Kasi Ŵanji Ŵangawovwira Wuli?

“PARA pali cinyake ico mungatemwa kuti nimovwireni, muniphalire.” Taŵanandi ndimo tikuyowoyera kwa munyithu panji mbali uyo waferwa. Tikuneneska para tikuyowoya nthena. Tingacita cilicose kuti timovwire. Kweni kasi uyo waferwa wangaticema nadi na kutiphalira kuti: “Pali cinthu cinyake ico nkhukhumba kuti munovwire”? Kanandi ndimo vikuŵira yayi. Antheura, ndise tikwenera kuyamba kucitapo kanthu kuti tiŵawovwire na kuŵapembuzga awo ŵaferwa.

Ntharika ya mu Baibolo yikuti: “Lizgu lakuyowoyeka mwakwenelera liri nga ndi vipasi vya golide mu cakukolera cake ca siliva.” (Zintharika 15:23; 25:11) Munthu wavinjeru ni uyo wakumanya cakuti wayowoye na cakuti waleke kuyowoya, cakuti wacite na cakuti waleke kucita. Mu nkhani yino muli masacizgo ghakufuma mu Malemba agho ngakovwira comene kwa awo ŵaferwa.

Ivyo Mungacita . . .

Tegherezgani: Lemba la Yakobe 1:19 likuti ‘Mupusumphe kupulika.’ Mungamovwira uyo waferwa mwa kutegherezga para wakuyowoya. Ŵanji awo ŵaferwa ŵangatemwa kuyowoya za uyo wali kupotera. Ŵangayowoya ngozi iyo yikamucitikira panji ulwari uwo ukamukoma, panji ŵangayowoyaso umo ŵakujipulikira kufuma apo nyifwa yikacitikira. Ntheura fumbani kuti: “Kasi mungatemwa kuyowoya za uyo wali kupotera?” Lekani ŵayowoye ivyo ŵakukhumba. Munthu munyake uyo ŵadada ŵake ŵakapotera wakati: “Nkhawovwirika comene apo ŵanji ŵakanifumba ivyo vikacitika ndipo pamanyuma pake ŵakategherezga comene apo nkhalongosoranga.” Antheura namwe tegherezgani comene, lekani kughanaghana kuti mungazgora mafumbo ghose agho ŵakuferwa ŵangamufumbani, panji kupeleka wovwiri uwo ŵakukhumba. Lekani ŵayowoye vyose ivyo vili ku mtima wawo.

Ŵakhwimiskani Mtima: Ŵasimikizgirani kuti ŵakatokatoka comene pakovwira uyo wali kupotera (panji zunurani viwemi ivyo ŵakacita). Ŵasimikizgirani kuti nchakawiro kuŵa wacitima, mukali, kujipa mlandu, panji kuŵa na maghanoghano ghanyake agho ŵangaŵa nagho. Ŵaphalirani za ŵanji awo mukuŵamanya ŵeneawo ŵakaŵa mu suzgo yakuyana na yawo, ndiposo umo ŵakapembuzgikira. Lemba la Zintharika 16:24 likuti “mazgu ghakukondwereska” ghanthena agha ghakukhozga munthu.—1 Ŵatesalonika 5:11, 14.

Ŵani nawo: Ŵani nawo awo ŵaferwa, kuti kwa mazuŵa ghacoko waka yayi para ŵabwezi panji ŵabali ŵanandi ŵalipo. Kweni cezgani nawo nanga pangaŵa pamanyuma pa myezi yinandi para ŵanandi ŵawelera kukwawo. Para mwacita nthena, muŵenge nadi “mwanase,” uyo wakovwira mubwezi wake para wali mu “suzgo.” (Zintharika 17:17) “Ŵabwezi ŵithu ŵakaticemanga kuti tikacezge nawo mwakuti tileke kukhala tekha pa nyumba namise,” ndimo wakayowoyera Teresea, uyo mwana wake wakapotera pa ngozi ya galimoto. “Ici cikatovwira kuti citima cithu cicepeko.” Mu mitundu yinyake ya ŵanthu, mazuŵa ghapadera, nga ni zuŵa la kukumbukira kunjira mu nthengwa panji la nyifwa, likuŵa lakupeleka citima comene ku ŵabali ŵa uyo wali kupotera. Pa nyengo zanthena izi, ŵabwezi ŵakujipeleka mwa kucezga na awo ŵaferwa kuti ŵaŵakhozge.

