabwezi ŵaphya, kuchezga na ŵabwezi, kusambira maluso ghanyake panji kuchita vyakusanguluska vinyake.

• Para nyengo yajumphapo vinthu vizamwambaso kuŵa makora. Muzamuwona kuti pakujumpha nyengo yitali kwambura kughanaghanira ivyo vili kuchitika ndipo para vyaŵa nthena ndikuti vinthu vyamba kumwenderaniso makora.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Kanthu kalikose kali na nyengo yake yakutemeka, . . . nyengo ya kulira na nyengo ya kuseka. Nyengo ya kutengera na nyengo ya kuvina.”—Mupharazgi 3:1, 4.

7: LUTILIRANI KUCHITA IVYO MUKACHITANGA NYENGO ZOSE

• 

  Para ntchamachitiko lutilirani kuchita ivyo mukachitanga.

• Usange vyamusuzganinge kugona, kugwira ntchito, kweniso kuchita milimo yinyake, pasono mukwenera kuti mwambirengeso kuchita vinthu makora waka.

• Para nyengo zose mukutangwanika kuchita milimo yiwemi, vimovwiraninge kuti muluweko ivyo vili kuchitika.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Pakuti wawonenge viŵi yayi umo mazuŵa gha umoyo wake ghakumalira, chifukwa Chiuta waunenesko wakumutangwaniska na chimwemwe mu mtima wake.”—Mupharazgi 5:20.

8: LEKANI KUCHIMBILIRA PAKUSANKHA VYAKUCHITA VIKURU

• Awo kanandi ŵakuchimbilira pakusankha vyakuchita vikuru paumaliro ŵakudandawura na ivyo ŵasankha.

• Para vingachitika lindiliranipo kwakanyengo pambere mundasamuke, kusintha ntchito, panji pambere mundasakaze vinthu vya munthu uyo wali kufwa.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Maghanoghano gha munthu wachitatata ghakovwira kuti vinthu vyende makora, kweni wose awo ŵakuchimbilira pakuchita vinthu ŵakavukenge.”—Zintharika 21:5.

9: KUKUMBUKA MUNTHU UYO WALI KUFWA UYO MUKAMUTEMWANGA

• 

  Ŵanandi awo ŵabali ŵawo ŵali kufwa ŵakuwona kuti ntchakuzirwa kuchita vinthu ivyo vingawovwira kuti ŵakumbukirenge vya munthu uyo wali kufwa.

• Mungapembuzgika para mungasunga vithuzi panji kulemba mu kabuku viwemi ivyo vikachitika na nkhani zakukhwaskana na munthu uyo wali kufwa izo mukukhumba kuti muzikumbukenge.

• Sungani vinthu ivyo vikumukumbuskani vinthu viwemi vya munthu uyo, na kuviwona pa nyengo iyo mwakhumba.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Kumbukani mazuŵa ghakale.”—Dotoronome 32:7.

10: YENDANIPO

• Nyengo zinyake mungachita makora kutora holide na kukatembeya.

• Usange mungakwaniska yayi kutora holide ya nyengo yitali, panji mungachita waka vinthu vinyake ivyo mukutemwa kwa zuŵa limoza panji ghaŵiri, nga nkhutembeya, kuluta ku malo ghakusungirako vinthu vyakale (museum), panji kuluta ku malo ghanyake.

• Nanga ni para mungachitako chinthu chinyake chakupambanako na nyengo zose, chingawovwira kuti muleke kuŵa na chitima kwa nyengo yitali.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Zaninge, imwe mwekha ku malo ghamayiyi na kupumulapo pachoko.”—Mariko 6:31.

11: WOVWIRANI ŴANJI

• 

  Kumbukani kuti para mukovwira ŵanyinu, vikovwiraso kuti namwe mujipulikeko makora.

• Mungamba kovwira ŵanthu awo ŵakhwaskika na nyifwa ya wakutemweka winu. Ŵanthu aŵa ŵangaŵa ŵabwezi, panji ŵabali awo ŵangakhumbikwira kupembuzgika.

• Para mukovwira na kupembuzga ŵanyinu, vikovwira kuti muŵe ŵakukondwa kweniso namwe mukovwirika.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Uyo wakupeleka wakukondwa chomene kuluska uyo wakupokera.”—Milimo 20:35.

12: SANDANISO VINTHU IVYO NI VYAKUZIRWA CHOMENE

• Chitima chingamovwirani kumanya icho ntchakuzirwa chomene.

• Sangani nyengo yakughanaghanira umo mukuchitira vinthu pa umoyo winu.

• Usange mphakwenelera, sinthani vinthu vinyake kuti mudangizgenge ivyo ni vyakuzirwa chomene.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Ntchiwemi kuluta ku nyumba ya chitengero kuluska kuluta ku nyumba ya chiphikiro, chifukwa ndiwo mbumaliro wa munthu waliyose. Ndipo ŵamoyo ŵachiŵikenge mu mtima.”—Mupharazgi 7:2.

Unenesko ngwakuti palije icho chingamazgirathu ulwilwi wa chitima icho muli nacho. Kweni ŵanandi awo ŵakutemweka ŵawo ŵali kufwa, ŵakuzomerezga kuti para ŵakuwona vinthu mwakwenelera na kuchita vinthu vinyake nga ivyo vyazunulika mu nkhani iyi, vikuŵawovwira kuti ŵajipulikengeko makora. Ndipouli mu nkhani iyi talemba chilichose yayi icho chingawovwira munthu kuti waleke kuŵa na chitima kwa nyengo yitali. Kweni para mungalondezga ghanyake mwa masachizgo gha mu nkhani iyi, muwonenge kuti ghamovwiraninge kuti mujipulikengeko makora.