Yambani ndimwe kucitapo kanthu: Kasi pali mulimo wakuti muŵacitire? Kasi pakukhumbikwira yunji kuti wapwelelere ŵana? Kasi ŵabwezi na ŵabali awo ŵiza ŵakukhumbikwira malo gha kugona? Kanandi ŵanthu awo ŵaferwa ŵakumanya yayi cakuti ŵacite, ŵakutondeka kupempha wovwiri ku ŵanji. Antheura, para mwawona kuti pakukhumbikwira wovwiri, lekani kulindizga kuti ŵacite kumuphalirani, kweni yambani kuŵawovwira. (1 Ŵakorinte 10:24; wonani 1 Yohane 3:17, 18) Mwanakazi munyake uyo mfumu wake wakapotera wakati: “Ŵanandi ŵakati, ‘Usange mukukhumba wovwiri wuliwose, muniphalire.’ Kweni mubwezi wane yumoza wakafumba yayi. Wakati wafika, wakanjira mu cipinda na kutandura mabulangete agho ghakanangika apo afumu ŵane ŵakapoteranga. Wakaghacapa ghose. Mwanakazi munyake wakakokotora mawukuzi pa malo apo ŵakawukulira afumu ŵane. Pakati pajumpha masabata ghacoko waka, yumoza wa ŵalara ŵa mpingo wakiza ku nyumba kwane na vyakugwilira nchito. Wakati: ‘Nili na cigomezgo kuti pangaŵa nchito yinyake yakuti nigwire. Kasi yingaŵa nchito wuli?’ Nkhuwonga comene ivyo dada uyu wakacita mwa kunozga cijaro ca nyumba yane na citeŵetero cinyake.”—Wonani Yakobe 1:27.

Ŵacemerani ku nyumba yinu: Baibolo likutikumbuska kuti: “Mungaluwanga [yayi] kupokelera ŵalendo.” (Ŵahebere 13:2) Comenecomene ticemerenge ku nyumba yithu awo mbacitima cifukwa ca nyifwa iyo yili kuŵawira. M’malo mwa kuyowoya kuti, “mungiza nyengo yiliyose,” nchiwemi kuŵaphalira zuŵa na nyengo yakuti ŵizire ku nyumba yinu. Usange ŵakana, lekani kugongowa luŵiro. Ŵaciskani mwacitemwa kuti ŵize. Nyengo zinyake ŵangakana kwiza ku nyumba yinu cifukwa ca wofi wakuti ŵangazakayamba kulira pa maso gha ŵanthu. Panji ŵangaghanaghana kuti cingaŵa ciwemi yayi kusangwa na cakurya pa nyengo yanthena iyi. Kumbukirani mwanakazi wakucemeka Lidiya uyo wakuzunulika mu Baibolo. Mwanakazi uyu wakatemwanga kucemera ŵanthu ku nyumba yake. Wakati wacemeka kuti walute ku nyumba ya Lidiya, Luka wakuti: “Wakaticicizga.”—Milimo 16:15.

Zikani ndiposo muŵe wakupulikiska: Lekani kuzizwa na ivyo awo ŵaferwa ŵangayowoya panji kucita pa nyengo yakwamba. Kumbukirani kuti, nyengo zinyake ŵangaŵa ŵakali panji ŵakujipa mulandu. Usange ŵamukalipirani, cingaŵa ciwemi kuti mulongore mahara na kuzika mwa kuleka kukhwizuka. Baibolo likuticiska kuti: “Vwarani mtima wa cisungusungu, wezi, kujiyuyura, kuzika [na] kukunthirapo.”—Ŵakolose 3:12, 13.

Lembani kalata: Kanandi ŵanthu ŵakumanya yayi kuzirwa kwa kulemba kalata ya kukhuza. Kasi yili na uwemi wuli? Mwanakazi munyake uyo zina lake ni Cindy, uyo amama ŵake ŵakapotera na nthenda ya kansa wakuti: “Mubwezi wane munyake wakanilembera kalata yiwemi comene. Kalata iyi yikanovwira comene ndipo nkhayiŵazganga kanandi waka.” Mungalemba kalata ya kukhuza mu “mazgu ghacoko waka,” kweni yiŵe yakukhozga. (Ŵahebere 13:22) Mungalemba kuti namwe mwakomoka cifukwa ca uyo wali kupotera, ndipo muli na citima comene cifukwa ca nyifwa yake.

Lombani nawo: Malurombo ghinu ngakuzirwa comene, ndiposo kuluwa yayi kulombera ŵakuferwa. Baibolo likuti: “Kuŵeya kwa munthu murunji kuli na nkhongono comene.” (Yakobe 5:16) Mwaciyelezgero, para ŵapulika kuti mukuŵalombera, ŵangajipulika makora, ndipo maghanoghano ghaheni gha kujipa mulandu ghangamara.—Wonani Yakobe 5:13-15.

Ivyo Mukwenera Kucita Yayi . . .

Lekani kuŵaleka ŵekha ŵakuferwa cifukwa cakuti mukumanya yayi cakuti muyowoye panji kucita: Nyengo zinyake tingaghanaghana kuti: ‘Ŵakukhumbikwira kukhala dankha ŵekha sono.’ Kweni nyengo zinyake tingaghanaghana nthena cifukwa cakuti tikopa kuti tingaŵabudira mu kayowoyero panji kacitiro. Ndipouli, para ŵabwezi, ŵabali, panji Ŵakhristu ŵamuleka yekha munthu uyo waferwa, wakucita phukwa comene ndipo wakuŵa na citima cikuru. Kumbukirani kuti, kuyowoya ndiposo kucita vinthu mwalusungu ndiko nkhupusu comene. (Ŵaefeso 4:32) Awo ŵali na citima ŵakukhozgeka para muli nawo lumoza. (Wonani Milimo 28:15) Pakuyowoya za zuŵa ilo mwana wake msungwana wakapotelera, Teresea wakuti: “Mu ora limoza pera, ŵabwezi ŵithu na ŵalara ŵa mpingo wose pamoza na ŵawoli ŵawo ŵakiza ku cipatala uko tikaŵa. Ŵanakazi ŵanyake ŵakiza kwambura kuskakura sisi, ndipo ŵanji ŵakiza uku ŵavwara malaya ghakugwilira nchito. Ŵakalekezga ivyo ŵakacitanga na kwiza uko tikaŵa. Ŵanandi ŵakatiphalira kuti cakuyowoya cikaŵasoŵa, kweni ise tikawonga kuti ŵakiza.”

Lekani kuŵacicizga kuti ŵaleke kulira: ‘Cetamani, khwimani mtima,’ nyengo zinyake tingakhumba kuyowoya nthena. Kweni cingaŵa ciwemi kuti tiŵaleke ŵalirenge. “Nchiwemi kuti awo ŵaferwa ŵalongorenge umo ŵakujipulikira,” ndimo wakayowoyera Katherine, pakukumbukira zuŵa ilo afumu ŵake ŵakapotelera. Lekani kuphalira ŵanyinu umo ŵakwenera kujipulikira. Ndiposo, kubisa yayi umo mukujipulikira na cakulata cakuti nawo ŵaleke kumuphalirani umo ŵakujipulikira. M’malo mwake, “mulirenge na awo ŵakulira,” nga ni umo Baibolo likuyowoyera.—Ŵaroma 12:15.

Lekani kuŵaphalira luŵiro kuti ŵataye vyakuvwara vya uyo wapotera panji katundu wake munyake pambere ŵandaghanaghane kucita nthena: Nyengo zinyake tingaghanaghana kuti nchiwemi kuti ŵataye vinthu ivyo vikuŵakumbuska munthu uyo wali kupotera kuti citima cawo cicepeko luŵiro. Kweni kucita nthena nchiwemi yayi. Nyengo zinyake uyo wali na citima wakukhumba kuti waleke kuluwa luŵiro uyo wali kupotera. Kumbukirani ivyo Baibolo likuyowoya, umo Yakobe wakacitira apo wakapokera uthenga wakuti Yosefe wakomeka na cikoko. Apo munjilira wakuphakika ndopa wa Yosefe ŵakiza nawo kwa Yakobe, iyo “wakamutengelera mwana wake mazuŵa ghanandi. Ŵana ŵake wose ŵanalume na ŵanakazi ŵakawuka kuyakamusanguluska; kweni wakakana kusanguluskika.”—Genesis 37:31-35.

Lekani kuyowoya kuti, ‘Muŵengeso na mwana munyake’: “Vikaniŵinya apo ŵanthu ŵakaniphaliranga kuti nizamuŵaso na mwana munyake,” ndimo wakayowoyera mama munyake uyo mwana wake wakapotera. Ŵangayowoya nthena na cilato ciwemi, kweni kwa mupapi uyo waferwa, mazgu ghanthena ‘ghangalasa nga ni lupanga.’ (Zintharika 12:18) Mwana wanganjira m’malo mwa munyake yayi. Cifukwa wuli? Cifukwa cakuti mwana waliyose ngwapadera comene.

Kutondeka kuzunura zina la uyo wapotera yayi: Mama munyake wakati: “Ŵanandi ŵakatondekanga kuzunura zina la mwana wane Jimmy, ndiposo ŵakatondekanga kuyowoya cilicose cakukhwaskana na iyo. “Cikaniŵinya cifukwa cakuti ŵakatondeka kuyowoya za mwana wane ndiposo kuzunura zina lake.” Antheura, lekani kwambiska nkhani yinyake para munthu munyake wazunura zina la uyo wapotera. Mufumbani uyo waferwa usange wangatemwa kuti muyowoyenge nkhani zakukhwaskana na uyo wapotera. (Wonani Job 1:18, 19 na 10:1) Ŵanji awo ŵaferwa ŵakujipulika makora para ŵapulika ŵabwezi ŵawo ŵakuyowoya mikhaliro yiwemi iyo ŵakamutemweranga uyo wapotera.—Wonani Milimo 9:36-39.

Lekani kuyowoya luŵiro kuti, ‘Wapumura’: Kanandi yikuŵa nthowa yiwemi yayi ya ‘kuŵakhwimiskira’ awo ŵaferwa kuti uyo wapotera wapumura. (1 Ŵatesalonika 5:14) Pakukumbuka ivyo vikayowoyeka apo amama ŵake ŵakapotelera, mwanakazi munyake wakati: “Ŵanji ŵakaniphaliranga kuti, ‘Amama ŵako ŵakupulika vyakuŵinya yayi,’ panji kuti, ‘Sono ŵali mu mtende.’ Nkhakhumbanga yayi kupulika mazgu agha.” Kwa awo ŵaferwa, mazgu agha ghangang’anamura kuti ŵaleke kucita citima, panji kuti nyifwa yaŵakomora viŵi yayi. Kweni ŵangaŵa na citima cikuru cifukwa ca wakutemweka wawo uyo wali kupotera.

Cingaŵa ciwemi kuleka kuyowoya kuti, ‘Nkhumanya umo mukujipulikira’: Kasi mukumanya nadi? Mwaciyelezgero, kasi mungamanya nadi umo mupapi wakujipulikira para mwana wake wapotera usange imwe mwana winu wandapoterepo? Nangauli panyake wali kupoterapo, manyani kuti ŵanthu ŵakujipulika mwakuyana yayi. (Wonani Citengero ca Yeremiya 1:12) Para nchakwenelera, cingaŵa ciwemi kuŵaphalira umo imwe mukapembuzgikira apo munthu uyo mukamutemwanga wakapotera. Mama munyake uyo mwana wake msungwana wakakomeka, wakakhozgeka kupulika umo mama munyake wakacitira kuti citima cake cicepe apo nayo mwana wake msungwana wakapotera. Wakati: “Mama uyu kuti wakati, ‘Nkhumanya umo mukujipulikira yayi.’ Kweni wakaniphalira waka umo vinthu vikaŵira kwa iye, ndipo nkhawona nekha kuti suzgo yane yikaŵa yakuyana na iyo yikamuwira.”

Kuti tipembuzge awo ŵaferwa, tikwenera kuŵa ŵaciwuravi, ŵamahara ndiposo ŵacitemwa. Lekani kulindizga uyo waferwa kuti ndiyo wize kwa imwe. Nchiwemi yayi kuyowoya waka kuti, “Para pali cinthu cinyake cakuti nimovwirani . . . ” M’malo mwake, imwe ndimwe mumanye “cinthu” ico cikukhumbikwa na kumovwira.

Pacali mafumbo ghanyake agho ghakukhumbikwira kuzgoreka: Kasi nchilindizga wuli ca ciwuka ico Baibolo likuyowoya? Kasi cilindizga ici cingang’anamuraci kwa imwe na wakutemweka winu uyo wali kupotera? Kasi tingagomezga wuli kuti cilindizga ici nchanadi?

Mafumbo gha Kughanaghanirapo

Cifukwa wuli nchakovwira kutegherezga kwa uyo waferwa para wakuyowoya?

Ni vinthu wuli vinyake ivyo tingacita kuti tipembuzge uyo waferwa?

Ni vici ivyo tikwenera kuyowoya yayi panji kucita kwa munthu uyo wakulira nyifwa?

[Bokosi pa peji 25]

Kovwira Ŵana Kuti Ŵazizipizge

Para mu mbumba mwacitika nyifwa, ŵapapi na ŵabwezi ndiposo ŵabali kanandi ŵakumanya yayi cakuti ŵayowoye panji kucita kuti ŵawovwire ŵana umo ŵangacitira na nyifwa iyo yacitika. Kweni ŵana ŵakukhumbikwira ŵapapi kuti ŵaŵapembuzge. Mu nkhani yino muli mafumbo ghanyake agho kanandi ŵanthu ŵakufumba ghakukhwaskana na umo ŵangawovwilira ŵana kuti ŵapulikiske ng’anamuro la nyifwa.

Kasi mungalongosora wuli nyifwa ku ŵana? Nchakuzirwa kuti muŵaphalire mwakupulikikwa makora. Yowoyani unenesko. Kutondeka yayi kuzunura mazgu ghakuti “kupotera” panji “nyifwa.” Mwaciyelezgero, mungakhala pasi na mwana, mupakatani, na kuyowoya kuti: “Kwacitika cinthu cacitima comene. Ŵadada ŵako ŵangulwara comene [panji yowoyani cilicose ico cacitika] ndipo ŵapotera. Kuti ni munthu uyo wacitiska kuti ŵapotere yayi. Takomoka comene pakuti tikaŵatemwanga ndiposo nawo ŵakatitemwanga.” Kweniso cingaŵa cakovwira kumuphalira kuti, nangauli iyo panji mupapi uyo wandafwe nyengo zinyake ŵalwarenge, cikung’anamura kuti nawoso ŵafwenge yayi.

Ŵaciskani kuti ŵamufumbaninge. Nyengo zinyake ŵangafumba kuti, ‘Kasi nyifwa ni vici?’ Mungazgora kuti: “‘Nyifwa’ yikung’anamura kuti thupi laleka kugwira nchito yiliyose, para munthu wafwa, wakuwona panji kupulika nesi kukhwaska cinthu cilicose yayi.” Mupapi uyo wakugomezga ciwuka ca ŵakufwa wangasangirapo mwaŵi wakuti wamuphalire mwana kuti Yehova wakumukumbuka uyo wapotera, ndipo wangazakamuwuska kuti wazakakhale mu Paradiso pa caru capasi. (Luka 23:43; Yohane 5:28, 29)—Wonani cigaŵa cakuti, “Cilindizga Canadi ca Ŵakufwa.”

Kasi pali vinyake vyakuti muleke kuyowoya? Nchiwemi yayi kuyowoya kuti munthu uyo wapotera waluta kunyake. Para ni mupapi uyo wapotera, mwana wakuŵa na wofi ndiposo wakwenjerwa kuti wakhalenge yekha. Para wangaphalirika kuti wakufwa waluta ku malo ghanyake, maghanoghano ghakuti phukwa limukolenge ghamusuzgenge comene. Nyengo zinyake wangayowoya kuti: ‘Abuya ŵali kufumapo, kweni ŵakanilayira yayi.’ Kweniso, lekani kuyowoya kuti wakufwa waluta kukagona. Ŵaghanaghanenge kuti mukuyowoya tulo twanadi. Para mwana mwamupusika kuti munthu wakufwa waluta kukagona, mbwenu nyengo zinyake wacitenge wofi kukagona nausiku.

Kasi ŵana nawo ŵalutenge ku nyifwa? Ŵapapi ŵakwenera kughanaghanira maghanoghano gha ŵana ŵawo. Usange ŵakukhumba yayi kuluta, lekani kuŵacicizga panji kuŵapangiska kuti ŵajipulike nga ŵali na mulandu cifukwa ca kuleka kuluta. Para ŵakukhumba kuluta, ŵaphalirani makoraghene ivyo vyamucitika. Ŵaphaliraniso usange ŵamuwona bokosi la munthu wakufwa, ndiposo usange lamuŵa lakujura panji yayi. Kweniso ŵaphalirani kuti ŵamuwona ŵanthu ŵanandi ŵakulira cifukwa ca citima. Para ŵali na mafumbo ghanyake, ŵazomerezgani kuti ŵafumbenge. Ŵaphaliraniso kuti para ŵamukhumba kuwera, mbanangwa kukawera.

Kasi ŵana ŵakucita wuli na nyifwa? Nyengo zinyake ŵana ŵakujipa mulandu cifukwa ca munthu uyo wapotera. Panyake cifukwa cakuti zuŵa linyake mwana wakakwiyira munthu uyo wapotera, iyo wangaghanaghana kuti maghanoghano panji mazgu gha ukali ndigho ghacitiska munthu kupotera. Mukwenera kumupembuzga mwa kuyowoya kuti: ‘Maghanoghano na mazgu ghako kuti ndivyo vikucitiska ŵanthu kulwara yayi nesi kuŵacitiska kuti ŵapotere. Mungamuphalira kanandi waka mazgu agha kuti waleke kujipa mulandu.

Kasi mukwenera kubisa citima cinu ku ŵana? Nchiwemi ndiposo nchakawiro kuti mulirenge uku ŵana ŵinu ŵakumuwonani. Nakwene nako, cingacitika yayi kuti mubisirethu citima ico muli naco. Kanandi ŵana ŵakumanya kuti cinthu cinyake ciheni cacitika. Para mwaŵaphalira unenesko kuti muli na citima, mbwenu ŵamanyenge kuti nchakawiro kuŵa na citima ndiposo kulongora umo mukujipulikira.

[Cithuzithuzi pa peji 21]

Usange mwawona kuti pakukhumbikwira wovwiri, kulindizga kuti ŵamuphalireni yayi, yambani ndimwe kucitapo kanthu

[Cithuzithuzi pa peji 23]

Kuluta ku cipatala kungakhozga awo ŵali na citima